Officieel verbod
verkoop wapens
aan Zuid-Afrika
Getemde H-bom onuitputtelijk als energiebron
Richard Helms
krijgt boete
Bondsraad eens
met terreurwet
VAN DER WIEL
Veiligheidsraad besluit unaniem:
Frankrijk
en Quebec:
meer
contacten
Geweldige hasjvangst
-s i
Ik kies'n bril van
van der Wiel
Weet u waarom?
ZATERDAG 5 NOVEMBER 1977
NEW YORK (UPI/Reuter) - De veiligheidsraad heeft gisteren met algemene
"stemmen (15 stemmen voor, geen tegen) een bindend wapenembargo afge
kondigd tegen Zuid-Afrika. Het is voor het eerst in de geschiedenis van de
Verenigde Naties dat verplichte sancties tegen een lidstaat worden inge
steld.
Tegen Rhodesië geldt weliswaar een embargo dat niet alleen militaire maar
ook economische goederen omvat, maar dat land is geen lid van de VN,
omdat de onafhankelijkheid en het regime als onwettig worden be-
schouwd.
Het wapenembargo wordt onmid- serve-onderdelen en technologie
dellijk van kracht. Met deze maat- voor nucleaire wapens te staken,
regel reageert de Veiligheidsraad
op de recente maatregelen van de
Zuidamerikaanse regering, die tal
van anti-apartheidsorganisaties
verbood en op grote schaal zwarte
leider arresteerde.
Effect
WASHINGTON (ANP) - De voor-
malige directeur van de Ameri
kaanse geheime dienst CIA, Ri
chard Helms, heeft gisteren van een
rechtbank in Washington een boete
gekregen van 2000 dollar voor het
Verstrekken van valse inlichtingen
i een commissie van het congres.
De rechter kapittelde Helms omdat
deze zijn eed van geheimhouding
aan de CIA had laten prevaleren
boven de eed die hij had afgelegd
voor de commissie toen deze hem
in .!/ij ondervroeg over de rol van
de CIA in Chili tijdens het bewind
van de marxistische president Al-
1 lende. Helms kreeg tevens een
voorwaardelijke gevangenisstraf
van twee jaar.
Helms verklaarde later tegenover
journalisten dat hij zich wettelijk
gebonden achtte aan zijn belofte
geen geheime gegevens te onthul
len.
De voormalige CIA-directeur, die
onmiddellijk nadat hij deze functie
had neergelegd ambassadeur in
Teheran werd, zal zich niet tegen de
uitspraak verzetten. Hij gaat zo niet
alleen een openbaar proces uit de
weg, maar hij vermijdt ook een mo
gelijke veroordeling wegens
meineed.
Een en ander berust op een „han
deltje" tussen het openbaar minis
terie en de verdediging.
Het unanieme besluit
Veiligheidsraad volgde vier dagen
het veto van de Verenigde Sta-
de Zuid-Afrika heeft de laatste jaren
een' omvangrijke eigen wapenin
dustrie opgebouwd, mede met be
ten, Engeland en Frankrijk tegen hu]p van buitenlandse licenties,
economische sancties, die door de Zuid-Afrika produceert zeker 60
afrikaanse landen waren voorge- procent, en volgens sommige
steld. Daarop werkten de westerse --
landen met de Afrikaanse landen t
aan een voor ieder aanvaardbare deskundigen is het land in staat
SALISBURY - Veldmaar
schalk Lord Carver (links), door
Engeland aangewezen als
gouverneur van Rhodesië tij
dens de overgang naar een
meerderheidsregering, heeft
gisteren een gesprek gehad met
de nationalistische bisschop
Moezorewa (rechts), voorzitter
van de Verenigde Afrikaanse
Nationale Raad. Carter en
Moezorewa werden het niet eens
over de kwestie van het staakt-
het-vuren, dat volgens de Britse
plannen moet worden afgekon
digd in het kader van de over
gangsperiode. Over andere as
pecten van de overgangsrege
ling bestond wel overeenstem
ming.
schattingen zelfs 75 procent
mo zijn eigen bewapening. Volgens
compromis-resolutie. Als hun
deel in het compromis lieten de
westerse landen de tijdslimiet val
len: aanvankelijk hadden ze een
wapenembargo voor een half jaar Volgens d.plomatieke kringen zijn
voorgesteld.
