Bomans' roman 'Erik' op tv-scherm
ZATERDAG 9 JULI 1977
PAGINA 13
Door Paul van Beckum
,,Erik of het klein insectenboek." Godfried Bomans
schreef het toen hij achtentwintig jaar oud was. Zo
begint het: „Erik zag dat zijn kussen tot een geweldige
omvang was opgezwollen en als een besneeuwde
berg voor hem lag. Doch bang was hij niet. Hij begreep
dat hij klein, verschrikkelijk klein was geworden om in
het land Wollewei te komen, en dapper stapte hij langs
de knoopjes van zijn kussensloop voorwaarts en klom
in een der gebeeldhouwde pilaartjes omhoog. Het vol
gende ogenblik stond hij op de bovenrand van zijn
bed." Nu den reuzenzwaai uit de gymnastiek-les,"
prevelde Erik. Hij klemde zijn tanden opeen, pakte de
onderlijst met beide handen beet, en ...tjoep! in een
boogje vloog hij over de lijst en viel in het frisse,
zachte gras".
In het Bouwcentrum in Rotterdam worden drie platte
bakken met planten aangedragen. Fraaie kunstwerken
van Tom Leemans, internationaal vermaard om zijn
landschappen in miniatuur. De bakken worden tegen
elkaar geschoven. Tom Leemans maskeert de naden
onder wit zand, groene blaadjes en kiezelsteentjes. Van
bovenaf gezien blijven de bakken een beeldschoon
mozaïk dat ieder mens in zijn huiskamer zou wensen.
Maar er is veel fantasie nodig om daarin een landschap
te herkennen waarin men eindeloos kan ronddwalen.
De bakken worden in een stel
lage geschoven die het uiter
lijk heeft van een droogdok.
Felle lampen schijnen op het
miniatuur en doen wormen
en rupsen naar de opper
vlakte spartelen waar zij
stuiptrekkend sterven onder
de verzengende hitte. Andere
insecten nemen hun plaatsen
in. Geprepareerde diertjes op
spelden, in bruikleen afge
staan door de Leidse univer
siteit. Een kever, een mug,
een vlinder, bijna onzichtbaar
tegen de bruin-groene onder
grond. Het is nu tijd voor het
aanbrengen van de urbano-
scoop, een camera die in zie
kenhuizen wordt gebruikt,
bijvoorbeeld voor baarmoe-
deronderzoek. Hij heeft iets
weg van een periscoop, die in
omgekeerde stand een paar
centimeter boven de drie-
bakken komt te hangen.
Verbluffend
'iet „droogdok" is verbonden
met een mobiele unit van de
NOS buiten het gebouw, waar
de beelden op een monitor
zichtbaar worden. Als de ur-
banoscoop via een druk op de
knop begint te lopen is het re
sultaat op de monitor verbluf
fend. Wandeling door een
vreemd grillig landschap,
waarin kiezelstenen rots
blokken zijn geworden,
waarin varens een huizen
hoge fauna suggereren en
rietstengels als een donker
bos de horizon markeren. De
geprepareerde insecten zijn
uitgegroeid tot monsters, een
klein stukje blauw van een
plant doet bijna een meer
vermoeden. Een landschap
voor hobbits, bizar, met an
dere vormen dan in de werke
lijke natuur, prachtig van
kleur, koesterend in het zon
licht terwijl in de verte even
het blauw van de hemel
zichtbaar is.
Er wordt geexperimenteerd in
millimeters. Dan klinkt er een
stem uit de wagen: ..Jongens
we gaan nu opnemen. De am-
pex staat aan. begin maar".
De ubanoscoop schuift op
nieuw over het mos, langs de
rotsen en over de heuvels,
zorgvuldig uitgestippelde
route waarlangs de droom
van Erik gestalte krijgt. Serie
„Erik of het klein insecten
boek" wordt een televisiese
rie in acht afleveringen. De
TROS brengt het uit in 1978
en Hank Onrust heeft de re
gie. Hank maakte naam met
zijn kunstprogramma „De
Ivoren Toren" bij de AVRO
dat hij later bij de TROS
voortzette onder de naam
„Heilig Vuur". „Hoewel deze
programma's volgens de
beste tradities van „Het Gat
van Nederland" werden ge
maakt liepen de kijkers er
niet warm voor en dus moes
ten zij verdwijnen: De pro-
duktie van „Erik" dankt haar
ontstaan aan een initiatief van
Hans Bosschen, directeur van
.Frascati" in Amsterdam.
