'Wij willen door I
I het Latijn de
liturgie redden' j
EEN DERDE
1 HET SPEL
JGmmasmB
Vereniging nu tien
jaar op de bres
Kerkdiensten
Eeti rabbijn geeft les in de Tora.
Twee van zijn leerlingen zien
buiten een vogel opvliegen De
rabbijn vraagt waaraan zij
denken terwijl ze de vogel om
hoog zien vliegen
De eerste leerling zegt: "Ik dacht
aan de ziel die opstijgt naar
God". Daarop stuurt de rab
bijn hem de klas uit. De
tweede antwoordt: "Ik dacht:
stel dat die vogel dood zou
gaan en precies op de grens
van twee stukken land neer
zou vallen - aan wie behoort
die vogel dan toe"? God-
dank", zegt de rabbijn"ein
delijk iemand die begrepen
heeft waar het om gaat in de
godsdienst"
Dit verhaal illustreert dat
godsdienst een zaak is van
rechtsvragen, van rechtvaar
digheid en gerechtigheid, en
dat het niet gaat over iets
vaags (vgl. Amos 5).
Tegenover het feest, de cultus,
wordt het recht gesteld; tegen
over de extase de zakelijke
vraag van het recht. In de
godsdieiist gaat het er niet om,
het leven te versieren, maar
het vruchtbaar te maken. De
verhouding tot God is niet een
soort bekroning van de mens
elijke verhoudingen. De
rechtsvragen zijn het hart van
het geloof.
In de joodse traditie wordt de
rechtvaardige maatschappij
aangeduid met het symbool
van "de dag waarop de regen
valt". Deze dag is groter dan
de dag van de opstanding,
even groot als de dag waarop
de Tora werd gegeven, even
groot ook als de dag van de
schepping. God laat zijn zon
opgaan over bozen en goeden
Hij laat zijn regen vallen op
rechtvaardigen en onrecht-
vaardigen. Dat is Gods ge
rechtigheid. Wij moeten dit
toepassen op de stand van za
ken om ons heen, want het
gaat niet alleen om iets in mij,
maar vooral om de concrete
stand van zaken.
In het christendom staat de
liefde tot God en de naaste
centraal. Dat blijkt niet al
tijd, maar dat is wel de bedoe
ling. Maar daardoor komt de
"stand van zaken" tekort
t.o.v. de innerlijke gezind
heid.
De Franse jood Levinas criti-
seert de liefde in naam van het
recht. Volgens hem gaat het
om een alomvattende gerech
tigheid, terwijl de liefde in
tiem is, tussen mensen die
doen alsof zij alleen op de we
reld zijn. Liefde heft de een
zaamheid wel op, maar om
vat niet de sociale werkelijk
heid. Dat blijkt bv. ook uit het
feit dat in de Tweede Kamer
wel de gerechtigheid ter
sprake komt, maar niet de
liefde.
Volgens Levinas hebben de
christenen de liefde vaak te
verinnerlijkt gedacht en om
vat de samenleving meer dan
de liefde. Zij die elkaar lief
hebben zijn niet alleen; er is
een derde in het spel en die
derde dreigt in de kou te
blijven staan. Daarom, zegt
Levinas, gaat de wet boven de
liefde.
Dit stelt ons een aantal vragen.
Hebben we niet vaak te ma
ken met dubieuze liefde? Is het
niet vaak vanzelfsprekend
geworden dat het christen
dom de liefde centraal stelt?
Het gaat in de liefde niet in de
eerste plaats om de intentie,
maar om de concrete daad.
Zouden we er niet goed aan
doen, luisterend naar het Jo
dendom, niet prat te gaan op
de liefde als centraal thema
van het evangelie, maar de
liefde te zien als een nood
maatregel? Een noodmaatre
gel die geldt daar waar het
recht nog niet is. De liefde
wordt dan de test voor onze
zin voor het recht.
Liefde is niet een bekroning,
maar een noodmaatregel,
zoals in de gelijkenis van de
wijngaard de zoon wordt ge
stuurd als al het andere heeft
gefaald.
Sölle zegt dan: "De liefde komt
de facto aan het kruis".
Dat geeft aan hoezeer de liefde
een noodmaatregel is op de
weg naar het recht.
DR. HANS JANSEN
Het kerklatijn zou in ons land nagenoeg verdwe
nen zijn als de Vereniging voor Latijnse Liturgie
niet nét op tijd de alarmklok had geluid. Deze
vereniging, die eind mei haar tienjarig bestaan
herdenkt, heeft daarmee haar bestaansrecht be
wezen.
De energieke voorzitter van de vereniging, de 53-jarige Baambrugse advo
caat jhr. mr. J. E. van der Does de Willebois, laat zich in een gesprek over
het vrijwel ontbreken van enige medewerking van de geestelijkheid wat
mistropstig uit. „Over het episcopaat heb ik het minst te klagen, hoewel
de bisschoppen wel iets meer functie zouden kunnen geven aan onze
vereniging. De minste medewerking, nee. ik moet zeggen: tégenwerking
ondervinden wij van de parochiegeestelijkheid".
