ZATERDAG 28 MEI 1977
PAGINA 27
Door
Hans van der Wereld
Van Hemessen, van 1884 tot
1920 veldwachter in Wou
brugge, voelde tijdens lange
wandelingen door Wou
brugge en Hoogmade dat
deze dorpen een geschiedenis
hadden. In deze dorpen had
den geslachten na geslachten
geleefd, gewerkt, geleden en
gestreden en die geslachten
spreken ook nu nog, nu ze ge
storven zijn. Alleen, die
sprake moest beluisterd wor
den.
Van Hemessen toog aan de stu
die. Menige oorkonde, menig
oud document, menig boek
moest door hem opgespoord
worden en bestudeerd. Tal
van jaren heeft hij onderzocht
en nog eens onderzocht. Vol
moed toog hij daarna aan het
werk om een boek over de
Heerlijkheden Esselijker-
woude (thans Woubrugge),
Jacobswoude (een verdwe
nen dorp in de Vierambachts-
polder) en Hoogmade samen
te stellen.
Dat boek verscheen in 1904 on
der de titel „Eene wandeling
door Woubrugge en Hoog
made" en was direkt bij ver
schijning een groot succes.
Van Hemessen, oudere inwo
ners van Woubrugge kennen
hem nog, maar voor velen
rijst de vraag, wie was hij?
In Amsterdam
Otto Cornelis van Hemessen
werd op 27 juli 1854 te Am
sterdam geboren uit een ge
lijknamige vader en diens
tweede echtgenote Maria
Theodora Post. Haar vader
was concierge in het Konink
lijk Paleis op de Dam. Van
Hemessen's eigen vader,
schrijnwerker van beroep,
scheen het monopolie te heb
ben van alle kleine verande
ringen en het onderhoud van
het meubilair in het paleis.
Zo kwam het dat de kleine Otto
daar op 7-jarige leeftijd ko
ning Willem III ontmoette. De
koning voelde zich aange
trokken tot het ventje, streek
hem over het hoofdzette hem
op een stoel en zei: „Een
flinke vent worden, hoor!"
Tot het einde van zijn leven was
dit Van Hemessen's aardigste
jeugdherinnering. Hij heeft
ook de raad van Willem III
opgevolgd; hij ging in mili
taire dienst en verliet die als
wachtmeester bij de huzaren
Na zijn diensttijd was hij
brievenbesteller en agent van
politie te Amsterdam.
Naar Woubrugge
Aangezien Van Hemessen's
echtgenote een zwakke ge
zondheid had, was het voor
haar beter om buiten te gaan
wonen. Van Hemessen solli
citeerde daarom als veld
wachter in Woubrugge, maar
moest wel eerst op de kaart
kijken waar het dorp lag,
want hij had er nog nooit van
gehoord.
Tot zijn niet geringe verbazing
werd de Amsterdamse poli
tieman in het Zuidhollandse
dorp gekozen uit een groot
aantal sollicitanten. Met de
boot van de scheepvaartlijn
Amsterdam-Leiden („De
Volharding") reisde het gezin
Van Hemessen naar Wou
brugge, waar Otto Cornelis
ingaande 1 augustus 1884 zijn
taak als gemeente
veldwachter op zich nam.
Destijds was de baan van veld
wachter wel een van de neder
igste die toen te verkrijgen
waren. Meer huisknecht van
de burgemeester dan politie
ambtenaar!
„Van Hemessen, haal mij eens
voor vijf centen snuif bij Va-
rossiau te Alphen aan den
Rijn!" klonk wel eens zijn op
dracht. Alphen lag op een uur
afstand van Woubrugge en
middelen van verkeer waren
er toen nog niet. Er moest dus
„even" heen en weer gelopen
worden van Woubrugge naar
Alphen
Hoe nederig de functie van
gemeente-veldwachter des
tijds was leren we uit de tabel
larische opgave van het
politie-personeel van de ge
meente Woubrugge over het
dienstjaar 1896. De gemeente
telde toen drie politie
functionarissen, waarvan
Van Hemessen de best be
taalde was: f 425,- per jaar!
Daarbij kwam nog een bedrag
van zestig gulden als „kleed-
inggeld" en f 7,50 gratificatie
De andere twee politiefunctio
narissen in de gemeente wa
ren Jan Terhorst, die eigenlijk
„onbezoldigd veldwachter"
was met als hoofdberoep
„dienaar bij nacht".