Oproep
De resolutie roept alle staten op
'alle bestaande contractuele rege
lingen met, en licenties verleend
aan, Zuid-Afrika met betrekking
tot fabricage en onderhoud van
wapens, munitie in alle soorten, en
militaire uitrusting en voertuigen,
opnieuw te bezien, met de bedoe
ling deze te beeindigen'. Ook sa
menwerking bij de ontwikkeling
van kernwapens valt onder het em
bargo.
De resolutie bestempelt wapen
verkopen aan Zuid-Afrika als een
'bedreiging van de internationale
vrede en veiligheid', en draagt dé
VN-lidstaten op de verkoop van
alle soorten militaire en politie-uit-
rusting, munitie, patentrechten, re-
bruikt i
Chris
dijk 122
OL
>T
Marim
S
Arxlri
bijna 1 miljoen aan prijzen
Skol bierelke week een feestelijke prijs van 26 cartons
24 blikken Skol hoppiger pils.
Thuis bezorgd door Skol Brouwerijen N.V. Breda.
Skol bieruit en thuis!
Lb.v. Buitenlandse vakanties voor gehandicapten
er nog geen concrete gedachten
over de uitvoering van het em
bargo. De resolutie vraagt VN-sec-
retaris generaal Kurt Waldheim om
uiterlijk in mei verslag uit te bren
gen over de uitvoering van het em
bargo. Sommige landen moeten
mogelijk hun nationale wetgeving
aanpassen om de maatregel te kun
nen toepassen, menen deze zegs
lieden.
De algemene vergadering van de
VN heeft gisteren de veiligheids
raad verzocht een olie-embargo af
te kondigen tegen Zuid-Afrika, om
dit land te dwingen zich uit Nami
bië (Zuidwest-Afrika) terug te
trekken. De resolutie, ingediend
door een groep Derde-Wereldlan
den, werd aangenomen met 117
stemmen voor, geen tegen en 24
onthoudingen, waaronder Neder
land.
De algemene vergadering kan al
leen aanbevelingen doen: het af
kondigen van een embargo kan al
leen gebeuren door de Veiligheids
raad.
De algemene ergadering ken
schetst de 'bezetting' van Namibië
door Zuid-Afrika als een daad van
agressie, en een ernstige bedreiging
voor de internationale vrede en
veiligheid.
Directeur van
ILO vindt
uittreden VS
onrechtvaardig
GENEVE (UPI) - De directeur van
de Internationale Arbeidsorganisa
tie ILO, Francis Blanchard, heeft
op een persconferentie irv Geneve
scherpe kritiek geoefend op het uit
treden van de Verenigde Staten uit
zijn organisatie. Hij zei dat de ge
noemde motieven in geen enkele
verhouding staan tot de ernst van
deze stap, die hij dan ook onge
rechtvaardigd noemde.
Blanchard verwierp deze be
schuldiging, zeggend dat de ILO
door geen enkele groep, ook niet
door de communisten, wordt be
heerst en hij noemde het Ameri
kaanse besluit een 'ernstige poli
tieke en financiële schok voor de
ILO' en 'een verzwakking voor de
Verenigde Naties als geheel'. De
organisatie is een agentschap van
de VN.
De ILO-directeur zei verder dat hij
volgende week het bestuur van de
ILO een noodplan zal voorleggen
met voorstellen om het financiële
gat te dichten dat is gevallen door
het vertrek van de Amerikanen. Zij
betaalden een kwart van de totale
inkomsten van de organisatie. Hun
contributie bedroeg zo'n twintig
miljoen dollar per jaar.
BONN (AFP) - Het parlement van
de Westduitse deelstaten, de
Bondsraad, heeft gisteren in Bonn
een wetsvoorstel goedgekeurd dat
het toezicht regelt op gesprekken
tussen advocaten en hun cliënten
die van terrorisme worden ver
dacht of daarvoor zijn veroordeeld.
Volgens het ontwerp, ingediend
door vier deelstaten met een chris
ten-democratische regering, na
melijk Beieren, Badert-Württem-
berg, Rijnland-Palts en Slees-
wijk-Holstein, moeten gesprekken
tussen advocaten en „terroristen"
systematisch worden bijgewoond
door een rechter, ook als er geen
enkele reden bestaat om de ad
vocaat ervan te verdenken dat hij
met zijn cliënt sympathiseert of
collaboreert.
De Westduitse grondwet bepaalt
dat de centrale regering het voor
stel van de bondsraad binnen drie
maanden bij het federale par
lement, de Bondsdag, moet indie-
De Westduitse centrale recherche
heeft gisteren nogmaals een beroep
op het publiek gedaan mee te wer
ken bij het zoeken naar de moorde
naars van werkgeversvoorzitter
Hanns Martin Schleyer en zijn vier
begeleiders.