Wat de vereniging voor ogen staat -
„het levend houden in de liturgie
van het Latijn en de Latijnse
kerkmuziek, met name het Gre
goriaans, overeenkomstig de
richtlijden van het Tweede Vati-
kaans Concilie en vastgelegd in
de Constitutie over de Heilige Li
turgie" - wil zij bereiken zonder
zich tegen wie ook af te zetten.
Oppergezag
Voorzitter Van der Does staat voor
honderd procent achter de ver
nieuwingen volgens Vaticanum
II en achter de paus, ook in an
dere veelbesproken kwesties. Hij
is noch gewild progressief, noch
verkrampt conservatief. Een man
met een kritisch vermogen, maar
die zich in geloofszaken graag
laat leiden door het oppergezag
van de paus.
Hij staat weliswaar open voor „het
nieuwe", maar wil in genen dele
breken met het goede in,het ou
de", waaronder hij het behoud
van de latijnse liturgie rekent. Hij
kan zeer bewogen worden als op
oneerlijke manier de kerk en het
gezag, maar meer nog de mensen
die dit willen aanvaarden, bela
chelijk worden gemaakt.
Mr. Van der Does, de afgelopen tien
jaar overziende, is toch niet onte
vreden.
„Wij hebben relatief wel iets be
reikt. Er zijn nogal wat kerken
(50) waar een Latijnse mis wordt
opgedragen. En Nederland staat
echt nog niet zo'n slecht figuur.
In het buitenland is de afwezig
heid van de Latijnse liturgie er
ger. Het is ons gelukt, de kerke
lijke overheden enige duidelijk
heid te verschaffen waar het ons
om te doen is, namelijk om het
behoud van deze lithurgie en
nergens anders om. Wij gebrui
ken ons streven niet om andere
dingen door te drijven.
Het gaat ons er overigens niet om,
het Latijn te redden, maar door
dit Latijn de liturgie. Daarmee
willen wij ook het persoonlijk ca
chet van de voorganger in de
volksmissen tegengaan. Als ik
een priester aardig vind, zoek ik
hem wel op. De volksliturgie
moet zich toetsen aan de norm
van de Latijnse liturgie".
Door zich duidelijk voor een posi
tief doel in te zetten, hoopt de
vereniging te voorkomen dat er
ook in ons land „Lefebvretoe-
standen" ontstaan. Een neven
doel is de bevordering en ver
spreiding van het nieuwe mis
saal. „Men doet wél, wat „Gooi en
Sticht" zegt, maar niét wat de bis
schoppen zeggen. Om van de
paus maar te zwijgen".
Geen pressie
Jhr. Van der Does de Willebois, de voorzitter van de 3000 leden tellende
Vereniging voor Latijnse Liturgie, die zaterdag 21 mei haar tienjarig
bestaan herdenkt met een geheel Latijnse viering van de eucharistie in
di SintJan in Den Bosch. De vereniging wil in de vernieuwde liturgie de
rijke schat aan gebeden en gezangen uit de kerkelijke traditie levend
houden.
De tot nu toe verschenen bulletins
(18) van de vereniging doorbla
derend, krijgt men een goed idee
van wat zij voorstaat.
In het eerste nummer wordt al me
teen gezegd, dat de vereniging
geen discussiegroep of gespreks-
centrum is, en zeker geen press
iegroep, maar een werkgezels
chap. Zij is noodzakelijk, omdat
„enerzijds door een eenzijdig ac
cent op het vieren van de liturgie
in de volkstaal en door een wille
keurige vormgeving daarvan het
gebruik van de Romeinse ritus in
het Latijn haast tot de uitzonde
ringen is gaan behoren, zo al niet
openlijk wordt tegengewerkt, en
anderzijds er vele gelovigen zijn
die deze ontwikkeling diep be
treuren, en dit terecht, gezien de
richtlijnen van het concilie".
Een andere overweging voor de op
richters - de Nijmeegse hoogle
raar mevrouw dr. E. Allard, jonk
vrouw R. M. J. van der Does de
Willebois en haar broer - was
daarin gelegen „dat ondeskun
dige theorieën de oorzaak zijn
van verwarring en vervlakking,
hetgeen, gelet op de functie van
de liturgie in het leven der gelo
vigen, moet leiden tot afbraak
van de geloofszekerheid".
Al spoedig bleek dat een nadere
verantwoording nodig was. Het
bestuur, waarin in de beginjaren
ook Godfried Bomans zitting
had, kwam eind 1967 met een
pleidooi voor een integrale vie
ring van de Romeins ritus. „Om
dat wij constateren dat het ge
loofsbesef en de geloofspraktijk
gaan kwijnen, als reactie op de
massale en abrupte ontluistering
van taal en stijl der mysterievie
ring, is de vereniging van oordeel,
dat zij bij haar streven op de bres
staat voor het geloof als zodanig".
Daar kwam nog wat bij. "De ont
luistering van de sacramentele
bediening, inzonderheid die van
de heilige mis, brengt ook vele
priesters in onzekerheid omtrent
de zin van hun presentie en taak
in deze tijd. Deze onzekerheid
dragen velen van hen zondag aan
zondag over op de gelovigen,
waardoor het ongeloof in de hand
wordt gewerkt".
