Menten en zijn
contacten met
de illegale pers
TERREUR
/oer voor sociologen.
)at zou de langdurige
zaak-Menten ook nog
zijn. Enerzijds is er een
Soort "Menten-moe-
heid" te constateren,
anderzijds blijft er
grote belangstelling
roor bestaan.
De moeheid zal vooral heersen on
der degenen die niet in details
[geïnteresseerd zijn, de belangstel
ling ervoor blijft natuurlijk nietal-
lleen geïnspireerd door de vraag of
pe Amsterdamse rechtbank wel of
biet tot een veroordeling komt. Die
[belangstelling wordt vooral ook in
gegeven door de al eerder beschre
ven "onderhuidse" zaken, die uit de
pffaire-Menten blijkt: het reilen en
biet-reilen van de na-oorlogse
{machthebbers en machts-
imisbruikers.
)oor
lenk Kuyt
vooral zal de belangstelling
wel levend blijven doordat er tel
kenmale nieuwe details opduiken,
[zoals nu weer de banden die Men-
3u hebben gehad met de il-
pers in Haarlem en omge
ving.
Vanuit zijn toenmalige huis in
Aerdenhout zou het verzetsblaadje
e Patriot verspreid zijn.
De veronderstelling - die wel vrij
algemeen zal zijn geweest - dat was
zich bij kerend tij te hebben in
gedekt, werd vorige week gelukkig
gesteld door de president van de
Amsterdamse rechtbank, mr.
Schröeder. Maar het antwoord van
Menten op de vraag van de recht
bank-president maakte weinig
duidelijk over: "Ik stond met
iedereen op goede voet".
Hééft Menten pogingen in het werk
gesteld om zich "in te dekken" in de
wereld van de illegaliteit om na de
oorlog lastige vragen over zijn oor
logsverleden te voorkomen?
Heeft hij geprobeerd de schijn van
verzetsman op zich te laden om
vragen te voorkomen over zijn te
rugkomst in 1943, toen hij met wa
gens vol goederen uit Polen terug
keerde en zich installeerde in een
kast van een villa in Aerdenhout.
terwijl ieder ander mens nog niet
eens van Amsterdam naar zeg
Antwerpen mocht reizen?
Menten als illegaal werker? De man
die in Polen en in Nederland con
tacten onderhield met SS-generaal
Schöngarth? De man om wiens
uitlevering later door Polen was
gevraagd?
In kringen van het voormalig verzet
is al lang geleden nageplozen, hoe
het met Menten zat. Zeker is, dat
zijn naam nergens in verband met
de illegaliteit is te brengen.
Eén verband tussen Menten en De
Patriot is in elk geval een adverten
tietje in het nummer van 12 mei
1945, van een week na de bevrijding
dus (zie elders op deze pagina). Het
is natuurlijk een futiliteit, immers
er waren weinig andere mogelijk
heden om er kond van te doen dat
de heer Menten een dagmeisje
zocht? Anderzijds mag aangeno
men worden, dat mensen die in
kringen van de illegale pers gekend
stonden als "foute" Nederlanders
geen kans hadden gekregen, te ad
verteren. Dus wist men toen nog
niets van die meneer uit Aerden
hout, zo mag aangenomen worden.
Een week later al, dus 14 dagen na
de bevrijding, werd hij gearre
steerd.
De Patriot was al eind 1942 ont
staan. Als getypt buurtblad werd
het in Heemstede verspreid met de
bedoeling de verzetsgeest aan te
wakkeren bij hen die niet naar de
geallieerde zenders duifden te luis
teren", aldus Lydia Winkels in haar
boekje "De Ondergrondse Pers
1940-1945".
Eind juli 1944 kreeg men de be
schikking over een stencilmachine
en werd de oorspronkelijke naam
'Berichtendienst van de BBC' ge
wijzigd in de Patriot.
In dienst trad toen ook de journalist
Ben Korsten, de later fameuze Ben
Korsten die in de jaren '57-'67 ver
schillende KVP-ministers dienden.
In de loop van '44 trad David Ko
ning toe, de latere bekende
NCRV-dramaturg.
Hoofdredacteur was toen dr. E. van
Hinte, een allerwegen gewaardeerd
man die in november '44 een bro
chure schreef 'Over de toewijzing
van Duitsch grondgebied aan Ne
derland'. Dr. van Hinte overleed
een week Vóór de bevrijding.
