Bouwen binnen de perken
DONKERE WOLKEN
HP
deTijd
BW
Overloop
kan
drastisch
worden
beperkt
EISEVIERS
DONDERDAG 27 APRIL 1978
PAU1NA 15
•Wanneer ik soms een berichtje in
de krant tegenkom, dat een oude
man of oude vrouw al dagen of
soms weken dood op bed lag, of
in de gang of onder aan de trap
dóórdat buren hen vonden, dan
word ik daar koud en stil van. Wat
een eenzaam einde moet dat ge
weest zijn. Veel mensen lijden op
het ogenblik aan eenzaamheid.
Ze lopen verloren in deze toch
overvolle samenleving. Geen
echte contacten meer. Geen
vrienden. Misschien nog alleen
een uiterst onpersoonlijke on
echte glimlach van een tv-om-
roepster die hen goede avond
toewenst. Toch wil ik het van
daag even over een ander onder
werp hebben. Het heeft ermee te
maken, maar dan op een verre
vreemde r
Denkt u dat vriendschap veel voor
komt? Echte, wezenlijke diepe
vriendschap? Een oude wijsgeer
schreef eens: "Hetzelfde willen
en hetzelfde niet willen, dat is
ware vriendschap". Hij bedoelde
dat natuurlijk niet oppervlakkig,
maar over de hele reikwijdte van
het menselijk denken en het
menselijk gemoed. Het eens zijn
over het hoogste goed en het
meest te verafschuwen kwaad
Hebben wij echte vrienden'
Mensen waar je je volkomen
veilig bij voelt, die je kunt ver
trouwen, waar je altijd bij terecht
kunt en die dezelfde gesteltenis
hebben als wij? Enkele hoogst
belangrijke onderwerpen sluit ik
nu even uit, hoewel ze er eigenlijk
wezenlijk wel bij horen, zoals: het
huwelijk, een homofiele of lesbi
sche verhouding. Ik heb het al
leen maar over vriendschap zon
der meer.
Laatst deden enkele mensen een
soort spel, maar het was eigenlijk
dodelijke ernst. Ieder schreef
voor zichzelf de namen op van
hen bij wie hij zich volkomen
veilig zou voelen, die hij alles zou
durven vragen, die hij midden in
de nacht zou durven opbellen en
van wie hij zeker wist, dat hij on
middellijk klaar zou staan. Men
sen derhalve die zeker geen
zweem van wantrouwen of ja
loezie of verveeldheid zouden
hebben. De aanwezigen zaten
lang na te denken en te piekeren-
Schreven namen op en streepten
ze weer door. Bij de uiteindelijke
conclusie had niemand van de
dames en heren er meer dan dri^
De meesten geen enkele naam.
Vriendschap is moeilijk op te bou
wen. Vooral tegenwoordig, zo
lijkt het me. Kinderen hebben
vrienden en vriendinnetjes, maar
als je vraagt "waarom is dat jouw
vriendje?" is het antwoord uiter
aard kinderlijk: "Omdat we sa
men zo fijn kunnen spelen" of
zoiets. Rond hun 12de jaar gaan
ze uit elkaar, naar verschillende
scholen. Het contact is verloren.
Een andere school, andere kinde
ren. Dat duurt tot een jaar of 18.
Dan kan er al van enige vriend
schap sprake zijn, maar eerder
van verliefdheid en goede kame
raadschap. Dan gaan ze weer uit
elkaar. Of verder studeren in ver
schillende richtingen of ze ne
men banen aan. maar het contact
is gauw kapot. Daar komt nog bij
dat er momenteel veel verhuisd
wordt. De noodzakelijke door
stroming, noemt de minister dat
Mensen gaan trouwen en krijgen
een gezin. Allicht doen ze kennis
sen op. Maar buren, gesteld datje
ze kent, zijn nog geen vrienden.