Geen polemiek
Naar aanleiding van kritiek op de"
vereniging waarschuwde de
voorzitter de leden zich niet te la
ten verleiden tot polemiek, maar
het te zoeken in „het zelf wer
ken", in een „rustig doorwer
ken".
Begin 1970 stelde het bestuur vast,
dat de Latijnse liturgie niet los
gezien kan worden van de opvat
tingen van de celebrant. „Voor de
heilige missen die onder auspi
ciën van de vereniging worden
gevierd zullen daarom slechts ce
lebranten worden uitgenodigd
die omtrent het ambt de opvat
ting zijn toegedaan dat de pries
ter de verkondiger is van Gods
woord en bedienaar van de sa
cramenten en dat zijn wijding
hem belet voor te gaan in expe
rimenten".
Later adviseerde het bestuur, dat
zich uitdrukkelijk van
extreme stromingen als die van
pater Kotte distancieerde, wen
sen met betrekking tot de eigen
uitvaart schriftelijk vast te leg
gen, „omdat het herhaaldelijk
voorkomt dat de liturgie beslist
in strijd is met de liturgie van de
kerk".
In 1971 legde het bestuur een ver
klaring af over de legitimiteit van
de Latijnse liturgie, naar aanlei
ding van het feit dat plaatselijke
geestelijkheid medewerking
weigerde aan Latijnse misvie
ring, dit op grond van de overwe
ging dat dergelijke vieringen min
of meer illegaal zouden zijn. Maar
in november van dat jaar werd
toch geconstateerd, dat de tegen
stand van de geestelijkheid in
veel plaatsen óf was overwonnen
óf minder was geworden. „Op
andere plaatsen werken de pries
ters mee".
Gemiste kans
In hetzelfde artikel moet de voorzit
ter zich echter verweren tegen
vermanende opmerkingen, zelfs
van bisschoppen, zoals: „Denk
erom dat u niet een zelfgenoeg
zaam groepje estheten wordt", of
'God heeft geen Latijn nodig'. In
een memorandum, waarin de
verbondenheid met de bisschop
pen werd uitgesproken, vroeg het
bestuur het episcopaat om duide
lijke richtlijnen op liturgisch ge
bied, „om een eind te maken aan
de heersende chaos".
In april vorig jaar bleek, dat het be
stuur, al wil het de doelstelling
van de vereniging beperkt hou
den, de polemiek toch niet
schuwt als de essentie van de
vereniging wordt aangevochten.
De bisschoppen hadden een her
derlijk schrijven het licht doen
zien over de liturgie, waarom de
vereniging ook had gevraagd. De
vereniging ziet dit schrijven als
„een gemiste kans", „een brief
zonder kop of staart" en „een
weinigzeggend stuk"; ondanks
de toezeggingen van de kant van
het episcopaat is er niets van de
kritiek van de vereniging in terug
te vinden. „De brief geeft de ind
ruk dat van onze bisschoppen op
liturgisch gebied weinig is te
verwachten", aldus het bestuur
in een verklaring.
Vergadering
Op 21 mei is er in Den Bosch een
feestelijke vergadering ter gele
genheid van het tienjarig bestaan
van de vereniging, waarin een
boekje met richtlijnen voor de
mis ten doop wordt gehouden.
De vereniging wil meer houvast
geven in ^n tijd waarin anderen
dit nalaten.
THEO KROON
Rijnsburg viert deze maand twee domineesfeesten De hervormde ds. G.
J. van den Bogerd en de gereformeerde dr. B. van Oeveren oefenen beiden
25 jaar hun ambt uit. Ds. Van den Bogerd krijgt volgende week zaterdag, 21
mei, een receptie aangeboden, en wel in "De Voorhof', om 3 uur vooij
kerkeraadsleden en genodigden, om 5 uur voor iedereen. De dag daarna,
zondag 22, is er om 5 uur in de Grote Kerk een "herdenkingsdienst". Het
feest van dr. Van Oeveren is op vrijdag 27 mei: receptie van half 5 tot half"
in "Het Centrum" bij de Immanuelkerk. Eén receptie dus voor iedereen.
Kiezen én delen
Vanavond om 7 uur verzorgt de jongerengroep "The Lord's Folks" c
eucharistieviering in de Herensingelkerk in Leiden. Thema: "Kiezen
delen" (met het oog op de komende verkiezingen). Deze verkiezingen
bepalen ook het thema waarover wordt gesproken in een jongeren
misviering zondagmorgen om half 12 in de kerk "Jacobus de Meerdere"
Oude Wetering. Aan deze dienst werkt het jongerenkoor "De Overbrug
ging" van de Leidse Hartebrugparochie mee.
Jan van Biezen, Wim Landsman en Onno Wiersma, alle drie ingezetene
van Wassenaar, geven morgenavond om 7 uur in de Dorpskerk aldaar een
orgelbespeling. Zij spelen werken van Bach, Buxtehude, Van Noord en
Couperin.
Op 22 mei hoopt ds. P. van der Horst (Giessen-Rijswijk) intrede te doen
in de gereformeerde kerk van Katwijk aan Zee (vacature ds. Pijlman).!
