van een
onderhandelaar
fi 'l: -
:f:S tl
,Dit
boek
móest
gewoon'
..Afspraken
met CDA
zijnschet en
in netje..."
„Dries is
een ander
mens
geworden.."
ZATERDAG 18 FEBRUARI 1978
LEIDEN - "Dit boek moest
gewoon. Ik heb het geschre
ven in een niet te stuiten
aandrift. Noem het maar
een daad van zelfbehoud of
van zelfvernietiging".
Op deze wijze introdu
ceerde Ed van Thijn, on
derhandelaar voor de Partij
van de Arbeid tijdens het
vorig jaar mislukte forma
tie-overleg met het CDA en
D'66 zijn "Dagboek van een
onderhandelaar".
In dit bijna 300 bladzijden
tellende Dagboek zet Van
Thijn de gebeurtenissen
rond de vijfeneenhalve
maand durende mislukte
formatie-poging nog eens
op een rij. En dat doet hij op
een boeiende wijze.
"Aanbod"
Volkomen nieuwe feiten
worden overigens niet aan
gedragen of het zou het ui
terst merkwaardige "aan
bod" van CDA-leider Van
Agt moeten zijn die zichzelf
begin oktober „het poli
tieke bos in wilde sturen".
Dries (Van Agt) speelt ui
teraard een hoofdrol in het
boek van Van Thijn die met
grote openhartigheid
schrijft over de vele ge
sprekken tussen hem, Dries,
Jan (Terlouw) en de diverse
formateurs en infor
mateurs.
Gesprekken waaruit duide
lijk blijkt dat er vanaf het
begin van de formatie bij de
onderhandelingspartners
een flinke dosis wantrou
wen en geleidelijk ook een
toenemende irritatie jegens
elkaar bestond.
De uiteindelijk voor de
PvdA slecht afgelopen for
matie heeft Van Thijn niet
verleid tot het schrijven
van een rancuneus boek vol
scheldwoorden. Van Thijn:
"Ik heb een poging willen
doen om het menselijke as
pect van het formatie-ge
beuren over het voetlicht te
krijgen. Ik heb geen teleur
stellingen van me af willen
schrijven omdat de politiek
door de lange informatie in
discrediet was geraakt en ik
anderen nog eens een over
zichtelijke inzage in de in
formatie-gebeurtenissen
wilde geven. Dat vond ik
ook mijn plicht in het kader
van de openbaarheid die in
die informatie-periode ge
bruikelijk is geweest."
Tweede druk
Voordat het Dagboek van
een onderhandelaar werd
uitgegeven bestond er al
een grote belangstelling
voor dit toch wel vrij
unieke boekwerk. Uitge
verij Van Gennep uit Am
sterdam heeft dan ook op de
eerste druk van 16.000
exemplaren vrij snel een
tweede druk van 7.000
exemplaren laten volgen.
Begrijpelijk, want wie
geïnteresseerd is in de Ne
derlandse politiek mag dit
Dagboek toch eigenlijk niet
missen.
LEIDEN - Als de Tweede Kamer-fractie van de
Partij van de Arbeid de dag na de verkiezingen
op 25 mei (1977) bijeen komt dan heerst er uiter
aard een jubelstemming. Ed van Thijn be
schrijft in zijn Dagboek van een onderhandelaar
de uitgelatenheid die er in de fractiekamer
heerst over de ongedachte winst van tien zetels.
Onvoorstelbaarwat een men
sen. En zoveel nieuwe gezich
ten. Onder hen bevindt zich
nog een aantal lotelingen,
maar ook als het lot hen niet
gunstig gezind is horen ze
erbij. We gaan immers rege
ren? Vroeg of laat zullen de
kandidaat-bewindsliedenen
ook daar wemelt het vanhun
Kamerzetel weer beschikbaar
stellen.
