'Bevrijding'
mag niet worden
vergeestelijkt
Naam
KERKDIENSTEN
LATIJNS AMERIKA
HEEFT NU EEN
EIGEN THEOLOGIE
In alle landen van Zuid-Amerika vindt men op
het ogenblik kerkleiders die kritisch staan tegen
over de politieke en maatschappelijke werkelijk
heid in hun land, waar een bovenlaag van bevoor
rechten, gesteund door een gestreng politie
apparaat, de macht vast in handen houdt.
De mogelijkheden om de juist in dit deel van de wereld
opgekomen „theologie van de bevrijding" politieke vorm
te geven, zijn vooralsnog beperkt. Er is hier en daar zelfs
een terugslag in die kansen waar te nemen. Toch zet het
proces van bewustwording door. Het is niet meer tegen te
houden. De kerk heeft haar houding in vele opzichten ge
wijzigd en er zijn tal van geestelijken die fundamentele
maatschappelijke veranderingen voorstaan.
Dr. Koetsier: „te onkritisch tegenover het kapitalis
me".
Het kan wel eens gebeuren dat
we met iemand te maken krij
gen die zijn naam verborgen
houdt. Dat kan iemand zijn
die heimelijk het een of ander
in zijn schild voert. Dat kan
ook iemand zijn die onge
merkt het één en ander wil
spuien en daarom een ano
nieme brief schrijft.
Het is in elk geval iemand die
zich aan de openbaarheid en
daarmee aan de verantwoor
delijkheid voor zijn daden
tracht te onttrekken. Een der
gelijke anonimiteit is hoogst
bedenkelijk en afkeurens
waardig.
Meer niet
Als mensen elkaar voor het eqrst
ontmoeten, beginnen ze dan
ook met zich aan elkaar voor
te stellen. Ze noemen hun
naam. Met hun naam maken
ze zich bekend. Treden ze uit
hun anonimiteit te voor
schijn. Maar we komen dan
alleen hun naam te weten.
Meer niet. Die naam zegt niet,
wie ze zijn. Alleen hoe ze he
ten. Als we willen weten wie
iemand is, wat we aan hem
hebben, dan is het niet vol
doende dat we alleen maar
zijn naam kennen. Een na
dere kennismaking is nodig.
Ook God heeft een naam. Maar
anders dan bij mensen zegt
die naam niet alleen hoe God
heet, maar wie Hij is en wat
wij aan Hem hebben. Hij is
niet maar een godheid, zo in
het algemeen, nee, Hij heeft
een naam en onderscheidt
zich door Zijn naam van alle
andere goden.
En die naam heeft Hij ons be
kendgemaakt. Daarmee heeft
Hij Zijn wezen ons getoond.
Ik denk aan het gesprek dat Mo-
zes met God heeft als het gaat
om de bevrijding van het volk
Israël uit Egypte.
God draagt Mozes op de leiding
van deze bevrijding op zich te
nemen. Maar Mozes voelt dat
hij er zonder God niets.van te
recht zal brengen. Hij wil we
ten wie God is en wat hij aan
Hem heeft. Wie bent U, zo
vraagt hij, en wat mag ik van
U verwachten?
En dan noemt God hem Zijn
naam. Jahweh. Dat wil zeg
gen: Ik ben die Ik ben. Ik ben
bij u zoals Ik bij u ben.
Mozes' weet nu dat hij op God
mag vertrouwen. Dat hij vol
ledig op Hem kan rekenen.
God toont in Zijn daden wat
Zijn naam inhoudt: de waar
achtige en getrouwe, die ons
liefheeft en die altijd bij ons is.
Vervuld
Zo hebben Mozes en zijn volk het
ook ervaren. God heeft al Zijn
beloften vervuld. Hij heeft het
volk uit de slavernij bevrijd,
in de woestijn bewaard en
heeft het in Kanaan een
nieuw vaderland geschonken
Wij kennen God aan Zijn naam
Die naam zegt ons, dat alles wat
Hij doet is ingegeven door
Zijn liefde, waarmee Hij ons
omringt, en door Zijn trouw
waarmee Hij in onze noden
wil voorzien.
ZATERDAG 27 NOVEMBER 1976
Nu is de kerkelijke situatie in
Zuid-Amerika vrij gecompliceerd.
Wie van de geschiedenis niets af
weet, zit al gauw met een vertekend
beeld van die kerk.
Inlijving
Na de ontdekking door Columbus
sloten de koningen van Spanje en
Portugal een concordaat met de
paus die hun deze streken toewees
voor de verbreiding van het chris
tendom. De koningen kregen de
leiding bij de kerstening.
