Voorraad kernwapens:
genoeg om twaalf keer
de mensheid te doden
PAGINA
ZATERDAG 24 DECEMBER 1977
De Verenigde Staten en de Sovjet-Unie,
tezamen ook wel als de 'supermach
ten' aangeduid, beschikken met el
kaar over een voorraad aan kern
wapens, waarvan de vernietigings
kracht gelijk is aan één miljoen maal
de atoombom die in 1945 op het Ja
panse Hiroshima werd gegooid.
Amerika neemt ruim 61 procent van
dit onvoorstelbare verwoestingsar
senaal voor zijn rekening.
Nog een rekensommetje, alle kern
wapens bij elkaar kunnen twaalf keer
de huidige wereldbevolking doden.
Eigenlijk zijn we maar een paar
drukken op de knop verwijderd van
een aarde die woest en ledig is.
Ondanks alle conferenties en mooie
woorden gewijd aan ontwapening,
leven we kerstmis 1977 op een wereld
die bezaaid is met wapens als nooit te
voren. De bewapeningswedloop tus
sen Amerika en Rusland loopt in de
pas met een beleid dat gericht heet te
zijn op wapenbeheersing. Een heel
moeilijk en vooral ook verwarrend
begrip, die 'wapenbeheersing'.
De politieke praktijk van dit laatste de
cennium heeft met name aangetoond
dat de afspraken tussen beide su
permachten veelal gingen over 'pla
fonds' die aan de bewapening zouden
moeten worden gesteld. Tot hier en
niet verder. Maar enthousiaste leken
moesten niet te vroeg juichen, want
de plafonds werden dermate hoog
aangebracht dat noch Amerika noch
Rusland doorgaans ook maar in de
buurt uitkwamen. Economische wet
ten noopten tot beperking, ofschoon
een potentiële uitroeiingscapaciteit
van een dozijn keer alle mensen die
op dit moment doorvoed of hongerig
het ruimteschip 'aarde' bevolken dat
bewapeningsplafond al dreigend ge
noeg doet doorzakken.
Risico's
En wat op den duur misschien wel de
meeste risico's mét zich kan brengen:
dat streven naar wapenbeheersing,
de smalle marges van de SALT-be-
sprekingen (over beperking strategi
sche kernwapens), enzovoort, en
zovoort, geeft aan de toch gewoon
doorgaande wapenrace een soort
groen licht, iets legitiems en de we
reld schurkt zich in een misplaatst
gevoel van zekerheid.
Het bewapeningsprobleem is het meest
urgente van deze tijd. Het gaat daarbij
niet langer over de levensduur van
een bepaald politiek systeem of de
kracht van een statenalliantie, maar
het gaat eenvoudig om overleven, of
niet overleven. By zo'n constatering
komt gezwollen taalgebruik gemak
kelijk haaks op de nuchterheid te
staan, maar daarmee is de constate
ring zelf nog niet weggeredeneerd en
evenmin heeft men automatisch het
gelijk aan zijn kant, wanneer men
meent met 'nuchterheid, 'zaken van
levensbelang te benaderen.
Alle reden tot somberheid dus. Afspra
ken tussen Moskou en Washington
leidden niet tot ontwapening. Wa
penbeheersing is een dagdroom van
veiligheid en zekerheid die er niet
zijn.
Amerika's standpunt ten aanzien van
ontwapening is ongeveer als volgt:,
bewijs maar dat andere methodes
even doelmatig zijn als onze wapens
bij de bescherming van onze belan
gen en we zullen ontwapenen. Dat
bewijs is dan kennelijk nog altijd niet
geleverd, want de V.S. besteden nog
steeds meer dan 6 procent van hun
nationaal inkomen aan militaire
doeleinden. In Moskou zal het niet
veel anders liggen; relatief wordt er
iets minder uitgegeven aan bewape
ningsdoeleinden, maar de verschillen
in bestedingen tussen de NAVO en
het Warschaupakt worden steeds
kleiner.