Zijn bevestiger is dr. K. Dronkert, emeritus-predikant, wonende te Gelse-
laar. Beide diensten worden gehouden in de Vredeskerk te Katwijk. Ook
op 22 mei krijgt de Dr. mr. Willem van den Bergh-stichting te Noordwijk
een tweede predikant. Het is drs. J. G. Kuiper, die hervormd predikant inj
Boxmeer is geweest. Bevestiging en intrede zullen plaats hebben in de
Grote Kerk te Noordwijk-Binnen om 7 uur. Dr. W. Zijlstra, hervormd
predikant in Amersfoort, is de bevestiger.
Op Hemelvaartsdag, donderdag 19 mei, spreekt ds. G. Toornvliet in
Katwijk aan Zee, en wel om 11 uur in het gebouw "Tripodia", Hoorne-
splein 155. De titel van zijn preek is: "Onder open hemel altijd veilig".
Helen Shepherd zingt.
Beroepingswerk: Hervormde Kerk - beroepen te Ridderkerk J. Jon-
gerden Harderwijk, te Veenendaal en Wekerom W. Westland Veen; be
dankt voor Ouderkerk aan de IJssel J. P. Verkade Montfoort. Geref. Ker
ken: aangenomen naar Enter E. Overeem Luttelgeest.
De hervormde synode heeft mevrouw T. de Nie (40) benoemd tot secre
taris bij de hervormde zending voor Indonesië en voor het contact met de
hervormde vrouwen-zendingsgroepen in Nederland. Mevrouw De Nie
was eerst werkzaam als chemisch analiste en is nu voorlichter van de
afdeling textielreiniging van TNO. In Utrecht volgde zij een theologische
opleiding.
Jaarorde
De Raad van Kerken in Nederland heeft zich deze week uitgesproken
voor een interkerkelijke liturgische jaarorde. Dat zou kunnen betekenen
dat de kerken in hun eredienst alle dezelfde delen uit de bijbel lezen en die
als uitgangspunt voor hun verkondiging nemen. Ook kardinaal Wille-
brands zou zo'n orde toejuichen, maar hij moet wel de bisschoppenconfe
rentie in de arm nemen over de vraag in hoeverre een aanpassing van de
nieuwe Romeinsé jaarorde.mogelijk is.
De rk en protestantse kerken van Ierland hebben samen het geweld,
speciaal in Noord-Ierland, veroordeeld en verklaard dat zij de vredes- en
verzoeningsbewegingen'actief zullen steunen.
Kerkdienstopgaven voor Hemel
vaartsdag (volgende week donderdag)
moeten uiterlijk dinsdagmorgen om 10
uur in ons bezit zijn. Men kan ze ons ook
telefonisch opgeven: maandag- en
dinsdagmorgen tussen 9 en 10 uur: tele
foon 144941-toestel 24.
LEIDEN - Herv. Gem.: Hoogl. kerk 10
dr. Lamping, mmv cantorij, 11.45 oec.
stud, dienst; Marekerk 10 ds. Meijers, 5
ds. De Jong; Maranathakerk L Morsweg
10 ds. v. Achterberg; Bethl. kerk Driftstr.
10 ds. Pannekoek; Bevr. kerk Zuid-West
10.30 ds. Hemmes; Vredeskerk 10 ds.
Steenstra; Waalse k. 10.30 ds. Ribs;
Acad. Ziekenh. 10 ds. Bakker; Diac.huis
10.30 drs. Baan; Merenwijk 10 ds. v.
Leeuwen, 11.15 pastor Van Well. Geref.
Kerk: Zuiderkerk 10 ds. Brederveld, 5
ds. Wilschut Haarlem; Petrakerk 10 ds.
Wilschut, 5 ds. Hofman; Oude Vest 10 ds.
Overduin Veenendaal, 5 ds. Elgersma
Noordwijk; Mar. kerk 10 ds. v. Achterbe
rg, 5 ds. BrederveldBevr. kerk 9 ds. v. d.
Ree Alphen, 5 ds. Koolstra; Groenh. 10
ds. Koolstra; De Mirt 10 hr. v. Garderen;
Mierennest 10 hr. Huigen; Merenw. 10
ds. v. Leeuwen, 11.15 pastor Van Well.
Dolerende Noodgemeente Groot Leiden
(Pieterskerkstr. 1): 8.30 en 5 ds. Vreug-
denhil, Ede. Geref. K. Vrijg. (Herengr.
70): 10 en 5 ds. Gootjes. Chr. Geref. K.
(Steenschuur 9): 10 en 5 ds. Carlier. Ge
ref. Gem. (N. Rijn): 10 en 4.30 ds. Boog
aard. Geref. Gem. in Ned. (Bethl. kerk
Driftstf.): 11.30 en 5.30. Evang.-Luth.
Gem. (Hoogl. Kerkgr 10 15 ds. Happee.
Remonstr.-Doopsgez. Gem. (Pieters
kerkstr. 1): 10 ds. Kuipers. Baptistenge
meente (O. Rijn 3): 10 ds. v. Mameren.
