PvdA is
de
hoofd
schuldige
'Eenheid van CDA telt
ook zwaar voor me
Jan Nico Scholten:
ZATERDAG 3 DECEMBER 1977
Voor het kabinet - Van Agt/Wiegel
wordt het dansen op het slappe
koord. In de Tweede Kamer zal
het een erg smalle basis hebben.
In het gunstigste geval kan een
coalitie van CDA en WD reke
nen op een magere meerderheid
van 77 van de 150 Kamerzetels.
Maar het zal vaak knokken wor
den om maatregelen en voor
stellen er door te krijgen.
In de CDA-fractie zitten zes ka
merleden die niet veel ven dit ka
binet moeten hebben, maar liever
met de PvdA hadden samen
gewerkt. Een van de zes is mr.
Jan Nico Scholten, een anti-re
volutionair die in het CDA is ver
zeild. Hij is „enorm ontgoocheld"
over de totstandkoming van een
kabinet van CDA en WD. „Ik
had gehoopt", zegt hij, „dat de'
PvdA en het CDA samen echt
leiding zouden gaan geven aan de
ontwikkelingen in ons land. De
moeilijke situatie en de grote
problemen waar Nederland voor
staat hadden het beste door de
twee grootste partijen gezamen
lijk te lijf kunnen worden gegaan.
Zo'n kabinet had op een brede
steun in parlement en samenle
ving kunnen rekenen - van groot
belang bij de pijnlijke maatrege
len die nodig zijn om de econo
mie weer op het goede spoor te
krijgen. Ook hoopte ik dat PvdA
en CDA gezamenlijk zouden op
trekken om hun gemeen
schappelijke idealen gestalte te
geven.
„Voor het land is het slecht dat het
niet gelukt is PvdA en CDA bij
elkaar te krijgen. Voor mij is het
een grote desillusie."
Een van onze parlementaire ver
slaggevers sprak met Scholten
over de schuld van het mislukken
van de formatie van het tweede
kabinetDen Uyl, over zijn voor
liefde voor de PvdA, over zijn af
keer van de WD-van-Wiegel,
over de tweespalt in het CDA en
over de levenskansen van het ka
binet van Agt/Wiegel.
DEN HAAG - Jan Nico Schol
ten neemt geen blad voor
de mond.
Voor hem staat het als een paal
boven water: de schuld van
het mislukken van de forma
tie van het tweede kabinet-
Den Uyl ligt in hoofdzaak
bij de PvdA.
„Vooral door het toedoen van
de PvdA en het gebrek aan
moed van Den Uyl om zijn
achterban te trotseren is de
totstandkoming van een
coalitie met het CDA op de
klippen gelopen", zegt hij
verbeten.
„Natuurlijk, ook het CDA heeft
fouten gemaakt. Maar wat de
PvdA de afgelopen maanden
gepresteerd heeft slaat alles.
Den Uyl en Van Thijn voorop
hebben niets nagelaten om
het CDA van zich af te sto
ten." Pauzeert even. Brandt
- dan los: „De PvdA heeft de
mensen binnen het CDA die
een tweede kabinet-Den Uyl
dolgraag wilden, getergd - tot
het uiterste toe. Al die over
spannen eisen - dat pikken
we niet. Nu niet en nooit niet.
Ik voor mij: ik heb de grens
wel bereikt van wat ik bereid
ben van de socialisten te in
casseren." „Vier jaar geleden
hebben de christen-democra
ten een hoge prijs betaald om
het kabinet-Den Uyl van de
grond te krijgen. Genoegen
genomen met een onderge
schikte positie, met een on
derbedeling aan ministers,
met het royeren van de CHU.
Met name de ARP heeft zwaar
gebloed. Dat getroostten we
ons voor het landsbelang. We
dachten dat de PvdA - een
maal in de regering - z'n radi
cale trekjes wel zou verliezen,
weer een redelijke partij zou
worden."
„Wat is daarvan terechtgeko
men? Een meerderheidsstra
tegie. De PvdA moest en zou
de meerderheid in het nieuwe
kabinet krijgen. De topmen
sen van het CDA - Van Agt,
Andriessen, Kruisinga - werd
de toegang tot het kabinet
ontzegd. Van Agt mocht van
Den Uyl niet terug op justitie.
Hoe Den Uyl met name hem
behandeld heeft, is onfat
soenlijk en onbegrijpelijk. Je
kunt toch niet met het CDA
samenwerken en tegelijk zijn
leider, zijn topmensen in de
ban doen? Dan moet je zo
flink zijn en zeggen: We wil
len niet met het CDA in zee.
