De „vakantie
van Johannes
de Fretès en
de toekomst
van de RMS
ZATERDAG 3 DECEMBER 1977
EXTRA
PAGINA 23
Ir. Manusama: verrast
De „vakantie" van Johannes de
Fretes zou wel eens grote ge
volgen kunnen hebben voor
de toekomst van de Zuidmo-
lukkers in Nederland. In het
diepste geheim voert deze
ex-ambassadeur van Indone
sië, nu gepensioneerd, een
reeks van gesprekken met
kopstukken van de RMS en
jongeren.
Het kan niet anders of de heer
De Fretes, zelf Molukker,
moet uit Djakarta de zeker
heid hebben meegenomen,
dat deze serie gesprekken de
goedkeuring heeft van zijn
regering.
En dat zou inderdaad beteke
nen, dat er heel voorzichtig -
„Ik ben gewoon op vakantie
en bezoek wat vrienden" -
openingen worden afgetast in
de Indonesisch-Zuidmolukse
verhoudingen.
De ex-ambassadeur in Nepal en
attache in Londen en Ceylon,
ooit consul in Hong Kong -
„Noem me een trouble
shooter" (Wat zo veel wil zeg
gen, dat hij door Soeharto en
de zijnen wordt gezien als een
bekwaam „puinruimer") -
heeft een te lange politieke
carrière achter de rug, om niet
te weten wat voor consequen
ties zijn gesprekken zouden
kunnen hebben.
Er waren al zwakke signalen,
dat de Indonesische regering
iets meer speelruimte wilde
creeren om tot heroriëntatie
in de verhouding met de
Zuidmolukkers te komen.
Het „ongevraagd" bulletin
van de Indonesische ambas
sadeur in Den Haag Soetopo
Yoewono bijvoorbeeld
waarin werd gesteld, dat dr.
Chris Soumokil NIET onder
verantwoordelijkheid van
Soeharto, maar van Soekarno
werd doodgeschoten. Een
poging om een van de vele
punten van woedde en irrita
tie bij de Zuidmolukkers weg
te vijlen? Je zou het wel den
ken.
Het heeft Soetopo Yoewono ze
ker niet behaagd, dat Johan
nes de Fretes na zijn komst
naar Nederland te kennen gaf
een gesprek met ir. Manu
sama tè willen voeren. Maar
de heer De Fretes staat bij
velen bekend als een moedig
man. Hij is een vriend van
Soebandrio, de ex-minister
van Buitenlandse Zaken, die
voor zijn vermeend aandeel in
de communistische coupe
van 30 september '65 nog al
tijd gevangen zit. De Fretes
houdt die vriendschap en zijn
geloof in de onschuld van
Soebandrio voor niemand
verborgen. Die moedige stel-
lingname en zijn herhaalde
gezegde, dat hij in zijn hart
een Molukker is, hebben hem
het vertrouwen van
Zuidmolukse gesprek
spartners opgeleverd.
Baas
Ondanks het negatief advies
van de Indonesische ambas
sadeur hebben Johannes de
Fretes en Johannes Alvares
Manusama met elkaar ge
sproken. En, naar in zeer
kleine Zuidmolukse kring
met tevredenheid, maar ook
verbazing is gehoord, niet
zonder succes.
De Fretes zelf, diplomaat, wil
daarover niet te veel zeggen,
maar geeft toe dat de heren
aan het einde van het gesprek
elkaar de hand hebben ge
schud. Niet voor het afscheid,
maar omdat beider ideeen pa
rallel liepen.
Ir. J. A. Manusama, verrast door
deze wetenschap, ant
woordde even diplomatiek-
voorzichtig op vragen over
deze ontmoeting. Hij bena
drukte verschillen in opstel
ling, maar gaf uiteindelijk toe,
dat het verblijf en de door De
Fretes uit Djakarta meege
brachte visie, „mogelijk
heden inhouden".
Waarover ging dit gesprek tus
sen de twee, ten huize van
Manusama Johannes de
Fretes zelf geeft de lijnen aan
en benadrukt steevast, dat het
om zijn inzichten gaat. De si
tuatie is immers te broos; hij
is slechts verkenner.
De twee hebben gesproken
over de mogelijkheid, dat de
Het wapen van de RMS
Johannes de Fretès
Zuidmolukkers zouden kun
nen bijdragen aan de op-
bouwpolitiek in Indonesië. Of
te wel: gezag in Djakarta er
kennen en steunen, maar daar
tegenover zou dan „Het meer
baas in eigen huis" komen te
staan, een zekere autono
mie voor de provincies.
