Nieuw hoogte
punt in werk
van Hermans
Jan Blokker
is vervelend
"Koot"
droomt
zich af:
verrukke
lijk boek
De curiosa vanLonden
Boze Brieven van Bijkaart:
Het jaar
in woord
en beeld
Kobra-manifest: een
opgeschroefd verhaal
Lesboek voor
beginnende
bridgers
Sociologie
Klassiek
NOVEMBER 1977
Ik heb er al vaak over gedacht om Nederland te verlaten maar een
paar kleinigheden weerhouden mij er tot nu toe van om in Parijs of
een andere beschaafde stad te gaan wonen. Een van die kleinighe
den is geld: een tweede is het Simplistisch Verbond dat, geleid
door zijn twee kranige directeuren, een zo volmaakte vorm is om
tegelijkertijd komisch, kritisch en tragisch gestalte te geven aan
het Grote Vervreemden, dat het waarschijnlijk uniek is.
Zoals U weet is het verbond naar België verdwenen vóórdat het kon
worden opgeslokt door zijn eigen succes, en naar verluidt werken
Van Kooten en De Bie nu aan een speelfilm. Jammer dat ik geen
videorecorder heb - dan had ik al die prachtuitzendingen kunnen
bewaren.
Er zijn natuurlijk de 3 langspeelplaten, en nu is er ook een bumdel,
Koot Droomt zich af bevattende een selectie uit de columns die
Kees van Kooten onder die titel in de Haagse Post schreef. Die
bundel moet door zoveel mogelijk mensen worden gelezen.
In het persoonlijkste Nederlands sedert Bordewijk worden de ver
worvenheden van onze mooie consumptiemaatschappij geteld,
gewogen en te licht bevonden: waterkranen, nylon sokken, zite-
lementen en de Pen die aan een Koordje hangt blijken al evenzo-
vele aanslagen op het gezond verstand en de redelijkheid.
Daarbij komt uiteraard een flinke dosis jeugdsentiment, maar wie
denkt dat vroeger alles koek en ei was, moet de beschouwing over
het Kaften maar eens lezen, of de gruwelijke kolenmannendroom.
Verontwaardigd wordt de onmogelijkheid vermeld om een Groot
Man te worden - een gevolg van de verplichting om geregeld zélf
de teennagels te knippen, en voor degenen die niet kunnen dansen
wordt een eenvoudig "autodidanspaye" uitgebeeld. Geïllu
streerd.
Alle stijlvormen die in het Lexicon der Poëzie worden vermeld zijn
hier aanwezig: verwrongen en misvormd, alsof ze worden weerge
geven door bewasemde briUeglazen. Ik zal een stukje citeren.
"Nooit houdt hij op met Aankleden, de naaktgeboren mens. Auto,
vrouw, kind, poppen van kind, zichzelf - alles wil hij alsmaar
leuker aankleden. U op zaterdagmiddag of in een bange droom
*voor punaises in een Doe Het Zelf zaak bevinden tussen honder
den bezetenen met icant en klare platen hardboard, koperen
deurknoppen, verlichte bellen, vlaksèhuurhulpstukken, pakken
plastic plakbloemën, rollen steentjesmotief en tufton antislip-
kleedjes, rondgrommende gezelligheidsdieren. Maar het tegen
hun aard aankleden der Dingen gedaant momenteel op zijn ma-
niakaalst in de Zoutmolen, afgezien dan van Kappers en Opticiens,
die bij elk bezoek uw hoofd weer helemaal anders willen aankle
den."
Ik zou zeggen, leer-dit stukje maar van buiten. En eigenlijk al die
andere stukjes ook - u kunt ze dan op gepaste tijden reciteren.
Hiermee zult u enorm veel prestige verwerven als genadeloos en
scherp criticus van het moderne leven. En misschien dat de roem
en reputatie van Kees van Kooten evenredig mee stijgen, want een
Nederlander die iets te zeggen of te kankeren heeft is geen zeld
zaamheid meer - maar wel als hij daarbij volstrekt origineel en
uiterst vermakelijk is.
