FILOSOFIE
VAN EEN
GENERAAL
Verbanning
Biermann
werkt nog
steeds door
Abortus provocatus
en het geweten...
DONDERDAG 1 SEPTEMBER 1977
De verbanning van de Oos-
tduitse dichter-zanger Wolf
Biermann eind vorig jaar en
het daartegen ook in zijn land
hier en daar gerezen protest
werkt nog steeds door. Nog in
het afgelopen weekeinde heeft
de Oostduitse regering vijf
dissidenten uitgewezen: een
hoogleraar, een arts, een
schrijver en twee musici. De
musici waren vorig jaar no
vember al opgepakt omdat zij
tegen de uitwijzing van Bier
mann hadden geprotesteerd.
Tegen de overige drie had de
Oostduitse regering andere
bezwaren van dissidente aard
naar voren gebracht. Het einde
van deze al dan niet vrijwillige
exodus van Oostduitse intel
lectuelen is nog niet in zicht,
zoals uit bijgaand artikel
blijkt.
Zet de namen van de kunstenaars die Oost-
Duitsland het laatste jaar hebben verlaten ach
ter elkaar en er ontstaat een „Who is who" van
de Oostduitse literatuur. Sinds jaar en dag ont
vluchten kunstenaars en intellectuelen het re
gime dat geen kritiek duldt, maar in het begin
van de jaren '70 leek in Oost-Duitsland de
stemming wat milder te worden.
Rolf Biermann.
Sind november '76, toen er een
massaal protest kwam tegen de
verbanning van dichter-zanger
Wolf Biermann, is het hek van de
dam. Biermann blijft in het wes
ten het communisme propage
ren, maar hij bedoelt daarmee
een ander systeem dan in het oos
ten wordt gehanteerd. Hij wil te
rug naar Oost-Duitsland tegen de
tijd dat het regime ongeveer
beantwoordt aan zijn ideaal. De
dichters, zangers en schrijvers
die geprotesteerd hebben tegen
zijn verbanning worden sinds
dien geboycot en geintimideerd.
Biermann's collega Manfred Krug,
een van de populairste zangers en
filmacteurs in Oost-Duitsland,
trok in april naar het westen. Dat
is voor een groot aantal kunste
naars het sein geweest om even-
"Het is duidelijk, dat het eerste
en voornaamste doel van elke
oorlog is: mensen te docj^n."
Deze uitspraak heeft U zelf
van generaal Haig, opperbe
velhebber van de NATO,
kunnen vernemen tijdens een
t.v.-uitzending. Dit is zijn filo
sofie.
Na heel veel jaren alsmaar in
deze geest opgevoed te zijn is
hij, ik mag aannemen: dank
zij zijn wilskracht en intelli
gentie en karakter, opge
klommen tot generaal. Altijd
ging het in zijn interessante
loopbaan om het antwoord op
de vraag: hoe kan ik het beste,
't meest doeltreffend en op
de meest cleane manier mijn
piedémensen doden? Die
medemensen konden vroeger
ook nog Duitsers zijn, Korea-
nen en Vietnamezen, maar op
't ogenblik bestaat er voor
deze dappere krijgsman nog
maar één soort en dat zijn de
Russen. Zo'n man heeft veel
zorgen aan zijn hoofd. Zijn
Engelse collega in 't vak de
admiraal Sir Peter Hill-
Norton, voorzitter van het mi
litaire NATO-comité zei on
langs in Brussel; "De
Sovjet-Unie besteedt 12 pro
cent van haar bruto nationaal
inkomen aan militaire doe
leinden, terwijl Amerika er
siechts 5,9 proc. aan uitgeeft,
Engeland 4,9. Duitsland
3,7 en Frankrijk 3,1 procent."
Een ernstige waarschuwing
was wel op haar plaats. Maar
er is nog hoop.
Haig poneerde zijn fraaie stel
ling in een betoog waarin hij
zijn persoonlijke voorkeur
uitsprak voor de neutronen
bom, de bom zoals bekend,
die alleen op 't doden van
mensen gericht is en huizen,
gebouwen, fabrieken en ka
zernes ontziet, 'n Schone bom
derhalve, percies correspon
derend met het levensdoel
van onze generaal.
