LES UIT HET VOLTA-PROJECT
Aflossing schulden duurt veel langer dan verwacht
ZATERDAG 16 OKTOBER 1976
EXTRA
Wetenschap en techniek, die in wezen verantwoordelijk zyn voor de kloof
tussen arm en rijk in de wereld, tussen de ontwikkelde en ontwikkelings
landen, vormen uiteindelijk - mèèr dan financiële middelen - de werktui
gen waarmee deze kloof zo snel mogelijk gedicht of overbrugd moet wor
den.
Veel van de technische projecten die met
dit oogmerk zijn uitgevoerd leveren
nog te korte tijd hun bijdrage aan wel
vaart en ontplooiing om op hun waarde
geschat te worden. Veelal zal dat pas na
generaties kunnen. Heel enkele objec
ten hebben echter al voldoende hun
stempel op ontwikkelings
samenlevingen gedrukt om voorzichtig
te peilen of zij aan de oorspronkelijk
gestelde verwachtingen voldoen.
Eén van die projecten was de schepping
van het Voltameer in de Afrikaanse
kuststaat Ghana en de bouw van een
waterkrachtcentrale in Akosombo, die
onlangs tien jaar in bedrijf was. Een in
vele opzichten uitermate merkwaardig
project, dat van Ghana een land maakte
dat over een teveel aan energie be
schikt, een vrijwel unieke positie in de
wereld van vandaag. Wat is er van de
hooggestemde verwachtingen van tien
jaar geleden uitgekomen?
Een kwalijke zaak is, dat vele overheden
in de ontwikkelingslanden door de rest
van de wereld beschikbaar gestelde of
zelf bijeengeraapte geldelijke midde
len en de westerse technieken gebrui
ken voor het verwezenlijken van kost
bare prestigeprojecten, die ogenschijn
lijk de welstand van een land verhogen
maar in werkelijkheid niet meer zijn
dan tè zwaar vergulde visitekaartjes en
facades, waarachter een blijvende ach
terstand en armoede verborgen moeten
worden.
Het Volta-project in Ghana wordt tegen
woordig ook wel eens als zodanig be
stempeld, hoewel het in oorsprong zeer
weloverwogen en reëel was opgezet.
Het was in elk geval een project dat
getuigde van durf en visie, zoals uit on-
derstaande omschrijving kan blijken.
De dam door de Volta en de aangrenzende krachtcentrale bij Akosombo: een goed project dat nog niet de
vruchten afwerpt waarop men had gehoopt.
Voor Ghana betekende het
besluit van president
Nkroema tot aanleg van het
Volta-meer indertijd een re
latief grotere onderneming,
dan het ontwerp en de bouw
van het kapitalen verslin
dende supersonische vlieg
tuig Concorde voor Enge
land en Frankrijk.
De bouw van een dam door de be
nedenloop van de rivier Volta by
Akosombo en de bouw van een
hydro-elektrische centrale zou
ongeveer een miljard gulden
moeten gaan kosten. Waarbij in-
begrepen de bijkomende kosten,
zoals de volksverhuizing die no
dig zou zijn bij het onstaan van
het Volta meer.
Binnenzee
Het ging namelijk niet om een klein
meertje dat het yater voor de
krachtcentrale moest leveren,
maar om de grootste binnenzee
ter wereld, die ooit door mensen
handen tot stand was gekomen.
Over vrywel de gehele lengte van
de Volta die zich met zijrivieren
door het oosten van Ghana slin
gerde, zou het waterpeil zodanig
stijgen, dat de oevers over een
behoorlijke breedte werdén
overstroomd.
Het aanleg van de dam betekende,
dat vijf procent van het gehele
Ghanese gebied onder water
werd gezet. De totale oppervlakte
van de binnenzee bedroeg 8480
vierkante kilometer, dat is onge
veer een kwart van de opper
vlakte van Nederland. Door het
grillige verloop van de oevers
ontstond een kustlijn van de bin
nenzee die ruim zesduizend ki
lometer lang is. Dat is, om een in
druk te geven, ongeveer de kust
lijn van Umuiden naar Gibral
tar.
Evacuatie
Er moesten ruim 80.000 mensen uit
de ondergelopen gebieden wor
den geëvacueerd om elders on
dergebracht te worden.
De baten van het gigantische pro
ject moesten groot zijn. Ghana
bezit belangrijke mineralen
waarvan de verwerking echter
veel energie kost. Ook in andere
opzichten zou goedkope energie
van groot belang voor de ontwik
keling van het land kunnen zijn.
Maar de betrekkelijk geringe
energieproduktie vergde inder
tijd een grote import van brand
stoffen, waarover het land niet
beschikte.
Met deze ene klap van het Volta-
project zou het land voor een zeer
verre toekomst ruimschoots in de
goedkope energie komen te zit
ten en zou kostbare brandstof-
import overbodig worden.
Technisch eh wetenschappelijk zag
het project er gezond en veelbe
lovend uit Dat lang niet alle ver
wachtingen nu, tien jaar later, in
vervulling zijn gegaan ligt niet
aan de technische aspecten maar
wel aan de wetenschapsbeoefe
naren (ondermeer de economen)
die de plannen van indertijd heb
ben begeleid, benevens aan een
tekort aan inzicht en aan sociaal-,
economische oorzaken.
