Er blijven vraagtekens
bij Den Uyls plannen..
Amerikaanse overdracht
van Panama-kanaal
heeft te lang geduurd
Zelfs als alle partijen meewerken
DEN HAAG - Met het uitstippelen van een
sociaal-economisch regeringsbeleid op basis van
de nieuwste berekeningen van het Centraal
Planbureau begeeft kabinetsformateur Den Uyl
zich op glad ijs. Zo'n 150.000 werklozen in 1981 is
een toekomstbeeld, dat het op papier erg goed
doet. Tussen nu en 1981 liggen echter zeer veel
mogelijkheden op verstoring van de plannen van
Den Uyl. Verstoringen, die het plaatje eeri heel
ander beeld kunnen gaan geven.
Volgend jaar en ook in 1979 mogen
de cao-lonen niet omhoog. We
krijgen alleen prijscompensatie.
Hoe die berekend gaat worden is
nog niet duidelijk. Zoals bekend
wordt daar sinds de stakingen van
februari nijver op gestudeerd. Dan
wil men ook alle andere inkomens
met behulp van een in voorberei
ding zijnde wet gaan bevriezen.
Door belastingverlaging krijgt al
leen de modale werknemer een
ietsje meer om uit te geven en ver
der is er nog een half procentje ge
reserveerd voor allerlei extraatjes
voor promoties e.d.
Vooral die handel is van zeer groot
belang voor onze economie. Maar
er is op het gebied van de handel
nog meer aan de hand. Steeds meer
gaan landen ertoe over maatregelen
in te voeren om eigen produkten te
beschermen tegen concurrentie uit
het buitenland. Dit protectionisme
is een steeds groter wordend gevaar
voor de vrije wereldhandel. Een
ernstige verstoring daarvan zal ook
direct van invloed zijn op de Neder
landse
Door
David v. d. Houwen
Een dergelijk beleid komt in feite
neer op geleide loonpolitiek; (nog)
niet via een loonwet maar wel vol
gens het principe van de „democra
tische dwang". Het zal veel geduld
en overredingskracht vergen om
werknemers ervan te overtuigen
dat zij genoegen moeten nemen
met de nullijn terwijl ze de winsten
van het bedrijf, waar ze werken zien
stijgen. Dat laatste is tenminste de
bedoeling van de hele operatie.
Het is begrijpelijk, dat de vakbe
weging zeer zuinig is met reacties
op de plannen tot nu toe van de ka
binetsformateur. In het FNV-
bolwerk in Amsterdam wacht men
eerst rustig af wat er verder uit de
bus komt, alvorens een eindoordeel
te vellen.
Meer winst voor de bedrijven en
daardoor een sterke groei van het
aantal arbeidsplaatsen. Dat is wat
de formateur en zijn gesprekspart
ners graag willen bereiken. De
vraag is echter of dat op basis van
de tot nu toe geproduceerde re
kensommetjes zal gebeuren. Het
economische wereldbeeld is im
mers dermate gecompliceerd datje
met het terugdringen van de loon
kosten in Nederland niet binnen
een paar jaar het bedrijfsleven vol
komen uit de put tilt.
Wie het economische wereldbeeld
bekijkt ziet daar tal van onzekerhe
den. Behalve in de Verenigde Sta
ten gaat het eigenlijk nergens echt
goed. Zelfs in West-Duitsland, toch
een van de meest stabiele landen op
economisch gebied, is nog geen
sprake van echt herstel. En West-
Duitsland is onze belangrijkste
handelspartner.
Boosdoeners
Dan zijn er nog factoren als olie
prijzen én de onzekere stemming
op de wereld valutamarkten, kor
tom er liggen voldoende „boosdoe
ners" op de loer, die de plannen van
Den Uyl kunnen dwarsbomen.
Maar stel, dat wereldhandel, olie
prijzen en valuta's keurig in de pas
blijven en de vakbonden zich mok
kend neerleggen bij de verplichte
loonmatiging. Zijn dan de kansen
op 150.000 werklozen in 1981 reëel?
Voorbeeld
Ook dan blijven er grote vraagte
kens. Voor een voorbeeld moeten
we naar West-Duitsland. Daar is
mede dankzij diverse steunmaat
regelen van de overheid de positie
van het bedrijfsleven weer wat ver
beterd. De winsten zijn aangetrok
ken, de vermogenspositie is verbe
terd dus er kan weer wat geïnves
teerd worden Nu zijn de Duitse
ondernemers daar desondanks zeer
terughoudend mee, zo terughou
dend dat het economisch herstel
stagneert.