De secretaris-generaal van de
NATO, onze eigen zeer be
minde Luns heeft er. ook al
zijn voorkeur voor uitgespro
ken. Een brutale Nieuws
poortbezoeker reageerde
met Spuit elf geeft ook mod
der. Maar dat is niet aardig.
Zijne excellentie heeft 't toch
al druk genoeg nu hij dezer
dagen H.K.H Prinses en Prins
Claus mag ontvangen en
rondleiden in zijn hoofdkwar
tier. Bovendien zei Luns tot
ons dat hij van alle afschrik
wekkende wapenen de neu
tronenbom het minst erg
vond. Dat klinkt al anders.
Luns lijkt me geen vechtjas,
zoals Haig.
Door Piet Wesseling
sen. Derhalve wie dat 't beste
kan is de winnaar, is de sterk
ste, heeft gelijk. Geweld blijkt
dus toch een argument te zijn,
jazeker het is 't enige waarde
volle argument.
En wij maar denken dat het ge
weld helemaal geen argu
ment is en de kinderen maar
leren dat vechten verkeerd is,
en wij maar ijveren voor
mensenrechten en proteste
ren tegen politieke gevange
nen en folterpraktijken. Lo
pen we dan zo achter?
Volgens de zeer beroemde
Amerikaanse professor Mil
ton Friedman, de Nobel
prijswinnaar van 1976, pro
fessor in de economie aan de
universiteit van Chicago zijn
onze ideeën belachelijk. Hij
zegt: "De mens bestaat alleen
terwille van zichzelf en hij
moet zich daarom ontworste
len aan het altruïstische den
ken dat slechts schuldgevoe
lens geeft." Daar gaan we dan
met dé Boodschap, de enig
werkelijke en essentiële
Boodschap van het christen
dom: "Niemand leeft voor
zichzelf' en "Je zult alleen
maar gelukkig zijn als je leeft
voor de ander."
Deze Nobel-prijswinnaar heeft
een sterk groeiende aanhang.
Zijn beste leerlingen bezetten
steeds meer belangrijke
plaatsen op politiek en eco
nomisch terrein. Buiten
Amerika is hij o.a. de grote
adviseur van de Chileense re
gering en ook Begin in Israël
heeft om zijn adviezen ge-
[r. Theo Potma, milieu-
inspecteur op het ministerie
van volksgezondheid en mi
lieuhygiëne zei n.a.v. de uit
spraak van Haig, dat hij het
een logische uitspraak vond
voor een generaal. Als je de
oorlog nu eenmaal als een
vaststaand gegeven accep
teert dan moet die generaal
het wel zoeken in het perfect
doden van mensen, vond hij.
Maar wie mag een oorlog als een
vaststaand gegeven be
schouwen? Het meest onze
delijke ideaal dat een men.s
zich kan voorstellen, wie hij
ook is, is 't doden van mede
mensen. Oorlog moet altijd
voorkomen kunnen worden.
Er kan altijd gepraat worden
en overlegd. Er moeten altijd
bemiddelaars gevonden wor
den. Als in elk enigszins be-
Generaal Haig
schaafd land de doodstraf af
geschaft is, dan is elke oorlog
zeker tegen elke vorm van
menselijke beschaving.
Maar een jongen die dienst
plicht weigert omdat hij niet
wil leren hoe hij medemensen
dood moet schieten krijgt ook
in dit land nog grote moei
lijkheden en ig.het beste ge
val altijd nog een "bedenke
lijke," aantekening in zijn
dossier.
In januari '78^ gaat het Interna
tionaal Bureau voor het Ka
tholiek Onderwijs zijn tiende
Algemene Vergadering hou
den in Bogota. Het onder
werp zal zijn: "De opvoeding
tot vrede, rechtvaardigheid
en tot nieuwe internationale
relaties".