Anderhalf jaar geleden liet hij
de auteur Andre Kuyten op
zijn kosten een aflevering
schrijven voor een tv-script
en ging daarmee naar de
TROS. Hoewel onmiddellijk
vaststond dat het hier om een
kostbaar projekt ging. achtte
de TROS de idee haalbaar en
zinvol, zeker binnen de facili
teiten die de NOS technisch
zou kunnen bieden. Onrust:
„Wij zijn er aan begonnen,
uiteraard met de wetenschap
dat dit projekt gigantische
problemen met zich mee zou
brengen, maar met de mo
derne mogelijkheden op tele
visiegebied moest het kunnen.'
Chromakey
Hank Onrust heeft daarbij ken
nelijk gedacht aan de be
kroonde VPRO-produktie
„Het grote gebeuren" naar
een verhaal van Belcampo,
waarin o.a. het chromakey-
systeem zeldzaam knap werd
gehanteerd. Chromakey
maakt het bijvoorbeeld in het
onderhavige verhaal moge
lijk Erik als een paar centime
ter hoog baasje te filmen, hem
over een blad te laten lopen en
hem te laten vliegen zonder
dat zijn eigen omgeving
zichtbaar is. Achter en naast
hem kan elk decor worden
geprojecteerd al ziet hij dat
zelf tijdens de opnamen niet.
Een goed voorbeeld daarvan
heeft u ook kunnen zien in het
vorig jaar Kerstmis door de
KRO uitgezonden „Hansje en
het grote welbehagen",
waarin Bob de Lange op een
tak in de kerstboom zat.
„Groot probleem was het jonge
tje", zegt Hank Onrust. „Je
kunt hem alleen in de vakan
ties gebruiken anders kom je
in conflict met de arbeidsin
spectie. Maar je moet ook
voorzichtig zijn want voor een
jongen van elf jaar heeft hij
een onnoemelijk zware taak."
Voor de rol van Erik heeft de
TROS tien audities georgani
seerd. De keuze viel tenslotte
op de elfjarige Hans van
Brunschot uit Amstelveen.
Een landschap i
en vierkante meter. De urbanoscoop hangt reeds boven het grondvlak.
Ouders
Fieke Landre, producente van
de serie: „Hij was de enige die
zonder zijn ouders naar de
auditie kwam, maar wel met
zijn broertje. Toen we hem
zagen wisten we het gelijk:
dat is 'm. Dat bleek ook wel
tydens de test die we van hem
afnamen. Die andere jonge
tjes zeiden niet veel. Dat
kwam omdat de ouders het
woord voor hen deden. Als
zon jongetje wat zeggen
wilde was moeder hem al
voor" De ouders van Hans
van Brunschot hadden dat
beter bekeken. Zij waren
thuis gebleven omdat het een
idee was van hemzelf. Dan
moest ie het ook maar waar
maken. Zij begeleiden hem
ook niet naar de studio.
„Mocht ie in elkaar storten
dan merken we dat tijdig. Dan
kunnen we hem altijd nog be
geleiden" Begeleiden, dat
doen ook de mensen van de
TROS als Hans in de rol van
Erik een gevecht moet leve
ren met een spin. In het boek
van Bomans wordt dat uiterst
luguber 'beschreven. Erik
heeft om zich te bevrijden een
spinrag kapot getrokken en
daarmee de woede van een
enorme grote spin op zijn hals
gehaald. Bomans schrijft
„De spin dook iets omlaag op
haar poten. Het was een haast
onmerkbare beweging, doch
Erik herkende haar: blik
semsnel. juist toen de spin
haar sprong maakte, hief hij
zijn speer omhoog.. Hij zag
nog hoe de punt recht in haar
borst drong en hoe zij langs
den stok als een reusachtige
kraal op hem toegleed. Hij
voelde iets warms en klever
igs over zich heen vallen; toen
werd het donker om hem
heen."
