"In april 1937 kreeg ik als 22-ja-
rige student door een beurs van
de Leidse universiteit de gele
genheid om enige tijd in Berlijn
te studeren. Uit het rustige Ne
derland verhuisde ik naar de-
hoofdstad van het nazi-dom.
Daar zag en hoorde ik Hitier,
Goebbels en zovele anderen.
Maar daar kwam ik ook in aan
raking met de tegenbeweging
van de z.g. "Belijdende Kerk",
de kringen rondom Niemöller
Steeds meer raakte ik daarin ac
tief, totdat ik terug moest om
dat de Gestapo mij zocht. Ik
denk dat wat ik daar toen be
leefd heb, meer dan de meeste
andere ervaringen, bepalend is
geworden voor mijn leven. Na
tuurlijk allereerst voor de be
zettingsjaren. Maar in bredere
zin tot vandaag toe.
Sindsdien heeft de schrik voor de
krachten van machtswellust,
van wreedheid en verblinding
me niet meer verlaten. Ik ben
ook bang geworden voor alle
ideologisch gedram en indoc
trinatie. Sindsdien weet ik ook
wat het geloof als tegenwicht
tegen zulke machten kan bete
kenen. En dat geloof en politiek
heel veel met elkaar te maken
hebben. En dat je de politiek
nooit alleen aan de "deskundi
gen" mag overlaten."
Het antwoord op de vraag, welke
figuur mij het meeste heeft
geïnspireerd, hangt met het vo
rige samen. Na enige aarzeling
en nadenken zeg ik: Karl Barth
de alom bekende theoloog uit
Bazel (1886-1968). Hij was in de
dertiger jaren de grote inspira
tor van de al genoemde "Belij
dende Kerk". En ik doceer, net
als hij deed, dogmatiek.
Daarom kan ik een beetje
beoordelen, op welk niveau hij
dat deed. Al ben ik inlatere ja
ren steeds meer eigen wegen ge
gaan, hij blijft voor mij als
vakman, als gelovig christen en
ook als mens, een machtig voor
beeld."
oooooo
maar iemand die vanuit his
torische gebeurtenissen maat
schappelijke verbanden pro
beerde duidelijk te maken.
Ik heb ook lange tijd geaarzeld
tussen scheikunde of geschiede
nis gaan studeren. Ik heb uit
eindelijk voor het eerste geko
zen, omdat toen de vooruitzich
ten op een baan in de schei
kunde beter lagen
ooooooo
FtrdHal Mjdtfs
"Wat een grote indruk op mij
heeft gemaakt, dat is de wa
tersnoodramp in 1953. Ik zal
ongeveer een jaar of vijf, zes
zijn geweest. Ik weet nog goed
dat ik thuis zat - vader was er
niet - en dat de wind om het
huis gierde, terwijl over de ra
dio voortdurend berichten
doorkwamen over de toestand
in Zeeland. Dat is me altijd bij
gebleven als beangstigend.
Natuurgeweld heeft me altijd
sterk aangegrepen. Een jaar of
drie geleden ben ik naar de
Etna-vulkaan in Italië geweest.
Als je dan die rook ziet en je
hoort dat gerommel, een paar
honderd meter onder je en je
denkt aan de geweldige krach
ten die kunnen losbarsten, dan
voel je je echt machteloos en
klein."
"Ik denk niet dat je leven door één
persoon wordt bepaald. Er zijn
altijd wel meer mensen, die je
hebben gestuurd in de richting
waar je naar toe bent gegaan.
En als je nagaat wat ik nu doe
(bezig aan mijn promotie
scheikunde en wat rommelend
in de politiek) dan zijn dat in
mijn geval geweest m'n leraar
scheikunde en m'n leraar ge
schiedenis.
Vooral de laatste heeft veel voor
me betekend. Geen man die je
jaartallen liet opdreunen,
y®(n) S|p>@y©(r
Ctoowö^yw})
„Ik werkte in 1947 in een zieken
huis als verpleegster. De oorlog
was dus eigenlijk net achter de
rug, maar toen begonnen de
politionele acties in Neder
lands Indië. In mijn ziekenhuis,
in Nederland, werd op een ge
geven moment een jonge jon
gen van een jaar of 23 binnen
gebracht, hevig gewond.