Weetje wat het is? De PvdA is
verdronken in de feestroes
van de verkiezingsoverwin
ning. Ze gingen overvragen.
Dat is de belangrijkste reden
waarom het uiteindelijk mis
liep. Want het CDA was niet
bereid om ten tweede male
voor links te buigen."
Dreigend
Dreigend: „Als de PvdA niet
gewoon het democratisch
spel - met geven en nemen -
wil doen met anderen, als ze
weer van die rare kuren gaat
uithalen, dan hoeft het voor
mij niet meer. Zoiets accepte
ren we niet. Ik zou bijna in
staat zijn - na alles wat er de
afgelopen maanden gebeurd
is - om een anti-PvdA-resolu-
tie in te dienen op het CDA-
congres. Zo doen we het niet
meer met die club. Dat kan
toch niet?"
„Het eerste wat de PvdA, wat
Den Uyl moet doen is orde op
zaken stellen in eigen huis.
Waar staat de PvdA nou
eigenlijk? Is ze bereid de re
gels te accepteren die in dit
land gelden?"
„Waarom dat nodig is? De
PvdA is er niet alleen de
hoofdschuldige aan dat het
tweede kabinet-Den Uyl er
Jan Nico Scholten: ,J)en Uyl moet eerst orde op zaken stellen in eigen huis
niet gekomen is, maar ze heeft
bovendien de progressieve
politiek in Nederland een ge
voelige nederlaag bezorgd.
De idealen waar ik voor sta
met mijn CDA-oplossingen,
waar de PvdA voor staat met
socialistische oplossingen -
die progressieve idealen heb
ben een geweldige optater
gekregen. Uitgerekend door
het toedoen van de partij die
zich de meest progressieve
partij van Nederland waant."
Wat bezielt de linkervleugel van
het CDA toch? Waarom wil
dat handjevol anti-revolutio
nairen en de enkele KVP'er zo
graag samenwerken met de
PvdA dat ze zich de afgelopen
week verzette tegen het re
geerakkoord tussen CDA en
WD?
Proeven
Lang
hoeft Scholten daar niet over na
te denken. „Omdat wij - hoe
groot de verschillen tussen
PvdA en CDA ook zijn - toch
iets proeven van gemeen
schappelijke idealen. Solida
riteit met de arme landen, met
de stakkers in de Derde We
reld. Bewogenheid met de
verdrukten en rechtelozen.
Het opkomen voor de men
senrechten. Binnenslands:
het zoeken van nieuwe wegen
voor de enorme problemen
van de post-industriele sa
menwerking. De zwakken
ontzien en helpen. Solidari
teit met de machtelozen - na
tionaal en internationaal - dat
hebben PvdA en CDA beide
gemeen. Bij de WD mis ik-
dat te veel."
Maar dat verplicht toch niet tot
een keus voor de In samen
werking met de WD laat het
CDA die idealen-
toch niet los?
„Het maakt veel uit of het CDA
met de PvdA of met de WD
regeert. Of je samenwerkt
met een partner die op een
groot aantal punten in de
zelfde richting denkt als jij of
dat je een partner hebt die dat
niet doet. Dat maakt ontzet
tend veel uit."
„Het is natuurlijk geen verschil
van dag en nacht - een tweede
kabinet-Den Uyl of een kabi
net van CDA en WD. In
beide gevallen doet het CDA
mee. In beide gevallen zit er
een flinke scheut CDA-wijn
in het water. Maar de meer
derheid die het CDA in een
kabinet-Van Agt/Wiegel
heeft, poetst het verschil met
een tweede kabinet-Den Uyl
niet uit. Want zoals wij ons
niet door de PvdA laten
kleineren, zo heeft ook de
WD recht op een eigen in
breng in het kabinetsbeleid."
Scholten is tegen samen
werking met „deze WD" in
„deze situatie". „Een prin
cipieel tegenstander van sa
menwerking met de WD ben
ik niet. Ik kan me heel goed
een coalitie met de liberalen
voorstellen. Dat hebben we in
het verleden ook gedaan. Het
is helemaal niet slecht ge
gaan. Maar de WD is onder
Wiegel behoorlijk conserva
tief geworden. Hij heeft grote
groepen kiezers aangetrok
ken die afgekomen zijn op de
materialistische voordelen
die de WD ze voorspiegelde.
De WD-van-nu-is niet meer
de WD-van-Geertsema. Als
de WD weer een echte libe
rale partij wordt, zal samen
werking gemakkelijker zijn."
