ZATERDAG 19 MAART 1977
EXTRA
PAGINA 15
een knopje (uiteraard tegen
betaling) waarna een lampje
aanfloept. Geen walm, geen
vuiligheid.
Pastoor Van der Kamp ziet die
milieubewuste devotie niet
zitten. "Als we dat in Den
Bosch zouden moeten gaan
doen, zou ik dat erg betreu
ren. Want het opsteken van
kaarsen hoort bij de St. Jan.
Dat is hier niet weg te denken.
Jong en oud stelde daar veel
prijs op. Dus laten we het
maar zo houden"
Er is nog een reden om het
stoken te continueren. De
kaarsenopstekerij brengt
aanzienlijk wat geld in het
kerklaadje. Voor de St. Jan
is dat een belangrijke
bron van inkomsten. Ar
chitect Teering: "Gebleken is
dat ondanks alle ontkerkelij
king vooral in de St. Jan toch
steeds meer kaarsen worden
opgestoken. Met andere
woorden: de devotie stijgt
hier nog steeds.
Houvast
Die kaarsen zijn voor veel kerk
bezoekers een bepaalde hou
vast. Daar moet je niet aan
tornen. Je zou er bijvoorbeeld
ook verkeerd aan doen het
opsteken van een kaars
duurder te maken om zo
doende te bewerkstelligen
dat er minder wordt gestookt.
Dan haal je bewust de devotie
omlaag en dat mag de bedoe
ling niet zijn".
Maar wat dan? De restauratie
commissie is er nog niet uit.
Zeker is in ieder geval dat de
grote boosdoener de luchtcir-
culatie is. Want de in verhou
ding weinige kaarsen die bui
ten de kapel in de kathedraal
worden opgestoken hadden
het interieur nooit zo kunnen
vervuilen. Er moet dus in de
toekomst worden voorkomen
dat de vette walm vanuit de
kapel verder de kathedraal in
trekt. Gedeeltelijk of gehele
afsluiting van de Mariakapel
zou een mogelijkheid zijn
(wordt ook sterk overwogen)
of een sterke afzuiginstallatie
die zich steeds bijtijds over de
kaarsenwalm zou kunnen
ontfermen. Een andere moge
lijkheid is nog de aanschaf
van een goedkope walm loze
kaars, maar er heeft zich nog
geen kaarsenfabrikant aan
gediend die de St. Jan dit Ei
van Columbus kan leveren.
Kopzorgen
Het zijn niet alleen de kaar
sen waar de restauratie com
missie zich zorgen
over maakt. Binnen een jaar
moet er ook door de commis
sie een uitspraak worden ge
daan over de vraag in welke
kleuren het interieur van de
kathedraal gesaust moet
worden. Om de Bosschena
ren alvast een indruk te geven
hoe het er zou kunnen wor
den zijn de schilders in de af
gelopen maanden bezig ge
weest met het in kleur zetten
van het plafond en de bin
nenmuren van de middento
ren van de St. Jan. Gekozen is
voor de kleur en vorm van de
beschildering zoals die werd
aangebracht in het begin van
de 19e eeuw.
r Het kleurenexperiment in de middentoren
Heel wat Bosschenaren hebben
m de afgelopen weken (de
diensten gaan nog gewoon
door in de kathedraal) alvast
wat kunnen proeven van dat
experimentele schilderwerk.
En de meeste reacties waren
positief. Architect Teering:
"In de eerste week na de
"onthulling" (wat er in die
koepel door schilders werd
gedaan was staads aan steeds
oog van de kerkbezoekers
onttrokken door afgedekte
werksteigers) reageerde 80
procent enthousiast, 20 pro
cent zei er nog wat aan te moe
ten wennen en 20 procent
(vooral ouderen) wezen de
kleurencombinaties af. Mo
menteel is de stand zo dat 80
procent positief tegenover de
gekozen kleuren staat".
Serieus
Het oordeel van de regelmatige
kathedraalgangers wordt
door de restauratie commis
sie erg serieus ge
nomen. Want zo redeneert
men: voor alles moet de St.
Jan zijn functie als huis van
liturgie, gebed en devotie be
houden, liefst nog versterken.
Voorkomen moet worden dat
door de restauratie van het in
terieur een vervreemding
tussen gebouw en gelovigen
ontstaan.