Uitgaven
De militaire uitgaven op de wereld als
totaal liggen nu rond de 700 miljard
gulden per jaar - dat is ruim 80 mil
joen gulden per dag - en zij blijven
stijgen. NAVO en Warschaupakt ne
men samen 78 procent van die uitga
ven voor hun rekening. Grofweg is
het budget van de Oosteuropese
veiligheidsorganisatie dan weer
driekwart van dat van de westelijke
tegenspeler. Hoe groot de afzon
derlijke rol van de V.S. en de Sovjet-
Unie is in dat bewapeningsspel blijkt
uit nog weer een ander cijfer bijna 60
procent van alle defensie-uitgaven
komt voor rekening van deze twee gi
ganten.
De wereld wordt er vanzelfsprekend
evenmin veiliger op door het steeds
meer uitsmeren van geavanceerd
wapentuig.Opvallend en zonder meer
tragisch is dai Derde-Wereldlanden
een steeds groter aandeel van hun
meestentijds uiterst bescheiden
middelen reserveren voor de aan
koop van wapens. In twintig jaar zijn
die uitgaven bijna verdriedubbeld.
Het aantal ontwikkelingslanden dat
kernwapens kan maken, wordt
steeds groter. Spreiding van weten
schap en technologie houdt niet bij
landsgrenzen op en ook zo'n Prolife-
ratie-verdrag, waarby landen op basis
van vrijwilligheid van de ontwikke
ling van kernwapens afzien, heeft
vooralsnog meer ethische dan poli-
tiek-strategische waarde. Bovendien
hebben veel landen dat verdrag niet
getekend.
Onheilspellend
Ook landen, zoals Nederland, die in
staat zijn pm nucleaire technologie
voor vredelievende doeleinden te
hanteren, moeten worden bezien, lig
gend onder die onheilspellende lap
pendeken, waarmee het streven naar
vrede of liever naar een toestand van
niet-oorlog wordt warmgehouden.
Elk land met een grote kernreactor en
dat toegang heeft tot het scheidings
proces van uranium en plutonium
(het splijtings-nevenprodukt van
reactoren) is een potentiële kern
macht.
Er zijn prognoses geweest, waarbij is
berekend dat vóór 1980 meer dan
vijfhonderd reactoren in tweeën
vijftig landen in bedrijf kunnen zijn.
Die zouden tegen die tijd een half
miljoen kilogram plutonium kunnen
produceren en dat is dan weer genoeg
voor de aanmaak van vijftigduizend
kernbommen.
De milieulobby is goed georganiseerd
en lijkt ook op het politieke vlak nu
punten te gaan scoren. Dat zal de
ontwikkeling van reaktorpro-
gramma's vertragen, maar zeker
niet stopzetten, daarvoor zyn de
energieproblemen al te nijpend en te
acuut.
Dat netwerk reactoren komt er dus. Wat
later hoogstens. Zelfs als landen zelf
zo verstandig zouden zijn om geen
kernwapens te gaan vervaardigen,
dan is er natuurlijk wel de steeds gro
tere kans dat splijtingsmateriaal in
handen komt van terroristen, die -
zoals genoegzaam bekend - hun in
ternationale coördinatie angstig goed
voor elkaar hebben.
Wereldregering
University en het zeer gezag
hebbende Massachusetts Institute ot
Technology tot de conclusie dat zich
vóór het jaar 2000 zeker een atoom
oorlog zou voordoen. Die zou alleen
te voorkomen zijn, indien alle naties
hun staatssouvereiniteit zouden
overdragen aan een wereldregering
met voldoende gezag en pressiemid
delen. Ook het vooraanstaande inter
nationale Instituut voor Vredeson
derzoek in Stockholm (SIPRI), waar
van de jaarboeken wel eens de statis
tiek voor de mogelijke dood zijn ge
noemd is zeer pessimistisch en heeft
het midden van de jaren tachtig al eens
genoemd als beslissend.
Onlangs verscheen een opzienbarend
boek van Anthony Sampson in Ne
derlandse vertaling "De Wapenin
dustrie", verplichte lectuur voor de
lange winteravonden. De verhalen
van de mannen in de kostuums met
het krijtstreepje, de heren van Lock
heed, Krupp, Vickers. In Nederland
heeft de constitutionele monarchie
nog wel eens op haar grondvesten ge
trild en in elk geval is als gevolg daar
van op één dag in het jaar, de Derde
Dinsdag van september, één ceremo
nieel tenue met zwaard verdwenen en
één kostuum met een krijtstreepje
verschenen. Sampson beschrijft uit
gebreid de met goud geplaveide
kronkelpaden die de wapenhande
laars naar de Derde-Wereld-landen
leiden.