Koot Droomt Zich Af. Bezige Bij 18,50.
Laten we beginnen met de con
statering dat Willem Frederik
Hermans Nederlands grootste
levende schrijver is. Deze stelling
zal ik niet nader toelichten, dat is
trouwens voor een enigszins be
lezen publiek overbodige moeite.
Goed en wel het Nederlandse
„sociale paradijs" ontvlucht,
heeft de voormalige Groninger
lector zich in Parijs gevestigd:
iets dat men hem moeilijk kwa
lijk kan nemen, want wie zou
daar niet willen wonen.
Vanuit deze stad verzendt de grote
Age Bijkaart dan ook z'n bij
dragen, die enige jaren achtereen
wekelijks in het Parool versche
nen, en die gebundeld zijn onder
de titel Boze Brieven van Bij
kaart.
Age Bijkaart is al evenzeer als Ca-
mille Houckaert, Schrijver De
zes, en Pater Anastase
Prud'homme S. J. een paladijn
van de Grote WFH zélf, en zijn
brieven mogen er dan ook zijn, de
op grommerige toon geuite be
denkingen van een pessimisti
sche rationalist.
In feite hoort Hermans niet thuis in
deze eeuw en al evenmin in dit
land. Het laatste heeft hij inge
zien, aan het eerste kan hij moei
lijk iets veranderen. Maar ik kan
me dr. Hermans eigenlijk alleen
maar voorstellen in gezelschap
van dr. Johnson, samen in de Mi
tre Tavern achter een biertje, en
hun bittere en geestige maximes
afvurend op een verbaasd, ge
schokt en gefascineerd publiek.
Geen van beiden geloofden in hun
medeburgers - Johnson twijfelde
aan hun gezond verstand, Her
mans twijfelt aan hun integriteit.
Johnson schreef het eerste En
gelse woordenboek. Hermans
kraakte het enige Nederlandse.
De triomfantelijke toon die dr.
Kruyskamp, de redacteur van de
„Hèt jaar in woord en beeld", en
cyclopedisch jaarboek 1977, uit
gave: Elsevier, prijs: f 45.
Meer nog dan vorig jaar, toen El
sevier voor het eerst in een
nieuwe opzet een jaaroverzicht
uitbracht, wordt in de onlangs
verschenen uitgave over '76 aan
dacht gegeven aan nationale
ontwikkelingen die de gemoede
ren vorig jaar in brede kring heb
ben beziggehouden.
Werd de beperkte ruimte die in het
overzicht van '75 werd uitgetrok
ken voor de Nederlandse politiek
als één van de overigens weinige
zwakke plekken in deze bloemle
zing gezien; dit jaar is dat gevoe
len nog niet helemaal verdwenen,
maar staat daar in elk geval ruime
en genuanceerde informatie te
genover over brandende kwes
ties als Lockheed, de bezetting
van de Bloemhovekliniek en de
behandeling van de wets
voorstellen rond de abortus pro-
vocatus in het parlement en het
nieuwe licht dat oorlogsdocu
mentatie door de uitgave van het
Weinrebrapport deed schijnen
(een geheugenopfrisser en sa
menvatting van het rapport en de
reacties daarop van de hand van
collega Ruud Paauw).
Veel degelijke informatie ook over
de verhoudingen Oost-West, met
daarin centraal het Salt-overleg
en de pogingen tot beteugeling
van de bewapeningswedloop.
Een uitgave waarin sport in ver
gelijking met cultuur nu eens
niet, zoals gebruikelijk, wordt
overbedeeld.