Evang. Christengemeenschap (Middels-
tegr. 3): 10 hr. Dikkes. Zendingswerk
Middernachtsroep (Zoeterw. singel 21):
5 hr. v. Duren. Evangeliecentrum Zijl
singel 2: hr. Hilbrink Vroomshoop, di. 8
evang. Zijlstra, vrijd. 20 mei 8jeugdsam.
Pinkstergemeente (O. Rijn 3): 3 nr. Ei
kerbout Leger des Heils (Hooigr.): 10 en
7.30. Nieuw-Apost. Kerk(H. Rijndijk 24):
9.30 en 4. wo. 8 Christian Science
(Steensch. 6): 40.30 Kerk van J. Chr. v. d.
Heiligen der L. Dagen (Steensch. 6):
10.15. Oud-Kath. Kerk (Zoeterw. singel):
10 h. mis. Vrij-Kath. Kerk (Vreewijkstr.):
10.30 h. mis. Rooms-Kath. kerken: Me
renwijk zat. 7, zond. 10 en 11.15; Haag-
weg zat. 7, zond. 9, 10.45, 12 en 6.30;
Steenschuur zat. 7, zond. 8.30,10,11.30,6
en 7; Lammenschansweg zat. 7, zond. 9,
10.30, 12 en 6; Haarlemmerstr. zat. 7,
zond. 9.30, 10.45. 12.15 en 6.30; Rijndijk
281: zat. 7, zond 9.30UEN 9.30 en Bos-
huizerlaan zat. 7, zond. 9.30, 11 en 12.15;
Herensingel zat. 7, zond. 8.30, 9.30 en 11.
ABBENES - herv. Gem.: 9.30 ds. Den
AARLANDERVEEN - Herv. Gem.: 10
ds. Wolthaus, 7 hr. Nap Woerden. Geref.
Kerk: 10 ds. Van Es hallfweg, 6.30 ds.
Vree. Chr. Geref. Kerk: 9.30 en 6.30 ds.
den Hartog Veenendaal. Rk Kerk zat.
7,zond. 7.30 en 10.30.
ALPHEN AAN DEN RIJN - Herv
Gem.: Adventskerk 9.30 ds. Bogers, 6.30
ds. Lefeber; Kruiskerk 9.30 hr. Tazelaar;
Opst. Oud-Geref. Gemeente: ds. Hoog-
endijk, 6.30 ds. Gall Den Haag; Nabij 9.30
jeugdkapel; G. Herderkerk 10.30 ds. v.
Santen; De Bron 9 ds. v. Santen, 6.30 ds.
Verheul; Oudeh. weg 10 ds. Oort; Sion-
skerk 9.30 ds. De Jong Leiden, 6.30 ds.
Verploeg.
Geref. Kerk: Mar. kerk 10 ds. Vree, 6.30
ds. v. Harmeien;Salv. kerk 10 ds. v. Har-
melen, 6.30 ds. Hartkamp Hillegom;G.H.
kerk 9 ds. Koers, 6.30 ds. De Ruiter; De
Bron 9.30 ds. De Ruiter, avondmaal,
10.30 ds. Verheul, avondmaal, 6.30 ds.
Verheul, avondmaal.
Geref. K. Vrijg.: 8.45 en 6.30 ds. Borg-
dorff.
Chr. Geref. Kerk: 9.30 dienst, 2.30 ds. v.d.
Ent. Oud-Gerf. Gemeent: 9.30 en 4, wo.
18 mei 7.15 ds. Smits, Hoofdstr. 240. BaV
tistengemeente: 10 en 6.30 ds. Koekoek;
Noord (Sportlaan) 10 hr. Polderman, 7
ds. Agtereek. Volle-Evange. Gem.
(school Preludewég): 10 hr. De Jong
Rijswijk. Leger des Heils: 10 en 6.30,
Corn, de Vlamingstr. Moluks Prot. Kerk-
9.30 ds. Molle Den Bosch. Moluks
Evang. Kerk 11 DS. Sitanala. Rk kerken:
Bonifacius zat. 7, zond. 8.30, 10 en 11.30;
Piuskerk zat. 7, zond. 9, 19.30 en 11.45;
De Bron zat. 6.30, zond. 8.30 en 11.
BENTHUIZEN - Herv. Gem 9.30 ds v.
Eijk Gouda, 6 dr. Broekhuis Schoonho
ven.Geref. Gem.: 9.30 leesdienst, 2.30 ds.
Honkoop.
BODEGRAVEN - Herv. Gem.: Dorps
kerk 10 ds. Droogers, 6 30 dr.Haitsma
Woerden; Salv. kerk 10 dr. Huls Gouda,
6.30 ds. Droogers; Bethl. kerk 10 ds. De
Vreugd, 6.30 ds. De Vreugd, jeugd-
dienst.Geref. Kerk: 9.30 en 5 ds. Buiten
huis, 7 appllausdienst.