Dr. C. H. Koetsier, secretaris voor
ontwikkelingssamenwerking van
de Gereformeerde Kerken in Ne
derland, die deze week de Leider-
dorpse werkgroep Interkerkelijk
Vredesberaad informeerde over
Latijns-Amerika, vond het woord
„inlijving" in dit verband beter. Het
christendom presenteerde zich
daar met geweld. Er waren maar
weinig geestelijken die enig besef
hadden van het onrecht dat de in
heemse bevolking - de Indianen -
werd aangedaan, die begrepen, dat
dit de weg van het evangelie niet
kon zijn, en die dan ook een recht
vaardig bewind bepleitten.
Bevoorrecht
Het nieuwe geloof kreeg vaste voet,
maar onderhuids bleef het oude ge
loof voortleven, zodat men een ka
tholicisme kreeg, dat Uiterlijk ka
tholiek was - de Maria- en heiligen
verering, die hier een goede voe
dingsbodem vond, incluis - en in
nerlijk elementen behield van de
eigen volksreligie.
De positie van de kerk was die van
een bevoorrechte. Zij stond aan de
kant van de koloniale macht. Het
instituut en de officiële hiërarchie
waren doof voor het pleidooi ten
gunste van de armen. In de 18de en
19de eeuw bouwde de kerk een be
schaving op van barok, waarvan de
imposante heiligdommen uit die
tijd nog getuigen. Zij stralen rijk
dom en de dominante positie van
de kerk uit. Tegelijkertijd werd
deze via haar instituten groot
grondbezitter.
staat, meer en meer op Rome terug
te vallen.
Westers
Het tekort aan opleiding en aan
priesters was er in de 20ste eeuw
oorzaak van, dat Zuid-Amerika na
een oproep van de paus opnieuw
tot missiegebied werd verklaard.
Ook Nederland leverde met hon
derden priesters zijn aandeel in het
onderwijs en pastoraat. Door deze
ont-nationalisering kreeg de kerk,
anders dan in Azië en Afrika, een
meer westers karakter. Het bracht
haar in een positie van afhankelijk
heid, aangewezen als zij was op bui
tenlandse krachten en buitenlands
geld.
Dr. Koetsier, die als staflid is toege
voegd aan het Algemeen Diakonaal
Bureau van de Geref. Kerken en
vijf weken door Zuid-Amerika
heeft gereisd, noemde drie vormen
van katholicisme nu:
lende bewegingen, zoals die van
'Christenen voor het socialisme', en
dat een hoopgevende betrokken
heid toont met het streven naar
vernieuwing van de samenleving.
Een middel daartoe is de politise
ring van het evangelie, die afrekent
met doffe berusting en slaafse ge
hoorzaamheid.
Naar Europa
.De beweging „Christenen voor het
socialisme" is inmiddels naar Eu
ropa overgeslagen. Een paar weken
geleden .hield ze op Woudschoten
een driedaags Europees congres.
De Delftse studentenpredikant
Rochus Zuurmond is een van haar
voormannen.
De positie van de revolutie-gezinde
geestelijken in Zuid-Amerika is,
naardr. Koetsier verklaarde, uiterst
moeilijk. Ze zijn gedwongen om
„onder de grond" te gaan of uit te
wijken. Medewerkers bijvoorbeeld
van de Braziliaanse bisschop Dom
Helder Camara staan regelmatig
bloot aan intimidatie en andere
vormen van geweld.
De omvang van de progressieve
beweging is moelijk te schatten,
maar haar toenemende invloed is
duidelijk merkbaar, tot in de be
sluiten en verklaringen van bis
schoppenconferenties toe.
Protestanten
Het protestantisme in Zuid-
Amerika dateert uit de 19de eeuw,
toen het veld winnende liberalisme
ruimte eiste voor vrijheid van me
ningsuiting. Met name voor de pro
testantse kerken in de Verenigde
Staten van Noord-Amerika was dit
het sein om in het Zuiden zending
te gaan drijven. Een voornaam mo
tief was, dit continent aan het, in de
Noordamerikaanse opvatting van
toen, verfoeilijke rooms-
kathoLicïsme te onttrekken.In de
tweede helft van de 19de en het be
gin van de 20ste eeuw is een stroom
van zendingsarbeiders in de zuid
elijke landen terechtgekomen.
Steun vonden zij in kringen van
Europese immigranten.
De protestantse beweging had ech
ter niet de taal en de cultuur om
aansluiting te vinden bij de lagere
bevolkingsgroepen. Ze kreeg
vooral weerklank in de midden
klasse, en de uit deze zending ont
sproten kerken hechten dan ook
aan een situatie waarin de midden
klasse en de hogere klasse zich wel
bevinden. Sommige van deze ker
ken vertonen nauwelijks enige be
trokkenheid met het maatschappe
lijke gebeuren; ze sluiten zich af
voor zaken als het betrachten van
gerechtigheid en herverdeling van
arbeid en inkomen.