In een aan het publiek voorgelegde
vragenlijst gaat het vooral om een
Volkswagenbusje waarin volgens
de overheid een stropdas en
sleutelring van Schleyer gevonden
zijn. Aan het stuur van deze auto
zou de voortvluchtige terrorist
Christian Klar gezeten hebben.
Het publiek zou ook kunnen hel
pen bij het zoeken naar Schleyers
hoornen bril en andere voorwer
pen, die na zijn dood verdwenen
zijn.
Bondskanselier Schmidt heeft in
de politie-academie in Munster ge
zegd dat hij ervan overtuigd is dat
de groots opgezette jacht op voort
vluchtige terroristen „in de nabije
toekomst vruchten zal afwerpen".
Hij zei dat de strijd tegen terreur
een zaak van geduld is. Hij zegde de
politie daarbij de steun van het hele
Westduitse volk toe.
PARIJS (AFP) - De premiers van
Frankrijk en de Canadese provin
cie Quebec zullen tenminste een
keer per jaar elkaar ontmoeten om
te komen tot nauwere politieke en
econoihische samenwerking. Dit is
in een gezamenlijk communiqué
aan het slot van een driedaags be
zoek van de premier van Quebec,
Levesque, aan Frankrijk meege
deeld.
De ontmoetingen zullen beurte
lings in Frankrijk en Quebec
plaatsvinden. De premiers zullen
vergezeld worden door de minis
ters die het meest bij het overleg
zijn betrokken.
Frankrijk en Quebec kwamen
voorts overeen de publikatie van
Franse en Quebecse boeken in el-
kaars land aan te moedigen, een
nieuw akkoord voor de verkoop
van koper aan Frankrijk te for
muleren, programma's voor de
uitwisseling van jongeren op te
stellen en ambtenaren uit te wisse
len om te komen tot beter weder
zijds begrip.
Op een persconferentie noemde
Levesque zijn feestelijke reis aan
Frankrijk een waar politiek bezoek
dat hem in staat stelde aan Frank
rijk - "het eerste land dat ons be
grijpt" - onze evolutie uit te leggen
en deze internationaal te projecte-
De Canadese regering, kennelijk
geprikkeld over de hoge onder
scheiding die Frankrijk aan Leves
que toekende (grootofficier legioen
van eer) heeft gisteren een officiële
nota aan Pariis gezonden.
Een woordvoerder van buiten
landse zaken zei dat Frankrijk er
aan herinnerd werd dat de regering
in Ottawa eerst toestemming moet
geven voordat buitenlandse titels
en onderscheidingen aan Canade
zen kunnen worden toegekend. Hij
wilde de nota echter niet karakteri
seren als een protest.
HANNOVER/EMDEN (DPA) -
Dankzij het scherpe opmer
kingsvermogen van een Neder
landse grensbeambte is de West
duitse douane erin geslaagd 2,8 ton
Libanese hasj en 83 kilo hasjolie
(een vloeibaar hasjconcentraat) in
beslag te nemen. De hasj bevond
zich in de Cyprische vrachtvaarder
Seahorse die in Emden voor anker
lag. Het is de grootste hasjvangst
ooit in West-Duitsland gedaan.
De Nederlandse ambtenaar, die op
bezoek was bij collega's van de
Westduitse grensbewaking, merkte
het schip op in de haven en herin
nerde zich dat het in ons land als
verdacht gesignaleerd was. Hij ver
telde dit aan zijn collega's die de
douane inschakelden om het schip
nader te onderzoeken.
Hasjhond Puck werd erby gehaald
en dit dier vond in de buik van het
schip de hasj. De ruimte waar de
softdrug ontdekt werd, was slechts
toegankelijk door een 60 centime
ter breed luik.
Van de 10-koppige bemanning van
de Seahorse heeft de politie de ka
pitein en drie anderen gearresteerd.