De Duitse ondernemers missen
namelijk het vertrouwen in een be
tere toekomst. Zij bekijkeh het
plaatje van de Europese- en werel
deconomie en geven er de voorkeur
aan voorlopig de kat nog even uit de
boom te kijken. En als ze al wel in
vesteren doen ze dat in machines.
Nu zijn in Duitsland de lonen niet
in de ijskast gezet maar daar staat
weer een redelijke groei van de
produktie tegenover. Een recent
rapport van de Organisatie voor
Economische Samenwerking en
Ontwikkeling in Parijs toont aan,
dat de investeringen, die in de
Duitse bedrijven worden gedaan de
werkloosheid zeker niet verminde
ren; eerder het tegendeel.
In diezelfde stemming verkeren de
Nederlandse ondernemers nu ook
zo'n beetje. Ze verwachten grote
moeilijkheden met de werknemers
als die twee jaar lang met hetzelfde
inkomen blijven zitten en over de
ontwikkelingen op wereldschaal
zijn ze ook somber gestemd.
Formateur Den Uyl weet dat alle
maal wel en wil de ondernemers
meer sturen door een investerings
regeling voor het hele land en ver
sterking van de regionale ontwik
kelingsmaatschappijen. De erva
ringen met die systemen zijn tot nu
toe echter bedroevend. In Limburg
zijn tal van bedrijven, die daar in
het kader van het spreidingsbeleid
met forse overheidssubsidies zijn
heengeleid, inmiddels failliet ge
gaan. Gevolg; een griezelig hoog
werkloosheidspercentage.
Op papier staat het mooi. Bevriezen
van inkomens en sturen van inves
teringen in de richting van meer ar
beidsplaatsen. Maar economie is
geen papiertje. Economie is nog
stees een kwestie van vraag en aan
bod. Vraag en aanbod van geld en
produkten, vraag en aanbod van
werkgevers en vakbonden en vraag
en aanbod van arbeidsplaatsen.
Sluis in het Panama-kanaal. De Amerikanen willen de belangrijke vaarroute eind 1999 overdragen
De strijdvraag geldt nu nog de miljoenen hoge huurprijs, die de VS daarvoor moeten betalen
CARACAS - „Het is allemaal flauwekul. Die Panamezen kan dat kanaal hele
maal niets schelen. Ze vinden het prachtig dat wij Amerikanen de zaak al die
jaren zo goed onderhouden hebben. Als de Panamezen werkelijk het kanaal zelf
wilden besturen, dan zouden ze wel wat meer belangstelling hebben gehad voor
de training en de cursussen die wij voor hen organiseerden. Misschien dat zij het
kanaal dan over dertig jaar zelf hadden kunnen besturen. Nu willen ze ons eruit
gooien en je zal zien dat ze dan de Cubaanse technici binnen moeten halen. Ze
zullen er goed spijt van krijgen".
LEIDEN - In veel Nederlandse steden wordt gewerkt aan
een nieuw binnenstadsbeleid. Een zaak die veelal aanlei
ding geeft tot grote conflicten tussen de gemeentebesturen
en het plaatselijke bedrijfsleven. Twee trefwoorden bepa
len de verhitte discussies: "bereikbaarheid" en "leefbaar
heid". De wederzijdse argumenten blijken meestal aan do
vemans oren gericht. Ondanks alle nota's en onderzoeken
lijkt die impasse niet te doorbreken.
In het denken over de binnenstad is
in het begin van de jaren zeventig
een kentering gekomen. Die
nieuwe opvattingen moeten ge
plaatst worden in een veel groter
kader van bezorgdheid voor het mi
lieu en twijfel over de beperktheid
van de voorraad aardse grondstof
fen, het individu komt centraal te
staan.
Voor de stad betekent dat: meer
aandacht voor het wonen, het te
rugdringen van de auto, het con
centreren van winkelen en parke
ren, liefst allemaal gesneden op de
kleine maat van de historische stad.
Benadrukt wordt dat de stad een
levend kaleidoscopisch geheel is.
Door
Tom Maas
Op hun weg om vorm te geven aan
een "leefbare" binnenstad treffen
de bewindslieden het gezamenlijke
bedrijfsleven, dat steeds weer be
nadrukt dat het economisch belang
geschaad wordt als het stadscen
trum niet beter bereikbaar wordt
gemaakt voor de particuliere auto.