Dat was zo'n enorme schok voor
mij, dat ik nauwelijks nog in
staat was om mijn werk te
doen. Het was voor mij de
eerste confrontatie met een
oorlogsgewonde, want in de
tweede wereldoorlog had ik
gewerkt als particulier kraam
verpleegster.
Die aanblik van de gebrokenheid
van een jong leven werd nog
versterkt door de eerste woor
den van die jongen, toen hij uit
zijn narcose bijkwam: „Ik zal
nooit meer kunnen dansen..."
Dat zal ik nooit vergeten.
Vóór het ziekenhuis groepten
toen vrouwen bij elkaar,
moeders, die heftig praatten
over de situatie, ze wilden hun
zonen terug. En toen werd in de
groep waarin ik verkeerde ge
zegd: „Hoor je die wijven
schreeuwen op straatDat is
een ervaring geweest waardoor
ik echt bewust ben gaan den
ken.
Als je met je mening iets onder
steunt, denk dan aan wat de ge
volgen zijn voor anderen. Praat
niet alleen vanuit je eigen
straatje. Dié lijn is er b\j mij in-
gebleven, sindsdien".
,fen persoon die mij heel sterk
aanspreekt, dat is Simon
Wiesenthal. Door zijn sterke,
warme persoonlijkheid (hij is
in de loop der jaren een per
soonlijk vriend van ons gewor
den) en door de wijze waarop
hij zich inzet: zonder wraakge
voelens, maar zuiver om recht
te zoeken voor degenen die zo
veel onrecht is aangedaan".
OOOOOO
"Het moment in 1940 dat de
Tweede Wereldoorlog uitbrak,
dat heeft mij een enorme schok
gegeven. Ik was toen 19 jaar.
Natuurlijk had je gelezen en
filmjournaals gezien over de
inval in Polen en Tsjechoslo-
wakije, maar eigenlijk dacht je:
dit tast onze wereld nog niet
aan. De risico's van een totale
oorlog zijn daar toch te groot
Het menselijk geheugen
is als een sneeuwbal.
Naarmate we ouder
worden, wordt het gro
ter. Veel van het "op
geslagen" materiaal
wordt nooit meer be
roerd of teruggespoeld.
We weten vaak niet
eens meer dat het er is;
pas bij heel sterke
prikkels komthet weer
boven.
Betrekkelijk klein is de
categorie herinnerin
gen die in de bovenste
lade van het geheugen
is opgeborgen. Het zijn
de gebeurtenissen en
Door Ruud Paauw
en Henk de Kat
Foto's Jan Holvast
en Wim Dijkman
de mensen die ons bij
blijven, de indrukken
die steeds op de één of
andere manier terug
keren. De dingen die
niet voorbijgaan. Aan
de hand van een twee
tal vragen hebben wij
een aantal mensen uit
Leiden en omgeving -
bekende, minder be
kende, jong en niet
meer zo jong - over de
gebeurtenissen laten
praten die als ankers in
hun geheugen vastlig
gen.
Die vragen waren:
Welke gebeurtenis in
het openbare - leven
(binnen- of buitenland)
heeft de meeste indruk
op u gemaakt. En
waarom?
Door wie bent u in uw
leven het meest beïn
vloed?
"Wat me het meest heeft geër
gerd in de laatste tien jaar, dat
is dat een heel volk en bijna de
hele westerse wereld tijdens
de Vietnam-oorlog zó achter
Nixon is blijven staan. Een
man die, naar later zou
blijken, nog veel fouter was
dan je kon denken.
Als je nagaat wat er in die tijd
allemaal is gebeurd: vecht
partijen op straat, demonstra
ties Uiteindelijk - zeker na
de Watergate-affaire
zwaaide dat volledig om. Een
idiote situatie. Als je er een
film van maakt, gelooft
niemand het."
Wat ik bedoel is: je hebt altijd
een kleine groep die zich goed
informeert. Door kranten te
lezen, bijvoorbeeld. Daar
naast heb je de grote massa
[Fdtf
CfedS[iïl§1j'®(nl(al©(r})
die maar achter de voorman
nen aanloopt en gewoon
blind is voor wat er eigenlijk
fout gaat.