In de uitgave van 9 juni 1945 van de
Patriot vermeldt een colofoon de
volgende namen:
Raad van Redactie: Drs. H. Boven
kerk, E. Loeb M. Sybr. Koops (te
vens buitenland). Chef der redactie
David Koning; Binnenland en stad:
D.H. van Heyningen; Fin. en eco
nomie: Jac. Fahrenfort (wnd.); ver
zen A. v. d. Heyden.
Nederlandse boeren voor hun vertrek naar de 'oostgebieden' in de Oekraïne. De eerste die in 1941 begon met
de werving van deze landbouwers was ir. C. Staf, die na de oorlog CHU-minister van oorlog en marine werd.
Kan Pieter Menten hem met dit verleden hebben gechanteerd, toen de 'Poolse petroleum-industrieel' méér
wilde dan de hem al toegewezen kwart miljoen gulden oorlogsschade?
Aldus het colofon. Andere .mede
werkers waren nog: Hans Martinot,
die later naar het ANP ging en nog
weer later voorlichter bij Philips.
Ook hebben er een Wim Post ge
werkt, een Nel Bouma en een lid
van de Haarlemse hoteliersfamilie
Brinkman.
Een van deze redactieleden moet in
De Patriot van 11 december het
verhaal over de diefstal bij Menten
geschreven hebben. Menten had bij
de politie aangifte van diefstal ge
daan en zijn relaas stond uitvoerig
in het blad.
Menten wordt daarin als volgt be
schreven: petroleum-indu
strieel", die uit Polen is verdreven,
en "lang voor Dolle Dinsdag" fi
nanciële steun aan De Patriot had
verleend, en waarlijk niet onze or
ganisatie alleen".
Begin '46 wordt Ben Korsten direc
teur van de krant. Martinot weet
zich te herinneren dat Korsten hem
ooit verteld had contact met Men
ten te hebben.
Een secretaresse van Korsten uit
die tijd herinnert zich, dat Menten
zich wilde inkopen bij De Patriot.
Is het nou zo vreselijk onzinnig, te
denken dat Menten publicitaire
steun zocht om hem te helpen in de
te verwachten vervolging wegens
zijn collaborateurschap?
In elk geval moet hij Korsten ge
kend hebben, de Korsten die later
méér dan wie ook invloed had bij
KVP-ministers als Veldkamp,
Schmelzer en De Jong en Zwols-
man. De lijn Menten-KVP was al
eerder bekend: was Kamervoor
zitter Kortenhorst niet zijn ad
vocaat?
Zou Menten zijn contacten met
Korsten/KVP gebruikt hebben om
de schadeloosstelling los te
krijgen? De schadeloosstelhng die
hij zelf ter grootte van 3,5 miljoen
gulden in 1951 indiende, maar toch
nog 250.000 werd na hooglopende
Kamerdebatten tussen minister
Mulderije van Justitie en het
CHU-Eerste Kamerlid Reijers?
Reijers wilde dat justitie aan Men
ten 3,5 miljoen gulden schadéloos-
stelling zou geven. Mulderije wil
niet verder gaan dan 250.000. Het
is tenslotte via de minister van
Oorlog op dit bedrag uitgekomen.
De partijgenoot van Reijers, en
staatssecretaris van Oorlog, mr
Kranenburg, zei in de Eerste Ka
mer dat een onderzoek "niet ge
doubleerd hoefde te worden door
een marechaussee-onderzoek in te
stellen". Na de ontvangst van de
kwart miljoen gaf Menten kwijting
aan het Commissariaat Oorlogs
schade voor al zijn verdere aan
spraken.
Maan "tenzij het ministerie van
Oorlog bij nadere overweging ter
men mocht vinden om nog andere
posten door genoemd commissa
riaat te doen afhandelen". Kranen
burg meent, dat "zodanige termen
tot nu toe niet zijn gevonden."
Menten ging in beroep tegen deze
uitspraak. Hij wilde méér, terwijl*
hij toch dankzij Reijers 250.000
had ontvangen. Had Reijers er juist
niet op aangestuurd, dat niet Justi
tie maar "Oorlo_g" de zaak moest
regelen?