BOSKOOP: Herv. Gem., !.ij* en 6.30. Ge
ref. Kerk: 9.30 ds. Modderaar Waddinx-
vee, 5 ds. De Zwart V.schoten; De Stek
9.30 ds. Stelwagen. Chr. Geref. Kerk:
9.30 ds. Biesma Veenendaal, 3 ds. Bilkes
Bennekom. Geref. Gem.: 9.30 en 6. Op
wekkingsgemeente (Concordia); Lij*.
Verg. va. Gelovigen (Nieuwstr.); !.ij* en
5. Rk kerken: kerk zat. 7, zond. 8.45,10 en
11.30; Ontmoeting zat. 5.30, zond. 10.30.
HAZERSWOUDE - Herv Gem.: 9.30 ds.
Vermaat Vlaardingen, 6.30 ds. v.d. Lin
den Koudekerk. Geref. Kerk: 9.30 ds.
Versluys, 5 ds. Omta Boskoop.Rk kerk:
Het Anker zat. 7, zond. 8.45 en 11.45;
Bemardus zond. 10; Haz.-dorp zat. 7,
zond. 8,10 en 11.30.
HILLEGOM - Herv. Gem.; ds. Van
Brugven, 7 mevr. ds. Brekerhof Voor
hout. Geref. Kerk: 10 en 5 ds. Pou-
wels.Chr. Geref. Kerk: 10 ds. Biesma
Lisse, 7 ds. Slofstra Broek op Langedijk.
Rk kerk martinuskerk zat. 7,zond. 8.30,
10,11.30 en 12.45; Jozefkerk zat. 7, zond.
8.30, 10 en 11.30.
HOOGMADE Herv. Gem - 10 ds
Blonk te Leiderdorp. Rk kerk: zat.
7.zond. 10.
DE KAAG-Herv. Gem.: 10 ds. Carstens,
Kolummerzwaag. Rk kerk: zat. 7, zond. 8
en 10.
KATWIJK AAN DEN RIJN - Herv.
Gem.: dorpskerk 9.30 ds. De Vos, 6 ds.
Gebraad; Ontm. kerk 10 dsGebraad,
6.30 ds. Kaai Nieuwveen: school Narcis-
str. 10 ds. v. Vollenhoven Amstelveen.
Geref. kerk: 9.30 ds. Vrolijk, 5 ds. Bos
man Noordwijk. Rk kerk: zat. 7, zond.
9.30 en 11.15
KATWIJK AAN ZEE - Herv. Gem. N.
Kerk 10 ds. Arkeraats. 6 ds. Vink; O.
Kerk 10 ds. Vink 6 ds. Hovius; Ichtus-
kerk 10 hr. Vink, 5 ds. Vroegindewey;
Pniélkerk 9.30 ds. Hovius, 6 ds. Van
Roon Zeist, jeugddienst; Gr. v. Pr.
school 10 ds. Boer; Hoeksteen 10 doven-
dienst; Overduin 2 ds. Baas Geref. kerk:
Vr. kerk 9.30 ds. v. Halsema, 5 ds. Vro
lijk; Tr. kerk 9.30 ds. Eringa Den Haag,
6.30 DS. V. Halsema. Geref. K. Vrijge.:
10.15 leesdienst, 3.30 ds. Hoff. Geref. K.
Vrijg. Buiten V.;-.?ceds. Roukema,7ds.
Cornelisse. Chr. Geref. Kerk: 10 en 5 ds.
v.d; Ent. Geref. Gem.: 10 en 5 leesdienst.
Volle-Evang. Gem. (Voorstr. 100): 9.45
KOUDEKERK AAN DEN RIJN - Herv.
Gem.: 10 ds. v.d. Linden, 4.45 hr. v. Kla
veren Capelle aan de IJssel, jeugddienst.
Geref. Kerk: 10 en 7 ds. Swierts.
LEIDERDORP - Herv. Gem. en Geref.
Kerk: Dorpsstraat 10 dr. Kamma;
Hoofdstraatkerk 10 ds. Doesburg, 6.30
ds. Geursen; Scheppingskerk 9 en 10.30
ds. Geursen, 5 Sipke v. d. Land, jonge-
rendienst. Baptistengemeente: 10 br. De
Vries. Rk. kerk: zat. 7, zond. 9, 10.30 en
12.
LEIMUIDEN - Herv. Gem.: 9.30 ds. De
Vree. Geref. Kerk: 9.30 ds. Los, 7 ds. v. d.
Heiden Zw.dam. Rk kerk: zat. 7, zond.
7.30, 9.30 en 11.15.
LISSE - Herv. Gem.: grote kerk 9 ds.
Carstens De Kaag, 7 jeugddienst; Pau-
luskerk 10.30 ds. Carstens De Kaag. Ge
ref. Kerk: 10 ds. De Wit, 7 zie herv. gem.
Geref. K. Vrijg.: 10.15 ds. Simpelaar, 3 ds.
Gootjes, Leiden. Geref. K. Vryg. Buiten
V.: 9 ds. Schuurman, 5 dienst. Chr. Ge
ref. Kerk: 10 en 4.30 ds. Slofstra, Broek
op Langedijk, avondmaal. Geref. Gem.:
10 en 4. Oud.-Geref. Gem.: 9.30 en 3, 19
mei 4 ds. Woltink. Rk kerken: Agatha
zat. 7, zond. 8.30, 10 en 11.30; Poelhuys
zet. 7, zond. 9 en 11.30; Mariakerk zat. 7,
zond 8.30, 10 en 11.30; Engelbew. zat. 7,
zond. 7.30, 9.30, 11 en 5.45.