Aanleidingen en gelegenheden
om ooit tot vriendschap te komen
schijnen mij de laatste jaren sterk
verminderd te zijn. Ont
moetingspunten zyn weg gesa
neerd. Duizenden gezellige
kleine winkels zijrt opgeslokt
door supermarkten. Talloze in
tieme café's zijn gesloten. Zelf
bedieningszaken zijn afschuwe
lijke ondingen om van straatau
tomaten maar niet te spreken-
"Och meneer", zei me laatst een
ober in een café in Den Haag, "er
'is voor ons geen aardigheid meer
aan. Je kent de mensen niet meer.
De sfeer is weg. Een grapje is er
niet meer bij. En al die verdomde
plastic rommel, het is niet om aan
te zien. Iedereen heeft haast. En
al die zure ontevreden smoelen,
je wordt er beroerd van"
Vele zg. vriendschappen bestaan
maar, zolang mensen in een
zelfde bedrijf werken. Een pro
motie in hetzelfde bedrijf is dik
wijls al genoeg om afstanden te
kweken die er niet waren. In het
uitgebreide bedrijf van de poli
tiek is het al niet anders. Ieder
weet dat wanneer iemand be
weert: "Mijn politieke vrienden
zijn het hierin met mij eens", hij
niets anders dan mijn partijge
noten bedoelt. Tussen vriend
schappen en zakenrelaties be
staat natuurlijk geen enkel ver
band.
Zeldzaam
Echte vriendschap is zeldzaam. En
toch wil ik er een lans voor bre
ken. Zij is zelfs een van de mooi
ste menselijke verhoudingen die
er kunnen bestaan. Zy roept het
beste in de mens op. In held
haftigheid en edelmoedigheid
overtreft de mens dan zichzelf.
Een vriend kan zijn vriend van
een grote misdaad afhouden. Op
het eind van de oorlog is het
voorgekomen dat twee vrienden
uit een Duits kamp wisten te ont
snappen. Op hun vlucht werd een
van hen neergeschoten^ De ander
nam het lijk op zijn schouders en
heeft het honderden kilometers
tot in Holland bij zijn ouders ge
bracht. Dat kan alleen een vriend.
Het is ellendig het te moeten zeg
gen, maar het is een feit dat de
rooms-katholieke kerk de
vriendschap zwaar gehinderd
heeft. Vanaf je 12de jaar tot je
priesterwijding was het in de op
leiding verboden met tweeën je
ergens te begeven. Bijzondere
vriendschap was ongeveer de
grootste misdaad op al die nu zo
betreurde seminaries. Natuurlijk
werd die angst voor homofilie je
voor je leven meegegeven en
kwam trouw op de proppen bij
alle missies en retraites. Alle
dwaze artikelen en geboden en
voorschriften zijn tot op de dag
van vandaag nog niet geschrapt
uit de officiële hand- en leerboe
ken. (Raadpleeg mgr Gysen,
Rolduc).
Natuurlijk zyn homofilie en
vriendschap niet hetzelfde. Dat is
duidelijk voor ieder gezond den
kend mens.
Ik wil deze korte beschouwing af
sluiten met een van de meest
menselijke passages uit het
evangelie. De laatste avond van
Jezus' leven is door niemand zo
fraai beschreven als door Johan
nes. Ze zaten bijeen om het
avondmaal te vieren. Jezus met
zijn leerlingen. En naast Jezus
zat, zo schreef Johannes beschei
den neer toen hij al zéér oud was
en verbannen op het eiland Pat
mos, de leerling dien Jezus
liefhad. Hij stond ook onder het
kruis. Ook Jezus kon niet zonder
vriendschap.
p
Stadsvernieuwingzoals hier in het Leidse gebied van de Heren
gracht IZijlsingel, brengt een groot sociaal probleem met zich mee: nooit
alle bewoners kunnen na het vernieuwingsproces weer terugkeren naar
hun oude, vertrouwde buurt.