Minister van Oorlog en Marine was
sinds 1951 ir. C. Staf, ook een
CHU-póliticus. Ir. Staf was in 1940
directeur geworden van de Neder
landse Heidemaatschappij, zo mel
den de oorlogse carriérebeschrij-
vingen van de oud-minister. Deze
doopceelen nemen pas na de oorlog
weer de draad van Staf s carrière op
en zekér in de beginjaren vijftig kan
niet algemeen bekend zijn geweest
wat Staf in die functie tijdens de
Oorlogsjaren had gedaan.
En wat had Staf dan gedaan? Hij
was als Heidemij-directeur lid van
de "Commissie tot Uitzending van
landbouwers naar de Oekraïne",
afgekort tot Culano. De Oekraïne.
Staf is waarschijnlijk nooit in de
"bevrijde oostgebieden geweest,
maar Menten moest geweten heb
ben dat ir. Staf de man was die als
eerste (in 1941) Nederlandse boeren
had geworven voor de "Neder
landse Oost Compagnie", een nooit
goed van de grond gekomen or
ganisatie, die bedoeld was om zo'n
twee tot drie miljoen Nederlanders
te doen verhuizen naar de
Oekraïne.
In de "Neuordnung Europas" van
de krankzinnige nazi's moest in
oostgebieden een "Blutwall" wor
den opgeworpen tegen de "Slavi
sche horden". De Lebensraum-fi-
losofie wilden eenderde van de Ne
derlandse bevolking doen verhui
zen en zowel het verlies van Ne
derlands Indië als de uitverkoop
van Holland moest in het oosten
goedgemaakt worden. Rost van
Tonningen heeft zich er erg voor
ingespannen, maar ook Mussert
zag het wel zitten. Al drong hij er bij
Rosenberg op aan, dat de Neder
landse kolonie wel aan een meer
.gelegen zou zijn.
Het hoofdkantoor van de NOC was
in Den Haag gevestigd, Rost van
Tonningen was door Seyss Inquart
benoemd tot president, voorzitter
van de Raad van Toezicht werd de.
Rotterdamse bankier B.J.F. Gips
en directeur werd mr. D. Krantz,
bankier te Dordrecht. Aandeel
houders waren de Staat der Ne
derlanden, de Nederlandsche
Bank, en de steden Rotterdam en
Amsterdam.
De Duitsers verzetten zich nogal
tegen het streven van vooral Mus
sert om een "eigen" Nederlands
gebied in het oosten te creëren en
regelden het zo, dat alle verkeer
tussen Nederland en de Oekraïne
via Berlijn diende te lopen. Waar
mee het fiasco al ingebouwd zat.
Al in 1941 werden 400 Nederlanders
voor de landbouw in het gebied in
gezet, dankzij bemiddeling van de
Culano, zeg maar de Nederlandse
Heidemaatschappij.
Enfin, de details hierover staan uit
voerig beschreven in dr. L. de
Jong's standaardwerk over de
Tweede Wereldoorlog. De Centrale
Suiker Maatschappij heeft drie Ne
derlandse suikerfabrieken uit Go-
rinchem, Zevenbergen en Gelder-
malsen naar de Oekraïne willen
verplaatsen, er heeft ooit een NV
Nederlandse Oostlandse Confec-
tie-Industne bestaan, de Wasserij
Edelweiss heeft een vestiging in de
Oekraïne gehad, er bestond daar
ook een NV Warmte, er was de Ne
derlandse Oost Bagger NV van de
firma's Blankevoort en Hofman, er
bestond de Nederlandse Oost Bin
nenvaart NV, waarvan de directeur
ene ir. P.S. Heerema was. Maar
Neerland's roem in de "oostgebie
den" stikte in de modder van de
Pripetmoerassen. Wel zijn tiental
len Nederlanders daar door par-
tisanen en Russen vermoord. Dat
wel.
Zou Menten, toen hij via het Eerste
Kamerlid Reijer op ir. Staf aan
stuurde om een kwart miljoen los te
krijgen, de toenmalige minister van
Oorlog en Marine gechanteerd ge-
chanteert hebben met zijn kennis
van diens toen onbekende verle
den? In 1952 wisten maar weinigen
wat Menten ook wist.
Er is nóg een lijn Nederland-
Oekraïne-Menten. De grote Indi
sche cultuurmaatschappijen waren
in juni '42 allemaal onder "Verwal-
tung" geplaatst. De nazi's oefenden
pressie uit om de bestuurders van
deze maatschappijen om hun
know-how in dienst van de "Oost-
inzet" te gebruiken.
