LEIDSE BIOLOGEN IN TANZANIA
Mast in strijd met
bestemmingsplan
Onderzoek van tweeënhalf jaar
naar vissoorten in Mwana Gulf
om overbevissing te voorkomen
LEIDSE KANTONRECHTER
DINSDAG 12 JULI 1977
LEIDEN
Drie soorten met sterk verschillende voedingswijze. Boven: insectene
ter. Deze lijkt op de voorvader waar alle 200 soorten die nu in het meer
voorkomen, van afstammen. Midden: slakkeneter. Grijpt een kruipende
slak bij de voet en wrikt hem met een snelle wending van lichaam en kop
uit het huisje. Onder: pedofaag (kindertjes-eter). Zuigt eieren en jongen uit
de bek van broedende vrouwtjes. Alle Haplochromis-soorten broeden hun
jongen gedurende veertien dagen in hun bek uit. (Alle figuren gecopieerd
uit: Boulenger 1911: Ann. Mus. Genova).
sing aan hun levensomstandighe
den zouden hebben ondergaan.
Deze veronderstelling bleek juist te
zijn. In hun aanpassing hebben de
haplochromiden zich ontwikkeld
tot soorten, die men kan rubriceren
als keelkrakende en ontschelpende
slakkeneters, pedofagen (kinder
eters), schubbenschrapers, mod-
dereters, algenschrapers enz.
Uit een vergelijking tussen de vis
sen in het zes miljoen jaar oude
Tanganyikameer, het drie miljoen
jaar oude Malwai-meer en het Vic-
toriameer, dat een miljoen jaar oud
is, bleek verder dat de omvang van
de variatie verband houdt met de
ouderdom van de omgeving.
Twee jaar geleden ging drs. Barel,
nu samen met drs. G.Ch. Anker,
een collega van het Zoologisch La
boratorium van de Leidse universi
teit, opnieuw naar Oost-Afrika. De
directe aanleiding was een repor
tage op de televisie van een bezoek
van Prins Claus aan Tanzania.
Op beelden van een visvangst had
drs. Anker haplochromiden her
kend. De heer Barel nam naar aan
leiding daarvan contact op met ir. J
Bon van het TNO-Instituut voor
Visserijproduktie in IJmuiden.
Deze man leidde in het kader van
de Nederlands-Tanzaniaanse ont
wikkelingssamenwerking een
vismeelproject in Mwanza Voor
zijn onderzoek zou hij kunnen
meevaren met de Urker visser Teun
Ras, die enkele maanden geleden in
een televisieprogramma te zien was
en op het ogenblik toezicht houdt
op de bouw van een boot voor de
drie Leidse biologen.
Vanuit het Frsh-Water Fisheries
Institute Nyegezi stuurden drs. Ba
rel en drs. Anker vele gefixeerde en
levende vissen in plastic zakken
naar Nederland.
In ijltempo werden ze van de lucht
haven Schiphol naar het Leidse la
boratorium gebracht om daar dag
en nacht te worden onderzocht
door Frans Witte, Martien van Oyen
en andere achtergebleven collega's.
De schrik sloeg de Leidenaar Kees
Barel om het hart, toen hij in Dares
Salaam van dr. G. K. Libaba, direc
teur van de visserij in Tanzania
hoorde, dat men van plan was om
voor de vismeelproduktie in de
Mwanza Gulf, een gebied ter
grootte van de Oosterschelde, maar
liefst zestig ton haplochromiden
per dag te gaan vangen. Zulke grote
vangsten zouden ongetwijfeld het
biologisch evenwicht verstoren.
"Twee jaar", zegt de heer Barel,
"kan het goed gaan, maar dan zul
len zich de nadelige gevolgen mani
festeren. Wil men het biologisch
evenwicht in de Mwana Gulf bewa
ren, dan zal men moeten weten, wat
men doet. Dan zal men moeten we
ten, waar de parings- en broedge
bieden zich bevinden, en die moe
ten ontzien. Dan zal men onder
scheid moeten maken tussen de
verschillende haplochromiden.
Dat onderscheiden is een bijzonder
moeilijke zaak, want de meeste
soorten lijken veel op elkaar. Zelfs
dr. Greenwood en de Leidse biolo
gen, die als enigen ter wereld de tot
dusver beschreven soorten kunnen
determineren, hebben er nog altijd
de collectie van het Brits Museum
voor nodig.