NIEUWKOOP - Herv. Gem.: 9.30 ds.
Bronsgeest, 6.30 hr. Goedhart. Geref.
Kerk: 9.30 en 6.30 ds. Treurniet Woerden.
Chr. Geref. Kerk: 9.30 en 6 30. Rk kerk:
zat. 7, zond. 7.30, 9, 10.45 en 7.
NIEUWVEEN - Herv. Gem.: 9.30 ds. Ni-
colai, 6.30 ds. Boer, Zoetermeer. Geref.
Kerk: 9 30 en 7.30 ds. v. d. Meulen Was
senaar. Rk. kerk: zat. 7, zond. 9 en 11.
NIEUW-VENNEP - Heiv. Gem.: 9.30
doopdienst, 7 ds Den Harder. Geref.
Kerk: 9.30 en 6.30 ds Wijngaarden. Chr.
Geref. Kerk: 9.30 en 3 ds. Slofstra Dok-
kum. Rk kerk: zat. 7, zond. 9.30 en 11.
NOORDEN - Herv. Gem.: 9.30 ds. Lin-
denburg, 7 dr. Bout, Huizen. Geref. Kerk
(Woerdense Verlaat): 10 en 7 ds. Noot-
eboom, avondmaal. Rk kerk: zat. 7.30,
zond. 9 en 10.30.
NOORDWIJK - Herv Gem Binnen gr
kerk 10 dr. Jansen, gemeensch.dienst, 7
ds. Keuning; Zee Hoofdstr. 10 ds. Allers
te O'geest, gemeensch.dienst, 5.30 ds.
Jansen; De Rank 10 ds. v. d. Bergh
R'dam, avondmaal, 3.30 ds. Van Eyk
Gouda.Geref. Kerk: Hoofdstr. 10 ds.
Warnink, gemeensch. dienst, 7 ds. Elger
sma; Solo Mio 9 ds. Bouma; Vinkenlaan
7 ds. Warnink; v. d. Bergh-stichting 11
ds. Elgersma. Ned. Prot. Bond: 10.30 dr.
Meyering O'geest. Rk kerken: Binnen
zat. 7, zond. 8, 10 en 11.30; aula Boeren-
burg 11; Zee zat. 7, zond. 9, 11 en 7.
NOORDWIJKERHOUT - Herv Gem.:
10 mevr. Goudt Santpoort; De Zilk 10 ds.
Keuning Noordwijk. Rk kerk: Jozefkerk
zat. 7, zond. 8,10 en 11.30; Viktorkerk zat.
7, zond. 8, 9.30 en 6.
OEGSTGEEST - Herv. Gem.: Gr. Kerk
9.30 ds. Ter Linden en pater Van Vliet,
oec. dienst van Schrift en Tafel: Paulus-
kerk 10 ds. Vegter; gem.centr. 10.30 ds.
Zuurdeeg Maarssen; gem.centr. 10.30ds.
De Mooi) jeugkerk; Van Wyckerslooth
4.30 ds. Vegter. Geref. Kerk: 10 ds.
Heemskerk, avondmaal 7 ds. De Haan,
avondmaal. Geref. K. Vryg. Buiten V.:
8.45. ds. v. d. Berg, 4 ds. Janse. Rk kerk:
Willibrordkerk zat.7,zond.9,10.30en 12;
Bonaventurakapel zat. 6.30, zond. 9 en
11. Volle-Evang. Gem. (gem. centr.): 4 hr.
v. d. Brugge.
OUD-ADA- Rk kerk: zat. 7, zond. 8.30en
10.30.
OUDE EN NIEUWE WETERING -
Herv. Gem.: 9.30 ds. Lalleman. Geref.
Kerk: 9.30 ds Heule Leerdam, 6.30 kand.
Van Loo A'dam. Rk kerk: zat. 7, zond.
8.15,9.45 en 11.30. Remonstr. Gemeente:
10 ds. Cossee, Dordrecht.
ROELOFARENDSVEEN - Rk kerken:
S. P. Bandan zat. 7, zond. 8, 9 30, 11 en
12.15; M. Presentatie zat. 7, zond. 8,9.30
RIJNSATERWOUDE-Herv. Gem.: 9.30
ds. De Kruijf, 7 ds. Bronsgeest Nieuw
koop. Chr. Geref. Kerk: 9.30 dienst. 2.15
ds. Bouw.
RIJNSBURG - Herv. Gem.: gr. kerk 9.30
ds. v. Niel, 5 ds. v. d. Bogerd; Bethelkerk
9.30 ds. v. d. Bogerd, 5 ds. v. Niel. Geref.
Kerk: Petrakerk 9.30 ds. Huisman. 5 hr.
Brouwer Katwijk; Immanuel 9.30 hr.