Omdat v.d. Wiel je volkomen op je gemak stelt en
uitstekend advies geeft. Hij laat je zien hoe je er we
hoe je er niet goed uitziet. Je gaat naar huis met de
zekerheid dat je goed hebt gekocht. Daarom:
Nieuwe Rijn 62, Leiden. Tel: 071-124108
Ruzie om JET-project in Europa van lange duur
HT
NG
EN
LONDEN - Over weinig besluiten
is de laatste jaren zo geruzied als
over de plannen om een JET te
gaan bouwen, geen bijzondere
vorm van straalmotor zoals de ar
geloze lezer misschien zou den
ken, maar een afkorting van Joint
European Torus. Een letterlijke
Nederlandse vertaling - Gemeen
schappelijk Europees Rin-
goppervlak - vertelt niet veel
meer, want het derde woord slaat
alleen maar op de ringvorm van
het belangrijkste onderdeel van
de te bouwen machine, die ruim
500 miljoen gulden gaat kosten.
Waar het, kort gezegd, om gaat, is
een studieproject om „de water
stofbom te temmen" en als ener
giebron te gebruiken.
Er is twee jaar lang feller over ge
twist dan zelfs in de Europese
politiek gebruikelijk is. Moest
deze wetenschappelijke onder
neming gestalte krijgen in Enge
land, West-Duitslan Frankrijk of
Italië? Het werd uiteindelijk Cul-
ham in het Engelse graafschap
Oxfordshire. De bouw duurt on
geveer zes jaar.
Wat krijgt Europa nu voor zijn
halve miljard? Een enorme na
tuurkundige proefneming
waarmee misschien, of mis
schien ook niet, aan te tonen zal
zijn dat kernfusiereacties, zoals
er ook in de zor» plaatsvinden, op
aarde een beheerst verloop gege
ven kan worden, zodat zij als
energiebron te gebruiken zijn.
Enige natuurkundige gegevens
kunnen duidelijk maken waarom
dat zo'n moeilijke opgaaf is.
Het proces dat men met de JET wil
gaan bestuderen, is de kernfusie,
de samensmelting van lichte
atomen tot een zwaarder (dus wel
te onderscheiden van het proces
Door
Nigel Hawkes
(Observer)
dat in de gebruikelijke atoom
bom en atoomcentrale res
pectievelijk onbeheerst en be
heerst plaatsvindt, de kerns
plitsing of splijting van een
zwaar atoom in twee lichtere).
De massa van het zware element
dat bij de fusie ontstaat, is iets
minder dan de som van de
massa's van de twee lichte ele
menten. Het massaverschil gaat
niet „verloren", maar is direc-
t in energie omgezet.
Zo gaat het in de zon en in de water
stofbom, maar het „temmen" van
het proces, zodat het niet als een
ontploffing maar als een geleide
lijk proces verloopt, is buitenspo
rig moeilijk. De grondslag van
het proces is dat er aan kernen
van lichte elementen zoals deute
rium (een vorm van waterstof)
zo'n geweldige snelheid gegeven
wordt dat zij bij hun botsingen
niet tegen elkaar afketsen maar
zich met elkaar versmelten. Dat is
mogelijk, zoals de vermaarde na
tuurkundige Rutherford al in de
jaren dertig aangetoond heeft. Hij
schoot met zijn deeltjesversneller
deuteriumkernen op elkaar af
met een geweldige snelheid,
maar de energie die hij voor de
versnelling van de deeltjes nodig
had, was vele malen zo groot als
de energie-opbrengst van de
schaarse kernversmeltingen.
Rutherfords proeven waren eer
der bodemloze puften dan bron
nen van energie, maar hij had
bewezen dat kernfusie mogelijk
Superheet
Nieuwere fusie-experimenten
hebben een andere aanpak. Bij
verhitting van deuterium gaan de
atomen zich steeds sneller bewe
gen. Bij normale temperatuur en
bewegen zij zich met snelheaen
van tegen de 5000 kilometer per
uur en botsen daarmee tegen de
wand van het vat en ketsen af te
gen elkaar. Bij 100.000 graden
Celsius zijn de atomen ontbon
den in hun bouwstenen, kernen
en elektronen, die met 300.000
km. snelheid rondvliegen, maar
nog steeds op elkaar afketsen. Bij
honderdmiljoen graden razen de
deuteriumkernen rond met snel
heden van ruim acht miljoen ki
lometer per uur, snel genoeg voor
versmelting bij botsing. De ge
produceerde energie is bijna ge
lijk aan wat er aan energie nodig
was om de deuteriumatomen zo
hoog te verhitten. Bij verdere
verhoging van de bedrijfstem-
peratuur, tot 350 miljoen graden,
begint de fusie-reactie een over
schot aan energie op te leveren.