Vragen
Johannes de Fretes: „Er is al
een proces op gang gekomen,
dat in die richting wijst. Na
tuurlijk zijn in de gesprekken,
die ik nu al heb gevoerd de v-
ragen naar voren gekomen.
Wie garandeert die tweede stap,
als wij eenmaal besloten heb
ben daarmee te helpen?
Hoe zit het met de economie
van de Molukken, de ver
pachtingen aan buitenlandse
concerns, de leegloop naar
Djakarta? Hoe zal het zijn:
een Molukse? Of een Ja
vaanse goeverneur?
Het enige antwoord is: ver
trouwen. Duidelijk moet zijn,
dat in Indonesië, ook op de
Molukken, niet wordt ge
dacht aan een aparte eenheid, 0
die Zuid-Molukken heet. Als
het zal gaan om een vorm van
autonomie, dan moeten we
spreken over de Molukken als
geheel. Eenheid in verschei
denheid, maar wie slechts
denkt aan een RMS, over
ziet het geheel niet.
De 35.000 Zuidmolukkers in
Nederland leven met een toe
komst zonder vertrouwen -
een ziekte die de wereld be
heerst - en dat is verschrikke
lijk, frustrerend en de feite
lijke oorsprong van vele on
doordachte stappen, tot de
meest extremistische toe.
De RMS wordt gebruikt als
kapstok voor dat gevoel van
onbehagen, zoals Hassan di
Tiro het Vrije Atjeh gebruikt,
als kapstok. Wie in het donker
blijft praten over een RMS
begrijpt niets van de loop der
geschiedenis, niets van de
huidige ontwikkelingen,
niets van de wordingsge
schiedenis van de derde we
reld.
Wat ik in mijn gesprekken met
Zuidmolukkers hier doe, is
wijzen op een toekomst met
vertrouwen, met geloof in een
onafhankelijk Indonesië,
waarbinnen autonomie kan
groeien voor de afzonderlijke
eenheden. Ik heb daarvoor
begrip gevonden".
Studenten
De man uit Djakarta heeft in
middels (in het geheim) ge
sproken met J.A. Manusama,
met studenten van de Vrije
Universiteit in Amsterdam,
met jongeren uit Assen en
Bovensmilde, met de mis-
siegroep van Walanitan (dus
ook de heer Tahapary, de
man, die onder meer de in
lichtingendienst van Manu
sama runt).
Op 6 december zal er in
Driebergen een ontmoeting
zijn tussen J. de Fretes en een
vijftiental kopstukken, onder
wie Mantau, dr. De Lima,
Ruud Metekohy en mr.
Siatau. Een ontmoeting dus,
die een jaar geleden volko
men ondenkbaar zou zijn.
Manusama verschijnt overi
gens niet op die bijeenkomst.
Dat er met grote omzichtigheid
wordt gehandeld blijkt uit de
weigering van dit Zuidmo
lukse gezelschap ook Mo
lukse ambtenaren van de In
donesische ambassade aan
wezig te laten zijn. De am
bassade had daarom ge
vraagd, maar de kloof is nog
te breed voor een dergelijk
gesprek.
Op 10 december ontmoet de
heer De Fretes wederom een
groot gezelschap in Assen,
deels jongeren. Oorspronke
lijk zou hij op 10 december
weer vertrekken, maar z'n
agenda hier groeit met de dag.
Dat de handelswijze van De
Fretes wordt „gedoogd", het
geen wijst op mogelijk veran
derende betrekkingen tussen
Indonesië en de Zuidmoluk
kers, vertelt een op zich onbe
tekenend voorval. Don
derdag sprak hij voor studen
ten in Amsterdam, van wie
sommigen tot de linkse jon
geren mogen worden gere
kend. Oorspronkelijk wees
De Fretes een uitnodiging af,
vertelde de studenten, dat zij
maar kontakt moeten zoeken
met de ambassade. Uiteinde
lijk wees Yoewono, de ani-
bassadeur, De Fretes aan om
zelf de lezing en de discussie
te verzorgen. Kennelijk van
mening, dat het in de huidige
omstandigheden geen kwaad
zou kunnen om op ver
schillende niveaus een-
dialoog op gang te brengen.
Er zijn meer tekenen, die wijzen
op ontspanning en het ge
wicht van de „toevallige be
zoeker" De Fretes. („Ik geloof
niet in toevalligheden, de
loop der geschiedenis staat
vast", vertelde hij ons en
kele malen).