Het huis is te klein. In allerijl
worden er stoelen aangesleept
om een tweede rij te formeren
Joop den Uyl wordt met ge
juich ontvangen"
Den Uyl en Van Thijn willen toch
duidelijke program-afspraken
maar Van laat weten dat het CDA
eerst hom of kuit wil over de ge
talsverhoudingen. Zij eisen 7-7-1.
"De deur wordt vergrendeld. jjpF
Het is 7-7-1 of het wordt niks.
Aan Joop de beslissing of hij
dit i
wil i
Door
Bert Paauw
De aanwezigen moeten zich uit
spreken over de vraag: een for
mateur of een informateur. Voor
de meesten is er geen twijfel mo
gelijk: Den Uyl formateur. Van
Thijn geeft op dat moment blijk
van aarzelingen.
"De eerste is welhaast iot mis
lukken gedoemd. Daar mogen
we Joop niet aan blootstellen
Bovendien een informateur
komt er dan toch, maar dan
hebben we wel een paar we
ken verloren.
Maar de meesten willen er niet
van horen. De eersteling mis
lukken? Dat is verleden tijd
Nog nooit heeft iemand zo'n
grootse overwinning behaald
Den Uyl laten mislukken? Dat
kan niemand zich veroorlo
ven"
Op dezelfde dag is de stemming in
de fractiekamer tfan het CDA be
duidend minder vrolijk dan bij de
PvdA. De strijd om de macht is in
volle gang. Frans Andriessen
wordt na Van Agt tot tweede frac
tievoorzitter gekozen maar daar
neemt Wim Aantjes geen genoe
gen mee.
Van Thijn daarover
Natuurlijk kan ik een gevoel
van leedvermaak niet onder
drukken als ik van de CDA-
perikelen hoor, maar toch
overheerst een gevoel van be
zorgdheid. Verdeeldheid lijkt
leuk, maar leidt onvermij
delijk tot een verharding van
de houding ten opzichte van
07 is.
Een concurrentiestrijd binnen
het CDA heeft al snel tot inzet:
wie stelt zich het hardste op
tegenover de socialisten? De
man met de hardste kop wordt
dgn de beste bink. Zo simpel
ligt dat. Ik maak mij geen il
lusies over onze vrienden. Het
wordt een zware formatie"
Moeizaam
De formatie komt overigens moei
zaam op gang want de tot for
mateur benoemde Den Uyl en
Dries Van Agt moeten voorals
nog hun aandacht vooral richten
op de Molukse treinkaping. Van
Thijn krijgt in die dagen een kort
en krachtig advies van zijn par
tijgenoot Burger die het eerste
kabinet-Den Uyl in elkaar zette.
Spijkerharde program-afspraken
hoeven van hem niet.
"Afspraken met de confessio
nelen, dat zijn scheten in een
Joop neemt dat risico en de prog
ram-besprekingen, allereerst
over de vier hervormings-voor-
stellen, barsten los. Van Thijn be
schrijft die besprekingen nogal
uitgebreid in zijn boek. Prog
noses- van het Centraal Plan
bureau (CPB) spelen bij die be
sprekingen een rol. Vermakelijk
is de ergernis die Van Thijn in zijn
dagboek toont over de sterk wis
selende prognoses van het CPB
'Deze keer be kt het CPB ze wel
erg bruin. In plaats van de
voorziene 150.000 werklozen
in 1980 moet nu gerekend
worden met 275.000 in 1981.
Het CPB heeft zich een nieuw
model aangemeten, heeft
daarbij nieuwe uitgangspun
ten geïntroduceerd en boven
dien nieuwe beleidsvarianten
toegepast. Op slag stort de
economie in elkaar. Terwijl
de politici op verkiezingspad
zijn, leest een prognosticus
een boek en prompt is de we
reld veranderd"
Ergernis
Ergernis is er ook bij de besprekin
gen over het eerste hervor
mingsvoorstel, de grondpolitiek,
waarover het eerste kabinet-Den
Uyl struikelde. Maandag 27 juni
begint het gesprek, een week la
ter zijn de onderhandelaars er
nog niet uit.