Daar is weinig van gekomen - er
was veel verzet - maar wel was er
nog oud zeer bij de Bataafsche. Pe
troleum Maatschappij. Die had in
het begin van de jaren '20 oliebezit
tingen gehad in Rusland, totdat die
onteigend werden door de Russen.
Ir. Deterding van de Shell, ook fi
nancier van het naziblad De Waag,
heeft zich altijd ingespannén voor
het terugkrijgen van de door de
Russische revolutie verloren ge-
gane oliemiljoenen.
En was Menten in De Patriot niet
een "petroleum-industrieel ge
noemd?
De naam Menten was inderdaad
aan de Shell verbonden, maar het
was de rijke tak waartoe Menten
niet behoorde Het schijnt dat hij
zich zo heeft ingedrongen in de
rijke tak en zo in zijn eigen smoes
(tot die rijke tak te behoren) te heb
ben ingeleefd, dat nog maar kort
geleden leden van die rijke familie'
dankzij publikaties van de journa
list Nico Polak ontdekten dat ze in
derdaad geen familie waren.
Polak zegt, te kunnen bewijzen dat
Pieter Nicolaas Menten in genen
dele is geparenteerd aan de in
vloedrijke Mentens, die hun fortuin
verdienden met olievondsten in
Balikpapan in 1897. Deze schatrijke
familie onderhoudt volgens een
kleinzoon van de grondlegger van
het familiefortuin al jaren nauwe
banden met het Koninklijke Huis,
de Shell, de Telegraaf, Elseviers
Weekblad en de financiële wereld.
Volgens deze kleinzoon is het mo
gelijk dat zijn vader Pieter Menten
ooit leningen heeft verstrekt, om
dat hij, zijn vader, zich bezwaard
voelde door zoveel rijkdom en ge
makkelijk zwichtte voor druk. "En
ik weet heel zeker dat daar veel
misbruik van is gemaakt", zo laat
Polak hem zeggen.
Anderhalf jaar geleden' moet Men
ten op een familie-reünie in Maas
tricht zijn geweest en zijn geloof
waardigheid als familielid hebben
onderstreept door het tonen van
een geschenk van de deken van
Maastricht, een lid van de "echte"
familie.
Het is een ingewikkeld verhaal, vol
mystificaties, vervalsingen, oppor
tunisme en wat niet al. Als het alle
maal waar is of zelfs waarschijnlijk,
dan zou slechts een Stefan Zweig in
staat zijn dit te schilderen zoals hij
ook deed met het leven van de le
gende Joseph Fouché.
Er is nog veel duister, onbekend,
waardoor de veronderstellingen en
vooronderstellingen welig tieren.
En als er dan belangrijke dossiers
gesloten gehouden worden, kan
men zich de woede daarover in
kringen van het voormalig verzet
goed voorstellen.
Een vooraanstaand verzetsman:
„Ik wind me er niet meer over op, je
groeit er over heen, je accepteert
het maar dat je na de oorlog zo bela
zerd bent. Maar er zijn er veel meer
die het allemaal nog steeds niet
verkroppen kunnen."
Nu ook in Leiden op de muren kre
ten verschijnen tegen de regering
in West-Duitsland en vóór de
Baader-Meinhofbende, wil ik op
een bepaald facet daarvan ingaan.
In de leuzen wordt gewag gemaakt
van een SS-staat, waarmee dan de
Bondsrepubliek wordt bedoeld.
Ik neem aan, dat deze milieuveron
treiniging veroorzaakt wordt door
mensen die nog geboren moesten
worden toen Duitsland al verslagen
was, en de SS als organisatie opge
houden had te bestaan. Zo niet, dan
zouden deze gevelschilders gewe
ten hebben hoe Hitier en zijn SS
destijds in het zadel zijn gekomen.
Zij zouden dan geweten hebben dat
Hitier en zijn bendeh eerst de straat
veroverden door terreur en daar
mee zo'n angst zaaiden, dat de op
positie vanzelf het zwijgen er toe
deed. Zij zouden dan geweten heb
ben dat de methoden van Hitier,
zijn SA, SS en SD een wonderlijke
gelijkenis vertoonden met die van
Baader-Meinhof c.s.
