Bedrijfsleven vreest greep overheid
standia
Québec:
r ZATERDAG 27 MEI 1978
In dit tweede en laatste artikel over Québecs onafhanke
lijkheidsstreven zal worden ingegaan op de laatste ont
wikkelingen die de aanlooptijd tot de komende federale
verkiezingen en het daarna volgende referendum in Qué
bec kenmerken. In dat referendum, dat eind dit jaar of
begin volgend jaar gehouden wordt zullen de inwoners
van Québec zich kunnen uitspreken voor of tegen onaf
hankelijkheid. De Parti Québecois-regering zal dit woord
van de stemmers om moeten zetten in daden tegenover de
federale regering in Ottawa en tegenover de andere Cana
dese provincies. Daarmee zijn al drie partijen genoemd die
een belangrijke rol spelen in de strijd om onafhankelijk
heid. Maar de Engelstalige minderheid in Québec zelf en
het bedrijfsleven laten zich evenmin onbetuigd.
Premier
Trudeau: het
lijkt of zijn
onverbiddelijke
populariteit
steeds sneller
taant...
MONTREAL - Het programma
waarmee de Parti Québecois
in november 1976 de verkie
zingen in Québec overweldi
gend won sprak zich uit voor
onafhankelijkheid van deze
provincie en beloofde een re
ferendum over die kwestie,
maar tevens was het - zeker
voor Canadese begrippen -
een tamelijk links program
met als basisfilosofie dat de
overheid meer greep op de
economie zou moeten krijgen
en de welvaart eerlijker ver
deeld zou moeten worden
Het nationalistische streven
heeft de "Péquisten" in
conflict gebracht met de fede
rale regering in Ottawa. Maar
eigenlijk veel erger voor de
PQ-regering is dat het natio
nalistische streven in Québec
zelf in het gedrang dreigt te
komen door het opspelen van
het bedrijfsleven tegen haar
economische politiek. Taal en
cultuur zijn van vitaal belang,
maar de portemonnee is voor
de meesten belangrijker,
waarschuwde al een van
Montreals dagbladen.
Manipulator
In Ottawa treft de nog steeds
zeer populaire regeringslei
der René Lévesque als grote
tegenstander de liberale pre
mier Pierre Elliott Trudeau,
een "fascistische manipula
tor" noemt hij hem. Trudeau
kwam tien jaar geleden met
een grootste meerderheid aan
de macht, maar het lijkt of zijn
onverbiddelijke populariteit
steeds sneller taant. Hij kwam
aan het bewind als een grote
vernieuwer echtscheiding,
abortus en homosexualiteit
maakte hij via nieuwe wetten
acceptabel voor de Canadese
samenleving. Hij is nooit een
aanhanger van welke vorm
van Québecs seperatisme dan
ook geweest, maar droeg wel
zorg voor de tweetaligheid
van de openbare diensten.
Bij de seperatisten in hart en
nieren wekte dit echter alleen
maar argwaan, de grote
Frans-nationalistische bewe
ging Société St.-Jean Baptis-
te vond de tweetaligheid, ook
voor Québec, maar niets:
"Het lijkt toegeven dat onze
eigen taal niet goed genoeg is.
Het multi-culturalisme is bluf
om het Frans de nek om te
draaien".
Vandaag de dag is van de grote
vernieuwer Trudeau weinig
meer over. De hele landelijke
liberale partij lijkt trouwens
ingeslapen door het jarenlan
ge negeren - een halve eeuw
met een onderbreking van
slechts vijf jaar. Terwijl ieder
een in heel Canada het erover
eens is dat in ieder geval een
zekere herziening van het ou
de federale stelsel nodig is,
heeft Trudeau hier tot nu toe
nog niets aan gedaan. Velen
ook in de afdeling Québec van
zijn eigen liberale partij, re
kenen het hem toe dat de ver
houdingen met Québec zó
verslechterd zijn dat sommi
gen vrezen voor het voortbe
staan van Canada.