Jaren geleden werden hele volks
stammen opgeroepen om te ge
tuigen tegen de kwade bedoelin
gen van het gemeentebestuur
van hun stad. "Stadsvernieuwing
eist tol" was de slogan van de he
ren bestuurders, terwijl verhitte
actiegroepen gemakshalve het
woordje "stadsvernieling" han
teerden. Het vuur is tot een
waakvlam teruggebracht. Iede
reen beseft dat er iets moet wor
den gedaan in de hopeloos ver
ouderde wijken. Tot 1990 moeten
er in Nederland zo'n 275.000 hui
zen bij worden gebouwd. De ge
meentebestuurder beseft (maar
nog niet altijd), dat slopen alléén
geen oplossing is.
Een groot sociaal probleem waar
men nog steeds mee kampt is, dat
nooit alle bewoners na het stads-v
vernieuwingsproces weer terug
kunnen keren naar nun oude,
vertrouwde buurt. En mede
daardoor ontstaat het fenomeen
"overloop" De stedebouwers
kunnen zoveel rekenen en teke
nen wat ze willen: de huizen moe
ten ruimer, een plantsoentje met
een zandbak is wel het minimum
aan openbaar groen en speelge-
legenheid en ook de auto moet
uiteraard voor de deur. Dus is er
veel ruimte nodig, ten koste van
meer huizen.
Tijdens de behandeling van de ver-
stedelijkingsnota hebben Ka
merleden zich nogal verontrust
uitgelaten. Waar is nog ruimte te
vinden voor huizenbouw? Na
tuurgebieden (in de randstad)
zullen desnoods worden op
geofferd, aldus minister Bee-
laerts van Blokland om de werk
gelegenheid te behouden. Groei
kernen moeten voor de rest zor
gen: Zoetermeer, Capelle a. d.
IJssel, Spykenisse, Alkmaar.
Hoorn, Purmerend en eventueel
Pijnacker en Nootdorp. De
meerderheid van de Kamer is
overigens tegen deze laatste loka-
tie.
Het kabinet Van Agt, dal; nu
ruim vier maanden bestaat, zal
weldra voor zijn eerste grote
vuurproef komen te staan, dat is
de bezuinigingsoperatie, die
begin juni aan de Tweede Ka
mer moet worden gepresen
teerd. Ook het kabinet Den Uyl
had reeds een bezuiniging inge
zet - de zogenaamde 1% opera
tie - maar die ging niet ver ge
noeg. Om lucht te geven aan ons
bedrijfsleven moet de overheid
zich veel meer matigen in haar
uitgavengroei.
Dat zal een moeizame en pijn
lijke zaak worden, maar het is
wel hard nodig. Dat is nog eens
dubbel en dwars gebleken toen
onlangs het Centraal Econo
misch Plan 1978 verscheen. Dat
is een telkenmale in het voor
jaar verschijnende publikatie
van het Centraal Planbureau,
waarin wordt voorspeld hoe
onze economie er de rest van
het jaar uitziet. Nou, dat is niet
zo best. De negaieve erfenis van
het kabinetDen Uyl doet zich
sterk voelen. Dit kabinet zit nu
met de brokken. Oordeelt U-
zelf maar
De economie groeit maar met
2'/a- in plaats van met de ver
wachte 3,75% Veel te weinig om
voldoende nieuwe arbeids
plaatsen te scheppen.
Meer dan 92% van de omzet
in de bedrijven wordt aan lonen
besteed, waardoor de ren
dementsvooruitzichten nega
tief blijven.
Onze exportgroei blijft na het
slechte jaar 1977 opnieuw ach
ter. Toch moet een klein land als
het onze het daarvan hebben.
En de harde gulden is leuk voor
degenen die met vakantie naar
het buitenland gaan, maar
speelt ons bij de export danig-
parten.
loonmatiging werpt zijn vruch
ten af - het is duidelijk dat zich
donkere wolken opstapelen
voor het kabinet-Van Agt. Wil
len we onze economie weer in
het goede spoor brengen, dan
zullen we door moeten gaan
met het matigen van de lonen
en de bezuiniging van de over
heidsuitgaven. Dat betekent,
om maar een voorbeeld te noe
men, dat we er niet automatisch
meer op mogen rekenen dat
Vadertje Staat wel met allerlei
subsidies over de brug zal
blijven komen. Het aldus be
spaarde geld moet dan worden
besteed om de belastingdruk op
onze bedrijven te verminderen.