"Om half negen worden de frac
tievoorzitters op het Catshuis
verwacht. De knopen over de
grondpolitiek moeten worden
doorgehakt. We arriveren
rond het afgesproken tijdstip
in de inmiddels traditioneel
geworden volgorde en zetten
ons in de al even traditionele
schikking rondom de minis
terstafel. De argumenten over
en weer herhalen zich tot in
den treure. Er vallen stiltes.
Het wordt later en later.
Joop dringt aan. Dries denkt
na. Ik laat mijn bezwaren
stuk voorstuk vallen. Jan doet
tussenvoorstellen. Joop zet
niet door, bang als hij is dat
bij Dries de stoppen door
slaan. Viereneenhalf jaar er
varing zijn hem niet in de
kouwe kleren gaan zitten.
Maa r ook bij Dries staat alles op
scherp. Op grond van zijn er
varing lijkt hij vastbesloten
zich niet plat te laten praten.
Hoe laat het ook wordt.
Joop boven de tafel is een ander
metis dan Joop eronder. Ik
kan dat vanuit mijn positie
haarscherp waarnemen. Bo
ven de tafel geduldig,
vriendelijkgeen moment ge
haast. Onder de tafel gebalde
vuisten, samengeknepen voe
ten, één en al driftig onge-
didd.
Dries gaat bellenHet is al ver in
de kleine uurtjes. De achter
geblevenen proberen te raden
wie er uit zijn slaap wordt ge
haald'. Andriessen? Aantjes?
Dries komt terug. "Die
slaapdronken telefoontjes
brengen me niet verder. Mak
kers, ik gok het er maar op".
Bovenstaand fragment uit Van
Thijns boek is illustratief voor de
wijze waarop veel van de forma-
tie-gesprekken verlopen. Tot de
zaak half juli, het tijdstip dat Den
Uyl zich had gesteld ter afron
ding van zijn tweede kabinet,
spaak loopt op dre Vermogens
Aanwas Deling. Informateur Al-
beda brengt de partijen binnen
twee weken toch weer op een
gemeenschappelijke noemer.
Abortus
Den Uyl wordt opnieuw formateur
en de program-besprekingen
gaan weer verder, zij het op de
zelfde moeizame wijze als tevo
ren. Het volgende breekpunt,
eind augustus, vormt de abor
tus-kwestie. Het verslag van de
PvdA-fractievergadering, op
dinsdag 23 augustus (nog voor de
breuk) maakt duidelijk hoe
moeilijk het is voor een onder
handelaar om zijn compromissen
te verkopen aan zijn fractie.
"Ik ben erg gespannen als ik de
fractievergadering open. Er
staat veel meer op het spel.
Joop mag niet wéér misluk
ken. Er valt weinig meer aan
de voorstellen te sleutelen.
Maar ik heb ook geen zin in
een verdeelde fractie. Nooit,
maar nu zeker niet. Ik pas er
voor om bij het abortus
vraagstuk een minderheid te
zien ontstaan die principiëler
zegt te zijn dan ik. zelf. Ik zal
net zo lang knokken tot ik het
laatste fractielid over de
streep heb.
Het lijkt een onmogelijke op
gave te worden. De eerste
spreker is al mordicus tegen.
'De weg via hel kabinet zet de
deur open voor gemar
chandeer' .vindt hij.Wezijn te
ver van huis geraakt. De ene
spreker na de ander sluit zich
daarbij aan. Men spreekt van
Emmenthaler kaas: het barst
van de gaten.
Zo'n drie uur lang zit ik te
rijden op mijn stoel. Unani
miteit? Ik mag blij zijn als het
nog een krappe meerderheid
wordt".
Uit het boek blijkt overduidelijk
dat Van Thijn ook nog-stevig op
de vingers wordt gekeken door
zijn partijbestuur en tevens de
reacties van partijraad en par
tijcongres in de gaten moet hou
den.