René Lévesque heeft al een lan
ge staat van dienst. Als libe
raal klom hij op in het politie
ke leven en maakte in het be
gin van de jaren zestig deel uit
van de liberale regering in
Québec die de "Stille Revolu
tie" mogelijk maakte, na een
jarenlang zeer conservatief
bewind werd Québec opge
stoten in de vaart der volke
ren. Bij de verworvenheden
van deze tijd bleef Levesque
niet stilstaan, hij ontwikkelde
een nationalistische politieke
visie die hem uiteindelijk in
conflict bracht met de liberale
partij. Na enige jaren als poli
tiek onafhankelijke lukte het
hem om in het begin van de
jaren zeventig enkele sepera-
tistische splinterpartijen te
verenigen onder een links
politiek program: de Parti
Québecois ontstond. Voor
een groot deel is het aan zijn
wervende persoonlijkheid te
danken dat in 1976 de PQ 71
van 110 zetels veroverde in de
assemblee van Québec.
Vuurwerk
De botsing tussen de twee
boeiende politici Trudeau en
Lévesque levert een hoop
vuurwerk. Vlak nadat de PQ-
regering een wetsvoorstel
had uitgewerkt dat het hou
den van een referendum in
Québec mogelijk maakte,
kwam Trudeau tot verbijste
ring van velen met een eigen
federaal wetsontwerp dat het
houden van federale referen
da mogelijk zou maken. Een
soort stok achter de deur voor
als het in Québec er niet eer
lijk aan toe zou gaan, of als het
referendum daar te lang op
zich zou laten wachten?
'Een gimmick voor de verkie
zingen", merkte Lévesque
verachtelijk op. De verwach
ting is namelijk dat een dezer
dagen Trudeau federale ver
kiezingen zal uitschrijven,
deze zomer te houden. Deze
komende verkiezingen vor
men voor de PQ-regering
weer aanleiding om nog niets
over de exacte datum of in
houd van het referendum los
te laten; men wil niet dat der
gelijke voorstellen mee gaan
spelen in de federale verkie
zingen.
Een tweede actie van Trudeau,
die hem door alle partijen in
Québec is kwalijk genomen,
is kortgeleden geweest het
geven van zo'n half miljoen
gulden aan de Québec-Cana-
da Movement, een beweging
die met andere groepen sa
men een comité vormt ten
behoeve van een campagne
tegen het referendum. Niet
alleen de Péquisten, maar ook
andere partijen in Québec
waren woedend dat de fede
rale regering zich zo met de
interne zaken van de provin
cie trachtte te bemoeien. Al
licht koren op de molen van
degenen die zich willen af
scheiden van dat centrale ge-
Gezichtsverlies
Een heel slecht figuur, ook lan
delijk gezien, sloeg Trudeau
tegelijkertijd door zich te be
moeien met de provinciale
belastingen. De federale rege
ring stond voor de taak een
begroting te maken die, met
de verkiezingen voor de deur,
de kiezers gunstig zou moe
ten stemmen. Om de teruglo
pende economie een oppep
per te geven koos Trudeau
voor het verlagen van enkele
belastingen. Hij koos de "sa
les-tax" uit, de belasting op
alle goederen die je in de win
kel koopt. Deze sales-tax is
echter een provinciale aan
gelegenheid. Trudeau stelde
de provincies voor geduren
de drie maanden drie procent
verlaging van de sales-tax,
dan krijgen jullie van mij de
kosten daarvan vergoed. De
meeste provincies gaven
weinig om hun grondwette
lijke rechten en kozen voor
het verlokkelijke geld dat
Trudau als vergoeding be
loofd had. Zo niet echter
Québec.
Québec kwam met een tegen
voorstel dat de andere pro
vincies de ogen opende en
Foto links: Rene Lévesque
slaagde erin mei de juiste mix
ture van intelligentie, vaderlij
ke bezorgdheid en strijdbare
verontwaardiging over Que-
becs afhankelijke positie veel
kiezers te winnen.
In de straten van Québec zijn
weinig stille getuigen te vinden
van de felle seperatistische
strijd, zoals dit affiche foto
rechts) dat oproept voor een
nieuwe grondwet: "Voor een
heid, gelijkheid"
Trudeau zowat schaakmat
zette. Als de federale regering
ons geld wil geven. oke. dat
is fijn, en dan willen we als
tegenprestatie ook nog wel
iets aan onze belastingen
doen, maar dan wel op de ma
nier die we zelf verkiezen.
