Nasser-
meer
ZATERDAG 19 MAART 1977
Zeven jaar geleden werd in
Egypte met veel enthou
siasme de Assoeandam in
gebruik genomen, die
voor eens en voor altijd de
problemen zou oplossen
die het land in toene
mende mate met het Nijl-
water kreeg, aldus Mat-
thijs de Vrede in het tijd
schrift "Bèta". De dam,
gebouwd met Russische
hulp, werd algemeen be
schouwd als een bewon
derenswaardig staaltje
van menselijk vernuft.
Rijkswaterstaat had hem
bij wijze van spreken kun
nen bouwen.
Nu, zeven jaar later, blijkt de twij
fel, die weinigen toentertijd om
trent dit stuk vooruitgang koes
terden toch wel enigszins te
recht te zijn geweest. Het feit,
dat de dam veel onvoorziene
problemen oplevert wordt
nauwelijks nog binnenskamers
gehouden. Sterker nog, de dam
wordt in de internationale lite
ratuur over irrigatie-problemen
en rivierbeheersing steeds va
ker aangehaald als voorbeeld
van de problemen, die kunnen
ontstaan als grote werken wor
den ondernomen zonder vol
doende inzicht in hun ecologi-
j sche consequenties.
Plaag
De dam werd gebouwd omdat de -
door eeuwen heen "zegenrijk"
genoemde - overstromingen van
de Nijl steeds meer een plaag be-
gonnen te worden. Niet omdat ze
ernstiger werden, maar omdat
het stroomgebied steeds dichter
bevolkt werd en langs de Nijloe-
vers steeds meer bedrijven ge
bouwd werden waarvoor natte
voeten niet gewenst zijn. De be
volkingsgroei .had ondertussen
een situatie geschapen waarin
het beschikbare landbouwareaal
te klein was en gedurende een te
korte tijd van het jaar kon worden
gebruikt. Verder was ten be
hoeve van de werkgelegenheid
meer industrialisatie nodig,
waarvoor op haar beurt weer
energie beschikbaar moest zijn.
Redenen te over dus om in een tijd
waarin de ontwikkeling van een
land nog afgemeten werd aan de
nationale economische groeicij
fers, de dam aan te leggen met
daarachter een stuwmeer met
een oppervlakte van tegen de
6000 vierkante kilometer en een
inhoud van 164 kubieke kilome
ter. Een van de eerste voordelen
die de dam opleverde was, dat
tijdens de bouw besloten werd
over te gaan tot het voeren van
een op geboortebeperking ge
richt beleid.
Gebleken was namelijk, dat de
economische voordelen, die de
dam per hoofd van de bevolking
op zou moeten leveren, geheel
teniet werden gedaan door de
uitbreiding, die het aantal
hoofden alleen al tijdens de bouw
van de dam zou ondergaan. Ook
bleek het na de aanleg inderdaad
mogelijk, het Nijlwater beter te
benutten, en wel zodanig, dat let
terlijk geen druppel verloren
gaat.
Toch is het allemaal niet zo mooi als
het er uit ziet. Egypte heeft zijn
ontstaan en voortbestaan te dan
ken aan het slib, dat de Nijl van
oudsher met zich voert. Dit komt
voor het grootste deel uit Ethio
pië via de Blauwe Nijl. Van ver
dere natuurlijke belasting van
het water met bijvoorbeeld zou
ten is nauwelijks sprake, omdat
de gebieden waar zij water uit
krijgt door de zon en de korte
felle regenbuien vrijwel geheel
uitgeloogd zijn.
Het slib bereikt Egypte echter niet
meer. Het blijft in eerste instantie
hangen achter al eerder aange
legde dammen aan de boven-
stroom. De rest bezinkt in het
stuwmeer achter de Assoean
dam. Daar ontstaat momenteel al
een nieuwe delta tot 400 km op
Soedanees grondgebied. Het
slibvrije water, dat de dam pas
seert, zoekt echter naar een
nieuw evenwicht en doet dat bij
vrij grote stroomsnelheid.
Het gevolg is, dat de bedding van
de benedenloop van de Nijl op
onrustbarende wijze aan het ero
deren is. Tussen Assoean en de
laatste delta-dam liggen al drie
barrières die de stroomsnelheid
moeten afremmen, maar daar zul
len er nog zes bij moeten komen.
Schade
Onverwachte extra constructiekos
ten dus. Ondertussen blijkt er tot
in de Middellandse Zee sprake te
zijn van grote exologische scha
de. Het vroeger meegevoerde slib
maakte eertijds de deltamonding
tot een van de rijkste voedselge-
bieden van deze zee. De vis is er
nu vrijwel verdwenen.