Deze dubbelfunctie was goed
voorf 156,-per jaarOok
de Hoogmadese politieman
en nachtwacht, Willem Hoog-
enboom, hacf een "Salaris van
f 156,- per jaar. Terhorst en
Hoogenboom kregen als
enige „toelage" een over
jas
WOUBRUGGE - Het landelijke dorp Woubrugge had vroeger een veldwachter die allesbehalve deed denken
aan een boomlange kerel met een vervaarlijke sabel die achter stropers en kwajongens aanzat. Nee, de
veldwachter van Woubrugge, Otto Cornelis van Hemessen, deed natuurlijk wel zijn plichten als het ging om
de handhaving van de openbare orde, maar had daarnaast een enorme liefde voor alles wat met de historie
van "zijn" dorp te maken had. De veldwachter-historicus verzamelde een flinke collectie "oudheden", welke
zaken vele jaren na zijn dood de eerste bezittingen waren van het plaatselijke museum(pje) van Woubrugge,
tegenwoordig gehuisvest op de bovenverdieping van de brandweergarage aan de Dokter Lothlaan.
Trouw ambtenaar
Met de grootste trouw heeft Van
Hemessen zijn dienst als
veldwachter in Woubrugge
volbracht, ook in tijden,
waarin hij tot het diepst van
zijn ziel werd gegriefd en die
hij alleen maar kon doorleven
met de overtuiging dat de ge
hele dorpsgemeenschap van
Woubrugge met hem sym
pathiseerde en vooraan
staande personen zich voor
hem op de bres stelden.
In 1920 werd Van Hemessen als
veldwachter gepensioneerd
en kon hij zich ongestoord
aan zijn lievelingsstudiën
wijden. In dat jaar kreeg hij de
titel van „ambtenaar belast
met de zaken van het oud ar
chief van de gemeente Wou
brugge".
Van Hemessen dacht aanvan
kelijk dat zijn grootvader ba
ron was geweest. Dit is bij het
nasporen van zijn stamboom
- welke overigens terug gaat
tot het jaar 1500 - niet geble
ken. Wel, dat zijn voorouders
afkomstig uit een klein
plaatsje in Duitsland, tot de
„deftige stand" hebben be
hoord.
Zijn rechtstreekse voorvader
Otto Diedenk van Hemessen
was, toen hij in 1669 huwde,
kapitein -luitenant in het re
giment van Baar van Slange
nburg. Zijn pas genoemde
grootvader Otto Cornelis van
Hemessen was „geneesheer"
te Amsterdam.
Bijbel
Bijzonder groot was de liefde
van Van Hemessen voor de
geschiedenis en oudheid
kunde. Hij wist deze liefde
aan te kweken bij zijn mede-
dorpsgenoten, die vóór zijn
tijd - zoals in de gehele Rijn
streek - voor de geschiedenis
onverschillig waren. Er staat
ergens geschreven: „Thans is
elke Woubruggenaar een
oudheidkundige in den dop"
Misschien wat al te geflat
teerd, maar een feit is, dat
wanneer er in Woubrugge
„iets ouds" werd gevonden of
opgegraven, men zei: breng
het maar naar de veldwach
ter.
Een kamer van zijn woning
„Huys Ter Aar" aan de te
genwoordige Comnekade
was ingericht als werkkamer.
Daar werden alle aanwinsten
opgeslagen en gecatalogi
seerd.
Eén voorbeeld van zijn grote
liefde voor historische zaken
moge blijken uit het volgende
voorval. Op de kansel van de
Nederlands Hei-vormde kerk
in Hoogmade ligt een Staten
bijbel, een uitgave gedrukt in
Latijnse letter en uitgegeven
door Joh. Elzevier in 1663.
De Woubrugse veldwaehter-hostorieus Otto Corlelis van Hemessen
in zijn veldwachterstenueEen foto uit 1910.
Deze bijbel werd in 1900 door
Van Hemessen gekocht van
twee lorrenboeren. Dat ge
beurde op de weg bij Hoog
made en Van Hemessen
moest voor de bijbel drie gul
den betalen.
Bij een onderzoek bleek dat
deze bijbel verkocht was dooi
de toenmalige kosteres van
de kerk. Ze had één gulden
voor het kostbare boek ont
vangen Van Hemessen
was de handwagen, waarop
de bijbel lag, reeds gepas
seerd toen zijn aandacht
blijkbaar getrokken moest
worden, daar het historische
document - zonder dat ie
mand bij de wagen stond -
met een doffe klap op de weg
viel.
De bijbel was in 1919 te zien op
de Comrie-tentoonstelling in
Woubrugge, welke door Van
Hemessen was opgezet. Ds.