Uit deze korte beschrijving is me
teen duidelijk waarom het zo'n
moeilijke opgaaf is. Geen mate
riaal is tegen zulke bedrijfstem-
peraturen bestand en toch moet
de superhete wolk van deute
riumkernen en elektronen (die
men „plasma" noemt) binnen een
besloten ruimte gehouden wor
den en niet zomaar alle kanten op
vliegen voor er een nuttig proces
op gang kan komen (nog afgezien
van het resultaat van da-
t rondvliegen voor de omgeving).
Fusiegeleerden zoeken de oplos
sing van het probleem in „wan
den" van magnetisch veld. Als
het magnetisme sterk genoeg is,
komen de rondvliegende atoom
kernen er niet doorheen. Een
magnetisch „vat" is de oplossing.
Geeft men de magnetische wan
den echter de gewone cilin
dervorm van een vat of buis, dan
is de lekkage aan de uiteinden te
groot. Daarom geeft men het
magneetveld de vorm van een
rondgebogen buis, een holle ring.
Binnen een stalen „torus" zorgen
dande „wanden" van mag
netisme eivoor dat de superhete
atoomkernen de stalen wanden-
niet raken.
Zelfs als de JET perfect werkt, is
het nog een krachtcentrale, 't
Blijft een proefinstallatie, die
veel meer energie verbruikt dan
hij opbrengt. Er wordt alleen ge
probeerd om aan te tonen of de
voor kernfusie nodige omstan
digheden te verwezenlijken zijn.
De vorderingen die in de laatste
twintig jaar geboekt zijn met be
hulp van dergelijke installaties,
wijzen wel in die richting, al zijn
de bedragen die eraan moeten
worden uitgegeven telkens-
weer hoger.
overvloed
De voordelen van kernfusie - als 't
lukt - moeten dan ook niet ge
zocht worden in lage kosten,
maar in de overvloed. Deuterium
komt van nature in water voor.
Naar schatting moet er via deute-
riumfusie uit een liter water
evenveel energie te winnen zijn
als nu uit 350 liter benzine. De
brandstof is dus overvloedig en
zo goedkoop als maar kan, maar
de geproduceerde energie zal
waarschijnlijk niet goedkoop
zijn, althans niet op korte termijn,
want de bouw van een kern
fusiecentrale zal fantastisch
kostbaar zijn. Zoals alle ma
chines, verslijt die centrale ook
weer en moet dan weer vervan
gen worden. De kans op „kleine"
kernfusiecentrales lijkt gering:
als het technisch en economisch
te verwezenlijken is, dan al
leen in het groot.
Zo volstrekt „schoon" en gevaar
loos als sommige voorstanders
beweren, zullen fusiecentrales
waarschijnlijk toch niet worden.
Het is waar dat het bij een fu
siereactor niet tot een kernexplo
sie kan komen zoals bij een splij
tingsreactor onder extreme om
standigheden wel mogelijk is.
Ook waar is dat een fusiereactor
niet zulke gevaarlijke afvalstof
fen voortbrengt als een splij
tingsreactie. Er zijn echter andere
grote veiligheidsproblemen. In
het magnetische veld van een
grote fusiereactor schuilen ge
weldige hoeveelheden energie
waarmee ongelukken mogelijk
zijn die de machine zo beschadi
gen dat er een hoeveelheid heet
vloeibaar lithium vrijkomt. Lit
hium, een alkali-metaal zoals ka
lium en natrium, doet dienst als
middel om de energie uit de torus
naar buiten te brengen. Maar als
lithium in de open lucht komt,
vliegt het vanzelf in brand en een
grotere hoeveelheid zou tot een
hevige ontploffing leiden.
Wat radioactiviteit betreft: er komt
bij een fusiereactor veel minder
radioactiviteit vrij dan bij een
„gewone" kerncentrale en het
probleem van wat er moet gebeu
ren met versleten centrales en
machines (die radioactief zijn
geworden door het voortdurende
neutronenbombardement) is
aanzienlijk minder ernstig dan
bij de huidige centrales, waar
men te zijner tijd eigenlijk weinig
raad mee weet, omdat de afbraak
zo gevaarlijk en ingewikkeld is.
Men voorspelt dat die zaken bij
fusiecentrales honderdmaal zo
eenvoudig liggen.
Voorlopig is de kernfusiecentrale
nog een verre toekomstdroom.
ziet er naar uit dat het een
veiliger leverancier gaat worden
van een onuitputtelijke hoeveel
heid energie. Maar goedkoop-
wordt hij niet.