Aan het abortus-akkoord dat in
formateur Veringa voorstelt mag
Van Thijn in elk geval van zijn
fractie z'n fiat geven. Dan ver
schijnt ook Den Uyl weer in het
formatie-beeld, zij het ditmaal als
informateur naast Veringa. De
programma-besprekingen wor
den afgerond waarna de aan
dacht zich op de verdeling van de
posten richt. Op vrijdag 30 sep
tember vallen daar, blijkens het
dagboek van Van Thijn, belang
rijke woorden over.
"Joop zegt de indruk te hebben
gekregen dat Justitie toch wel
een erg belangrijke rol gaat
spelen. "Wat vindt Dries van
8-7-1 met Justitie bij het
CDA? Dries, na een korte
stilte: "Dat is aanvaardbaar
als wij ook de minister-presi
dent krijgen'. Ik breng toch
kiezingsuitslag in het geding.
Als de PvdA de uitslag niet
cijfermatig gegund 'wordt,
dan zullen wij toch in kwali
teit gecompenseerd moeten
worden.
Bij 8-7-1 hebben wij verder
geen noten meer op onze zang
Maar als het per sé 7-7-2 moet
worden dan kunnen wij te
recht hoge eisen stellen. Eén
van die eisen is Justitie.
Ik wil openhartig zijn en niet
langer om de hete brei
draaien. In dat geval wegen
voor ons ook de personen
zwaar. Jullie mogen niet van
ons verwachten dat we dan
akkoord gaan met én de oppo
sitieleider (Kruisinga), en de
man die het akkoord op
hoofdpunten heeft afgewezen
Andriessen) én de man die op
Justitie het eerste kabinet-Den
Uyl ten val heeft gebracht
(Van Agt).
Sorry Dries, maar ik kan beter
zeggen hoe ik er tegenaan
kijk'.
Dries toont veel begrip. Hij begrijpt
maar al te goed dat de PvdA aan-
hikt tegen 'die snaak met wie we
al zoveel gedonder hebben
gehad'.Hij wil in geen geval dat
de formatie afspringt op zijn per-
Opmerkelijk
Op maandag 3 oktober volgt het al
eerder vermelde aanbod van Van
Agt uit de politiek te stappen.
Een aanbod dat niet alleen ver
warring, maar ook opluchting bij
sommigen en weer woede bij an
deren teweegbrengt. Het opmer
kelijke aanbod van Van Agt heeft
plaats na een langdurig gesprek
met Den Uyl.
"Ik heb in lange tijd niet zo'n
goed gesprek gehad met
Dries'fluistert Joop mij toe.
De vergadering wordt niet
hervat. Joop wil eerst gele
genheid hebben om met Ge
rard (Veringa) te praten. Ik
stel voor dat Dries, Jan en ik
samen gaan eten. Dries is me
teen in. We verlaten de Raad
van State. Gerard laat ons
uit.
Als ik nog even met hem nabab-
bel keert Dries op zijn schre
den terug. Gerard, zegt hij.
"Ik moetje iets zeggen". Ik wil
me verwijderen. "Nee Ed",
zegt hij, "jij mag het gerust
ook horen".
Ik blijf staan, benieuwd. "Ik heb
Joop zojuist meegedeeld dat
ik niet beschikbaar ben voor
zijn kabinet. Niet voor Justi
tie en niet voor Binnenlandse
zaken. Ik word ook geen frac
tievoorzitter. Ik ga het poli
tieke bos in. Dat lijkt mij voor
iedereen het beste".
Ik weet niet wat ik hoor en zeker
niet wat ik moet zeggen. 'Is
dat echt zo', vraag ik. 'Ja'.zegt
Dries. "Maa r waarom word je
dan geen fractievoorzitter?'
vraag ik. "Daar deug ik met
voor. Trouwens ik deug niet
voor dc politiek'.