Zoals ik in het begin al zei, is het
hard nodig dat die wat meer
lucht krijgen. Het kabinet is er
overigens nog iet uit, wat die
bezuinigingen betreft. Bin
nenkort moeten alle ministers
hun bezuinigings-huiswerk bij
minister van financien An-
driessen inleveren. Daarna zal
het kabinet een aantal nare k-
nopen moeten doorhakken.
Trouwens, het kabinet-Van Agt
zit met nog een paar moeilijke
punten. Dezer dagen zal het ook
met een eigen ontwerp voor de
vermogensaanwasdeling
(VAD) moeten komen. Dat was
al beloofd. Het schijnt, dat het
kabinet voorlopig wil volstaan
met een wet, die de uitkeringen
aan de werknemers zelf regelt.
„Is dat dan niet goed?" zult U
wellicht vragen. Natuurlijk wel.
Maar het kabinet-Den Uyl had
een plan voor ogen, waarbij het
geld vooral aan de vakcentrales
in beheer zou worden gegeven.
En die komen in het voorstel
van het kabinet-Van Agt voor
shands nog niet aan de beurt.
De PvdA en een aantal PvdA-
gezinde CDA-ers zijn daar nu
woest over. Dat wordt dus nog
een stevig robbertje vechten in
het parlement. En dan zijn er
nog de plannen, die het kabinet
heeft met betrekking tot de
kinderaftrek en de kinderbij
slag. Daar heeft de WD dan
weer grote bezwaren tegen.
Inderdaad, er stapelen zich
donkere wolken op voor het ka
binet Van Agt.
Het meest schrijnende voorbeeld
van de gevolgen van de overloop
is nog steeds Amsterdam. Er
wordt nog steeds geld gestopt in
campagnes, waarin het woordje
"Almere" voorkomt. De recente
ontwikkelingen (onder meer een
gemeentebestuur, dat vasthoudt
aan bouwen buiten de grenzen
"zolang het maar geen Bijlmer
wordt") is vooreen aantal studen
ten aanleiding geweest de moge
lijkheden voor verdichting van
de steden te onderzoeken. Het
rapport heet "Bouwen binnen de
perken"
De studenten van de Vrye Univer
siteit van Amsterdam en de
Technische Hogeschool Delft
komen tot de conclusie, dat het
vullen van kale plekken een kri
tisch bekijken van het aantal
nieuw te bouwen woningen (na
sloop) en het zoeken naar alter
natieve terreinen een haast wel
dadig aandoend huizenaantal
oplevert. Hun proefgebied heet
Amsterdam-oost. Er zijn uiter
aard vele vragen te steLlen naar
aanleiding van (bijvoorbeeld) de
aanwijzing van de al jaren onge
bruikte Israëlitische be
graafplaats tot bouwlokatie,
maar zegt één van hen terecht:
"Als er een verkeersweg zou
moeten komen, zou dat een
fluitje van een cent zyn
geeweest".
Het beperken van de overloop en
dus verdichting kent enorm veel
voordelen. De bewoners kunnen
gebruik maken van bestaande
voorzieningen. De buurtwinkels
in plaats van het koude overdekte
winkelcentrum, de tram in plaats
van de bus met zonetarief of de
sprinter.
Gertjan Schokker, student stede-
bouw in Delft: "Ons uitgangs
punt is geweest: zo weinig moge
lijk slopen. Zo redden we de helft
van de woningen. Het tweede
punt is de kleinschaligheid. Aan
sluiten op de bestaande bebou
wing. De overloop kan zo dras
tisch worden teruggebracht.