Een veelvuldig verwijt is dat de be-
stuurderen het economische be
lang te licht wegen.
De weg naar een nieuw beleid blijkt
lang te zijn en geplaveid met vele
nota's en rapporten. Wat heet: er
worden angstwekkende hoeveel
heden papier geproduceerd waar
men bijkans dol van wordt! Er zijn
zo al heel wat kilo's onderzoek en
beleid vervaardigd om te komen tot
allesomvattende binnenstadsplan-
Een regelmatig terugkerend
standpunt van het bedrijfsleven is
dat eerst op grond van alle gaande
onderzoeken het binnenstadsplan
moet worden opgesteld. Dan pas
kunnen concrete maatregelen ge
nomen worden. Vaak ligt het
breekpunt bij het "autoluw'1 ma
ken van winkelstraten. Want ge
meentebesturen nemen al wel
maatregelen nog vóór het complete
binnenstadsplan klaar is.
Het is goed om in herinnering te
roepen wat gebeurde rond de
Breestraat. Staatsraad Kan hield de
reconstructie van deze winkels
traat tegen met als één van zijn
overwegingen: er wordt gewerkt
aan allerlei binnenstadsrapporten,
laten we die eerst afwachten.
Wethouder Waal fulmineerde later:
onderzoek lost niet op. Onderzoek
levert een aantal (objectieve) gege
vens, op grond waarvan beleids
keuzes gemaakt moeten worden.
Met de binnenstadsrapporten in de
hand zal men dadelijk voor precies
dezelfde keuze staan als nu: wil
men de Breestraat afsluiten of niet?
Winkeliers vragen zich daarente
gen af: wat heeft het voor zin nog
een binnenstadsplan te maken, als
nu al allerlei concrete maatregelen
genomen worden?
Wie dit alles aanziet blijft zitten met
de vraag, wat moeten we met al die
nota's?
allerlei onderzoek gepubliceerd,
aan de hand waarvan concretere
plannen worden uitgewerkt
Er kan niet genoeg nadruk gelegd
worden op de betekenis van de alle
reerste doelstellingennota's. Zo op
het eerste gezicht zijn dit soort no
ta's vaag, maar ze leggen veel meer
vast dan iedereen gewoonlijk be
seft.
Legpuzzel
De gemeente schrijft vervolgens
nota s om te onderzoeken wat de
mogelijkheden zijn, beter gezegd:
wat de speelruimte is voor het be
leid. Let wel: het beleid ligt al vast,
dat wil zeggen dat in grote lijnen
het binnenstadsplan al getekend is,
het onderzoek dient orn de concrete
keuzemogelijkheden aan te geven.
Vaag
Het gewone stramien is dat eerst
een zeer algemene nota met doels
tellingen of uitgangspunten ge
schreven wordt. Vervolgens wordt
Kilo's nota's, maar de grote
beslissingen zijn al geno
men
Het is onderzoek in het kader van
een al bepaald beleid. In die zin ge
eft wethouder Waal een onjuiste
voorstelling van zaken, alsof uit het
lopende onderzoek nog allerlei-
mogelijkheden tevoorschijn kun
nen komen. Het onderzoek wordt
gepleegd in het kader van een be
paald beleid en zal daarom alleen
die keuzemogelijkheden kunnen
aangeven die binnen de grenzen
van dat beleid passen.
Van de andere kant heeft ook
staatsraad Kan geen volkomen cor
rect idee van de situatie, van wat er
gaande is. Het is niet zo dat het
wachten nu is op het binnenstad
splan waarin komt te staan hoe het
moet. Het gemeentebestuur is al
lang een bepaalde weg ingeslagen
door zich uit te spreken over enkele
algemene doelstellingen. een
nieuw beleid. Vanuit een nieuwe
mentaliteit ook wordt op grond van
ervaring en bestaande gegevens al
dagelijks vorm gegeven aan dat
nieuwe beleid. Bijvoorbeeld: grote
nieuwbouwplannen voor wonin
gen in de binnenstad. Allang zijn
allerlei stukjes van de legpuzzel op
hun plaats gelegd.
Het is ook geen juist idee dat met
het binnenstadsplan alles klaar is.
Ook daarna zal weer allerlei onder
zoek volgen rond nieuwe ontwik
kelingen, en zullen voortdurend
aanpassingen nodig zijn. Er is dan
ook nauwelijks een soort punt waar
men op kan wachten om dan pas
aan de slag te gaan.