En de landbouw? Het Nijlwater
overstroomt de landbouwgebie
den niet meer en laat dus geen
slib meer achter. Voordat de dam
gebouwd werd bleef elk jaar 50
miljoen ton slib op de velden lig-
In deze kaart van het Nasser-
meer achter de stuwdam bij As
soean is de oorspronkelijke loop van
de Nijl wit uitgespaard in het zwart
getekende water tussen Assoean en
de grens tussen Egypte en Soedan.
Diezelfde grens is als streepjeslijn
getekend is het linksboven ingezette
kaartje van het stroomgebied van
ae Nijl is Oost-Afrika tussen het
Victoriameer en de Middellandse
Zee.
Rond het Victoriameer, dat op de
eveneens als streepjeslijn getekende
evenaar ligt, vindt men tegenwoor
dig de staten Oeganda, Tanzania,
Roeanda en Kenia.
Het getekende Tanameer ligt in
Ethiopië,dat via de Blauwe Nijl een
groot deel van het vruchtbare slib
naar het Nassermeer levert in
plaats van zoals eertijds naar de
Nijldelta.
gen. Om dat verlies te vervangen
zijn drie miljoen ton stikstof,
550.000 ton superfosfaat en 5000
ton potas nodig. Een groot i
het oorspronkelijke indus-
traialisatieprogramma moest
worden gewijzigd ten behoeve
de bouw van kunstmestfa-
brieken, die een groot deel van de
bij Assoean opgewekte elektrici-
Gehoopt wordt
dat in 1980 de produktie genoeg is
opgevoerd om in de eigen be
hoefte van het land te kunnen
voorzien.
De grote hoeveelheden benodigde
kunstmest en het kunstmatige ir-,
rigatiesysteem waarbij overtollig
water weer naar de Nijl terug
vloeit betekenen overigens een
toenemend eutrofiëringspro-
bleem dat onoplosbaar dreigt te
worden als de barrières aange
legd zijn en de stroomsnelheid
wordt vertraagd.
Voor de bouw van'de dam werd
aangenomen, dat de industrie;
langs de Nijl goedkoop zou kun-
produceren, mede omdat het
Nijlwater zo schoon is dat het een
vrij grote chemische verontrein
iging kan hebben zonder over de.
kop te slaan. Inmiddels is echter
gebleken dat geen rekening is
gehouden met sedimentatie
chemisch afval.
De Nijl was vroeger ook stroomaf
waarts zo schoon, omdat bij de
jaarlijkse overstromingen alle
vuil meegespoeld werd. Het
zwaardere afval zakt op het
ogenblik naar de bodem en blijft
daar liggen, aangezien er zelden
of nooit wijzigingen plaats heb
ben in de stroomsnelheid.
Op landbouwgebied zijn er ook an
dere tegenvallers. Van de irriga
tiebeschavingen uit de oudheid
in dit deel van de wereld is alleen
de Nijlstreek intact gebleven,
omdat de ondergrond daar na
tuurlijke drainagemogelijkheden
had. Dit was bijvoorbeeld niet het
geval in Mesopothamië, waar de
Sumerische beschaving te
gronde ging aan verzilting, en in
Pakistan, waar de Indusbescha-
ving van het begin van onze jaar
telling te maken kreeg met wate
roverlast.
Een van de plannen die Egypte met
het gereguleerde Nijlwater had,
was de kunstmatige bevloeiing
van nieuwe landbouwgronden
buiten het oude stroomgebied.
Dat gebeurt inmiddels. Daar
blijkt de natuurlijke drainage
echter te ontbreken en in de afge
lopen zeven jaar steeg het van het
Afrika is niet erg gelukkig
met zijn meest spectacu
laire ontwikkeling sprojec-
:ten ten behoeve van ener-
1 g ie voorziening en irrigra-
tie: gigantische dammen
in de natuurlijke stromen
waaraan het werelddeelzo
rijk is.
Enige tijd geleden (16 okt.
1976) schreven wij op deze
plaats over de onvoorziene
consequen ties van de aan
leg van de Akosombodam
in de rivier de Volta
waardoor het grootste
door mensenwerk veroor
zaakte meer ter wereld, het
Voltameer van 8480 vier
kante kilometer ontstond.
Het project heeft niet de
verwachte resultaten
geoogst en de financiële
lasten bleken te zwaar
voor een ontwikkelings
land.
Aan de „andere zijde" van
het werelddeel werd aan
het eind van de jaren zes
tig de meest beroemde en
meest besproken dam ge
bouwd, de Assoeandam in
de Nijl. De bouw ervan
leidde al tot diplomatieke
verwikkelingen, die nog
altijd enigszins merkbaar
zijn in de verhoudingen en
problemen van het Midden
Oosten
De ecologische effecten van
deze dam en ook de econo
mische gevolgen zijn heel
wat anders en bepaald
niet voordeliger uitgeval
len dan men aanvankelijk
heeft verwacht.