In de algemene inleiding die al
gepubliceerd is door "Het
Schoolbestuur", maandblad
van het Centraal Bureau voor
het Katholiek Onderwijs,
staat onder no. 41: "Hoe jon
geren opvoeden tot vrede?"
"De opvoeding tot vrede
dient te geschieden in een
verbreed perspectief dat de
uitdaging waarvoor de hui
dige wereld zich geplaatst
ziet, omvat." 't Gaat erom dat
jonge mensen leren een inner
lijke omvorming te aanvaar
den die hen richt tot de ander
en dat ze zich voorbereiden
tot een sociale en politieke in
zet, in de brede zin van het
woord.
Nederlandse dienstplichtige
Zo
internationale poging
geeft moed. Hopelijk zal de
nieuwe jeugd 't winnen via
geloofsovertuiging en moed
van de Chicago-boys en
krijgen generaals als Haig
nooit de kans om hun be
kwaamheden te bewijzen.
Door Joop Koopman
eens Oost-Duitsland de rug toe
te keren.
Krug's commentaar op de toe
komst van Oost-Duitsland was,
toen hij in West-Berlijn arriveer
de: „De laatste man die dit land
verlaat moét het licht uitdoen..."
Wolf Biermann zingt: „Men zegt: je
kunt niet middenin de stroom de
paarden verwisselen. Goed. Maar
de oude zijn al verdronken. Jy
zegt: het toegeven van onze fou
ten baat de vijand. Goed. Maar
wie heeft baat bij onze leugens?
Velen zeggen: op den duur komt
het socialisme toch, dat is on
vermijdelijk. Goed. Maar wie
drukt het door?"
Biermann blijft in het westen
Oost-Duitsland „het betere
Duitsland" noemen, maar hij
haat de technocratie, de bureau
cratie en het egoisme van partij
bonzen.
Eën collega die nog in Oost-Berlijn
woont en daarom zyn identiteit
niet prijsgeeft, zegt nu: „Ik blijf
twijfelen aan het nut van myn
verblijf hier, want wie iets wil
zeggen en niet gehoord wordt
kan net zo goed zwijgen en ik ben
geen zwijger, dus ik moet het er
gens anders zeggen". Hij wil ech
ter zijn gezin meenemen naar het
westen, ofschoon de autoriteiten
hem liever kwijt dan rijk zijn,
wordt hij in dat opzicht tegenge
werkt.
Sarah Kirsch, een van de belang
rijkste poëtische talenten in het
Duitse taalgebied, werd in ja
nuari geschrapt als lid van de
Communistische Partij. Ze heeft
geen excuses aangeboden voor
wat ze in de ogen van de partij
fout gedaan moet hebben en dus
werd ze drie maanden later ver
wijderd uit de vakbond. En nu
zijn de autoriteiten haar buiten
gewoon behulpzaam geweest in
haar pogingen Oost-Duitsland te
verlaten. „Het lijkt erop dat men
hier blij zal zijn als ik van het to
neel verdwenen ben", zo zegt ze,
„voor het grootste deel van de
Oostduitsers ben ik toch mond
dood zodra ik de grens over-
En ze heeft inderdaad permissie
gekregen naar West-Duitsland te
emigreren. Een andere dichteres
die het Biermann-protest heeft
getekend heeft sindsdien voort
durend anonieme brieven en te
lefoontjes gehad van obscene in
houd, bovendien wordt ze steeds
Sarah Kirsch.
lastig gevallen door de veilig
heidspolitie. Haar nieuwste bun
del is in grote oplaag uitgegeven,
maar in de boekwinkels is het
niet terug te vinden en de pers
zwijgt erover.
De bekende schrijver Jurek Becker
(zijn roman „Jacob the liar" werd
verfilmd) heeft wat Oost-
Duitsland betreft zijn vonnis ge
tekend door een interview af te
geven met het West-
Duitse blad „Der Spiegel".