Zo luidde de gedachtengang
van de provinciale regering:
de sales-tax is onze bevoegd
heid, wij bepalen wat we er
mee aanwillen, het is een
daad van onbeschaamde in
menging in de provinciale za
ken als de federale regering
ons voor zou schrijven welke
belasting we zouden moeten
verlagen en welke niet. Le
vesque kwam met het sterke
tegenvoorstel dat niet 'voor
drie maanden maar voor een
heel jaar de sales-tax op
schoenen, meubels, kleren en
hotelkamers geheel zou ko
men te vervallen. Dat zijn de
zwakke sectoren in Québecs
economie.
Iedereen was het erover eens:
met dat pakket was de werk
gelegenheid in Québec meer
gebaat dan met dat van Tru
deau, terwijl het niet meer zou
kosten. Hoewel nog geen ak
koord is bereikt tussen fede
rale regering en provincie,
vinden de meeste parle
mentsleden in Ottawa dat
Trudeau het tegenvoorstel ei
genlijk niet kan weigeren. Al
gemeen wordt het gezien als
een gevoelig gezichtsverlies
voor hem.
Speelruimte
Met het referendum in zicht
nemen zo de spanningen tus
sen Ottawa en Québec toe,
want in Ottawa voelt men wel
dat de macht van het centrale
gezag op het spel staat. Waar
Lévesque tot aan de federale
verkiezingen echter geen
duidelijkheid over wil geven,
tot ergernis van velen, is hoe
veel macht het centrale gezag
verder; ook de theer gematig
den in Québec als Ryan gaan
landelijk gezien vrij ver.
Er zou dan ook makkelijk een
meerderheid voor een gema
tigd onafhankelijkheidsrefe
rendum te vinden zijn ware
het niet dat economische pe
rikelen een steeds grotere rol
zijn gaan spelen.
Hoewel de moeilijkheden in
Québecs economie al in de ja
ren zestig begonnen zijn en
gedeeltelijk ook te wijten zijn
aan de teruglopende wereld
economie worden ze de Parti
Québecois aangewreven. Het
zakenleven is bang voor de
pogingen van deze regering
om greep te krijgen op de
in zijn referendumvoorstel
■nog over zal mogen houden.
■Het oude woord indepen
dence" gebruikt Lévesque de
ïlaatste maanden niet meer.
Dit strookt met de filosofie van
veel PQ-leden dat met een
strikt seperatisme geen
meerderheid te halen valt.
Toch is er niet zoveel speel
ruimte want krachtige bewe
gingen als de Société St.-Jean
Baptiste met haar 300.000 le
den eisen onafhankelijkheid
en niets minder, al steunen ze
nog de Parti Québecois.
Lévesque legt echter steeds
meer nadruk op "associatie"
Uit vroegere geschriften is op
te maken dat hij samenwer
kingsvormen als de Benelux
en de Europese Gemeen
schap als geschikt be
schouwt. Op dit moment is
van regeringszijde echter
weinig meer los te krijgen dan
dat een nieuwe grondwet
"geen oplapwerk maar een
nieuwe coëxistentie" moet
inhouden. Iets meer zegt al
dat in principe alle belastin
gen en inkomsten in Québec
zelf moeten blijven, terwijl
geen ander bestuur in de pro
vincie een rol mag spelen dan
het provinciale. (Op dit mo
ment gaan grote bedragen
naar Ottawa; ongeveer even
veel keert Ottawa weer uit aan
Québec maar daar zijn dan
wel voorwaarden aan ver
bonden dat het geld op een
bepaalde manier besteed
moet worden; verder heeft de
federale regering veel te zeg
gen over de nieuwere voor
zieningen als de medische
zorg, de pensioenen.