Dat was Scholtens voornaam
ste motief om zich - met vijf
andere CDA'ers - uit te spre-
Door
Jan Schinkelshoek
ken tegen een kabinet van
CDA en WD. De redenen
voor zijn tegenstem somt
hij nog eens op:
"Samenwerking met de WD
levert een coalitie op die in
het parlement, maar vooral in
het land, over zo'n krappe
meerderheid beschikt dat ge
vreesd moet worden dat het
de komende stormen niet aan
kan."
Het CDA zal door dat alles
onder sterke maatschappe
lijke en politieke druk komen
te staan. Voor die krachttoer
vind ik het CDA nog te jong."
"De WD is de laatste jaren
erg op de materialistische
toer gegaan. Wiegel stelde de
kiezers meer van alles in het
vooruitzicht, terwijl Neder
land juist een tijdperk tege
moet gaat waarin we per-
soonlijke matiging van de
mensen moeten vragen."
"Het regeerakkoord dat Van
Agt met Wiegel gesloten
heeft, zinde me - ook na de
verbeteringen die er in
tweede ronde zijn aange
bracht - niet. Onvoldoende
bleef duidelijk of het kabinet
de rekening voor z'n plannen
niet zal laten betalen door de
zwakkeren, door de mensen
die van sociale uitkeringen
moeten leven. De economie
wordt niet ingesteld op een
schoon milieu, de schaarste
aan grondstoffen. Het ak
koord wekt op z'n minst de
indruk dat Nederlands
ijveren voor de mensenrech
ten verslapt zal worden. Met
het terugdringen van de
kernwapens - een dodelijke
bedreiging voor de mensheid
- wordt onvoldoende ernst
gemaakt. Over de regeling
van abortus is niets vast
gelegd."
Meer
„Zo is er meer. Maar dat zijn de
belangrijkste redenen
waarom ik uiteindelijk „nee"
heb gezegd tegen een coali
tie van CDA en VVD."
Toch heefl Scholten beloofd om
- in de woorden van Van Agt -
zo'n kabinet „loya^ te zullen
bejegenen". Is dat niet een
beetje huichelachtig? „Kijk",
zegt hij, „ik vind nog steeds
dat dit kabinet er niet moet
komen. Maar de overgrote
meerderheid van mijn club
wil wel in zee met de WD.
Het kabinet komt er na een
zee van formatie-ellende. Ik
vind datje dan niet kunt zeg
gen: jongens, gaan jullie maar
weg en laten we het opnieuw
proberen. Dat zou niet ver
antwoord zijn."
„Dat is niet huichelachtig. Ik
heb het verloren - ik bert de
grote verliezer - daar leg ik me
bij neer. We moeten het ver
der maar met dit kabinet
doen. Ik heb het niet gewild,
maar ik zal het zakelijk op
zijn doen en laten beoordelen.
„Kijk, bij mijn opstelling speelt
natuurlijk een rol dat er straks
achter de regeringstafel men
sen komen te zitten die van
dezelfde kleur zijn als ik. De
eenheid van het CDA, dat telt
ook zwaar voor me. Als ik nog
verder was gegaan, had ik het
CDA op scherp gezet en grote
interne spanningen veroor
zaakt. Die spanning zal de
komende tijd al groot-
genoeg worden."
Tot de orde
„Ik heb geen enkele parlemen
taire binding met dit kabinet.
Ik kan het me permitteren om
het straks - met het CDA-ver
kiezingsprogramma in de
hand - tot de orde te roepen.
Daarbij ben ik er niet op uit
om bij voorkeur dat kabinet
steeds weer op de korrel te
nemen. Als het er eenmaal zit,
zal ik eerder geneigd zijn om
het kabinetsbeleid waar mo
gelijk voor m'n rekening te
nemen. Maar ik blijf wel van
uit een onafhankelijke positie
opereren."
>tMijn positie zal waarschijnlijk
sterk overeenkomen met die
van de zes anti-revolutionai
ren die zich in 1973 verzet
hebben tegen de totstandko
ming van het kabinetDen
Uyl. Die hebben zich daarna
ook zakelijk opgesteld."
„Ja, ik geloof wel dat ik verder
ga dan de andere vijf. In elk
geval verder dan Aantjes. Die
heeft gezegd de totstandko
ming van dit kabinet niet te
willen beletten. Ik heb in de
fractie verklaard: het kabinet
mag er niet komen. Ik zal alles
doen wat ik kan om de tot
standkoming er van te ver
hinderen. Hoe dat verschil
met Aantjes in de praktijk
uitwerkt? Dat weet ik nog-
niet. Dat zal weldra blijken."