De sterkste kant van het overzicht
is daar ook meteen mee aangege
ven. Behalve in vogelvlucht in
zicht in gebeurtenissen op poli
tiek, sociaal en cultureel gebied,
biedt het "Jaar in woord en
beeld" ruimschoots aandacht aan
die ontwikkelingen die de sfeer
in de wereld en het land dermate
hebben bepaald dat een herno
men confrontatie kan leiden tot
broodnodige "lering ende ver-
maeck". 1
TON VAN BRUSSEL
"Het Kobra-manifest" door Adam
Hall. In de vertaling van H. J.
Oolbekkink verschenen bij El
sevier Nederland in Amsterdam
(f 13.90).
Kapingen, gijzelingen, ontvoerin
gen. We moeten er helaas mee le
ren leven, maar al te vaak komen
we dergelijke woorden in de
krantekoppen tegen. Soms is
platvloers materialisme de ge
makkelijk verklaarbare motive
ring. Maar steeds meer worden
zulke terreurdaden gepleegd uit
naam van politieke overtuigin
gen. Blind fanatisme vormt dan
vaak de schier onblusbare brand
stof voor de heet gelopen misda
dige motor.
Een barre realiteit, waartegen of
ficiële molens gemakkelijk te
pletter lopen. Auteurs van thril
lers hebben het wat dat betreft
wat gemakkelijker. Ze behoeven
zich niet te houden aan de
strakke regels van de rechtsstaat.
Ze kunnen als Adam Hall
(pseudoniem voor Elleston Tre
vor) een beroep doen op geheime
agenten als Quiller, wat moet
worden uitgesproken als Killer.
Die kunnen en mogen alle denk
bare en onderfkbare middelen
gebruiken of misbruiken.
Deze mijnheer Quiller moet het
ditmaal opnemen tegen de inter
nationale terroristengroep
"Kobra", die 's werelds
schokkendste kaping" voorbe
reidt. Nu zijn we jammer genoeg
immuun geworden voor derge
lijke superlatieven. Daarvoor
hebben we een Adam Hall niet
meer nodig!
Trouwens het hele verhaal is ons
wat te opgesch roefdHet doet vrij
onwaarschijnlijk aan, waarin
overigens de ingebouwde geva-
renradar van de heer Quiller goed
past. Maar het doet de geloof
waardigheid wel geweld aan.
KOOS POST
Dikke Van Dale nog niet zo lang
geleden in het Leidsch/Alphens
Dagblad aansloeg doet een beetje
hopeloos, en heel erg naief aan
voor wie in de Brieven van Bij
kaart de vernietigende kritiek op
Hollands Heilig Woordenboek
heeft gelezen. Ik zal dat hele ver
haal niet gaan navertellen, u moet
dat zelf maar lezen. (Dat een
prima boek als deze Bode Brie
ven van Bijkaart slechts 29,50
kost, is trouwens ook het vermel
den waard). Om u alvast enige in
druk te geven een paar citaten.
"Socialisten zijn mensen met gewe
tensbezwaren over het geld dat
andere mensen verdienen. Zodra
ze zelf wat verdienen: niet alleen
geen gewetensbezwaren maar
ook nog niet eens tevreden".
"De economie is nu eenmaal die
belachelijke wetenschap die bij
iedere nieuwe politieke ontwik
keling in de wereld een nieuw
echec lijdt".
"Alle steden die mooi zijn, alle
plaatsen waar de mensen met va
kantie naartoe gaan, zijn ge
bouwd door slechtaards die nog
nooit van Karl Marx hadden ge-
hoord".
En
Klein, Sol2jenitsn, Gerard Reve,
Du Perron, Aad Nuis en Joop den
Uyl stuk voor stuk aan de
zuurtest onderworpen.
Dat zij daarbij falen verbaast Her
mans allang niet meer: zij kunnen
eigenlijk niet anders. Kwade
trouw en doodgewone lulligheid
zijn de twee voornaamste drijf
veren, pogingen om tot iets goeds
te komen zijn tot mislukken ge
doemd: "blijkbaar, want ze mis
lukken". Dat is geen aangename
constatering, maar het is dan ook
geen aangename wereld.