Tegenstanders van afscheiding
van Canada verwijten Léves
que hoe dan ook dat hij niet
kijkt naar de effecten voor de
rest van Canada. Lévesque
stelt dat in onderhandelingen
na het referendum met de fe
derale regering en de afzon
derlijke provincies tot sa-
Nieuwe koers
De voornaamste tegenstander
van Lévesque in Québec zelf
is de zo pas gekozen, snel in
populariteit stijgende liberale
leider Claude Ryan. In de
strijd om het leiderschap ver
sloeg Ryan een kandidaat die
duidelijk meer op de federa
listische koers van Trudeau
zat. Met Ryan heeft liberaal
Québec de oude koers verla
ten waarbij provinciale onaf
hankelijkheid zou bestaan uit
een iets groter deel van de
belastingkoek zonder dat het
beschermen van het Franse
karakter van Québec wezen
lijk een rol speelde.
Provincies
In de landelijke discussie over
hervorming van het federale
stelsel - want iedereen is het
er wel over eens dat er iets
moet gebeuren - speelt Tru
deau nauwelijks een rol. Van
hem is niet meer te verwach
ten dan kleine aanpassingen
en meer garanties voor an
derstalige minderheden. Dé
premier van Alberta heeft
ideeen a la Ryan en stelt ver
der voor dat federaal-provin
ciale conferenties in plaats
van het parlement de belang
rijke beslissingen nemen.
Van een conservatief parle
mentslid is de suggestie ge
komen om de senaat (een
soort eerste kamer) om te
vormen tot een vertegen
woordiging van de provin
cies, om die meer macht te
geven.
Perikelen
Het is duidelijk dat Québec niet
alleen staat in de discussies
over federale hervormingen,
wel gaat deze provincie veel
Verder heeft het zakenleven het
duidelijk moeilijk met de
nieuwe taalwet waarbij Frans
de officiële taal van Québec is
geworden. Veel zaken die
gewend zijn alleen in het En
gels te werken, zijn al ver
trokken of dreigen met ver
trek. Veel Engelstaligen ver
laten Québec; zoveel dat een
"Positive Action Committee"
taaigenoten per pagina-grote
advertentie opriep: "Stay.
Stay home"
Dreigementen
Het zakenleven heeft geen be
lang bij veranderingen als
zo'n taalwet en de onzeker
heid van een eventueel onaf
hankelijke toekomst. Zoals
een vertegenwoordiger van
Québecs werkgeversorgani
satie eenvoudig stelde is er
geen interesse in de geschil
len tussen Engels- en Frans-
taligen; het adagium is: "Bu
siness is business". Maar met
het dreigen minder te zullen
investeren of te zullen ver
trekken wordt wel degelijk
geprobeerd het publiek te
beïnvloeden, velen zijn bang
voor een verslechterende
economie.
Het veelal dreigende optreden
van woordvoerders van het
zakenleven vertroebelt feite
lijk de discussie over onaf
hankelijkheid. "Zolang de
Parti Québecois onafhanke
lijkheid predikt kan er geen
vertrouwen zijn in de econo
mie", is zo'n uitspraak die al
leen maar ertoe dient het
publiek angst in te boezemen.
Niet wordt aangegeven op
welke manier zelfstandigheid
in Québec inwerkt op de eco
nomie.
De macht van de bedrijven in
Québec moet niet onderschat
worden. Voor een niet onbe
langrijk deel zijn het Ameri
kaanse investeerders die de
scepter zwaaien. Dat leidt er
toe dat de ene minister na de
andere spreekbeurten houdt
in de Verenigde Staten. Tru
deau spreekt voor zakenlui
uit Manhattan en betoogt dat
Québec verstandig genoeg zal
zijn om in de staat Canada te
blijven. Vervolgens reist Lé
vesque die richting af om uit
te leggen wat "zelfstandig
heid in samenwerking" bete
kent.
De Parti Québecois heeft de
pech te regeren in een tijd van
een teruglopende economie.
Er is weinig speelruimte meer
voor experimenten. Tenzij
men m de komende maanden
het tij weet te keren zal de uit
slag van het referendum
vooral afhangen van de mate
waarin de bevolking van
Québec gevoelig is voor de
dreigementen van het be
drijfsleven.