Zaad
Wie wél de taal van de minder be
voorrechten en de armen spreekt,
dat is de Pinksterbeweging. Die
mag dan een vorm van evangelie
verkondiging voorstaan die meer
'gericht is op het persoonlijke ziele-
heil dan op maatschappelijke ver
anderingen, maar de steun die men
daar elkaar geeft, en de sterke ge-
meenschapsbeoefening zouden
wel eens het zaad kunnen worden
van een bewustwordingsproces
naar maatschappelijke verander
ingen. Er worden daar nu al
maatschappij-kritische tonen ge
hoord.
In deze kentering proberen katho
lieke en protestantse theologen tot
een gemeenschappelijke theologie
te komen. Eeuwenlang is Europese
theologie wereldtheologie geweest.
Nu wordt de westerse theologie ge
confronteerd met andere inzichten.
Voor het eerst is er sprake van een
Latijns-Amerikaanse theologie.
Analyse
De theologen van de bevrijding
hebben ongetwijfeld kennisgeno
men van de politieke theologie in
het Westen, maar zij willen toch
hun inzichten als een oorspronke
lijke theologie presenteren. Die is
gebouwd op een analyse van de
samenleving. Men begint niet bij
Gods openbaring, mens en zonde
val, Christus en verlossing, maar bij
de samenleving zelf, en komt van
daaruit bij de dogmatiek. Een theo
logie dus, die een christelijke re
flectie is op het menselijk handelen
en die ook de structuren van dat
handelen kritisch doorlicht.
Heil
Evangelisch heil en historisch pro
ces staan daarbij niet tegenover el
kaar. Het heil grijpt niet voöruit
naar een onzichtbare toekomst,
maar is gekoppeld aan veranderin
gen hier en nu. Kort gezegd: bevrij
ding mag niet worden vergeeste
lijkt. Men vereenzelvigt zijn situatie
met het volk van Israël onder de
slavernij van Egypte. En uittocht is
er niet alleen uit het diensthuis van
zonde, maar ook uit politieke en
economische onderdrukking.
De inlichtingen, waarover dr. Koet
sier beschikt, wijzen erop, dat er
tussen de revolutionaire en piëtisti
sche (gericht op het persoonlijk
heil) stromingen nog maar weinig
contact bestaat. Tekenen van toe
nadering zijn er overigens wel. In
de Billy-Graham-beweging bij
voorbeeld lopen tegenwoordig,
theologen mee, die wel degelijk be
langstelling voor maatschappelijke
vraagstukken hebben.
Marxisme
Is in de „theologie van de bevrij
ding" de marxistische tendens
geen struikelblok voor met name
de westerse landen?
Dr. Koetsier meent dat deze theo
logie zich van marxistische begrip
pen, als klassenstrijd en meer
waarde van de arbied, bedient om
dat zij bij haar analyse van de sa
menleving de diepe kloof ziet tus
sen rijk en arm. Maar men onder
scheidt daarbij wel degelijk het
marxisme als totale ideologie of als
een manier om tot een scherpe ana
lyse van de samenleving te komen.
Wij in het Westen doen dat niet. Om
zijn ideologie is het marxisme al
veroordeeld. Bovendien vindt
Koetsier dat de westerse christenen
te onkritisch tegenover het kapita
lisme zijn geweest.
Pretentie
Is het niet pretentieus, de theolo
gie zo'n belangrijke rol te laten
spelen?
Koetsier wil niet zeggen dat de
theologie zo ontzettend gewichtig
is voor de koers van de wereldsa
menleving. Elke ketter heeft zijn
letter. Men construeert een theolo
gie die bij zijn eigen doelstellingen
past Maar het bijzondere van de be
vrijdingstheologie is nu juist, dat ze
geen aanpassing predikt maar kri
tisch is. Ze dient niet als onder
bouw van de bestaande orde, maar
leidt al tot een bewustwordings
proces in talrijke basisgroepen die
op hun beurt elkaar weer helpen in
het doordenken van de situatie.
Het kan deze theologen lijf
en goed kosten.
S. J. DE GROOT
Johanneskerk
- deze is verkocht -
De gospelgroep „Manna" uit
Maarssen werkt morgenavond om
half 8 mee in een speciale dienst in
de Baptistenkerk te Leiden, Oude
Rijn 3. "Manna" is een drietal en-,
thousiaste jongelui die en een ge
heel eigen stijl Nederlandstalige
liederen zingen. Hun instrumenta
rium bestaat uit piano, bas, gitaar
en vibrafoon. Ze treden regelmatig
op in koffiebars en kerken. De
evangelist A.P. van der Sande uit
Zwijndrecht zal spreken over
"Waar hebben wij het over?"
In de Wassenaarse Dorpskerk
wordt morgenavond om 7 uur een
cantatedienst gehouden. Koor, or
kest en solisten geven een uitvoer
ing van Bachs cantate "Nun komm
der Heiden Heiland".