Proces
Die enorme stijging van wapenexport
naar de Derde Wereld (in 1974 was de
waarde ervan veertig procent hoger
dan het voorafgaande jaar!) is onder
deel van een proces, waardoor de
rijke landen steeds rijker en de arme
landen steeds armer worden Het
geld, waarmee het wapentuig betaald
wordt, moet ergens vandaan komen.
Misschien was het anders aan we
lijke levensbehoeften, kleding,
ding, onderwijs, uitgegeven. De
penexport vergroot dus de kloof tus
sen arm en rijk en levert ook nog eens
vanuit deze invalshoek een bijdrage
aan de onveiligheid van de wereld.
Ook helpen de geleverde wapens de
macht van de gevestigde elite in het.
land in standhouden (Iran) en be
lemmeren daarmee de emancipatie
van de kansarmsten in de meest ver
geten periferie van de ontwik
kelingslanden.
Met wapens maken en wapens verko
pen is veel geld, macht en een moei
lijk te overzien samenspel van belan
gen gemoeid. Dat is waarschijnlijk de
belangrijkste reden, waarom de we
reld nog altijd geen lering heeft ge
trokken uit alle duidelijke tekenen
dat haar voorbestaan wordt be
dreigd. Kern van het probleem is dat
zogenaamde militair-industrieel
complex, het geheel van mensen die
veel belang hebben bij het voort
duren van de bewapeningsinspan
ning.
Natuurlijk is dat de industrie die eraan
verdient, maar ook de militaire bu
reaucratieën van Washington, Mos
kou, de kleinere landen, die aan de
complexiteit en veelomvattendheid
van het militaire apparaat hun status
ontlenen. Belangrijke medespelers in
dat militair-industrieel complex zijn
ook de wetenschappers; dat is niet zo
verwonderlijk, wanneer men weet
dat 70 miljard gulden per jaar in de
wereld voor onderzoek en ontwikke
ling op het bewapeningsvlak wordt
uitgetrokken. Er valt dus het nodige
mee te pikken voor de geleerden, die
vaak onvoldoende door hebben dat
zij en hun kennis kunnen worden
misbruikt voor allerlei afschuwelijke
ontwikkelingen.
Kem jcern van probleem is
dat de technische en industriële ont
wikkelingen op het terrein van be
wapening, in het bijzonder bij de
twee supermachten, een eigen leven
leiden, daarbij kundig gestuurd door
coryfeeën van het militair-industrieel
complex, met zetels in Moskou en
Washington. De wyze waarop de pu
bliciteit wordt bespeeld is beangsti
gend. De soepelheid met snoepreisjes
voor journalisten grenst aan die van
touroperators en de belangstelling
ervoor is navenant.
Goed getimed, zoals begin deze maand
bij de vooravond van de NAVO-mi-
nistersconferentie, verschijnen ook
de alarmerende reportages in de
krant en documentaires op de televi
sie, waarin over de toenemende ach
terstand van bewapening ten op
zichte van de tegenstrever wordt ge
rept. Dat gaat over en weer; boeiend
is in dit verband ook het militair ge
kijf tussen Rusland en China. In
Amerika zorgt iedere vliegtuig- of au
tofabrikant die wat langer mee wil er
wel voor om een Pentagon-generaal
in ruste met goede relaties in de raad
van commissarissen te krijgen.
Er zijn mensen, zoals de Zweedse po
lemoloog Inga Thorsson, die zeggen
dat er tussen dè militaire establish
ments van Rusland en Amerika een
gelijkheid is van beroepsbelangen,
die leidt tot - wellicht stilzwijgende -
wederzijdse overeenstemming om
door middel van overeenkomsten en
verdragen slechts die wapens of ac
tiviteiten uit te bannen die deze 'es
tablishments' van weinig of geen
belang toeschijnen.
Als er inderdaad zo'n 'ongeschreven'
akkoord tussen de beide filialen van
het militair-industrieel complex zou
bestaan, dan is de groep verontrusten
die ontwapenen wil en een andere
mentaliteit nastreeft, op zich zo ver
deelt in de therapie, dat ze als oppo
nent niet veel voorstelt.