In die zestiger jaren werden de
jonge mensen die tegen de
Vietnam-oorlog protesteer
den door de ouderen be
schouwd als "relschoppers"
Maar juist die jongeren ble
ken het gelijk aan hun zijde te
hebben. Daar wordt nader
hand dan niet meer over ge
sproken. Dat is toch eigenlijk
ongelooflijk?"
"Wie in mijn leven een grote rol
hebben gespeeld? Ik ben dit
jaar naar de grote tentoon
stelling in Berlijn geweest,
over kunst uit de twintiger ja
ren. Dat is zeer belangrijk
voor mij geweest, daar te zien
dat veel van wat wij nu ma
ken aan kunst tóen al werd
gedaan.
Maar om namen te
Er zijn er zoveel die grote in
druk op mij maken als kun
stenaar. Dat loopt van Piero
della Francesca en Man-
teigna uit de renaissance
naar Picasso, de popart in
Amerika, de "nieuwe zake
lijkheid" op die tentoon
stelling in Berlijn, tot en met
de moderne kunst nu."
Toen die oorlog wél naar Neder
land kwam, was dat voor ons
een schokkende ervaring. In
eens liep je door je eigen stad,
maar nu verplicht om mee te
draaien in een ander systeem.
En van huis uit was ik opge
voed in een sfeer waar men
wars was van alles wat
zweemde naar oplegging van
bovenaf.
Ik kwam net van school, en nor
maal zou je dan gaan werken of
gaan studeren. Dié mogelijk
heden vielen weg. Aanvanke
lijk gold nog slechts: hoe hou je
je staande? Later in de oorlog
werd dat: hoe blijf je uit handen
van de Duitsers.
Achteraf bezien is er door die
oorlog gewoon 5 jaar uit je le
ven geschept. Maar het zyn ook
jaren geweest waarin je leerde
jezelf te vinden. Véél leeftijds
genoten van mij hebben dat zo
ervaren.
"Behalve natuurlijk je ouders is
vooral Henk Voskuyl, een te
kenleraar van de HBS, iemand
geweest die mij een bepaalde
richting in m'n leven heeft ge
geven. Hij probeerde vooral ons
te leren kijken.
Van hem hoefde je niet klakkeloos
een kandelaar of zo na te teke
nen, je moest leren de dingen in
je op te nem enLeren zien hoe de
verhoudingen van iets zijn, de
lijnen, de kleuren. Hij nam ook
een groep geïnteresseerde leer
lingen zondags mee naar een
Dat "leren zien" vind ik de meest
wezenlijke bijdrage die een le
raar me ooit heeft gegeven. Ik
kijk ook in een museum heel in
tens. Kan daar dan ook nooit
langer dan een uur in rond lo
pen."
"De problematiek in het Mid
den-Oosten, en dan vooral de
kwestie-Israël, heeft mij zeer
bezig gehouden. Dat doet het
trouwens nog steeds. Die be
langstelling was er van jongs af
aan. Ik denk dat dat komt om
dat ik een jongen ben van chris
telijke huize - dan betekent
zo'n woord, zo'n begrip als Is
raël waarschijnlijk meer voor je
dan voor anderen die niet de
zelfde achtergrond hebben. De
oorlogen waren natuurlijk het
ergst. Ik volgde de gebeurte
nissen van uur tot uur op de ra
dio, keek naar alles er over op
de tv, "verslond" de kranten.
Ik sta onvoorwaardelijk achter
Israël. Dat stukkie grond dat ze
na alle doorstane ellende bezit
ten behoren ze te behouden.
Natuurlijk, de Palestijnen moe
ten ook worden geholpen, maar
niet ten koste van Israël."
Het bezoek van Sadat aan Israël
opent natuurlijk mooie per
spectieven, maar ik krijg er nu
nog geen hoogte van wat het
werkelijk te betekenen heeft.
De stap van Sadat kwam op een
zeer hachelijk moment, want
de tendens in de wereld was
zo-zoetjes-aan: steeds meer be
grip voor de Arabische zaak. Ik
kon me er wel eens wild over
maken. Israël had zo langza
merhand niet één echte vriend
meer. Ook Nederland gedroeg
zich niet meer als vroeger."