De socialistenhaters onder u moe
ten evenwel gewaarschuwd wor
den als zij Hermans zouden wil
len inhalen als Kampioen van
Rechts: hij is niet rechts. De ni-
velleringsdrang die hem uit Ne
derland verdreef, het nieuwe ta
boe dat op rijkdom is komen te
rusten zijn wel door het so
cialisme geïnspireerd, maar iede
reen doet er aan mee: Den Uyl,
die toch tamelijk ver boven het
minimumloon zit, gaat kampe
ren, Wiegel arriveert op Soestdijk
in een lelijke eend.
Het is beslist een vorm van hypoc
risie die de bewoners van een der
rijkste landen op aarde er toe
brengt om zich in voorgebleekt
en gerafeld denim te kleden: een
soort namaakarmoede, alsof de
Willem Frederik Hermans
verkleed zijn voor een
feestje met hele arme sloebers, en
hun verpauperde vrienden de
ogen niet uit willen steken.
Hetzelfde geldt trouwens voor een
ander terrein waar de namaakge-
lijkheid welig tiert: het toela
tingsbeleid aan de universiteiten.
Zoals u weet worden de be
schikbare plaatsen door loting
onder de liefhebbers verdeeld,
niet aan de hand van vergelij
kende examens. De gedachte die
hier achter zit is dat loten eer
lijker is, en de brieven die Bij
kaart aan dit onderwerp wijt, be
horen tot de beste van de bundel,
ook al schiet hij af en toe een
beetje te ver door. De verleiding
is groot om ze in extenso te cite-
Maar het is veel beter als u de Boze
Brieven van Bijkaart zelf aan
schaft en aandachtig doorleest-
niet te vlug, niet te veel ineens. Ik
denk dat u dan wel móet instem
men met de eerste regel van deze
Boze Brieven van Bijkaart: Uitg.
De Bezige Bij, 29.50.
PAUL MARIJNIS
Hoewel ik geen abonnee op De
Volkskrant ben, lees ik 'm gere
geld: het moet trouwens wel een
aardige krant zijn, die, hoewel de
nieuwe vrijgestelden er bij
duizenden uit het houtwerk
kruipen, toch ook Jan Blokker de
ruimte geeft om met de flitspuit
rond te rennen. Zijn stukjes lees
ik dan ook meestal met plezier, en
de voor Nederlandse columnis
ten schijnbaar op straffe van
openbare castratie verplichte Uiterst
bisme komt het niet. Zijn per
soonlijke kijk op boeken geven?
Ook» mogelijk - maar die kijk is
niet interessant genoeg voor een
boekje van 165 bladzijden dat
door de uitgever met een onbe-
kommerheid die minstens op
hersenverweking duidt, ge
plaatst wordt in één reeks met
Virginia Woolf en Stefan The-
Ben ik eigenlijk wel links genoeg,
dat drie jaar geleden verscheen,
was érg leuk; Ga direkt naar de
gevangenis, ga niet langs Af: U
ontvangt geen tweehonderd
gulden, dat vorig jaar uitkwam
was niet onaardig. En nu een
derde bundel Volkskrant-stuk
jes. Die valt tegen.
Het Eeuwige Examen gaat over
kunst-schrijvers, dichters, recen
senten en columnisten worden
tegen het licht gehouden dat
Blokkers schrijftafel beschijnt
maar veel interessants of lezens
waardigs komt er niet voor de
dag. W. F. Hermans krijgt een
paar keer gelijk; Verder is het een
soort semi-kritisch gezeur, waar
weinig anders valt op te maken
dan dat Blokker er een eigen me
ning op na houdt. Nou en?
Er zitten een paar oppervlakkige
stukjes tussen over de zionist
Herzl, een paar waterige stukjes
over boeken die het Wilde Westen
in een te goed of te kwaad dag
licht stellen; als je ze gelezen hebt
ben je al weer vergeten, en dat
geeft natuurlijk niks voor kran
testukjes, maar waarom dat nou
allemaal gebundeld moet wor
den?