Cijfers
Een veel belangrijker punt dan alle
gescherm met onderzoek is: hoe
vindt de afweging van verschil
lende belangen plaats? Houdt men
voldoende rekening met de eco
nomische belangen bij de keuze
mogelijkheden die in het kader van
een bepaald beleid nog over
blijven?
Dordtse winkeliers hadden cijfers
van een onafhankelijk instituut die
een omzetdaling aangaven, bij het
"autoluw" maken van een bepaalde
winkelstraat. Daarmee leken ze
sterker te staan dan hun
Breestraat-collega's die nooit enig
cijfer hebben geproduceerd. Maar
toen de gemeenteraad moest be
slissen bleek men niet al zwaar te
tillen aan die cijfers.
Nieuwe
plannen voor een
oude binnenstad:
een keuze maken
tussen appels en
peren.
r de
De volgende verklaring ligt i
hand. Vaak moet er een keus ge
maakt worden tussen zaken die
moeilijk tegen elkaar af te wegen
zijn. Hoe kun je woongenot, of de
waarde van monumenten afwegen
tegen economische belangen? Het
lijkt een vergelijken van appels en
peren.
De gemeenteraad heeft zich vastge
legd op bepaalde doelstellingen, de
grote lijnen van het beleid. Daar
mee heeft men eigenlijk ook al de
positie bepaald voor alle keuzes die
nog volgen. In het denken overeen
nieuw beleid heeft men sinds het
begin van de jaren zeventig als het
ware zijn voorkeur bepaald: liever
appels dan peren.
Het Leidse bedrijfsleven legde in
nota's van de Stichting Leidse Bin
nenstad de accenten bij een nieuwe
beleid anders, heeft een andere
keuze gemaakt tussen appels en
peren. Dat blijft de positie bepalen
tegenover de gemeenteraad bij alle
verder te nemen beslissingen.
Deze impasse in de belangehafwe-
ging kan doorbroken worden als
men inziet dat er relaties spelen
tussen de verschillende belangen
van werken, wonen, recreëren en
verkeer. Bijvoorbeeld: als het be
drijfsleven pleit vooreen makkelij
ker toegankelijk centrum met par
keergarages, dan moet tegelijk ge
sproken worden over
het
zijn punten waarvoor de tegenpar
tij aanspreekbaar en gevoelig is. Je
zou het op zijn minst een kwestie
van taktiek kunnen
Al genomen
Om terug te keren naar de kilo's no
ta's: het zijn niet de stapels cijfers
die de beslissingen bepalen. Na de
eerste stellingen, die werkelijk in
een paar bladzijden zijn samen te
vatten, dienen de dikke nota's meer
om de nieuwe visie aan te vullen en
te ondersteunen: om gelegitimeerd
bepaalde beslissingen te kunnen
nemen. Maar eigenlijk zijn de grote
beslissingen al genomen.
De Amerikaan die dit zegt is een „Zonian", een van de 3.509 Ameri
kanen die vaak al generaties lang in de kanaal-zone wonen, de strook
land van 1432 km2 dwars door Panama aan weerszijden van het
Panamakanaal. Panama heeft die zone in 1903 meteen verdrag „voor
de eeuwigheid" aan de Verenigde Staten afgestaan. Heel Latijns-
Amerika steunt Panama nu echter in zijn aanspraken op de kanaal
zone; men noemt het oude verdrag en de Amerikaanse aanwezigheid
in Panama hier vrijwel overal „een erfenis uit het koloniale verle
den".
Dertien jaar
Panama onderhandelt nu al dertien jaar met de VS over een nieuw
kanaal-verdrag. Degenen die het meest tegen zo'n akkoord tekeer
gaan zijn de Amerikanen die in de Zone wonen en werken.
„De Panamezen weten niet waar zij aan beginnen. Zij kunnen het
kanaal nog niet zelf onderhouden. Zij zijn er nog niet rijp voor. Dat
gedoe over een nieuw akkoord is trouwens allemaal onzin. Paname
zen zijn helemaal niet zo nationalistisch Het gaat ze alleen maar om
het geld. Zij willen alleen maar dat de Verenigde Staten meer voor
het kanaal betalen", zegt de Zonian. Hij vertelt er echter niet bij dat
de Amerikanen in de Zone om dezelfde reden opeens zo aktief zijn
geworden: ook hen gaat het in de eerste plaats om het geld.