Het fotootje in deze rubriek toont
de kerk in Bussum die aan de
Joodse gemeente aldaar is ver
kocht. Deze week publiceerden wij
een verhaal over het lot van de Ne
derlandse synagogen en de ver
koop van enkele kerken aan Joodse
gemeenten. Daarbij stond een foto
van een kerk, maar dat was de Ver-
losserkerk in Bussum en die is juist
niét verkocht. Het is de kleine Jo
hanneskerk, vlakbij de huidige sy
nagoge, die aan de Joodse ge
meente is overgedragen
Dat vertelde ons de warmondse
predikant Den. Tonkelaar, die van
1955 tot 1972 predikant in Bussum
is geweest. De Johanneskerk -
voorheen Engkerk - werd kort na
de oorlog hervormd, toen het gere
formeerde kerkgenootschap "in
hersteld verband" samensmolt met
de Hervormde Kerk
Het Friese comité „Beleidsom
buiging IKON" gaat een brief stu
ren naar 2500 kerkeraden in het
hele land om te proberen van deze
interkerkelijke omroep weer een
representatieve kerkelijke omroep
te maken. Actieleider F. Wesseling
verwijt de IKON eenzijdig beleid.
Golf
Humanisme en liberalisme schoten
echter in de 19de eeuw ook wortel
in de Zuidamerikaanse geest. De
golf van „vrijheid, gelijkheid en
broederschap" was niet te stuiten.
Er ontstonden zelfstandige repu
blieken en vanuit de maatschappe
lijke bovenlaag klonk kritiek op de
kerk als een bolwerk van conserva
tisme. In het verbond tussen natio
nale elite en kerkelijke hiërarchie
kwamen breuken. Het gevolg was,
dat de kerk zich min of meer op
sloot achter een dam tegen de
nieuwe ideeën. Ze werd een anti-
vernieuwingsinstituut. En de be
tere verbindingen stelden haar in
een volkskatholicisme dat zijn
wortels heeft in de tijd van de ker
stening, met bestanddelen van
oude religies en met een devotie die
nauwelijks enige verwantschap
heeft met de maatschappelijke
werkelijkheid;
het burgerlijk katholicisme van
de middenklasse, westers georiën
teerd, dat het merendeel van de
scholen, instituten en medische en
sociale instellingen beheerst en
zich in de bestaande toestand wel
bevindt;
een revolutionair katholicisme,
dat zich manifesteert in verschil-
LEIDEN - Herv. Gemeente Hooglandse
kerk 10 ds. Pannekoek, 11.45 oec. stu-
dentendienst; Marekerk 10 ds. De Jong
HA, 5 ds. Meijers; Maranathakerk 10 ds.
Hemmes; Bethlehemkerk 10 ds. Wagen
voorde; Bevrijdingskerk 9 ds. Boogert;
Vredeskerk 10 dr. Lamping HA; Waalse
kerk 10.30 ds. Ribs; Acad. Ziekenhuis 10
ds. Bakker; Diac. huis 10.30 prof. dr. Be
rkhof; jeugdkapel Vredeskerk 10 mevr.
Westera; jeugdkapel G. Herder, Oude
Vest 13, 10.30 hr. Burggraaf; Merenwijk
10 ds. Langenbach. Geref Kerk: Zuid-
erkerk 10 ds. Sijtsma, 5 ds. Bovenberg;
Petrakerk 10 ds. Koolstra, 5 ds. Winter
Den Haag; Oude Vest 10 ds. Winter. 5 ds.
Sijtsma; Mar.kerk 10 ds. Hemmes, 5 ds.
Hortensius; Bevrijdingskerk 10.30 ds.
Bovenberg, 5 ds. Koolstra; Groenhoven
10 ds. Hortensius; De Mirt L. Rijndijk 10
hr. v. d. Velden; Mierennest, Morsweg 10
mevr. Owèl. Dolerende Noodgemeente
Groot Leiden (Herengr. 70): 8.30 en 7 hr.
Oosting Leersum. Geref. Kerk Vrijg.: 10
ds. Gootjes, 5 ds. Schreuder. Chr. Geref.
Kerk: 10 dienst, 3 ds. Van Dijk Gouda.
Geref Gemeente 10 en 4.30 ds. Boog
aard. Geref. Gemeente in Ned.: 11.30 en
5.30 leesdienst, in Betlehemkerk Drift-
straat. Evang. Luth. Gemeente 10.15 ds.
Happee. Rernonstr.-Doopsgez. Gemeen
te dr. Meijering, 10.15 Pieterskerkstr 1.
Baptistengemeente 10 ds. v. Mameren,
O. Rijn 3. Evang. Christengemeente
(Middelstegr. 3) 10 hr. Dikkes. Zen
dingswerk Middernachtsroep (Zoe-
terw.singel 21): 5. Evangeliecentrum
Zijlsingel 2: 10 hr. Grootveld, di. 8 evang.
Zijlstra. Pinkstergemeente (O. Rijn 3) 3
ds. v. Twillert.