Wat wil Blokker eigenlijk, denk ik
de hele tijd, wil hij de „literaire
dikdoenerij" ontmaskeren? Mis
schien, maar verder dan een
enigszins achterhaald pianis-
simo-gejammer over literair sno-
irriterend is ook het
loodzware geknipoog, de met een
paletmes opgebrachte ironie:
ironie moet ergens in wortelen,
en is eerder een noodsprong dan
een leukigheidje ten gerieve van
de Volkskrantlezende halfintel-
lectuelen.
Blokker doet zo voortdurend ge
wóón, hij is zo echt helemaal de
gewone jongen uit de grote stad
die hoewel hij „er niet voor ge
leerd heeft" tóch best over boe
ken „durft" schrijven, tongue in
cheek, en knipogend tot zijn ogen
uit hun kassen rollen. O wat zijn
we gewone jongens, leve het ge
zonde verstand etc. etc. De opge
blazen opzettelijkheid waarmee
bijvoorbeeld op columnisten
wordt ingehakt,' wordt door het
loutere feit dat Blokker er zelfeen
is, van een onverteerbare ijdel-
heid.
Jan Blokker
Was die ijdelheid afwezig geweest,
dan waren er misschien minder
leuke stukjes geweest, maar deze
confrontatie met iemand die, he
vig citerend, en „de pauwstaart
zijner ijdele belezenheid wijd uit
zettende" het orakel van het ge
zonde verstand uithangt, is ta
melijk vervelend. Koop het
boekje dus maar niet.
PAUL MARIJNIS
Cees Sint/Ton Schipperheyn, Van
Start tot Finish I. Elsevier. 112
blz. Prijs f9,90.
Bij Elsevier verscheen Van Start tot
Finish 1 van onze bridgemede-
werker Ton Schipperheyn in sa
menwerking met international
Cees Sint; een lesboek voor be
ginnende bridgers, dat inmiddels
door de Nederlandse Bridge
Bond is geadopteerd als officiële
bridgecursus.
Sint en Schipperheyn breken bij
hun aanpak met veel bestaande
"wetten". Ze laten geen regels le
ren waarvan men de zin niet be
grijpt, maar geven de lezer direct
de kaarten in handen onder het
motto dat zelf ontdekken de
voorkeur verdient boven inpren
ten.
En dat werkt. Zelfs diegenen die
bridge altijd "voor mij te moei
lijk" hebben gevonden zullen na
lezen van dit boekje hun mening
moeten herzien. De auteurs be
reiken dit door een speelse pre
sentatie, goed gedoseerde herha
ling en quizzen die de bridgestu-
dent in staat stellen zijn vorde
ringen te toetsen en in praktijk te
brengen.
Het boekje is bijzonder aardig
geïllustreerd door Ton Lempers
en kost f9,90. Het hierop aan
sluitende deel 2 voor iets gevor
derden verschijnt binnenkort.
'Een andere kijk op Londen' door
Andrew Lawson, 128 bladzijden,
260 kleurenfoto's, prijs, gebonden
29,50 (Uitgave Elsevier Neder-,
land)
Auteur Lawson vat zijn andere kijk
op Londen niet op. zoals ik even
had verwacht en een tikje had ge
hoopt. Het werd niet de kijk op de
sjofele kant van Londen. Niet de
bedelaars, de tandeloze oude
vrouwtjes, slapend op de warme
roosters bij Charing Cross Sta
tion, de plastiek met hun grauwe
bezittinkjes als hoofdkussen ge
bruikend.
Evenmin de eindelozestoffige stra
ten met de grauwe eengezin-
swoninkjes uit Westham, Is
lington of Notting Hill. Lawson
kijkt niet naar de maar al te
schilderachtige alledaagsheid en
uitzichtloosheid. Zijn interesse
zijn de curiosa waaraan Londen
inderdaad zo puissant rijk is.