Nous Soulisa en Theo Tenu-
jongeren uit Bovensmilde,
die zonder meer gerekend
kunnen worden tot de felste
jongeren en van wie Nous een
grote invloed heeft op de
jeugd, wilden met een
journalist naar Indonesië.
De visa werden in eerste instan
tie geweigerd, omdat
Yoewono dit toch te gortig
vond. Het was aan regelrechte
voorspraak van De Fretes te
danken, dat deze mening
werd herzien en de reis mo
gelijk werd. Vorige week
maandag is het gezelschap
vertrokken. In eerste ge
sprekken onder andere met
generaal Soedarmo van de
Zuidmolukse repatrierings-
commissie in Djakarte is „in
ontspannen sfeer" gesproken
over de mogelijkheid van au
tonomie van de daerahs (pro-
ncies).
Oriëntatiereis
De serie gesprekken van De
Fretes hebben inmiddels ook
geleid tot een initiatief, dat
nog meer verbazing wekt.
Volgend jaar zal een groep
van enige tientallen (en mo
gelijk nog meer) Zuidmoluk
kers naar Indonesië gaan.
Doel: oriëntatie, maar op die
reis zal zeker ook worden ge
sproken over een bij te buigen
streven naar onafhankelijk
heid. Wat kan de bijdrage van
de Zuidmolukkers zijn bij de
opbouw van Maluku, laten we
zeggen, de Groot Molukken
De mogelijkheid is niet uitge
sloten, dat er zelfs een dans
groep meegaat; een toe
komstbeeld, dat nog maar
kort geleden bij iedereen op
de lachspieren zou heb
ben gewerkt.
Het belangrijke van de ge
sprekken is ook, dat mensen
uit de Zuidmolukse samenle
ving met uiteenlopende
ideeen willen deelnemen.
Radicale jongeren, net zo
goed als een Mantau of De-
Lima.
.,Ik ben zelf Molukker, ik ben
niet bang en ze moeten me
vertrouwen", zegt Johannes
de Fretes. „Ik kan geen garan
ties geven, vertrouwen dat is
al. Duizenden persoonlijke
wensen en visies op de toe
komst hebben geen kans van
leven. Ik zou misschien ook
wel eens wat veranderd wil
len zien; bijvoorbeeld in de
dominerende positie van het
leger in Indonesië. De rege
ring ziet dat anders en dan is
het voor mij oke, het wordt
ooit anders, maar Soehar
to bepaalt de tijd".
De lijnen van security, van in
terne veiligheid daar, snijden
vaak de lijnen van persoon
lijke verlangens.
„Wie dat niet wil erkennen, doet
Indonesië te kort, in haar ver
scheidenheid. Ik weet toch,
hoe hier in het blinde wordt
gezocht naar contacten. Zon
der vertrouwen leven, ver
brokkelt".
Vietnam
Inderdaad is het zo, dat vooral
de jongeren in hun drang naar
nieuwe wegen, alle uitgesto
ken handen vastpakken.
Nog altijd houdt Vietnam de
deur op een kiertje. Nog geen
week geleden hebben we de
inhoud gehoord van een
tal gesprekken tussen de
tactman voor de Vietname
zen, de heer Bense uit Lunte
ren en Pieter Tuny uit Boven
smilde. De laatste ontkent die
inhoud niet, maar heeft een
aantal problemen, die verdere
stappen tegenhouden; bij
voorbeeld een gebrek aan fi
nancien en de onzekerheid
oVer de uitkomst van een
vooronderzoek inzake mede
plichtigheid aan de treinka
ping. Over enige tijd zal de of
ficier van justitie moeten be
slissen of er al dan niet een
rechtzaak komt tegen
Tuny, Metekohy en Ririmasse
Overigens zijn er stemmen, die
zeggen, dat het vooronder
zoek zo lang heeft geduurd
om justitie de kans te geven
hier en daar invallen te doen,
want nog altijd wordt met
vereende krachten gezocht
naar een brein achter de ka
ping.
Deze zoekactie brengt men dan
in verband met de inval bij
Owel, de zakenman uit Baarle
Hertog, maar dat is niet juist.
De werkelijke aanleiding
daartoe was de vondst van
een tweetal brieven bij de
wapenzoekactie begin sep
tember in Assen. Die brieven
waren gericht aan Owel en
volgens een inlichting, die wfj
niet bevestigd konden
krijgen zou een van de afzen
ders mevrouw Soumokil zijn
geweest. In die brieven werd
gesproken over de levering
van wapens en dat heeft ge
leid tot de inval bij Owel en
het copieren van papieren
van Brenda Risamenapatty,
zijn secretaresse.