Wel kan men op het ogenblik als
resultaat van het Leids wetens
chappelijk onderzoek ongeveer
twintig voedingstypen onderken
nen, waardoor onder meer ook on
derzoek voor de visserij mogelijk is.
Dit onderzoek ter begeleiding van
de visserij, het opzoeken van de
parings- en broedgebieden, het
analyseren van de levensomstan
digheden en het beschrijven van de
resterende soorten zijn enkele on
derdelen van het programma,
waarvoor Frans en Els Witte en
Martien van Oyen en zijn vrouw
binnenkort naar Tanzania vertrek
ken. Een onderzoek waarvoor ook
de Voedsel- en Landbouworganisa
tie van de Verenigde Naties belang
stelling voor heeft.
De bedoeling is dat de Leidse bio
logen regels zullen opstellen vooi
een visserij op kleinere schaal dan
nu gebeurt. Dat te zijner tijd met die
aanbevelingen rekening zal wor
den gehouden lijkt waarschijnlijk,
aangezien dr. Libaba enige tijd ge
leden op thuisreis van de Wereld
bank, in Leiden zijn volledige me
dewerking aan het onderzoek heeft
toegezegd en zijn toezegging al in
daden heeft omgezet.
Van links naar rechts
Frans Witte, Kees Barel (zittend), Els Witte-Meer, Helmi van Oyen-Smeele en Martien van Oyen.
LEIDEN - Drie Leidse biologen vertrekken aan
staande vrijdag voor een periode van tweeëneen
half jaar naar Tanzania. Daar zullen ze - vanuit
hun standplaats Mwanza - iets meer te weten
proberen te komen over de in de Mwanza Gulf
van het Victoriameer voorkomende vissoorten.
De speciale belangstelling gaat daarbij üit naar de
Oostafrikaanse vertegenwoordigers van het ge
slacht Haplochromis.
Drs. CDNBarel (rechts) in een gesprek met een Amerikaanse bioloog
aan boord van de Haplochromis trawler op de Mwanza Golf van het
Victoria Meer.
Op het eerste gezicht lijkt het inte
ressant, maar niet al te belangrijk.
Anders wordt dat wanneer men
weet, dat de studie niet alleen voor
het milieubeheer is, maar vooral
ook voor de vismeelindustrie in
Tanzania. Deze industrie is voor
Tanzania van vitaal belang omdat
het de dure invoer van dierlijke ei
witten nodig voor het veevoer,
overbodig maakt. Een duidelijk
samengaan van wetenschappelijk
en maatschappelijk belang.
Ter voorbereiding op hun werk in
Afrika volgden Frans Witte, zijn
echtgenote Els Witte-Maas, en Mar
tien van Oven een specialistenop
leiding in het Britse Museum bij dr.
P.H. Greenwood, een centrale au
toriteit op het gebied van vissen.
Hij is de man die beschikt over de
enige volledige collectie van ha
plochromiden ter wereld. De voor
bereidingen zijn veelomvattend
geweest. Want zelfs viltstiften, pa
pier, closetrollen en zeep moesten
voor lange tijd worden ingeslagen,
omdat deze zaken in Mwanza moei
lijk of in het geheel niet te krijgen
zijn.
Het doelwit van de Leidse biologen
in Afrika: de haplochromiden, be
horen tot de familie der cichliden,
in het Nederlands vanwege hun
mooie kleuren "bonte baarzen" ge
noemd. Bij aquariumhouders, die
deze familie onder andere kennen
van de kersenbuicichlide en van de
kleine muilbroeder, zijn ze zeer po
pulair.
In vele landen, ook in Nederland,
bestaan speciale cichlidenclubs.
Bij het grote publiek zijn de cichli
den bekend door de maanvis, die
echter naar vorm en gedrag nogal
wat afwijkt van zijn Afrikaanse fa
milieleden, omdat die vis uit
Zuid-Amerika komt. Ook in
Midden-Amerika en in het zuiden
van de Verenigde Staten komen di
verse maanvis-geslachten voor.