Proporties
acht beesten in menselijke
proporties laten maken: de
wesp en de hommel (beiden
zitten op hetzelfde frame), de
kever, de doodgraver, de spin,
de mier, de vlieg, de wurm en
de slak. Die beesten hebben
een lengte van twee meter,
schitterend gemaakt door
„Fantasy Factory" in Am
sterdam. Op het frame ligt
iemand die alles bedient wat
de dieren doet bewegen. In
het gevecht dat Erik dus le
vert met die spin hebben we
hem dus eerst vertrouwd ge
maakt met het model, hij
mocht het zelf bedienen, want
anders schrikt zo'n jongen
zich lam. Omdat we dus die
grote beesten nodig hadden -
Erik stapt op een bepaald
moment met een wesp rond -
moesten er ook natuurdecors
op ware grootte worden ge
bouwd. Dan hebben we ook
nog handpoppen laten maken
van andere beesten zoals de
tor, de kakkerlak, de sprink
haan, de dij en de glimworm.
In totaal hebben we de be
schikking over twintig insec
ten Tenslotte zijn er door de
NOS van alle dieren ook nog
kleinere modellen gemaakt,
niet groter dan een decime
ter elk.
Herinnering
Andre Kuyten heeft zich zo
trouw mogelijk aan de tekst
van Bomans gehouden. Er
zijn eerder stukken weggela
ten dan veranderd. Hier en
daar werden aan de tekst een
paar kleine dingen toege
voegd. Hank Onrust laat het
verhaal bewust in de jaren
twintig spelen en niet in 1977
omdat Erik in het boek is ge
situeerd als een jongetje dat
in een hansop slaapt en in een
hemelbed. Bomans zelf
schrijft trouwens ook uit zijn
herinnering. In Erik legt hij
onmiskenbaar zijn eigen kin
derjaren vast. Dat blijkt o.a
uit het fragment waarin Erik
vertelt over zijn vader die
kamerlid was en op hoogtij
dagen een degen droeg. De
vader van Bomans was ka
merlid. Oorspronkelijk lag
het in de bedoeling een vertel
ler in te voegen. Later is men
daar van af gestapt en heeft de
moeder een belangrijker aan
deel gekregen teneinde haar
in de gelegenheid te stellen
een aantal zaken te introduce
ren dat zich moeilijk begrijpe
lijk laat verbeelden.
Stemmen
Tot nu toe heeft Hans van Brun
schot, een laconiek baasje dat
wel zo verstandig was het.
boekje eerst in de bibliotheek
te halen, zijn rol uitstekend
gespeeld. Onrust: „Langer
dan twee uur kun je niet met
hem werken. Dan begint hij
zijn aandacht te verliezen en
interesseert het hem ook niet
meer. Dat is ook de reden dat
de acht afleveringen klaar
krijgen." In brede kringen
wordt de produktie als een
belangwekkend initiatief
aangemerkt. Dat geldt ook
voor de acteurs en actrices
wier stemmen reeds op de
band zijn opgenomen. Hank
Onrust heeft voor een in
drukwekkende cast gezorgd
waarin figureren Henk Rig-
ters, Joan Remmelts, Wim
Kouwenhoven, Sacco van der
Made, Eric van Ingen, Mimi
Kok, Caro van Eyck, Willy
Ruys, Bernard Droog, Siem
Vroom, Jan Blaaser, Bram
Biesterveld, Ko van Dijk, Piet
Hendriks en Annelies Blan
ken. Gezocht is naar stemmen
die bij de door Bomans aan
gegeven karakters van de die
ren passen. Zo is Bram Bies
terveld (Pommetje bij de
NCRV) de sprinkhaan en Ko
van Dijk (het kleinste rolletje)
de glimworm.
Geduld
Hank Onrust en de zijnen leg
gen voor deze moeilijke pro
duktie een eindeloos geduld
aan den dag. Elke dag doe
men nieuwe problemen op.
Zo zullen er in de winter be
paalde planten niet te krijgen
zijn zoals de grote beren
klauw. want dat is een soort
onkruid dat niet gekweekt
wordt. Ook het nasynchroni
seren van elk geluidje belooft
een hels karwei te worden.
Inmiddels is Joop Stokker-
mans begonnen met het
componeren van de omlijs
tende muziek. „En dat
wordt", zo zegt Hank Onrust,
„grote-mensen-speelfilm-
muziek."
De NOS beschikt niet over
een urbanoscoop, het Bouw
centrum wel. NtdS, en TROS
ondervinden in Rotterdam
voortreffelijke medewerking.