Becker: „Boeken publiceren bete
kent hier vaak een tekst afgeven
en nooit meer terugzien. Als een
boek onwelgevallig is, zie je het
niet terug in de boekhandel, geen
krant schrijft erover en het wordt
niet herdrukt. Er zitten nog
steeds achttien kunstenaars, die
het Biermann-protest hebben ge
tekend, gevangen. Gerulf Pan-
nach en Jurgen Fuchs zijn in
middels uitgewezen en in West-
Berlijn gearriveerd. Allebei zijn
ze eind vorig jaar gearresteerd en
is het nog steeds niet duidelijk
wanneer hun proces begint. Na
het Partijcongres in '71, toen par
tijleider Erich Honecker had ge
zegd dat er „geen taboes meer
zullen zijn wat de kunst betreft"
werd er gedacht dat er inderdaad
een greintje vrijheid zou komen.
Becker: „Het leek een culturele
herleving te worden: in die tijd
werden er buitengewone dingen
gemaakt". Ook hij denkt eraan
om westwaarts te trekken, on
danks zijn twijfels aan de accep
tatie van het Westerse publiek.
„Maar", zegt hij, „als je huis in
brand staat moet je vluch
ten, ook als het buiten regent".
Evenals filmregisseur Egon Gunt-
her heeft hij de consequenties
nog niet getrokken. Gunther is
praktisch werkloos doordat hij
zijn lidmaatschap van de vak
bond heeft opgezegd. Becker
zegt dat hij nog niet van plan is
Oost-Duitsland te verlaten, maar
hij voegt er wel aan toe: „Als ik
hier m'n kop moet houden, kan ik
dat net zo goed in de Bahama's
doen".
Biermann zingt: „Afgunstig beluis
ter ik verhalen van jullie lijden,
van het geluk van de strijd achter
prikkeldraad en toch ben ik zelf
NIET gelukkig: ontevreden ben
ik over de nieuwe orde. Maar jul
lie staan er teleurgesteld bij, ver
wonderd, verwond, bitter over
zoveel ondank halen jullie ver
ward een hand door je dunne
haar".
En hij richt drie woorden tot de par
tij: „Draag jij een bloedrood kalf
mee in je hart, mijn zuster, datje
mij niet toelaat binnen jouw erf?
Ach broeder, neem dat mes toch
weg van myn borst! Want ik
bloed al zo lang van treurnis leeg.
Neem, moeder, toch je haat weg
van mijn zwakke schouders!
Jouw liefde is voor mij al zwaar-
genoeg te dragen".
Naast alles wat al geschreven is
over de houding van Van Agt c.s.
inzake abortus en de verbazing
daarover, moge nog de aandacht
gevestigd worden op de diepere
achtergrond van dit verschil van
opvatting: de botsing tussen de
Nederlandse en de R.K. recht
sorde.
R.K. gedoopten hebben een dubbel
staatsburgerschap: van hun na
tionale Staat en van de supra
nationale Staat, die R.K. Kerk
heet. Naar R.K. leer is deze Kerk
door Christus zelf gesticht als een
juridische organisatie; van
Christus heeft zij haar grondwet
ontvangen, zoals Paulus VI me
moreerde in zijn toespraak op
zondag 30 januari 1977. Mitsdien
wordt deze Kerk geacht een in
stelling van goddelijk recht te
zijn.
Uit haar goddelijk karakter wordt
afgeleid, dat de R.K. Kerk over de
objectieve waarheid beschikt en
de objectieve morele ordening
opstelt. Hiernaar moeten alle we
reldlijke overheden zich richten.
Geen wetten mogen gemaakt
worden, die hiermee in strijd zijn.
Dat betreft dan door de Kerk te be
palen gebieden zoals huwelijk,
opvoeding, abortus provocatus.
Het Kerkelijk Wetboek straft in
canon 2350 met de zwaarste vorm
van excommunicatie alwie abor
tus provocatus veroorzaakt, de
moeder zelf niet uitgezonderd.
Geen R.K. mag een wet volgen of
begunstigen die rechtstreeks
gewilde abortus toelaat. Ook de
laatste vier pausen hebben in alle
gevallen abortus verboden, zelfs
als het zeker is, dat door nalaten
daarvan de moeder zal sterven.