Van de zeshonderd in Afrika le
vende soorten haplochromiden
komen er, naar men vermoedt,
tweehonderd voor in het Victoria
meer. Daarvan zijn er tot nu toe
honderd beschreven. Tweehon
derd soorten van éen vissenge-
slacht in een gebied ter grootte van
tweemaal Nederland is opmerke
lijk. Vooral als men ziet, dat in Eu
ropa, uitgezonderd de zeeèn, al met
al niet meer dan honderdeenent
wintig vissoorten in tal van families
voorkomen.
Aan het Leidse onderzoekproject,
waarvan de leiding berust bij drs.
Kees Barel van de afdeling Morfo
logie van het Zoologisch Laborato
rium en waarvan het onderzoek in
Afrika wordt gefinancieerd door de
Stichting Wetenschappelijk On
derzoek van de Tropen (Wotro),
wordt naast het Britse Museum in
Londen ook deelgenomen door ge
dragsonderzoekers bij hen zijn
cichliden als proefdieren zeer ge
wild) van de Groninger universiteit
onder leiding van prof, dr. G. Bae-
rends. En een groep ontogenetici
van de Rijksuniversiteit in Gent
onder leiding van dr. W. Verraes.
[Het project dateert al uit 1972. In
jdat jaar ging drs. Barel voor een on
derzoek van zes weken naar het
Georgemeer in Oeganda. Dr.
Greenwood had in zijn soortenbe
schrijving waarmee hij in de jaren
Wetenschap en
maatschappij
hand in hand
Eén ton Haplochromis-
vissen. Dergelijke vangsten
worden in 15-20 minuten gevist.
vijftig begon, voor het Victoria- en
Georgemeer aangetoond, dat de in
Afrika levende haplochromiden
slechts subtiele verschillen verto-
De belangstelling van drs. Barel als
morfoloog gold in het bijzonder de
vraag, hoe zij met zulke geringe
•verschillen toch zo efficient iets
heel anders kunnen doen. Bijvoor
beeld, dat de voedingswijzen zo
sterk uiteen kunnen lopen. Hij
vroeg zich af of deze vissen, waar
van reeds afbeeldingen voorkomen
op schilderijen van de rond 1350
voor Christus levende Egyptische
farao Toetanchamon in de loop van
de evolutie een efficiente aanpas-
DEN HAAG - De Kroon heeft de
bouwvergunning aan de Stichting
Mast, om een mast voor kabeltele
visie te bouwen in de Merenwijk,
vernietigd. De bouw van de mast
was verleden jaar september al ge
staakt toen de Kroon de bouw tijde
lijk schorste. De Kroon heeft nu be
slist dat de bouw van de mast, op
het terrein tussen de Gooimeerlaan
en de spoorlijn, in strijd is met het
daar geldende bestemmingsplan.
Aangezien alle betrokken partijen
het in de tussentijd erover eens zijn
geworden gebruik te maken van de
mast die Multivisie in Oegstgeest
heeft gebouwd, heeft de vernieti
ging van de bouwvergunning voor
de mast in de Merenwijk geen con
crete gevolgen.
Verleden jaar augustus bereikte het
kabeltelevisieconflict een hoogte
punt toen Multivisie bouwde aan
de nu gerealiseerde mast aan de
Kwaaklaan in Oegstgeest, maar de
Stichting Mast (Leiden en Leider
dorp) besloot in de Merenwijk een
eigen mast op te richten. Onmiddel
lijk deed Multivisie met succes een
beroep op het ministerie van
Volkshuisvesting en Ruimtelijke
Ordening om de bouw te schorsen.
De bouw van de Leidse mast moest
gestaakt worden toen net de fun
damenten gereed waren.
Deze tijdelijke schorsing is nu om
gezet in een definitieve vernieti
ging. De vernietiging is slechts van
theoretisch belang aangezien alle
partijen in het kabeltelevisiecon
flict hebben besloten gebruik te
maken van de Oegstgeester mast,
die dan ook door een „Gemee
nschappelijke Regeling" van de re
giogemeenten beheerd zal worden.
Zoals bekend is de Merenwijk zelf
al aangesloten op die mast. De re
giogemeenten hebben indertijd de
toezegging gedaan om de voor de
Leidse mast gemaakte kosten (twee
ton) in de gemeenschappelijke re
geling over te nemen.