Brouwer, 5 ds. v. d. Kooy Lochem,
jeugddienst; Mar. kerk 9.30 ds. Hart
kamp H'gom, 5 ds. Huisman. Geref. K.
Vrijg.: 10 en 5.15 prof. Douma. Chr. Ge
ref Kerk: 9.30 en 5. Evang. Christenge
meente (aula mavo): 10 u. Rk gemee
nschap (aula tuinb.sch.): zat. 7, zond.
10.30.
RIJPWETERING - Rk kerk: zat. 7, zond.
7.30. 9 en 10.30.
SASSENHEIM-Herv. Gem 9ds Keu
ning Noordwijk, 10.30 ds. Veldkamp
Den Haag, 6.30 ds. v. Niel Rijnsburg. Ge
ref. Kerk: 9.30 ds. v. Santen, 7 ds. Huis
man Rijnsburg. Chr. Geref. Kerk: 10 en 5
ds. Rebel. Rk kerk: zat. 7, zond. 8,9.30 en
11.
TER AAR - Herv. Gem.: 9.30 ds. Katten-
berg Voorschoten, 6.30 ds. Stehouwer te
Alphen aan den Rijn. Geref. Kerk: 10 ds.
Bezemer, 6 30 ds. De Wit Lisse. Rk kerk:
kerk Langeraar zat. 7, zond. 8, 9.30,11 en
12.15; Ter Aar dorp zond. 9 en 12.
VALKENBURG - Herv Gem 10 en
6.30 ds Overgaauw. Geref. Kerk: 9 30
kand. Rootselaar A.dam, 6.30 ds. Vrolijk.
VOORHOUT - Herv. Gem.: 10 ds. Bro
kerhof. Rk kerk: zat. 7 zond. 9, 10.30 en
11.45.
VOORSCHOTEN - Herv Gem.: Dorps
kerk 10 ds. Meijering, 7 ds. v.d. Schoot;
aula NH 9.30 ds. De Zeeuw; Hulp en Heil
10 ds. Verheule; kapel Rijndijk, 10 ds.
v.d. Schoot. Geref. Kerk: 9.30 ds. De
Zwart, 5 ds. Versluys H.woude. Geref. K.
Vrijg.: 10 en 5 ds. Janssens Den Ham. Rk
kerken: M. Godskerk zat. 7, zond. 8,10 en
11.30; Laurentiuskerk zat. 7, zond. 8.30,
10.30 en 12; aula NH. 11.
WADDINXVEEN - Herv. Gem.: Brug-
kerk 9.30 ds. v.d. Heuvel, 6.30 ds. Verwe-
lius; De Hoeksteen 9.30 ds. Lam, 6.30 ds.
v.d. Heuvel; Bethelkerk 9.30 ds. Vcrwe-
lius, 5 ds. Verboom; Imanuelkerk 9.30
ds. Van Gelder, 5 ds. Schoch Zoeter-
woude. Geref. Kerk: Kruiskerk 9.30 ds.
Omta; Ontm. kerk 9.30 ds. Bolwijn, 3 be
vestiging en intrede ds. v.d. Berg. Chr.
Afgesch. Gem.: 9.30 en 5 ds. Verloop
Volle-Evang. Gem (Lindengaarde 17a):
9.30. Rk kerk: Viktorkerk 10; Ontm. kerk
8.30 en 11.45.
WARMOND - Herv. Gem.: 10 ds. Den
Tonkelaar. Rk kerk: zat. 7, zond, 8.30, 10
en 11.30.
WASSENAAR-Herv. Gem Dorpskerk
10 dr. Frederikse, 4.30 ds Tukker, 7 orge
lconcert; Kievietkerk 10 mevr. ds. Sy-
brandi Den Haag; Messiaskerk 10 ds.
Van Zanten; Dorpscentrum 9.30 ds.
Tukker. Geref. Kerk: 10 en 7 prof. Veen-
hof Amsterdam: Zuid 10 dr. Oranje
Kampen, 7 dr. Vlijm Leiden. Ned Prot.
Bond: 10.30 ds. Cuperus Den Haag.
WOUBRUGGE - Herv. Gem.: 9.30 en
6.30 ds. Blenk. Geref. Kerk: 9.30 mr.
Reugebrink Leiderdorp, 6.30 ds. Beze
mer. Rk kerk: zat. 7, zond. 10.
ZEVENHOVEN - Herv Gem.: 9.30 ds.
Kaai Nieuwveen. Geref. Kerk: 9.30 en 7
dr Wind Leiden. Rk kerk: zat. 7, zond. 9
en 10.45.
ZOETERWOUDE - Herv. Gem.: 10 ds.
Schoch, heden 7.30 tot 8 avondgebed,
elke morgen 7.15 tot 7.45 ochtendgebed.
Rk kerken: Janskerk zat. 7.30,zond. 9.30;
Chr. Dienaarkerk zat. 7, zond. 8.30 en 10;
Rijndijk Meerburg zat. 7, zond. 10, 12 en
6.
ZWAMMERDAM - Herv. Gem.: 9.30 en
6.30 ds. Mostert. Geref. Kerk: 9.30 ds. v.d.
Heiden, 6.30 ds. Los Leimuiden.