Nieuw-Apost. Kerk (H. Rijnd. 24Y. 9.30
en 4, wo. 8. Leger des Heils, Hooigr. 10 en
7.30. Soefie-bew., zaal Pieterskerk, 11
mevr. Duyster, ond.: „De Weg". Chris
tian Science (Steenschuur 6) 10.30; Kerk
van J. Chr. v. d. Heiligen d. Laatste Da
gen (Steenschuur 6) 10.15. Oud.-Kath.
Kerk: zat. 7 nam. h. dienst. Vrij-Kath.
Kerk: 10.30 h. mis, Vreewijkstr. 19. Rk
kerken; Haagweg zat. 7, zond. 9,10.45,12
en 6.30; Steenschuur zat. 7, zond. 10,
11.30, 6 en 7; Lammenschansweg zat. 7,
zond. 9,10.30,12 en 6; Haarlemmerstraat
zat. 7, zond. 9, 10.30, 12 en 6.30; Rijndijk
281: zat. 7, zond. 9.30 en 11.30; Boshuizer-
laan zat. 7, zond. 9.30 11 en 12.15; Heren-
AARLANDERVEEN: Herv. Gem.: 10
ds. Wolthaus, 7 hr. Christ Leiden. Geref.
Kerk; 10 ds. Boonstra te Wassenaar, 6.30
ds. Vree. Chr. Geref. Kerk: 9.30 dienst. 3
ds. Kok Eemdijk. Rk. kerk: zat. 7, zond.
7.30 en 10.30.
ALPHEN AAN DEN RIJN - Herv. Ge
meente Adventskerk 10 ds. Hane-
maayer, 6.30 ds. Fokkema; Kruiskerk 10
ds. Gerssen Utrecht; Opst.kerk 10 ds.
Lefeber, 4.45 zang, 5 ds. Batelaan Voor
schotenjeugddienst; Nabij 10 ds. Bogers
jeugdkapel; G. Herderkerk 10.30 dr. v.
Santen; De Bron 9 dr. v. Santen, 5 ds.
Verploeg, 6.30 zangdienst, voorg. Sipke
v. d. Land; Driehoorne 7 interk. dienst,
dr. v. Santen; Oudshoomseweg 10 ds.
Oort; Sionskerk 9.30 ds. v. Eijk Gouda,
6.30 ds. Verploeg. Ger.kerk: Mar.kerk 10
ds. Vree, 6.30 ds. v. Harmeien; Salv.kerk
10 ds. v. Harmeien, 6.30 hr. Tenyenhuis;
G. Herderkerk 9 ds. Verheul, 6.30 ds. v. d.
Ree; De Bron 9.30 ds. v. d. Ree, 10.30 ds.
Verheul, 6.30 S. v.d. Land. Geref. Kerk
Vrijg.: 8.45 dienst, 2.30 ds. Feenstra, HA.
Geref. Kerk Vrijg. Buiten Verband: 10.30
ds. v. d. Brink. Overschie, 4.30 hr. v. d.
Hout. Chr. geref. Kerk: 9.30 dienst, 2.30
ds. v. d. Ent. Oud. Geref. Gemeente 9.30
en 4. Baptistengemeente 10 en 6.30 ds.
Koekkoek; Noord (Sportlaan) 10 hr. Vel-
lekoop. Leger des Heils: 10 en 6.30 sa
menkomst Volle-Evangeliegemeente
(geb. Kindervreugd): 10 hr. De Jong.
Remonstr. Kring: 10 ds. Bongartz. Mo
luks Evang. Kerk: 11 ds. Sitanala. Mo
luks Prot. Kerk: 9.30 ds. Molle Den
Bosch. Rk. kerken: Bonifacius zat. 7,
zond. 8.30 10 en 11.30; Piuskerk zat. 7,
zond. 9. 10.30 en 11.45; De Bron zat. 6.30,
zond. 9 en 11.
BENTHUIZEN - Herv. Gemeente: 9.30
en 6 ds. Den Dikken. Geref. Gemeente:
9.30 en 6 leesdienst, 1 dec. 7.30 stud. Vo
gelaar Mijdrecht.
BODEGRAVEN - Herv. Gemeente
Dorpskerk 10 ds. Droogers, 6.30 ds.
Cnossen Woerden; Salvatorkerk 10 ds.
Verwey Krimpen aan de IJssel, 6.30 ds.
De Vreugd; Bethlehemkerk 10 kand.
Plaisier Utrecht, 6.30 ds. Wieman Vlaar-
dingen. Geref. Kerk: 10 en 6.30 ds. Bui
tenhuis.
BOSKOOP - Herv. Gemeente: 9.30 en
6.30 dienst. Geref. Kerk: 9.30 em 5 ds.
Dijkstra; De Stek 9.30 ds. Heymans. Chr.