LEIDEN - "U bent nog niet de
ergste. Ik heb' nog eens iemand
meegemaakt die zich achter het
stuur zat te scheren", sprak kan
tonrechter mr. Van Dijke gister
morgen tegen een 56-jarige au
tomobilist uit Breda, die door de
rijkspolitie op Rijksweg 4, kaart-
lezend achter het stuur was aan
getroffen. De politie constateerde
dat hij dat minstens gedurende 5
seconden deed en volgens het re
kensommetje van de kanton
rechter betekende dat bij de ge
voerde snelheid van 80 km, hon
derd meter onbeheerd auto
rijden.
"Levensgevaarlijk" luidde het
oordeel van de even charmante
als kordate nieuwe officier van
justitie mevr. mr. Dettmeyer, die
honderd gulden boete eiste en
vier maanden voorwaardelijke
ontzegging van het rijbewijs met
een proeftijd van twee jaar. Von
nis conform de eis.
Scheren achter het stuur, (hoewel
middels een reclamecampagne
van de gloeilampenmakers enige
jaren geleden nog gepropageerd
als bereikbaar ideaal), zo ook
kaartlezen brengt gevaren met
zich. Dat zelfde geldt voor vliege-
nvangen. Een automobilist uit
Heerlen deed dat rijdend op de
Irislaan, daarmee een kruispunt
over het hoofd .ziend en ook een
daarop rijdende taxi. De vlieg
bracht het er levend van af, de
automobilisten ook, met de con-
Vliegen vangen
scheren en
kaartlezen
ditie van de auto's was het min
der goed gesteld. Hilariteit in de
rechtzaal, desalniettemin een
boete van 125 en vier maanden
voorwaardelijke ontzegging van
het rijbewijs, met een proeftijd
van een jaar.
Een rustig ochtendje tijdens de
bouwvakvakantie. Weinig op
zienbare zaken, tijd om wat lan
ger bij de vergrijpen stil te staan.
Dat deed Van Dijke bijvoorbeeld
bij de overtredingen van de acht
tienjarige Hagenaar, die brokken
maakte omdat hij op de boule
vard in Noordwijk de rechterkant
va de weg kennelijk was kwijt ge
raakt, daarmee een inhalende au
tomobilist aan een deuk helpend.
En dat alles zonder rijbewijs.
Voer voor moralisten, zoals de
rechterlijke macht die ruim
schoots kent. "Als u met deze
kennis van de theorie examen
zou doen, zou u zakken als een
baksteen was het commentaar
van Van Dijke op het verweer van
de jongeman, die meende dat hij
niet in overtreding was, als de
weg naast hem voldoende ruimte
liet voor een passant.
"Ik zou de tijd die u aan rijden
zonder rijbewijs besteedt, maar
gebruiken om het theorieboekje
eens goed door te nemen",
voegde de officier daar aan toe.
Eis: 200, vonnis: 300 plus een
week voorwaardelijk celstraf met
een proeftijd van twee jaar.
En tenslotte de twist, die vorig
jaar aan de vooravond van de
bouwvakvakantie de omwonen
den van de Hoefstraat gratis ver
tier bezorgde, maar de hoofdrol
speler een boete van honderd
gulden waarvan 75 voorwaarde
lijk opleverde. Deze had zich niet
gestoord aan het stopverbod voor
de deur van zijn werkplaats en
was daar zijn aanhangwagen aan
het uitladen, toen surveillerende
politieagenten hem verzochten
zijn auto weg te halen.
Uitladen doe je voor je deur,
dacht de man en bleef rustig
staan, aanhoudende verzoeken
van de ordehandhavers in de
wind slaand. De ruzie eindigde
op het bureau van politie, waar
hij met de handboeien om naar
toe was gebracht, na, volgens zijn
zeggen, eerst nog door een agent
een blauw oog te zijn geslagen. Of
hij daar ook maar meteen een
klacht tegen kon indienen, vroeg
hij Van Dijke.
Kantonrechters houden zich daar
evenwel niet mee bezig, dat bleek
de verdachte moeilijk duidelijk
te maken, zodat deze uiteindelijk
mokkend en niet begrijpend de
boven de kantonrechter hange
nde beeltenis van Koningin Ju
liana aankijkend, de zaal verliet,
om zich op advies van de kanton
rechter met zijn klachten op het
politiebureau te vervoegen.