Bizarre lantaarnpalen, vreemde
gevel stenen, mensen ook die van
het curiosum zijn zo ongeveer hun
beroep hebben gemaakt. Neem
bijvoorbeeld maar die knopen-
koningen of de onbestemde man
nen die borden door de City of de
West End torsen, waarop zij ons
ijdele stervelingen kond doen dat
rampzaligheid zeer snel ons deel
zal zijn.
Een leuk, kleurrijk, maar wel erg
toeristisch boek. Best aardig, als Een veel gehoorde klacht, ook
Bij het Spectrum verscheen on
langs het Aulaboek "Sociologi
sche Stromingen". Het zijn de
gebundelde artikelen van de
hand van verschillende auteurs,
die als serie in het weekblad "In
termediair" gepubliceerd zijn.
De stukken zijn wisselend van
kwaliteit en toegankelijkheid,
maar bij elkaar geven zij toch een
helder inzicht in de stand van de
sociologische wetenschap. Veel
van de discussie binnen de disci
pline gaat nog altijd over de me
thodologie. En daarmee hangt
dan weer samen de nog immer
grillige, soms sprongsgewijze
rlopende theorievorming.
voorbereiding van een driedaags
reisje Londen, indien het pond
tenminste niet té overmoedig
gaat worden met al die Noord-
zee-olie
HAN MULDER
deze bundel, is dat in de sociolo
gie emperisch veldonderzoek te
weinig gelijke voet houdt met het
theoretisch denken. Dat geeft ten
onrechte aan veel theoretische
benaderingswijzen van de sa
menleving iets vrijblijvends. De
grote controverse in de sociologie
staat nog immer onverlet over
eind: is het wezen van de samen
leving 'harmonie' of is het 'con
flict'. "Sociologische stromin
gen" is een belangwekkende uit
eenzetting van alle controversiële
clusters.
In dezelfde Aulareeks vinden we
"Hoofdstukken uit de Sociolo
gie", waarin beroemde teksten
van denkers over de samenleving,
zijn samengebracht. Stukken van
klassieken als Adam Smith,
Comte, Marx en Weber, maar ook
recenter werk van functionalis
ten als Merton en een beroemde
aanval op de enquete-techniek
door Blumer, éminence grise van
de Chicagoschool.
Wat ik een beetje miste was een
stuk door de invloedrijke con
flictsocioloog Ralph Dahrendorf.
Het is intussen een goed ding om
vaak moeilijk verkrijgbare tek
sten in doorgaans redelijke Ne
derlandse vertaling bij de hand te
hebben.
Han Mulder
"Sociologische stromingen", Bun
del artikelen, eerder verschenen
in weekblad "Intermediar" (Uit
geverij Het Spectrum, Aulaboek,
12.50)
"Hoofdstukken uit de Sociologie"
(Uitgeverij Het Spectrum, Aula
boek).
Het nu al klassieke boek van pro
fessor Windmuller over de ar
beidsrelaties in Nederland eind
jaren zestig verschenen is her
drukt en uitgebreid met een ar
tikel over de recente ontwikke
lingen door de Groningse hoogle
raar Cees de Galan.
Windmuller doceert aan een Ame
rikaanse universiteit, is van Ne
derlandse origine, maar heeft ge
noeg distantie van zijn onder
werp, zowel geografisch als emo
tioneel, om juist die lijnen te
trekken, die menige weten
schapper hier niet zijn gegeven.
Krantelezers die geïnteresseerd
zijn in de sociaalcconomische
pagina's van hun dagblad, moe
ten deze buitenkans niet laten
liggen. En dat geldt nog meer
voor juristen die van het arbeids
recht hun hoofdvak denken te
maken.
Han Mulder
John P. Windmuller/C. de Galan:
"Arbeidsverhoudingen' in Ne
derland", geheel herziene editie
van het historische en systemati
sche overzicht van de eerst ver
melde auteur, (uitgave Het Spec
trum, Utrecht, Aulaboek, twee
delen, 16,-).