Wanneer dus mensen stellen dat
Hitier en zijn Nazisme nog steeds
voortleven in West-Duitsland, dan
hebben zij gelijk. Maar op een ge
heel andere manier dan zij het be
doelen. De echte erfgenamen van
Ritler en zijn niets en niemand ont
ziende terreur zijn juist de leden
van de RAF. Bezie slechts hun me
thoden. Mensen, die ze vaak nog
nimmer persoonlijk gezien hebben,
worden als fiches op hun politieke
speeltafel gelegd en zonder een
spoor van emotie eraf geblazen. Het
is alsof er langs chirurgische weg
iets uit hun hersehs of hun ge
voelsleven is weggenomen (her
senspoeling?) waardoor zij koele,
onpersoonlijke monteurs van de
dood konden worden, technische
slachters van toevallige voorbij
gangers. In Baader-Meinhof en de
zijnen herleven de jaren 1933-1945
met al hun verschrikkingen van de
dood die vanachter elke boom kon
toeslaan, ongeacht of men daar
aanleiding toe gegeven had of niet.
Nog een ander aspect: Zelfs intel
ligente mensen, zoals Nico
Scheepmaker, voelen zich geroe
pen, om "genuanceerd" over ter
reuracties tè schrijven. Ik begrijp
dat niet goed. Men gaat toch ook
niet relativerend praten over de
vergassing van 6 miljoen joden? Er
zijn nu eenmaal zaken die zo ex
treem liggen, dat elke relativering
mank gaat. Eén van die zaken is de
zogenaamde politieke moord in een
democratisch land. In een democ
ratie kan men zijn politieke wensen
op allerlei wettige manieren ken
baar maken. Daar is geen moord
voor nodig, en zelfs geen steen door
een ruit. Alleen in dictaturen be
hoort de moord-uit-wanhoop door
de monddood gemaakten tot de
verklaarbare mogelijkheden. Waar
wettige politieke actie verboden is,
kan onwettige actie verwacht wor
den. Het is derhalve waanzin, om
aan déze zijde van het ijzeren gor
dijn van politieke misdaden te
spreken. Alle gruweldaden van de
Baader-Meinhof-gangsters komen
voor in het gewone wetboek van
strafrecht en strafvordering, niet in
enig politiek document. Een ieder
die terzake van terreur in een vrij
land zich laat verleiden tot het ge
bruiken van de uitdrukkingen
"politieke misdrijven" of "politieke
gevangenen" laat zich in feite voor
het karretje van de bedrijvers daar
van spannen. Én het moet helaas
gezegd, dat vooral "moderne, prog
ressieve" geestelijken zich nogal
eens in die zin uitlaten. Door hun
moreel gezag over de gelovigen la
den zij een enorme verantwoor
delijkheid op zich. Kortom, het
wordt tijd, dat wij in deze zaken het
beest bij de naam gaan noemen,
want wie bij gangsterbenden
(compleet met eigen advocaten,
zoals in Chicago) zijn heil zoekt,
roept een hel op waarbij vergeleken
alleen het Rusland van Stal in en het
Duitsland van Hitier, en vooruit het
Oeganda van Amin, niet verble
ken.
Men noerrle derhalve West-Duits
land geen politiestaat, want door de
agent een d ief te noemen, geeft men
de echte dief alleen maar de kans
om zijn slag te slaan en te ontko
men.
H.J. PEETERS
Rijnzichtweg 38, Oegstgeest
trsxi HESINNEWNCSCEDICHT.
f 0 23 per ejceotpl**!, traaoo
aa ontr^agi! poitviML
H Vhïi El, A. L Djte-
nnckstrut 92, Heerlero (OÓtQ.
OrrrufdNet defzaeicje «ui 9-5
uur P. Meuten, tFcsierl 26, Aerdeahouc.
1- ca *euiea«eDea
Rjhuie
Rechts: Advertentie uit het verzets
blad 'De Patriot', een week na de
bevrijding in 1945, waarin Menten
vroeg om een dagmeisje. Een week
nadien zou de in datzelfde blad als
'petroleum-industrieel' omschreven
Menten worden gearresteerd.
Links: Pieter Menten: de belang
stelling voor de rechtszaak tegen
hem wordt vooral ingegeven door
'onderhuidse zaken' als het doen en
laten van na-oorlogse machtheb
bers en machtmisbruikers...
„YPHQ.HA ARLEM
brengt zoo spoedig mogelijk weer
RE A-hulzen en
JOB O-stoppers
L)a*nC4
huurtuw bnud»-
feestkleeding bij bet
[GIESHÜ!
Gtd Outkgrecht 116 - Haerlea