"Ik heb gereisd zowel in Egypte
als in Israël. Ik moet eerlijk
zeggen dat de Egyptenaar me,
dooreengenomen, beter ligt
dan de Israëliër. Hij is ge
moedelijker; de Israëliër is
harder, maar dat is misschien
wel bégrijpelijk als je zoveel
jaar onder druk staat."
"Drie figuren hebben mij zeer
aangesproken. Allereerst de
schrijver Felix Timmermans en
dan vóór alles zijn boek "Pallie
ter". Dat komt waarschijnlijk
omdat ik me mateloos erger aan
mensen die benauwd leven.
"Pallieter" is een bron van le
vensvreugde.
De tweede is Van AgtZijn stand
vastigheid in de abortuskwes
tie, terwijl hij naar mijn gevoel
een paar keer op punt stond
emotioneel in te storten, heb ik
zeer bewonderd
De derde is ds. K. Luyendijk, uit
mijn Nijmeegse jaren. Een pre
dikant die de oecumene in
praktijk bracht in een tijd toen
dat begrip nauwelijks nog in
zwang was. Een wijze man,een
uitstekende man."
"Ik was een jaar of 15, 16 toen
mijn vader mij de zaak in
haalde. Dat gebeurde in een tijd
datje als jongen niet gevraagd
werd of je daar zin in had. Je
had het maar te doen. Het was
oorlog en omdat ik toen een ui
terlijk had datje voor joods zou
kunnen houden, liet my n vader
me op zeker moment onder
duiken in Hazerswoude-dorp.
Als er daar razzia was, vloog ik
naar de bovenste verdieping
van een school en verborg me
achter de hoog opgestapelde
bijbels die er lagen. Die mo
menten zullen me altijd bij
blijven".
"In 1944 werd mijn vaders zaak
aan de Stationsweg gebom
bardeerd. Dat beruchte bom
bardement dat de VI lan
ceringsbasis in Wassenaar had
moeten treffen, maar abu
sievelijk bij het Leidse station
terecht kwam. Het was een ont
zettende gewaarwording toen
ik daar voor het eerst na de on
derduikperiode ging kijken.
Dat beeld van de winkel stond
nog haarscherp in mijn geheu
gen gegrift en voor mijn ogen
strekte zich een lege vlakte uit.
Het is nooit vergeten".
"Kort na het bombardement
hadden nogal wat mensen an
tiquarische boeken uit de
puinhopen meegepakt. Later
werden ze ons te koop aange
boden. Mijn vader herkende ze
omdat zijn handschrift voorin
stond. Dat was ook een heel
aparte ervaring".
"Ik blijf voor die figuur dicht bij
huis. Van mijn vader, de oude
Max, heb ik het meeste opgesto
ken. Niet dat ik het altijd met
hem eens ben. O jee, nee. Ik be
wonder hem voor de manier
waarop hij altijd is blijven
doorgaan.
Hij begon met een sigaren- en
boekenzaakje aan de Hoge-
woerd. Dat eindigde met een
faillissement. Daarna stond hij
met boeken op de markt, totdat
hij de zaak aan de Stationsweg
bezat. Die werd weggeveegd
door dat bombardement.
En daarna begon hij weer zo goed
als van voren af aan. Als mij
dat allemaal zou overkomen
dan betwijfel ik of ik hetzelfde
zou kunnen".
OOOOOO
"onbezorgde werkende jon
gere". Als je dan op zo'n foto
ziet wat mensen elkaar kunnen
aandoen Niet eens omdat ze
hékel aan elkaar hebben,
omdat het met geld en
macht te maken heeft. Omdat
Amerika z'n invloed wilde be
houden in Vietnam
Chili is naderhand ook een zaak
geweest die me erg heeft aan
gegrepen. President Allende
was op democratische wijze
gekozen, en je zag hoe hij v
de armste bevolkingsgroepen
in zijn land een betere positie
probeerde te krijgen. En hoe
toen die hetze tegen hem
werd gevoerd. Hoe
coup tegen hem werd toege
werkt, datje bij de radio zat te
luisteren en het wel kon uit
gillen toen het bericht kwam
dat hij vermoord was. Daar
ben ik echt kapot van ge
weest.