Geref. Kerk. 9.30 en 4.30 ds. Carlier Lei
den, HA. Geref. Gemeente: '9.30 en 6
dienst. Opwekkingsgemeente (geb.
Concordia): 9.30 dienst. Vergadering van
Gelovigen (Nieuwstraat): 9.30 en 5. Rk
kerk: kerk zat. 7, zond. 8.45, 10 en 11.30;
Ontmoeting zat. 5.30, zond. 10.30.
HAZERSWOUDE - Herv. Gemeente:
9.30 en 6.30 ds. Geertsema. Geref. Kerk:
10 ds. Versluys, 5 ds. Huizebosch Wou-
brugge. RK kerken: Michael zat. 7, zond.
9; Bemardus zat. 7. zond. 10.30; Ridder-
hof 10.30; Haz. dorp zat. 7, zond. 8, 10 en
11.30.
dienst in herv. kerk. Chr. Geref. Kerk:
10.30 ds. v. d. Kamp, 7 zie geref. Kerk. RK
kerk: Martinus zat. 7, zond. 8.30,10,11.30
en 12.45; Jozef zat. 7, zond. 8.30, 10 en
11.30.
HOOGMADE - Herv. Gemeente: 10 10
ds. Blenk Woubrugge. RK kerk: zat. 7,
zond. 8 en 10.30.
DE KAAG - Herv. Gemeente: 10 ds. Jan
sen Noordwijk, 7 ds. Carstens. RK kerk:
zat. 7, zond. 8, 10 en 7.
KATWIJK AAN ZEE - Herv. Gemeente:1
N. Kerk 10 ds. De Vos, 6 ds. Hovius; O.
Kerk 10 ds. Catsburg, 6 ds. Boer; Ich-
thuskerk 10 ds. Hovius, 5 ds. Harteveld
R.dam; Pniëlkerk 9.30 ds. Boer, 6 ds.
Catsburg; Gr. v. Pr.sch. 10 ds. Vroegin-
dewey; Hoeksteen 10 dovendienst;
Overduin 2 ds. Baas. Geref. Kerk: Vre
deskerk 10 ds. Bouma Noordwijk HA, 5
ds. Snoey te Noordwijk HA, Triumf.kerk
10 ds. De Vries HA, 5 ds. De Vries HA.
Geref. Kerk Vrijg.: 10.15 en 3.30 ds. Hoff.
Geref. Kerk Vrijg Buiten Verband: 8.45
dienst, 7 ds. Waagmeester Den Haag.
Chr. Geref. Kerk: 10 en 5 ds. v. d. Ent.
Volle-Evangeliegemeente (Voorstr. 100):
9.45. Soefie-beweging: woensdag 8.30
KOUDEKERK AAN DEN RIJN - Heiv.
GEm Gem. hr. Stroo, 5 interkerkelijke
adventviering. Geref. Kerk: 10 ds.
Swierts, 5 zie herv. gem.
LEIDERDORP - Herv. Gemeente en
Geref. Kerk: Dorpskerk 10 ds. Geursen;
Hoofdstraaikerk 10 mevr. Sysling, 6.30
ds. Geursen; Scheppingskerk 9 en 10.30
ds. v. Loenen, 5 ds. v. Tuinen Amster
dam; Leythenrode 10 ds. Meines en drs.
Blonk, HA. Baptistengemeente: 10 br.
Lourens, 5 br. De Vries. RK kerk: zat. 7,
zond. 8.30. 10 en 11.30.
LEIMUIDEN - Herv. Gemeente: 9.30 ds.
v. Hoegee te Alphen, 7 ds. De Vree,
jeugddienst in geref. kerk. Geref. Kerk:
9.30 ds. Heule te Leiden, zie herv. RK
kerk: zat. 7, zond. 7.30, 9.30 en 11.15
LISSE - Herv. Gemeente: gr. kerk 10 ds.
Overgauw Valkenburg; Pauluskerk 10
en 7 ds.v.d. Velden. Geref. Kerk: 10 en 5
ds. De Wit. Geref. Kerk Vrijg.: 10 dienst,
5 ds. Simpelaar. Geref. Kerk Vrijg- Bui
ten Verband: 9 en 5 ds. Verleur Amers
foort Chr. Geref. Kerk: 10 en 4.30 ds.
Slofstra Dokkum, HA. Geref. Gemeente:
10 en 4 ds. Hakkenberg, HA, 1 dec. 7.30
ds. Hakkenberg. Oud-Geref. Gemeente:
9.30 en 3. RK kerken: Agatha zat. 7, zond.
8.30,10 en 11.30; Poelhuis zat. 7, zond. 9
en 11.30; Mariakerk zat. 7, zond. 8.30, 10,
11.30 en 5.30; Engelbew. zat. 7, zond. 7.30,
9.30, 11 en 5.45.
NIEUWKOOP - Herv. Gemeente: 9.30
en 6.30 ds. Bronsgeest, HA. Geref. Kerk:
ds. v. d. Veen Krimpen aan de
10.45 en 7.