Men moet zich er in thuis voe
len, net zo goed als men nu
gewend is aan de vrij donkere
kerk. Teering: "De St. Jan
moet zeker geen kunsthisto
risch monument worden
maar een levende kerk waarin
onze generatie kan bidden en
leven".
Met het vaststellen van de te
gebruiken kleuren is men er
nog niet. Want welke verf
soorten moet men gaan ge
bruiken?
De St. Jan is namelijk opge
bouwd uit meer dan twintig
verschillende soorten na
tuursteen. Het zoeken is nu
naar een verfsoort die op elk
van de steensoorten houd
baar is. Voorts moet men er
duidelijkheid verkregen
worden in de vraag of het ho
rizontale en verticale vocht-
transport door de muur
een belemmering is voor de
houdbaarheid van de aange
brachte kleur.
En dan nog het probleem van de
akoestiek. Wordt die bein-
vloed door de verflaag
en zo ja: in hoeverre? De des
kundigen die hierover zijn ge
raadpleegd hebben nog geen
afdoende antwoorden kun
nen geven op die vragen.
Vooral ook omdat ze in het
verleden nog niet eerder voor
problemen van die omvang
als in de grote St. Jan zijn ge
steld. Wel zal men het ko
mende jaar alvast lering
kunne trekken kunnen hoe
de experimentele verflagen in
de middentoren zich houden.
De verflagen die onder het aan
gekoekte roet tevoorschijn
zullen komen zijn in ieder ge
val niet meer bruikbaar om
dat alle kleuren tezamen een
onmogelijke combinatie
In de afgelopen eeuwen heeft
bijna elke generatie een
stukje kathedraal gekleurd,
dikwijls in de meest bonte
tinten. De Noordelijke ring-
beuken bijvoorbeeld blijken
geelgroene ribben te hebben
en gele kolommen, het mid
denschip knalgele kolommen
en rode ribben.
"Verankerd"
Die bonte kleuren zullen niet
worden verwijderd maar met
een soort hechtingsmiddel
aan de natuurstenen "veran
kerd".
Nog geen enkele zekerheid be
staat over wat zal worden ge
daan met een aantal fresco's
(muurschilderingen) dat zich
in de St. Jan bevindt en nu
nog schuil gaat onder lagen
verf. Er zouden er ook bij zijn
van Jeroen Bosch, de 16e-
eeuwse schilder die vooral
bekend is om zijn schilderijen
waarop talloze wonderlijke
gedrochten (samengesteld uit
delen van mensen, dieren en
voorwerpen) voorkomen.
De bekende kunsthistoricus
prof. Peeters en het Centraal
Laboratorium die dit onder
zoek naar de fresco's leiden
hebben de aanwezigheid van
muurschilderingen van Je
roen Bosch nog niet kunnen
bevestigen. "Als ze er
inderdaad onder zitten dan
zullen we alle moeite doen om
ze bloot te leggen", zegt Tee-
ning.
"Alleen echter als we ook ze
kerheid hebben dat we de
fresco's afdoende kunnen con
serveren door ze bijvoorbeeld
achter glas te doen. Kan
dat niet dan laten we ze
net zo lief zitten totdat
er wel een goede conserver
ingsmethode is ontwikkeld.
Zo goed als zeker zitten er ook
fresco's in de St. Jan van
minder bekende schilders.
Daar doen we voorlopig niets
f300.000,-
De stichting Nationaal Monu
ment St. Jan, die zich ten doel
stelt de totale Icathedraal in
stand te houden heeft sinds
vorig jaar april al 300.000 gld.
ingezameld. Dat bedrag zal
worden besteed aan projec
ten die niet worden gesubsi
dieerd door de overheid. Die
projecten zijn onder meer de
restauratie van het lijdensal
taar. het orgel en de inrichting
van een schatkamer. Met die
eerste twee projecten alleen al
is 1,3 miljoen gulden ge
moeid.
Een schoongekrabde pilaar.
De kathedraal St. Jan in 's Hertogenbosch op de vrij
dagmiddag. Gelach, handgeklap, geroezemoes. Een
paaV honderd mensen verdringen zich rond het
hoofdaltaar. De blik is gericht op de man die daar met
wijdse gebaren een licht verteerbaar verhaal afsteekt.