Turken
Terug naar de contacten. Na de
vorige kaping in '75 kwam er
van links-Turkse zijde in Ne
derland zacht applaus. Dat
was kennelijk aanleiding'ge
noeg tot voorzichtige benade
ring van deze arbeidersbewe
ging. Zeer terloops is er ook
over deze mogelijkheid ge
sproken in de buitenland
vleugel van de SPP-RMS. de
overkoepelende organisatie
van jongerenbewegingen
buiten de Pemuda Masjara-
kat (De Vrije Zuidmolukse
Jongeren).
Zoals te doen gebruikelijk wer
ken de verschillende jon
gerenorganisaties op eigen
houtje. Het schort op alle
fronten aan overleg, niet aan
de wil tot overleggen. Voor
beeld: initiatiefnemers van de
SPP-RMS spraken in sep
tember in Assen met voor
mannen van de Pemuda als
Etty Aponno en Otto Matu-
lessy. Men vond elkaar op een
aantal punten, besloot binnen
een maand tot daadwerkelijk
overleg te komen. Nu, begin
december is er nog niets ge
beurd, de verhoudingen zijn
te gevoelig (wie nodigt wie
uit, wie moet naar wie ko
men
Velen wachten op de komst van
de nota, die na installatie van
het nieuwe kabinet zal wor
den gepubliceerd. Op de ka
merdebatten.
Anderen wachten niet meer,
zoals de enkelingen van de
Zuidmolukse Ondergrondse
Linkse Jongerenbeweging,
die onlangs de brief met
dreigementen publiceerden.
Een brief waarin werd verwe
zen naar de RAF, een feit, dat
te denken geeft, omdat er
weliswaar al jaren contacten
bestaan tussen individuen
binnen de Zuidmolukse sa
menleving en resten van de
Rode Jeugd en andere ex
treem-linkse bewegingen,
maar vermenging van belan
gen eigenlijk werd niet toe
gelaten. Nu jongeren uit
Moordrecht, Amsterdam en
mogelijk nog wat wijken
zwaaien met een oorlogsver
klaring, betekent dat niet al
leen gemis aan vertrouwen
naar Nederlandse kant maar
evenzeer gemis aan vertrou
wen naar Zuidmolukse kant.
De talrijke organisaties - de
leiding, Manusama, de Pe
muda, de SPP-RMS - zij
bieden kennelijk geen alter
natief. De ZOLJ bewfjst
hoezeer ideeen uiteen gaan
lopen.
„Kontlikker"
Met dit soort uiterste con
sequenties, - een teleurge
steld leven -, voor ogen, is het
licht denkbaar wat reacties
kunnen zijn op een mogelijk
ombuigen van de verhouding
Indonesie-Zuidmolukkers.
In een serie gesprekken deze
week met Zuidmolukse jon
geren over de voorzichtige
poging tot toenadering gaf
iedereen persoonlijk toe op
z'n minst enkele'stappen te
rug te moeten doen. Enkele
spraken van een herwaarde
ring van alle waarden, van
nog meer frustraties, van een
wereld op haar kop: Het zal
pijn doen.
Als de weg van Manusama -
eerst erkenning dan mis
schien toenadering tot Dja
karta - en de weg van Johan
nes de Fretes (die dus moge
lijk ook de weg van Soeharto
c.s. is) - zich inzetten op de
Molukken voor Indonesië en
daarna autonomie -, als die
wegen gaan kruisen en er een
dialoog groeit, dan zal hier
ongetwijfeld een bom bar
sten. Voor velen onder jonge
ren en ouderen zal die stap
onverteerbaar zijn, het woord
verraad zal niet van de lucht
zijn. Maar nogmaals: het geeft
te denken, dat sommige zeer
felle jongeren bereid zfjn zich
in dat avontuur te begeven.
Johannes de Fretes: „Ik weet
het, het zal bestaande tegen
stellingen binnen de
Zuidmolukse gemeenschap
hier en daar verdiepen. Tegen
mfj zeggen ze nu al „Javaanse
kontlikker". Ik ben veel ge
wend., ik heb altijd de waar
heid gezegd en ben daardoor
in moeilijkheden geweest,
bekritiseerd door mijn rege
ring. Maar wie niet gelooft en
deze weg niet ziet, is alleen
maar bezig voortdurend
doelen te zoeken voor zijn on
vrede. Ik ben erg benieuwd
naar de uitkomst van het his
torisch onderzoek en als
daarin recht wordt gedaan
aan Zuidmolukse stellingen
en beweringen, dan moet dit
volk met die genoegdoening
aan het werk. Dat werk ligt
hier niet te wachten".