NIEUWVEEN - Herv. Gemeente: 9.30
ds. Kaai, 6.30 ds. Nicolai. Geref. Kerk:
9.30 en 7 ds. Baas Amsterdam. RK Kerk:
zat. 7, zond. 9 en 11.
NIEUW VENNEP - Herv. Gemeente:
9.30 ds. Van Winterswijk Bennebroek, 7
ds. Govers. Geref. Kerk: 9.30 ds. Wijn
gaarden, 4.30 ds. v. Hall Zandvoort. Chr.
Geref. Kerk: 9.30 en 3 prof. dr. Versteeg
Apeldoorn. RK kerk: zat. 7, zond. 9.30 en
kerk: zat. 7.30 7.30, zond. 7.30,9 en 10.30.
NOORDWIJK - Herv. Gem. Zee Hoofd
straat 10 ds. Keuning, De Rank 10 ds. v.
Vliet, Papendrecht, 5.30 ds. Keuning, 7
ds. v.d. Bergh R.dam, Sole Mio 9 ds.
Keuning, Binnen 10 ds. Kool Katwijk
aan Zee, 7 dr. Jansen, Geref. Kerk Zee 10
ds. Warner Barendrecht, 5 ds. Elgersma,
Binnen 9.30 ds. Bosman, 5^ds. Warner,
v.d. Berghstichting, 11 ds. Elgersma,
Ned. Prot. Bond 10.30 ds. Zwartendijk
Den Haag, in aula Oude Zeeweg, RK
Kerken Zee 8, 11 en 7, Binnen 8, 10 en
11.30.
NOORDWIJKERHOUT - Herv. Gem.
10.30 ds. Streefland, De Zilk 10 hr.
Goedhart Nieuwkoop, RK Kerk Jozef
zat. 7, zo. 8.10.11.30 en 6, Viktor zat. 7. zo.
8, 9.30,11 en 6. De Zilk zat. 7, zo. 8.30,10
en 11.30,Bavo9.30,S.Mariazat.7 zo. 10.
OEGSTGEEST - Herv. Gem. Groene
Kerk 10.30 ds. Callenbach te Nijkerk,
Pauluskerk 10 ds. Ter Linden, Gem.
centr. 10.30 ds. Noorman Bussum, Gem.
centr. 10.30 ds. Sasse, jeugdkerk, Geref.
Kerk 10 en 7 ds. Heemskerk, Geref. Kerk
Vrijg. 9.30 en 3 ds. Simpelaar, Geref.
Kerk Vrijg- Buiten Verband 8.45 ds. v.d.
Brink. 4 ds. v.d. Berg. RK Kerk Willi-
brord kerk zat. 7, zo. 10 en 12, Bonaventu-
rakapel zat. 6.30, zo. 9 en 11.
OUD ADE - RK Kerk zat. 7, zo. 8.30 en
10.30
OUDE EN NIEUWE WETERING -
Herv. Gem. 9.30 ds. Lalleman, 5 zie Ge
ref. Kerk, Geref. Kerk 9.30 drs. Holtrop, 5
ds. Hoornstra, gez. dienst met herv.
gem., RK Kerk zat. 7, zo. 8, 9.30 en 11.
ROELOF ARENDSVEEN - RK Kerken
S. P. Banden zat. 7, zo. 8.9.30,11 en 12.15,
M. Presentatie zat. 7, zo. 8, 9.30 en 11.
RIJNSATERWOUDE - Herv Gem. 9.30
ds. De Vree, 7 ds. Hoogendijk Alphen,
Chr. Geref. Kerk 9.30 dienst, 2.15 ds.
RIJNSBURG - Herv. Gem. Grote Kerk
9.30 ds. v.d. Bogerd, 5 ds. Den Olde Rot
terdam, Bethelkerk 9.30 ds. Baas Kat
wijk, 5 ds. v.d. Bogerd, Geref. Kerk Pe
trakerk 9.30 en 5 ds. Damsma, Imma-,
nuelkerk 8.30 en 5 dr. v. Oeveren, Mar.
kerk 9.30 en 5 ds. Huisman, in alle dien
sten HA, Geref. Kerk Vrijg. 10 dienst, 3
ds. Geelhoed. Chr. Geref. Kerk 9.30 en 5
hr. Oppenhuizen, stud. Apeldoorn,
Evang. Christengem. (aula mavo); 10
dienst, RK Gemeenschap (aula tuin
bouwschool) zat. 7, zo. 10.30.
RIJPWETERING - RK Kerk zat. 7, zo.
7.30, 9 en 10.30.
SASSENHEIM - Herv. Gem. 9 ds.
Streefland Noordwijkerhout, 10.30 ds.