Thijn met informateur Gerard Veringa. Een moment uit de slepende kabi-
Ik heb wel duizend vragen,
maar ik wil eerst even op
adem komen. Dit had ik niet
verwacht. "Ik zie je om 7 uur
in het restaurant", zeg ik en
loop de trap af. Ik ben erg op
gewonden".
Cven verder in het boek als er weer
druk wordt onderhandeld komt
het gesprek opnieuw op de be
slissing van Van Agt.
Dries vindt de 8-7-1 hoe dan ook
onverdedigbaar. Hij zal de
7-7-2 voorleggen met de me
dedeling dat hij dan vertrok
ken is. Ik weet natuurlijk niet
hoe mijn fractie hierop
reageert', zegt hij. Ik kijk ver
baasd op.
''Ik wel',zeg ik.'Alsjehetaan de
fractie overlaat dan is die
fractie geen knip voor de neus
waard als ze je laat gaan.
Ik dacht dat het een persoonlijke
beslissing was.Maar als het zo
ligt kunnen we er wel vanuit
gaan dat je morgen weer
kandidaat bent
Dries spreekt dat tegen: "Het is
geen manoeuvre. Het is een
persoonlijke beslissing die mij
heel moeilijk valt".
We spreken nog over de verde
ling van de staatssecretaris
sen. Maar niemand is er nog
echt met de gedachten bij
Iedereen is onder de indruk
van de persoonlijke drama
tiek die deze vergadering be
heerst
Veringa laat de hamer vallen
We kunnen moeilijk wegko
men. We blijven nog wat han
gen, de jassen al aan. Dries is
somber. "Ik heb het goed be
grepen", zegt hij, "bij 8-7-1
krijg ik een entreekaartje, bij
7-7-2 niet"? Ik protesteer fel
Hoe heb ik het nou? Wat is dat
lion voor een verwijt? "Ik
dacht dat je een persoonlijke
beslissing hebt genomen. Als
het anders ligt moet je het nu
zeggen".
Dries kijkt mij verwonderd
aan.- "Was er bitterheid in
mijn stem? Dat is met de be
doeling. Het is goed datje mij
daarop wijst. Nee. het is een
persoonlijke beslissing".
"Waarom zegje met gewoon dat
je niet beschikbaar bent voor
het kabiiiet, ongeacht de for
mule", vraagt Gerard. "Nee
laat maar zo", zegt Dries.
We gaan uiteen. Joop komt mij
7iog even achterna. "Ik ben er
niet gerust op", zegt hij. "Ik
heb het gevoel dat we een fout
gemaakt hebben"
Afloop
De afloop is bekend. Van Agt kwam
terug. De informateurs Verdam
en Vrolijk volgden Veringa en
Den Uyl op. Van Thijn slaagde er
niet in een akkoord over de ze
tel-verdeling aan de partijraad
van de PvdA te verkopen terwijl
Den Uyl ook zijn derde for
matieopdracht moest teruggeven
omdat er onoverkomenlijke pro
blemen rezen over de personele
bezetting van zijn kabinet.
Vervolgens gaf informateur Van
der Grinten de PvdA nog even
tjes de illusie dut er nieuwe mo
gelijkheden op heling van de
breuk met het CDA zouden zijn
maar op 11 november was de rol
van de PvdA in het formatiege-
beuren definitief uitgespeeld.
Bitter
In tegenstelling tot de rest van het
boek is Van Thijn in zijn nawoord
tamelijk bitter van toon. Hij
schrijft onder meer.
"Dries is een ayider mens ge
worden. Ik vind hem nu ook
minder aardig. Sterker nog:
ik ben geschokt. Een man ee/i
dacht ik in oktober. Op twee
mannen en geen woord had ik
niet gerekend"
De CDA top (vl.n. r. AndriessenKruisinga, Van Agt, Aantjes) na het akkoord over de zetelverde
ling. Een akkoord met de VVD
