Bisschop van Myra leek
weinig op Sint van nu
Hoe letterkoeken te bakken
De drie
knapen
in de
Museum in
oude winkel
Vroegste viering dateert uit 1360
ZATERDAG 27 NOVEMBER 1976
EXTRA
Antiek speelgoed
Het Historisch Kostuum Cen
trum is gevestigd in een 17e
eeuws pand in het hartje van
Utrecht (Loeff Berchmaker-
straat 50). Hier begon J.N.
Mulder precies 150 jaar gele
den zijn kostuumverhuur
bedrijf. In november '74 ech
ter overleed de laatste eige
naar en moest het bedrijf ge
liquideerd worden, omdat er
in de verhuur van (to-
neel)kleding geen droog
brood meer te verdienen
viel.
Fred van der Laken, docent op
de leraren-opleiding "Appli
catie textiele werkvormen"
in Amsterdam en op dat
moment al 20 jaar bezig met
het verzamelen van een col
lectie antieke costuums,
ging zich met die liquidatie
bezig houden. Duizenden,
kostuums gingen door zijn
handen en langzamerhand
rijpte het idee om beide col
lecties samen te voegen.
Het centk-um geeft in de eerste
plaats informatie over alle;
wat ook maar enigzins met
textiel heeft te maken. Het
beschikt over uitvoerig do
cumentatiemateriaal, dia's,
stencils, patronen, restanten
van antieke stoffen etc.
[Tenslotte is er het museumge
deelte, met de tentoonstel
ling "O kom er eens kijken'
Deze tentoonstelling in het
Historisch Kostuum Cen
trum duurt tot en met 4 de
cember.
Door
Christa v. Heesl
Foto's
Wim Dijkman
UTRECHT - Wie voor de
vraag hoe oud Sinter-
klaar nou eigenlijk is
een beroep moet doen
op zijn fantasie, zou
eens een bezoekje moe
ten brengen aan de ten
toonstelling "O kom er
eens kijken...." in het
nog jonge Historisch
Kostuum Centrum in
Utrecht.
Want Sinterklaas is al heel oua.
Al moet de Goedheiligman op
zijn minst aan een tweede le
ven bezig zijn, aangezien de
Heilige Nicolaas, bisschop
van Myra, rond 345 in alle eer
en deugdzaamheid werd be
graven.
Botjes
Zijn stoffelijk overschot werd
in later jaren uit elkaar ge
plukt en zijn botjes, mét echt
heidscertificaat, waren ge
liefde relikwieën voor zee
vaarders en kruisridders.
Er liggen echter werelden van
verschil tussen de Grieks-
Katholieke bisschop Nicolaas
van Myra, beschermheer van
de onschuldige gevangenen
en de zeelieden en fervent be
strijder van het heidendom,
en de goedheiligman van nu,
kind aan huis in de Neder
landse warenhuizen en op de
hoogte van de allernieuwste
snufjes in speelgoedland.
„Wonderen"
Eén ding hebben de twee bis
schoppen gemeen: aan bei
den worden "wonderen" toe
geschreven. Zo verscheen
bisschop Nicolaas, nadat hij
in de vierde eeuw door keizer
Constantijn uit de kerkers
was gehaald, in een droom
van de keizer om hem te ver
tellen dat de drie soldaten die
hij in gevangenschap had, on
schuldig waren.
Reputatie
Op die manier kwam bisschop
Nicolaas aan zijn reputatie
van beschermer van on
schuldige gevangenen. In de
legenden werden die on
schuldige gevangenen steeds
jonger, waardoor de goedhei
ligman op een logische ma
nier ook beschermer van de
kinderen kon worden (zie el
ders deze pagina).
De echte bisschop van Myra
moet tussen 342 en 352 zijn
gestorven. Hij werd begraven
in Myra, een zeestad in
Klein-Azië. Zijn stoffelijk
overschot bleef er tot 1087. In
dat jaar zou zijn lijk zijn gesto
len door verontruste Christe
nen die het meenamen naar
Bari in Zuid-Italië.
Incident
Het verhaal gaat, dat het schip
"waarop het stoffelijk over
schot werd vervoerd door een
storm werd neergeworpen bij
Patera, de geboorteplaats van
de Heilige Nicolaas. Hieruit
bleek maar weer eens dat de
Niet alleen de brave burgers
echter gingen ter markte. Ook
dieven en zwendelaars kwa
men in groten getale op het
marktgebeuren af. Dat was
dan ook de reden dat de
markt in de meeste steden
verboden werd, al heeft zeker
ook de reformatie - die elke
heiligeverering verbood - tot
het verbod bijgedragen.
Hulpbeurs
Alleen in Amsterdam was er
geen kruid tegen gewassen.
Daar draaide de markt nog
lange tijd met veel succes
door. In 1836 echter werd de
oude Sinterklaasmarkt ook
hier voorgoed afgeschaft, om
vervangen te worden door de
"houten hulpbeurs". Ook
toen al winkelde men liever
warm en droog in een over
dekte winkelgalerij.
Kenmerkend voor het Sinter
klaasfeest is de tegenstelling
tussen rijk en arm. Telkens
weer is die tegenstelling in de
geschiedenis terug te vinden.
In de middeleeuwen zorgde
het rijke stadsbestuur ervoor
dat de arme kinderen voor
zien werden van een stuiver
en wat snoepgoed.