Aspect
Een heel belangrijk aspect bij de on
derhandelingen tussen de V.S. en
Rusland is dat de op zich reeds vaak
poreuze verdragen wapens behelsen
van een al door beide partijen vol
ledig beheerste technologie. Nieuwe
wapensystemen (denk maar aan
geavanceerde meerkoppige raket
systemen) lijken als onderhan
delingsdreigement te worden inge
bracht op SALT-besprekingen; in
dien deze er voor het moment niet in
slagen, resultaten op te leveren, wor
den ze verder ontwikkeld en in menig
geval tenslotte ingevoerd.
Een voorbeeld is de strategische
cruise-raket die nog in ontwikkeling
is, maar daarom-uitdrukkelijk niet in
de nieuwe SALT-ronde wordt mee
genomen. Een verdrag blijkt vaak
een afleidend schild, waarachter men
vrij ongestoord met nieuwe experi
menten kan stoeien. De bovenmatige
geheimhouding over ontwikkelin
gen, lijkt ook onder de noemer van
"stilzwijgende overeenstemming" te
vallen; de sfeer van wederzijdse
angst en wantrouwen wordt weer ex
tra aangezwengeld en het resultaat
van alles is een nieuwe omwenteling
op de spiraalbeweging naar steeds
hogere plafonds.
Neutronenbom
De neutronenbom, jongste telg van de
kernwapenfamilie, is zo'n voorbeeld
van technologische ontwikkeling
tussen de coulissen van het SALT-
toneel; een wapen dat betrekkelijk
weinig luchtdruk en hitte veroor
zaakt (dus beperkte materiële scha
de), maar meer straling (gericht op
het doden van mensen). De discussie
of hiermee de 'atoomdrempel' is ver
laagd, is in volle gang.
Een tactisch wapen, bedoeld dus voor
het slagveld, het Europese slagveld
wel te verstaan, want hiermee zou by
een gevreesde aanval uit het oosten,
de lawine aan tanks, (waarvan het
Warschaupakt er veel meer heeft dan
de NAVO) kunnen worden afgestopt.
Nee, zeggen anderen, ooi een zeer
gevaarlijk strategisch wapen. Omdat
het door zijn nauwkeurigheid de
vijandelijke bevolking treft en niet
meteen de eigen zijde aan de beslis
sende straling hoeft bloot te stellen.
Maar militaire strategen zijn het er
vrijwel allemaal over eens dat het
onmogelijk is om nucleaire escalatie
tegen te gaan,
als er eenmaal nucleaire wapens zijn
gebruikt, ook een naar verhouding
kleinschalige neutronenbom. Op
deze plaats blijft het fenomeen
neutronenbom verder onbesproken,
volgend jaar moet president Carter
een beslissing nemen over de aan
maak ervan; de vraag blijft onbeant
woord: heeft die zogenaamde wa
penbeheersing en de minitueuze vor-
deringetjes aan de conferentietafel
juist niet geheel nieuwe fenomenen
als de neutronenbom bevorderd?
Hirosjima
Ruim 32 jaar geleden viel op Hirosjima
de eerste atoombom. Zoveel jaren la
ter, zoveel meer geïnformeerd ook
over de sluimerende maar nimmer
geheel slapende krachten van totale
mondiale verwoesting, denkt men bij
veiligheid altijd nog aan 'nationale'
veiligheid. En men vervangt dan met
een weer 'nationale' veiligheid door
'militaire' veiligheid.
Nobelprijswinnaar Nico Tinbergen, die
pionierswerk verrichtte bij de studie
van diergedrag, zegt dat dieren van
dezelfde soort weliswaar veelvuldig
met elkaar vechten, maar dat er zel
den bloed aan te pas komt.
Oorzaak: dieren dreigen met geweld,
dat heeft terreinafbakening tot ge
volg. Bovendien moeten dieren
steeds weer de rijen sluiten tegenover
derden, 'n andere diersoort. De mens
heelt die dieren niet als bedreigende
andere soort. Hij is de machtigste.
Zijn bedreiging is de eigen soort.
Tinbergen zegt "de mens is als enige
soort een massamoordenaar, de
enige mislukking in zijn eigen maat
schappij." Hij heeft in de loop van de
geschiedenis al een beetje gelijk ge
kregen, straks als de definitieve klap
komt, misschien wel helemaal.