Alle onderdanen van de paus
hebben hieraan te gehoorzamen,
ongeacht hun privé opvatting,
want de Kerk beheerst de gewe
tens.
In zijn toespraak op 4 februari 1977
tot de heilige Romeinse Rota
(kerkelijke rechtbank) heeft Pau
lus VI verklaard, dat er geen
plaats is voor een gewetensbe
zwaar, dat de kerkelijke gehoor
zaamheid opheft.
Het is een vaste regel van de R.K.
Kerk, dat haar leer toegepast
moet worden naar omstandighe
den van tijd, plaats en volk. Af
wijking van de leer kan geoor
loofd zijn "ter vermijding van een
groter kwaad", b.v. dat men in
een pluriforme maatschappij
geen R.K. minister van Justitie
meer wil.
Kennelijk heeft de kerkelijke over
heid geen bezwaar tegen het
ontwerp-Van Leeuwen/Garde
niers. hoewel het niet klopt met
de officiële leer. Verder kan en
mag Van Agt als gehoorzaam
R.K. onderdaan niet gaan. Maar
daarmee komen de gewetens van
vele niet-R.K. medeburgers in
het gedrang.
Dit gevaar bleek reeds bij een voor
ontwerp van wet inzake abortus,
door prof. mr. A.V.M. Struycken
en nog vier Nijmeegse collega's
aangeboden aan de Staten-
Generaal (Zie Nederlands Juris-
Door
mr.dr. J. C. de Meyere
tenblad 1972, blz 242 e.v.). De
rechter kreeg daarin de bevoegd
heid in uitzonderingsgevallen de
gegrondheid van de zwanger
schapsonderbreking te erken
nen. Maar daarvan was o.a. uit
drukkelijk uitgesloten: "de te
verwachten gebreken in de li
chamelijke of geestelijke ge
zondheidstoestand van het
kind".
In een onderschrift bij dit vooront
werp (blz 250) verklaarde de
procureur-generaal bij de Hoge
Raad, mr. G.E. Langemeijer, diep
geschokt te zijn door die bepa
ling. Hij constateerde hier een
gewetensdwang, zoals hij die zich
nauwelijks erger kon voorstellen.
Inderdaad is ook heden nog de zaak
van de persoonlijke gewetens
vrijheid de kern van de contro
versen in deze. De Noordelijke
Nederlanden hebben zich tot een
afzonderlijke Staat aaneengeslo
ten ter wille van de persoonlijke
gewetensvrijheid. Wie daaraan
raakt, tast het wezen van de Ne
derlandse rechtsorde aan.
Als de wet de mogelijkheid opent
tot straffeloos toepassen van ab
ortus, betekent dat geen gewe
tensdwang, want niemand wordt
verplicht daarvan gebruik te ma
ken.
Van Agt
...dubbel stüatsburgerschap...
Maar het stelt R.K. onderdanen in
de gelegenheid de kerkelijke wet
te overtreden zonder door de we
reldlijke overheid gestraft te
worden. Om dit te voorkomen
eist de R.K. Kerk op dit gebied,
dat het recht van de Staat zich zal
richten naar het recht van de
kerk, precies zo als in de vijftiger
jaren vanuit de Nijmeegse uni
versiteit afschaffing werd geëist
van het verplicht burgerlijk hu
welijk en van het recht van R.K.
gedoopten om een geldig burger
lijk huwelijk te sluiten, omdat
dezen nu straffeloos konden
trouwen zonder inmenging van
de Kerk.
Die actie werd gevoerd in naam van
de godsdienstvrijheid, waaron
der verstaan werd: vrijheid voor
de godsdienst om zich door mid
del van de wereldlijke wetgeving
te handhaven en te versterken.
Van Agt heeft onthuld dat hij in
1976 als minister van Justitie is
aangebleven om, door zijn hand
tekening te weigeren, te kunnen
verhinderen dat het abortus-
wetsontwerp van PvdA en WD
na aanneming door het Parle
ment kracht van wet zou krijgen.
Dit is een houding, die in de
rechtsorde van de R.K. Kerk past,
maar niet in de Nederlandse par
lementaire democratie.