Nadelen
De onderzoekers moeten echter
toegeven, dat er nadelen aan het
plan zijn verbonden. De wonin
gen zullen niet uitblinken door
ruimte. De bewoners zullen con
cessies moeten doen. De auto niet
voor de deur, het groen blijft
spaarzaam "In feite hebben we
die open plekken gemakkelijk
gevonden", vertelt Peter Koele-
wijn (stedebouw. Delft). In ge
heel Amsterdam zijn dergelijke
plannen haalbaar. En als we erg
kritisch te werk gaan. kunnen we
het aantal nieuwe woningen nog
eens verdubbelen
Het idee van verdichting is natuur
lijk aan de minister niet voorby-
Schrijnend gegaan. De gemeenten moeten
maar eens bekijken of er oude
haven- of spoorterreinen aanwe
zig zijn binnen de grenzen. Een
vliegveld (Ypenburg, Zestienho
ven) is echter ook nooit weg.
Maar heeft de raad voor de
ruimtelijke ordening niet on
langs weer eens gepleit voor
snellere procedures in het kader
van de stadsvernieuwing? Voor
de aanstelling van een directeur
stadsvernieuwing, met een eigen
- zij het beperkt - budget?
Veertig procent van de Neder
landse woningvoorraad draagt
tenslotte het predikaat "voor
oorlogs"
De cyclus van de studenten: vullen
van open gaten, verhuizen van
bewoners, slopen en
nieuwbouw". Dat zou in elk geval
aansluiten bij de mening van mi
nister Beelaerts, die een gefa
seerd stadsvernieuwingsbeleid
voorstaat.
Geld
Blijft over het geld. Er moet worden
beknibbeld, zo vertellen zijn
ambtenaren. Niet alleen op ver
nieuwingsprojecten, ook de par
ticuliere bewoner die zijn huis wil
laten verbouwen met behulp van
subsidie zou een veer moeten la
ten. De presentatie van het
"nieuwe beleid" zou de
waakvlam weer eens flink kun
nen opjagen.
Intussen zouden de gemeenten
best eens kunnen kijken naar
plekken waar eventueel ge
bouwd kan worden. Ook groene
plekken (parken etc.) zouden in
aanmerking kunnen komen. Dat
zou de spaarzame natuurgebie
den in het westen wel eens kun
nen redden.
MAGAZINE
De omslag van Elseviers Magazine:
een bord spaghetti met daar bo
venop een revolver, een paar ko
gels en flink veel rode ketchup.
Elsevier is op zoek gegaan naar
de macht van de Rode Brigades
in Italië. Verslaggever Gerard
Verlinden sprak onder meer met
de officier van justitie van Genua,
Mario Sossi, die in 1974 35 dagen
lang door de Rode Brigades werd
vastgehouden, en net als de nu
ontvoerde Aldo Moro aan een
"volksproces" werd onderwor
pen.
Sossi: "Ik kreeg een zekere vorm van
hersenspoeling tijdens de einde
loze ondervragingen die tussen de
twee en de vijf uur duurden. Hoe
langer de periode van gevangen
schap des te beter hun kansen om
resultaat te bereiken".
Het blad heeft in samenwerking
met het NIPO een enquête ge
houden onder het Nederlandse
volk hoe er gedacht wordt over de
vermogenswasaandeling (vad).
Uit het resultaatblykto.a.dat van
degenen die lid zijn van bonden
aangesloten bij het FNV, 51 pro
cent kiest voor een rechtstreekse
winstdeling tegenover 31 procent
voor een vad regeling. Hoogen-
dijk concludeert dan ook dat de
nieuwe regeringsvoorstellen
dichter liggen bij het oordeel van
de werknemers zelf dan van de
leiding van de vakbeweging. Het
is jammer dat bij de uitslag van de
enquête het gegeven ontbreekt
hoeveel procent van de onder
vraagden ook nu al van een
winstdeling profiteert.
Frank Lafort onthult een geheim
rapport dat nu nog bij de minis
teries van volksgezondheid en
economische zaken ligt en gaat
over de kosten van onze genees
middelen:
één hard gegeven: als Nederland dit
jaar voor kleinverpakkingen van
medicijnen had gekozen was het
honderd miljoen rijker geweest".
VRM NEDERLAND
Rudie van Meurs heeft weer eens
het nodige spitwerk verricht.