Hoe nu verder met het CDA?
„Het CDA is nog een jong plan
tje. Het moet nog van alles
worden. Maar dit zal de sa
menwerking tussen de drie
partijen onder grote druk zet
ten. Ik voorspel forse kritiek -
vooral van AR-zijde. Kijk
maar hoe de anti-revolutio
naire jongeren, de Arjos, zich
hebben opgesteld - zeer kri
tisch. Kijk maar naar de hou
ding van de AR-partijraad
van een paar weken terug -
voorkeur voor samenwerking
met de PvdA. Ik ben er van
overtuigd dat de samen-
smelsing van KVP, ARP en
CHU tot een CDA - gepland
voor 1980 - door de keus voor
de WD niet wordt verge
makkelijkt."
„Veel mensen zijn teleurgesteld
in het CDA. Ik zie het niet
meer zitten, schrijven veel
CDA-stemmers me. Het CDA
staat voor de zware opgave
die spijtstemmers weer terug
Veel zal afhangen
van hoe het kabinet gaat
opereren, hoe de bemanning
er uitziet en wie premier
wordt."
Wie wordt minister-president?
Van Agt zelf?
„Kijk, dit kabinet zal veel verzet
oproepen in de samenleving.
Het zou verstandig zijn
iemand te zoeken die die ag
ressie wat tempert. Het leven
en het lot van het kabinet
hangen er voor een groot deel
van af. Tja, Van Agt is niet zo
geliefd bij links, he
Albeda dan? Die staat op goede
voet met de vakbeweging.
„Een man als Albeda, dat zou
volgens mij beter zijn. Ik heb
geen premier op het oog. Kijk,
als Van Agt - onze eerste kan
didaat voor het premierschap
- het zou doen, zou ik dat wel
moedig vinden. Maar een fi
guur die olie op de golven kan
gooien, dat zou verstandiger
zijn. Voor de premier is het
bovendien bijna onmisbaar
dat hij verstand heeft van so
ciaal-economische
vraagstukken. Beide voor
waarden wijzen niet in de
richting van Van Agt, lijkt
me. Wel naar iemand als
Albeda.
Kleine ramp
„Aantjes? Het zou een kleine
ramp voor het CDA zijn als hij
geen fractievoorzitter werd
na het vertrek van Van Agt.
Daar is hij geknipt voor."
Het is toch wel wat vreemd als
een van de tegenstanders van
de CDA/WD-coalitie de
grootste regeringspartij gaat
aanvoeren.
„Ach, dat moet de meerderheid
van de CDA-fractie die voor
het regeerakkoord stemde
maar uitmaken. En Aantjes
zelf natuurlijk. Maar op grond
van mijn ervaringen met Aan
tjes heb ik er het volste ver
trouwen in dat hy - als hij
fractievoorzitter wordt - het
CDA op een voor iedereen
aanvaardbare manier zal lei
den. Hij zal de fractie heus
niet op een weg leiden die ze
deze week heeft afgewezen.
Daar is hij de man niet naar."
Scholtens kansen om minister
of staatssecretaris te worden
zijn nu wel verkeken. Of niet?
„Ja, ik denk het wel. 't Is de
consequentie van mijn poli
tiek gedrag. Hoewel het niet
per se zo hoeft te zijn dat de
mensen die dit kabinet niet
wilden er geen ambt in gaan
bekleden. Je kunt ook zeg
gen: ik wil niet dat het er
komt, maar nu het er is zal ik
proberen om er het beste van
te maken door zelf er in te
gaan zitten. Maar persoonlijk
spreekt mij het meest aan de
redenering: ik word geen mi
nister of staatssecretaris in
een kabinet dat mij niet aan
staat. Dat lijkt mij het meest
Hoeveel levenskansen geeft hij
het kabinet-Van Agt/Wiegel?
„Vrij veel. Een club die na zo
veel ellende tenslotte tot
stand komt gooit hoge ogen.
Waarom? De mensen in het
land vinden dat het nu maar
eens afgelopen moet zijn met
dat „geknoei" in Den Haag.
De partij die dit kabinet weg
stuurt of er - zeker in het be
gin - hard tegen aan trapt, zal
niet veel applaus oog
sten, denk ik."
„Van veel belang zyn de staten
verkiezingen van volgend
jaar. Als de PvdA verliest -
wat ik denk - houdt het kabi
net het waarschijnlyk vier
jaar uit. Tenzij het op het so
ciaal-economisch vlak uit de
hand loopt en de werkloos
heid met sprongen omhoog
gaat."