Comrie heeft bij predikaties
te Hoogmade meermalen van
de Statenbijbel gebruik gé-
maakt, o.a. op zondag 21 sep
tember 1762 toen hij na het
overlijden van de Hoogma
dese predikant Gerhardus
Ludovicus Koning een lij
krede hield naar aanleiding
van Psalm 89 49.
Ds. K. Olivier, te Hoogmade van
1913 tot 1916, hoopte dat de in
het bezit van Van Hemessen
zijnde bijbel nog eens de
plaats waar hij eigenlijk
thuishoorde kon innemen.
Ds. Hofstede, die van 1919 tot
1922 te Hoogmade stond, had
die wens ook al geuit en tij
dens de Comrie-
tentoonstelling in Wou
brugge deed Ds. Israels van
Koudekerk, als consulent van
Hoogmade, het verzoek aan
Van Hemessen. Die schonk
na afloop van de tentoonstel
ling de oude bijbel op 26 juni
1919 weer aan de Nederlands
Hervormde Gemeente van
Hoogmade. Hier ligt de oude
Statenbijbel nog steeds op de
kansel.
Schrijver
Op 2 februari 1898 richtte de
Woubrugse veldwachter de
Oranjevereniging van Wou
brugge op, die onder zijn lei
ding bij de inhuldiging van
Koningin Wilhelmina in dat
zelfde jaar een imposant
openluchtspel te zien gaf,
voorstellende prins Maurits
bij de verovering van Breda in
1590. Dit openluchtschouw
spel trok de aandacht van het
gemeentebestuur van Wou
brugge en Van Hemessen
werd dan ook onderscheiden
met een fraaie gedenkpen
ning vanwege het gemeente
bestuur van zijn woonplaats.
Zoals gezegd legde Van Hemes
sen de voorlopige resultaten
van zijn historisch onderzoek
neer in het boekwerk „Eene
wandeling door Woubrugge
en Hoogmade." Was dit een
zeer populaire beschrijving,
op bijna 80-jarige leeftijd
schreef hij een tweede en uit
gebreider boek, „Jacobs
woude en Woubrugge",
hoofdzakelijk de kerkelijke
historie van deze beide dor
pen betreffend. Opmerkelijk
is het uit dit boek te zien, hoe
zeer zijn historisch inzicht
toen was verdiept.
In 1912 verscheen van zijahand
een boekje over de Neder
lands Hervormde kerk van
Woubrugge, getiteld „De Ge
reformeerde Kerck van Ess-
elickerwoude."
Een jaar later verheugde Van
Hemessen zijn dorpsgenoten
met een bezienswaardige op
tocht, waarbij als hoogtepunt
de onthulling van het monu
ment ter herinnering aan het
verdwenen dorp Jacobswou
de, aan de Hereweg in de Vie-
rambachtspolder. Hij organi
seerde daarna nog een paar
tentoonstellingen, waarvan
de reeds genoemde Comrie-
tentoonstelling in 1919 tot ver
buiten Woubrugge de aan
dacht trok.
In 1925 was hij feitelijk de ziel
van de Jan de Bakker
herdenking, bij welke gele
genheid een gedenksteen
voor deze martelaar in de bui
tenmuur van de kerk in Wou
brugge werd aangebracht.
Hele eer
Na de verschijning van zijn
eerste boek werd Van He
messen in 1905 tot lid van de
vereniging „Oud Leiden" be
noemd. In 1921 werd hij dooi
de Maatschappij der Neder
landse Letterkunde onder
haar ledental opgenomen en
werd hij ook lid van het Histo
risch Genootschap. Dat was
toentertijd een hele eer, om
daarvan lid te mogen worden.
Op 31 december 1934, op 80-
jarige leeftijd, erkende de re
gering Van Hemessen's ver
diensten door hem de ridder
orde van Oranje Nassau toe te
kennen, waarvan hij de teke
ningen niet met weinig inge
nomenheid aan iedereen liet
zien.
Niet alleen op het gebied van de
plaatselijke geschiedenis,
maar ook op velerlei maat
schappelijk terrein in Wou
brugge bewoog Van Hemes
sen zich: de kerk, de school,
de politiek, kortom, alles had
zijn volle aandacht. Heftig
van temperament als hij was
waren botsingen weieens on
vermijdelijk en die verschil
len van weinig hebben er
weer dan eens toe geleid dat
hij persoonlijk tegenwerking
ondervond.
Zo kon het gebeuren dat door
iiem felbegeerde documen
ten hem werden onthouden.
Het kerkelijk archief van de in
1895 tot openbaring gekomen
Geref. Kerk werd even
eens door hem verzameld en
geordend en hoe graag had hij
ook het zoveel „rijkere" ar
chief van de Nederlands Her
vormde Gemeente onder zijn
beheer gehad. Maar dat werd
hem geweigerd.