De Amerikaanse werknemers en hun gezinnen leiden in de kanaal
zone namelijk een even comfortabel als voordelig leven dat zij in de
Verenigde Staten nooit zouden kunnen betalen. Zij wonen in prach
tige huizen met ongelooflijk lage huren zij winkelen in belastingvrije
winkels en kunnen goederen belastingvrij uit de Verenigde Staten
invoeren; zij genieten hogere tropensalarissen en kunnen gebruik
maken van de vele voorzieningen die het Amerikaanse leger voor
zijn militairen op de veertien militaire bases in Panama heeft ge-
creeerd. De Amerikanen in de Zone betalen in Panama geen belas
ting over het geld dat zij in de Zone verdienen
Tevreden
De Zonians zijn dan ook bijzonder tevreden over alle vertragingen
die de ondertekening van een nieuw kanaal-akkoord telkens weer
tegenhouden. Zij hebben belangrijke pressiegroepen gevormd en zij
doen van alles om „het weggeven van het kanaal" tegen te houden.
Ondanks alle weerstand en tegenwerking zijn de onderhandelingen
tussen Panama en de Verenigde Staten nu echter toch in het laatste
stadium gekomen, maar het heeft te lang geduurd. Zelfs als de Ame
rikaanse en Panamese onderhandelaars het de komende week zoals
voorspeld wordt eens worden over de laatste financiële details van
het nieuwe verdrag is het waarschijnlijk toch net te laat om de tekst
nog door de Amerikaanse Senaat te jagen voor het Congres in de
herfst voor de rest van het jaar op reces gaat.
Er bestaat in het Amerikaanse Congres nu al veel verzet tegen een
nieuw kanaal-akkoord: veel senatoren menen dat het Amerikaanse
ministerie van Buitenlandse Zaken bezig is om het kanaal aan Pa
nama „weg te geven".
Voor de ratificering (goedkeuring en bekrachtiging) van een verdrag
is tweederde meerderheid in de Senaat vereist en het is op dit mo
ment heel moeilijk zo niet onmogelijk om zo'n grote meerderheid bij
elkaar te krijgen. Volgend jaar zou het akkoord nog veel meer kritiek
en weerstand ondervinden, omdat 1978 voor het Amerikaanse Con
gres, een verkiezingsjaar is.
Voor Panama is 1978 ook een verkiezingsjaar. Als het nieuwe ver
drag dan nog niet geratificeerd is, zijn de problemen in Panama niet
te overzien. De Panamese leider Omar Torrijos krijgt het steeds
moeilijker met radicale Panamezen die dreigen de kanaal-zone te
saboteren of binnen te vallen tenzij het snel Panamees gebied
wordt.
Panama en de Verenigde Staten zijn het na al die jaren vrij plotseling
eens geworden over de meest knellende problemen rond het kanaal.
Volgens doorgaans goed ingelichte kringen komen er waarschijnlijk
twee kanaal-verdragen. Het oude verdrag uit 1903 komt te vervallen.
In het nieuwe verdrag staat dat Panama binnen driejaar de volledige
zeggenschap over de kanaal-zone krijgt, maar het kanaal zelf blijft
nog 22 jaar in handen van de Amerikanen tot zij het op 31 december
1999 aan de Panamezen overdragen. Van de 14 Amerikaanse bases
blijven er nog 4 over - maar de militairen zullen zich geleidelijk
terugtrekken, niet ineens.
Geldkwestie
Nu dit dan najaren onderhandelen eindelijk voor elkaar is. blijken
de diplomaten het niet eens te kunnen worden over de prijs die de
Amerikanen voor de huur van het kanaal en de militaire bases moe
ten betalen.
De Amerikanen zijn bereid 50 miljoen dollar per jaar te geven, maai
de Panamezen willen drie keer zo veel. De Panamezen vinden verdei
dat zij recht hebben op een extra schadevergoeding, omdat de Ame
rikanen jaarlijks 160 miljoen dollar aan tolgelden voor het kanaal
innen en niet meer dan 2,4 miljoen aan Panama betaalden
Optimisten voorspellen dat ook dit probleem snel kan worden opge
lost en het verdrag zou dan net nog op tijd in het Amerikaanse
Congres kunnen worden gepresenteerd.
Voorlopig lijkt het er echter nog het meest op dat het allemaal te lang
geduurd heeft. Omar Torrijos, de leider van Panama, heeft herhaal
delijk gezegd dat zijn volk niet eeuwig geduld heeft en de bomaans
lagen in de Zone hebben al duidelijk gemaakt dat hij best eens gelijk
kon krygen.
JAN VAN WIERINGEN