Men is getuige van de one-man-show van pastoor
Van der Kamp. De zeereerwaarde heer staat uitleg te
geven over de huidige restauratie van "zijn"
kathedraal.
Aan het slot van zijn verhaal, als de aandacht dreigt te verslappen,
kondigt de pastoor een filmpje aan dat hij zelf in de afgelopen
maanden maakte met als thema uiteraard de restauratie. Op het
altaar draait hij het af. Normaal zou er van het draaien van een
filmpje in een kerk weinig terechtkomen. Althans, zonder te ver
duisteren, zou het er te licht zijn om de filmbeelden duidelijk te
kunnen volgen. In de St. Jan is dat echter geen probleem. En dat
komt omdat het er zo opvallend donker is.
Toevluchtsoord
Wie de werkelijke oorzaak daarvan niet kent zou bij een bezoek aan
de kathedraal al snel geneigd zijn te veronderstellen dat de trots
van Den Bosch nog steeds een regelmatig toevluchtsoord is van in
werkkledij gestoken mijnwerkers die, alvorens plaats te nemen in
de kerkbanken, zich het gitzwarte kolenstof van de kledij kloppen
waarna de luchtcirculatie er dan wel voor zorgt dat het interieur
van de kerk langzaam maar zeker een donker jasje krijgt.
De werkelijke boosdoeners zijn
echter de honderdduizenden
kaarsen die elk jaar weer ter
intentie van wie-weet-wat in
het interieur van de St. Jan
worden gestookt met als ge
volg dat m de afgelopen de
cennia op alle pilaren, vaste
beelden en gewelven zich een
smerige roet laag heeft vast
gezet. Het vinden van een
manier om de zwarte ziel van
de St. Jan weer rein te krijgen
is een van de grootste pro
blemen waarvoor de restaura
tiecommissie zich momenteel
geplaatst ziet.
Elk jaar gaan er in de kathedraal
zo'n 400.000 kaarsen in
vlammen op. Hoofdzakelijk
in de ruime Mariakapel, met
als uitschieter mei, de maand
van de Mariaverering. Dan is
het er bar en boos. Boven de
kaarsenbak vormt zich dan
een brede vuurkolom die
uitmondt in een dikke vettige
walm. Meegevoerd door de
luchtstroom bedoezelt die te
pas en te onpas het imposante
gebouw tot in de kleinste
hoekjes.
Een flop
In het verleden is er wel wat
geld uitgetrokken voor grote
schoonmaakbeurten maar
dat leverde nooit het gewen
ste resultaat op De Bossche
architect Teering, die de res
tauratie leidt: "We hebben bij
voorbeeld 'n keer het schoon
maakbedrijf CEMSTO in de
kathedraal aan het werk ge
zet. Maar dat werd uiteinde
lijk een flop. Met hun stella
ges konden ze niet hoger ko
men dan een dan of twintig,
We hebben nog wel ge
probeerd wat te stijgen maar
dat bleek te gevaarlijk. Op een
bepaald moment stond de
hele installatie te zwieberen.
Bovendien was het gewicht
van die rijdende schoon-
maakstellage zo zwaar ge
worden dat een paar grafste
nen in de kerkvloer doormid
den braken.
Financieel was het ook nauwe
lijks te doen. Voor het
schoonmaken van een klein
gedeelte van de kerk waren
we al 80.000 duizend gulden
kwijt".
Kost wat kost gaat de kathed
raal nu wel verlost worden
van de aangekoekte roetlaag.
Dat moet omdat er vergevor
derde plannen zijn het
door Herman
van Amsterdam
complete interieur van de St.
Jan te sauzen. Van wezenlijk
belang is dan wel dat
eerst een oplossing wordt ge
vonden voor het kaarsenpro
bleem. Dit om te voorkomen
dat na het sauzen de kerk in
een mum van tijd weer zwart
geblakerd is.
Alternatief
Het meest rigoreus zou zijn in
de toekomst de kaarsenop
stekerij achterwege te laten
en er een alternatief voor in de
plaats te stellen. Men zou bij
voorbeeld kunnen overscha
kelen op het "Belgische sys
teem". Daar maakt men in
veel kerken gebruik van een
voudige lampjes. In plaats
van een kaars op te steken
drukt men in de bidkapel op