Namaak
In de 17e eeuw deden de
namaak-Sinterklazen hun in
trede. Zij mochten in de beur
zen grabbelen van de rijke
juffertjes, die vanachter hun
ramen het schouwspel gades
loegen. Amsterdam kent nu
nog het „Initiatief Comité,"
dat elk jaar de intocht van
Sinterklaas verzorgt en er
zorg voor draagt dat ook de
weeskinderen hun pakjes-
feest krijgen.
Waarom men nu aanneemt dat P
Sinterklaas uit Spanje komt?
Directeur Fred van der Laken
van het Historisch Kostuum
Centrum heeft er deze verkla
ring voor "Spanje was in de
zestiende eeuw een rijk land,
waar al het goede vandaan
kwam. Ik denk dat dat de re
den is dat men er ook Sinter
klaas met zijn goede gaven
vandaan heeft laten komen".
Schoen
Over het schoenzetten: "Als je
het eens goed overdenkt, is de.
schoen het enige echt per
soonlijke bezit van de mens
waar ook nog iets in kan".
De tentoonstelling "O kom er
eens kijken..." wil vooral een
beeld geven van de vele facet
ten die er aan de Sint Nico-
laasviering zitten. Een ten
toonstelling waarbij aan bod
komen: herkomst en ontwik
keling van de bisschopskle
ding, de legenden, het
schoenzetten, het koekver-
gulden etc.
Commercie
Zaken die de bezoeker met de
neus op de feiten drukken.
Wat hebben onze pakjes
avonden, vooral in stand ge
houden door de commercie,
nog te maken met de traditio
nele Sinterklaasviering
bisschop zelfs na zijn dood
over wonderbaarlijke gaven
beschikte.
Na het incident echter verliep
de reis voorspoediger dan
ooit en op 9 mei arriveerde de
vloot in Bari. Tot op de dag
van vandaag wordt er in dit
Zuid-Italiaanse plaatsje op 7,8
en 9 mei feest gevierd.
Kruisridders en zeevaarders
Huisbezoek van
verspreidden de relikwieën
van de heilige vervolgens
over heel West-Europa en in
de Middeleeuwen duiken dan
in Vlaanderen op 6 december
de Nicolaasspelen op. Tijdens
die spelen werden stukken
opgevoerd waarin de heile
Nicolaas op de proef werd ge
steld door de duivel (Zwarte
Piet?)
i terklaas rond 1885
De vroegste Nicolaasviering die
ons bekend is dateert uit 1360,
waar de koorknaapjes in
Dordrecht op 6 december
nieuwe schoenen en een zak
cent kregen. Bekend is ook
dat de koorknaapjes van de
Amsterdamse Nicolaaskerk
in 1427 een paar nieuwe
schoenen met iets erin kre
gen.
In de middeleeuwen al werd in
steden als Brussel, Delft,
Dordrecht en Amsterdam op
6 december een Sinterklaas-
markt gehouden. De kraamp
jes waren er volgestouwd met
speelgoed en snoep, waaron
der "het klaasje" (ons huidige
speculaasje) en de kinderen
zwaaiden er met Sint Nico-
laasvaantjes.
Letterkoeken, hoe men die bakken zal
Neem 3 ponden beste bloem, twee ponden en een half pond witte poedersui
ker, die heel droog moet zijn, en met de rolstok (deegrol) heel fijn gewreven
moet worden.
Neemt 6 eijeren met het wit daarbij en 5 of 6 klein geraspte notemuskaten en
20 kruitnagelen, en wat foelie, te samen fijn gestoten, men moet tesamen 2
lood (1 lood= 10 gram) kruid hebben.
Neemt dan een schil van sukade fijn gesneden, een halfpond gesmolte boter,
en dit te samen geroert; maar men neemt de eijeren met het kruid en de
suiker eerst en dan doet (U) met de bloem (met) de boter al roerende
daarvan langsamerhand in, en dan terdegen doorgekneed, en dan (de
letters) opgemaakt, en dan op een plaat in een oven laten bakken, of in een
taartepan in vormtjes gelegd, en zo laten bakken en koud worden is excel
lent goed.
(Uit: „T'zaamen-spraak tusschen een mevrouw. Banket Bakker en conff-
turier")
Eén van de meest bekende le
genden rond Sint Nicolaas is
die van de drie jongelingen in
de ton. De hoofdrollen wor
den vervuld door drie jonge
knapen die bij een herbergier
en/of slager om onderdak
aankloppen. De Waard (om
het maar bij de herbergier te
houden) voelt daar aanvanke
lijk weinig voor, maar zijn
vrouw ziet er wel brood c.q.
vlees in.
De scholieren krijgen een maal
tijd voorgezet en knuipen ver
volgens het bed in, maar niet
nadat zij de Sint hebben ge
beden hen te behoeden in hun
slaap. Vooralsnog echter be
houdt hen dat niet voor de
dood: ze worden door de
waard vermoord.
De herbergiersvrouw adviseert
haar man de drie dode jonge
lingen ten gelde te maken
door hun vlees als varkens
vlees te verkopen. En zo ge
schiedde....
Inkeer
De drie knapen worden, inge
zouten in een ton, op de markt
te koop aangeboden. Maar
ook Sint Nicolaas bezoekt de
markt en blijkt de drie "var
kens" te willen kopen. De
waard schrikt zo van de ver
schijning van de heilige Nico
laas dat hij tot inkeer komt en
hem om vergiffenis smeekt.
De drie jongens worden weer
tot leven gewekt
Het verhaal van de drie jongelingen als deel van
een bisschopskleed.