Daarover schreef een der
redacteuren van het veer
tiendaagse tijdschrift voor
technologie en samenle
ving Bèta, Matthijs de
Vreede, een uitvoerige be
schouwing, waaraan wij
het bijgaande verhaal ont
lenen.
WETENSCHAP
TECHNOLOGIE
P. Bok
In Cairo alleen al wonen ruim
iljoen mensen op een ge
bied van 214 vierkante kilome
ter, het dubbele van Den Haag,
de dichtstbevolkte gemeente van
Nederland. In Alexandrië wo-
bijna tweemiljoen op 289
vierkante kilometer, dat is een
dichtheid van 6221.
Ondanks een stringente rege
ling voor geboortebeperking,
waardoor men de baten van
Assoeandam veilig wilde stel
len, wordt nog een sterke toene
ming van de bevolking v
wacht als gevolg van een thans
procentuele stijging van het
aantal vrouwen in de vrucht
bare periode door vroegere ge
boortegolven. Men verwacht,
dat Egypte omstreeks 1985 niet
minder dan 50 miljoen ini
zal tellen, bijna het dubbele
van thans.
Bovenstaande foto illustreert
dat ook Cairo te maken heeft
met problemen, die alle steden
in het ontwikkelde westen terro
riseren: een onvoorstelbare ver
keerschaos op de spitsuren.
grondwaterpeil van zestig meter
diepte naar twintig meter diepte.
Op het ogenblik woiden uiterst
kostbare voorzieningen
gen om te voorkomen dat het
grondwater de wortelzone
planten bereikt, waarmee het ge
hele nieuwe landbouwgebied
onbruikbaar zou zijn geworden.
Woestijngrond
Een ander probleem is trouwens,
dat het desbetreffende gebied uit
woestijngrond bestaat,
nauwelijks enige regen valt. De
grond is daar niet uitgeloogd. In
tegendeel: door eeuwenlange
evapo-transpiratie is het zoutge
halte van de bovenlaag uitermate
hoog. Met het irrigatiewater zakt
dit zout naar het grondwater, of
het spoelt terug in de irrigatieka
nalen.
Voeg hierbij dat de Nijldelta zelf
door het gebrek aan slib aan het
afkalven is en het wordt duide
lijk, dat een kosten-baten-analyse
voor de Assoeandam als hij nu
opgesteld zou worden een heel
ander beeld zou vertonen dan hij
d^ed toen besloten werd de dam
te leggen.
Dit temeer daar niet bekend is, wat
de toekomst gaat brengen. Het
stuwmeer achter de dam lijkt
voorlopig de slibtoevoer wel aan
te kunnen, maar het ligt in de lijn
der verwachting, dat de hoeveel
heid slib, die het in de toekomst
moet verwerken, sterk zal toe-
Een aantal andere dam
men en stuwmeren aan de boven
loop blijkt namelijk overbelast te
worden.
Het stuwmeer achter de Roseires-
dam in Soedan bijvoorbeeld be
reikte in 1966 2ijn diepste punt:
vijftig meter. In 1975 was het
diepste punt echter nog maar ze
ventien meter. De drie turbines in
de dam, die normaal gesproken
zestig megawatt leverden, pro
duceerden in 1975 slechts 6 me
gawatt doordat boven het kracht
station een eiland in het stuw
meer was ontstaan. De koelinstal
latie van die krachtcentrale heeft
trouwens zwaar te lijden van de
grote hoeveelheden zand, die met
het koelwater mee komen.
Voordelen
Ondertussen moet natuurlijk wor
den bedacht, dat de Assoeandam
ook grote voordelen heeft opge
leverd. Alleen al het feit, dat de
Nijl tijdens de recente droogteja
ren bijzonder weinig water be
vatte en Egypte toch voldoende
irrigatiewater had, maakt veel
goed. Langs de Nijloever heeft
een stuk ontwikkeling plaats ge
had die voor zowel het land als de
plaatselijke bevolking grote be
tekenis is geweest.
Maar desondanks is de Assoen-
dam langzamerhand een van 's
werelds bekendste voorbeelden
aan het worden van de gevolgen
van menselijk ingrijpen in eco
systemen waarvan de omvang
en de complexiteit ons er mak
kelijk toe verleiden maar vast
aan het werk te gaan in afwach
ting van de resultaten van we
tenschappelijk onderzoek. De
rekening wordt in zulke geval
len altijd gepresenteerd