Zelf zag Van Hemessen daarin
een vorm van wantrouwen
omdat hij behoorde tot een
ander kerkgenootschap. Dat
neemt echter niet weg, dat -
toen eenmaal de kerkelijke
tegenstellingen minder heftig
waren geworden, de histori
cus ruim genoeg van opvat
tingen was om ook op buiten
kerkelijk terrein te streven
naar meer eenheid en meer
samenwerking. Zijn vriende
lijk woord en grote hulpvaar
digheid heeft menig hart weer
voor hem geopend en tot op
hoge ouderdom mocht hij
zich verheugen in de alge
mene waardering en hoog
achting van zijn dorp, dat hij
zo lief had gekregen.
Doofheid
Van Hemessen was toen al
enige tijd over zijn goede da
gen heen. Een ongelukkige
doofheid die was verergerd
door het gebruik van hulp
middelen, benam hem volle
dig het gehoor en stelde hem
als het ware buiten de maat
schappij. Hij droeg zijn lot ge
laten, in gelukkige gedachte
nis aan het werk dat hem
steeds zo lief was geweest en
aan de velen die hem steeds
vriendschappelijk hadden
behandeld.
Zijn kerk - Van Hemessen was
gereformeerd - vond in hem
een getrouwe volgeling. Nog
steeds in al mijn doofheid be
zocht hij de samenkomsten,
zich tevreden stellend met het
domineesbriefje, dat hem
steeds werd uitgereikt en
waardoor het hem mogelijk
werd nog enigszins met de
dienst mee te leven.
Voor zijn gezin was Van He
messen een model
echtgenoot, een liefhebbend
vader en een zorgzame zwa
ger. Hij stierf in zijn woning
„Huys Ter Aar" (kort voor de
tweede wereldoorlog afge
broken) welke hij in 1910 had
aangekocht en hem steeds
herinnerde aan de voorgan
gers van het reveil te Wou
brugge in de 18de eeuw, die
daar aan de tegenwoordige
Comriekade hadden ge
woond.
Een lang lijden bleef Van He
messen gespaard. Na enige
dagen van ziekte overleed hij
op zondagmorgen 18 juli 1937
zeer onverwachts onder het
gebruik van zijn ontbijt. Bij
zijn begrafenis werd zijn stof
felijk overschot door een
grote schare van vrienden en
kennissen gevolgd, waarvan
vescheidene de dode aan de
groeve herdachten.
Naast alle hulde aan zijn ver
diensten was echter de grond
toon in alle toespraken dat
hier een goed mens ten grave
was gedaald.
Niet vergeten
Na zijn dood vergat de gemee
nte Woubrugge Otto Cornelis
van Hemessen niet. Zijn
naam wordt levendig gehou
den door de Van Hemessen-
kade te Woubrugge en in 1953
werd de verzameling oudhe
den, door hem bijeenge
bracht, permanent geëxpo
seerd in het gemeentemu
seum.
Op 11 april 1974 besloot de Cul
turele Commissie het mu
seum na de restauratie en
heropening de naam „Mu
seum Van Hemessen" te ge
ven. Op 4 mei had de herope
ning, in tegenwoordigheid
van o.a. een zoon van Van
Hemessen, de heer C. H. van
Hemessen uit Alphen aan den
Rijn, plaats door Woubrug-
ge's eerste burger D. Brouwer
de Koning.
Tenslotte was in 1946 de ooste
lijke kade van de wetering
naar hem vernoemd en is het
sindsdien Van Hemessenka-
de.
Zo is in Woubrugge nog steeds
de naam van Otto Cornelis
van Hemessen bekend en
hebben we aan hem te dan
ken dat er zoveel van de histo
rie van de dorpen Hoogmade
en Woubrugge heden ten
dage nog steeds te zien is.
*Op deze foto uit 1916 de hard
stenen bank tegenover het munu-
ment ter herinnering aan Jacobs
woude in de Vierambachtspolder.
Dit gedenkteken werd mede op
initiatief van Van Hemessen
opgericht. Hij staat hier links op de
foto, met naast hem de historicus
<G. van Zeg gelaar.
Van Hemessen in de werkkamer
in zijn woning "Huys Ter Aer"
aan de tegenwoordige Com
riekade in Woubrugge, tussen de
iomvangrijke door hem bijeenge
brachte historische collectie. Een
foto van omstreeks 1935.
Wfgjytafjig)® 6§
Voifil Inl®lAnl@§§®[nl