Batelaan te Voorschoten, 6.30 ds. Teyge-
ler Katwijk aan den Rijn, Geref Kerk 10
ds. Korenhoff Heemstede, 5 ds. v. San
ten, Chr. Geref. Kerk 10 en 5 ds. Rebel,
Ned. Prot. Bond Julianalaan 17,10.30 hr.
Den Boeft Voorschoten, RK Kerk zat. 7,
zo. 8, 9.30 en 11.
TER AAR - Herv. Gem. 10 ds. Linden-
burg, 6.30 ds. Lindenburg, open deur-
dienst, m.m.v. Looft den Heer, Geref.
Kerk 10 ds. Bezemer 6.30 ds. De Wit Lis-
se, RK Kerk Langeraar zat. 7, zo. 8, 9.30,
11 en 12.15, Dorp zo. 9 en 12.
VALKENBURG - Herv. Gem. 10 hr.
Vink Katwijk aan Zee, 6.30 ds. Keuning
Noordwijk jeugddienst, Geref. Kerk 9.30
en 6.30 ds. Rooze, 's morgens jeugd
dienst, Geref. Kerk Vrijg. 9.30 dienst,
7.15 ds. Hoff.
VOORHOUT - Herv. Gem. 10 ds. Bro
kerhof HA, RK Kerk zat. 7, zo. 9,10.30 en
11.45.
VOORSCHOTEN - Herv. Gem. Dorps
kerk 10 ds. Lentz, aula NH 9.30 ds. De
Zeeuw, kapel Rijndijk 10 ds. v.d. Schoot,
Hulp en Heil 10 ds. Verheule, Geref.
Kerk 10 ds. Geel, Baarn 7 ds. Elgerms
Noordwijk, jeugddienst, Geref. K. Vrjj-
gem. 10 en 5 ds. W. G. d. Vries. RK Ker
ken M. Godskerk zat. 7, zo. 8,10 en 11.30,
Laurentius zat. 7, zo. 8.30, 10.30 en 12,
aula NH 11.
WADDINXVEEN - Herv. Gem. Brug-
kerk 9.30 ds. Verboom, 6.30 ds. Noorder-
graaf Utrecht, Hoeksteen 9.30 ds. Schip
per Dordrecht 6.30 ds. v.d. Heuvel, Be
thelkerk 9.30 ds. v.d. Heuvel, 5 ds. Ver
boom, Geref. Kerk Kruiskerk 10 ds.
Modderaar, 5 ds. Groeneveld Gouda,
Ontm. kerk 10 ds. Prins Den Haag, 5 ds.
Modderaar, Oud Geref. Gem. 10 en 6.30,
Chr. Afgesch. Gem. 9.30 en 5 ds. Verloop,
Rem. Gem, Volle Evang. gem. (Linden-
gaarde 17a) 9.30 hr. v.d. Heyden, RK
Kerk Ontm. kerk zat. 7, zo. 8.30,11.45 en
6.30, Viktorkerk zat. 7, zo. 10.
WARMOND - Herv. Gem 10 ds. Den
Tonkelaar, m.m.v. koor RK Kerk zat. 7,
zo. 8.30, 10 en 11.30.
WASSENAAR - Herv. Gem. Dorpskerk
10 dr. Frederikse, 7 cantatedienst, Kie-
vietkerk 10 ds. Wiersma, Messiaskerk 10
hr. Taal, 4.30 ds. De Jong Leiden, Dorps
centrum 9.30 ds. Verploeg Alphen, Ge
ref. Kerk 10 kand. Tenyenhuis Alphen, 5
dr. Vlijm Leiden, Zuid 10 en 5 ds. Bech,
Ned. Prot. Bond 10.30 ds. Pols Den Haag.
WOUBRUGGE - Herv. Gem. 9.30 ds.
Hagen Voorburg, 6.30 ds. Blenk, Geref.
Kerk 9.30 ds. Huizebosch, 6.30 ds. Ver
sluys, Hazerswoude, RK Kerk zat. 7, zo.
10, Ned. Prot. Bond 7 nam., dr. Meijering
Leiden.
ZEVENHOVEN - Herv. Gem. 9.30 ds.
Nicolai 7 ds. Kaai Nieuwveen, in geref.
kerk, Geref. Kerk 9.30 hr. v.d. Kraan
R.dam, 7 ds. Kaai Nieuwveen, gez.
jeugddienst, RK Kerk zat. 7, zo. 9 en
10.45.
ZOETERWOUDE - Herv. Gem. 10 ds.
Schoch, RK Kerken Janskerk zat. 7.30,
zo. 9.30, Chr. Dienaarkerk zat. 7, zo. 10 en
11.30, Rijndijk Meerburgkerk zat. 7, zo.
10, 12 en 6.
ZWAMMERDAM - Herv. Gem. 10 hr.
Christ, Leiden, 6.30ds. Mostert, in Geref
Kerk, Geref. Kerk 10 ds. v.d. Heiden, 6.30
ds. Mostert.