Ditmaal heeft hy de Nederlandse
casino's onder de loupe geno
men. Zoals gebruikelijk in zijn ar
tikelen volgt weer een lange
reeks van personen en instellin
gen met allerlei dubieuze verbin
dingen. Van Meurs belicht de ge
heime contracten tussen de Ne
derlandse casino's en een aantal
financiers.
Vrij Nederland vervolgt de serie
Het Web, de belangen van pla
tenmaatschappijen en disc joc
keys bij de omroepen in Hil
versum. Willem van Kooten
(Joost den Draaier) praat er
openhartig over.
"Ik geef geen fluit om Hitboulcvard
Heel af en toe kun je een enkele
artiest er mee omhoog helpen. Ik
heb Tol Hansse nu verboden om in
de volgende Hitboulevard te
gaan zitten. Ik wil hem liever
even twee maanden niet op Iwt
scherm zien. Ik wil graag nog vijf
jaar lang hit-lp's met Tol Hansse
produceren. De artiest moet een
beetje geheim blijven".
Rob Sijmons gaat in op de rel rond
professor W Buikhuisen die aan
de Leidse universiteit een onder
zoek wil verrichten naar de
biologische achtergronden van
criminaliteit.
"Dit soort zaken kunnen niet in een
vlucht en een zucht en via de ach
terdeur van een niet behoorlijk
geargumenteerde hoogle
raarsbenoeming binnengehaald
worden. Het vereist vooraf een
publieke discussie".
Ook de Haagse Post heeft een ar
tikel gewijd aan Buikhuisen. De
criminoloog dr. J.J.M. van Dijk
die als wetenschappelijk mede
werker op het ministerie van jus
titie nauw samenwerkte met pro
fessor Buikhuisen concludeert
'Het onderzoek dat hij wil gaan
verrichten is orgineel en heeft een
strekking die veel verder reikt,
dan het onderwerp agressieve
criminaliteit. De Leidse Alma
Mater besloot dus op goede gron
den Buikhuisen aan haar eerste
of tweede geldstroom te laven".
De weekbladen schynen er niet
meer aan te ontkomen minstens
één "onthullend" verhaal per
week te publiceren. In de HP
doen twee verslaggevers van het
Vrije Volk uitvoerig verslag over
het financiële wel en wee van ons
koningshuis. Volgens de schrij
vers zijn de verhalen over het gi
gantische vermogen van de
Oranjes zwaar overdreven. Zij
schatten het vermogen op 50
miljoen gulden.
Wel zetten zij de nodige vraagte
kens by de kosten die gemaakt
worden wanneer Hare Majesteit
weer eens een uitstapje maakt:
"Het is haast ongelooflijk wat de
slippendragers van Oranje alle
maal niet bekokstoven om de
waardigheid van de monarchie
aan de buitenkant op te houden.
Als ooit het cliché kosten noch
moeite gespaard opzijn plaats is,
is het wanneer de koningmergens
een stap wil zetten."
Het omslag artikel van De Tijd gaat
over "vrouwen en vriend alco
hol". Antoinette van Brink had
een gesprek met onder meer een
ex-verslaafde:
"Je gaat steeds meer drinken, je be
gint met een echt wijnglas, toen
werd het een limonadeglas en op
het laatst was het defies alleenJe
gaat met een noodgang drinken
en steeds meer om te bereiken wat
je wil: die roes
De Tijd heeft verder maar liefst der
tig pagina's aan onderwijs be
steed. Ook in het blad een inter
view met de Leidse hoogleraar
Victor Halberstadt. Hij zegt er
voorstander van te zijn dat het
netto-minimumloon niet meer
gelijk is aan de netto minimum
sociale uitkering.
"Er zou een marge tussen moeten
zitten van vijf of tien procent. Ik
vind het te dol dat mensen die
werken tegen het minimumloon,
en dat zijn er heel veel, net zoveel
krijgen als mensen die niet wer
ken".
Woorden die hem wellicht door zijn
partijgenoten van de PvdA niet in
dank zullen worden afgenomen.
L