Nadien zag je ook tv-opnamen
van gevangenen in dat stadion
in Chili. Sommigen staken nog
een hand op naar de camera,
terwijl ze wisten dat ze gedood
of gemarteld zouden worden.
Dat vergeet ik nooit meer.'
Die momenten hebben een hele
grote invloed op je. Je wilt wat
doen. maar je kunt er moeilijk
naar toe gaan. Het enige watje
kunt doen is je hiér voor die za
ken inzetten. En dan hoop je
dat andere mensen tenminste
naar je willen luisteren
"Ik ben niet opgevoed in een
streng-socialistisch gezin,
maar mijn vader vertelde wel
altijd verhalen van vroeger.
Dat hij op z'n zesde al mee op
het land ging werken, op z'n
dertiende de bouw inging en
over hoe hij voor het eerst ook
eens een paar dagen vakantie
kreeg.
Het waren geen klaagzangen, hij
ts ook politiek nooit actief ge
weest, maar hij heeft bij mij wel
het zaad gezaaid dat later is
opgekomen".
OOOOOO
"Die foto van dat meisje in
Vietnam, dat naakt over de weg
rende, door napalm getrof
fen Die heeft me zó geschokt
en kwaad gemaakt, van alles
tegelijk eigenlijk.
Die foto heeft me zó aangegre
pen, dat het één van de oorza
ken is geweest dat ik me echt
ben gaan inzetten voor de PSP.
Ik was niet bij de eerste demon
straties tegen Vietnam. Ik las
wel kranten, je keek naar de tv,
maar voor de rest was ik een
wat je zou kunnen
®0®U§tfir©<§)tf©ifi)
Cspx2>trö*
"Ik ben geboren in 1920 en daar
mee behoor ik tot een generatie
die zijn scherpste indrukken in
de oorlogsjaren heeft opge
daan.
In 1942 werd ik in het kader van
de Arbeidsinzet naar een
dorpje vlakbij Berlijn gevoerd
om te werken in een grote wa
penfabriek. Dat klinkt ellendig,
maar zó slecht als je zou denken
had ik het er nou ook weer niet.
Er zaten daar vele Neder
landers, ook talrijke voetbal
lers en die vormden een soort
Nederlands elftal dat in een
echt stadion tegen byv. Belgen
en Fransen speelde. Een beetje
onwezenlijk, als ik er nu aan te
rugdenk.
In de wapenfabriek viel ik met
nog wat Nederlanders onder
een Duitse Vorarbeiter (zeg
maar. chef). Dat was een heel
kalme man, die nooit snauwde
of schreeuwde. Als ik er weer
eens met ae pet naar gooide
dan zei hy rustig: Herr
Biegstraaten, uw produktie is
niet je dat.
En in 1944, toen ik bericht kreeg
dat mijn moeder was overle
den, heeft hij er voor gezorgd
dat ik naar huis kon, nadat de
hogere leiding dat aanvanke
lijk had geweigerd. De man
kreeg er later ellende genoeg
door omdat ik na thuiskomst
onderdook en dus niet terug
keerde.
Na de bevrijding heb ik gezegd:
ik moet terug naar die man en
dat dorpje. Pas 23 jaar later was
het zover Die man woonde nog
in hetzelfde huis. Ik belde aan
en hij deed open. Een jaar of
zeventig was hij inmiddels ge
worden. Ik zei: "Herkent u me
nog?" Hij noemde meteen de
namen op van de Nederlanders
met wie hij in de oorlog had
gewerkt. Toen hij by mijn
naam was gekomen, zei hy:
"Ja, Biegstraaten, bent het".
We hebben later nog by elkaar
gelogeerd, hy is zelfs nog by het
huwelijk van myn dochter ge
weest"
"Opgevoed in traditioneel-ka-
tholieke zin ben ik eigenlijk niet
beïnvloed door één speciale fi
guur. Wel door bepaalde stro
mingen. Mensen die goed en
boeiend in het openbaar kun
nen spreken hebben altijd grote
indruk op mij gemaakt .evenals
subtiele humoristen."