Studieobject
Het Volta-project is daardoor tien
jaar na het in werking komen een
studieobject geworden voor al
len, die geïnteresseerd zijn in
ontwikkelingsprojecten zoals die
in dc- komende decennia onget
wijfeld in vele landen ter hand
zullen worden.genomen.
Het is overigens niet allemaal nega
tief, wat uit het Voltaproject tot
dusverre is voortgebloeid. Voor
de eiwitvoorziening in het voed
selpakket van de Ghanezen was
de visvangst vooral in de Atlanti
sche Oceaan langs de paar hon
derd kilometer kust van groot be
lang. De schrale gronden van het
land zijn niet geschikt voor een
omvangrijke veeteelt.
Meevaller
Het Volta-meer heeft in het laatste
decennium op ongedacht grote
schaal bijgedragen tot de voed
selvoorziening. Bij het opstellen*
van de plannen rekende men op
een jaarlijkse visvangst van
20.000 ton uit de nieuwe binnen
zee. Maar die vangsten bleken op
te lopen tot 60.000 ton per jaar,
voorwaar een meevaller die de
economie van het land zeer ten
goede is gekomen.
Een blijvende meevaller zal dat
waarschijnlijk niet zijn. De bo
dem van de nieuwe binnenzee
bestaat nu nog uit rottende resten
van de vroegere land-vegetatie,
waardoor de visstand zich veel
sterker heeft ontwikkeld dan in
een natuurlijke gang van zaken.
Niettemin verwachten de weten
schappelijke onderzoekers dat de
vangsten zich mettertijd zullen
stabiliseren op zo ongeveer
40.000 ton per jaar, het dubbele
van hetgeen waarop was ge
hoopt. Deze meevaller zou het
Ghana mogelijk maken, voor de.
voorziening aan eiwitten geheel
op eigen wieken te kunnen
draaien.
Oogst
Wanneer men het gehele pakket re
sultaten van het grandioos opge
zette Volta-project overziet, kan
men zelfs na tien jaar nog niet
zeggen dat het bevredigende
vruchten afwerpt voor een ont
wikkelingsgebied dat op meer uit
was dan het verwezenlijken van
een prestige-project.
Op den duur, zo verwachten weten
schappelijke onderzoekers en
technici, zal de oogst van de inge
zaaide miljarden zeer rijk zijn,
maar Ghana heeft geleerd, dat
ontwikkelingsprojecten gecom
pliceerder zijn dan men heeeft
verwacht en dat de resultaten pas
op veel langere termijn zullen
blijken dan aanvakelijk was aan
genomen.
Handelspolitiek
Het Volta-project leert voorts dat
sociaal-economische en handel
spolitieke overwegingen een veel
groter rol in dergelijke projecten
horen te spelen dan voorheen
werd aangenomen.
Ook in dit opzicht blijkt de samen
leving te lijden onder een achter
stand van de maatschappij
wetenschappen ten opzichte van
de natuurwetenschappen en de
techniek. Het is te hopen, dat
men niet alleen in de geïndustria
liseerde wereld maar minstens
evenzeer in de ontwikkelings
landen deze les ter harte neemt.
T060
"Grote sprong"
Die leningen zijn ook met andere
buitenlandse instanties en inter
nationale organisties gesloten.
Ook dat betekent een rem op de
"grote sprong voorwaarts" die
Ghana voor de welvaart van het
land had verwacht als gevolg van
het Volta-project. Waaruit in elk
geval voor de deskundigen de les
mag worden getrokken, dat de
kostbare ontwikkelingsfase voor
een gigantisch project zich over
veel langere tijd uitstrekt dan al
leen de materiële constructie van
bijvoorbeeld een stuwdam.
Maar ondanks onmiskenbare baten
van het project zijn er ook tegen
vallers, die niet waren voorzien.
In de eerste plaats verliep de huis
vesting en integratie van de be
volking in hun nieuwe omgeving
voor de 80.000 Ghanezen, die
voor het water van het Volta-
meer moesten wijken, niet geheel
zoals verwacht. Er werden 52
nieuwe nederzettingen gebouwd
in dorpsvorm, maar door een
reeks oorzaken bevredigden die
nederzettingen niet ten volle.
De nieuwe nederzettingen, veelal
gefinancierd uit westerse bron
nen als uitvloeisel van het gehele
Volta-project, hielden te weinig
rekening met de traditionele
woon- en werkgewoontes van de
inwoners, terwijl voorts gere
kend werd met een welvaartver
meerdering die tot uitbreiding
van woningen en erven zou kun
nen leiden, terwijl die stijgende
welvaart vooralsnog uitbleef.
Zo ligt Ghana aan de westkust van Afrika aan de Atlantische Oceaan die
hier Golf van Guinea heet, omzoomd door Ivoorkust, Boven-Volta en
Togo. De grenzen zijn waar zij niet samenvallen met rivieren (dikke
zwarte kronkellijnen) aangegeven als stippellijnen.
In zwart aangegeven het gigantische Volta-Meer, dat ontstaan is door de
stuwdam in de samenstroom van Volta-rivieren en de Oti. Deze dam
bevindt zich bij Akosombo dicht bij de uitmonding van de Volta in de
Atlantische Oceaan. Het oppervlakte omvat ongeveer vijf procent
van de totale oppervlakte van het land, dat zeven maal zo groot is als
Nederland. Ghana heeft omstreeks negen miljoen inwoners.
Tot dusver heeft de bevolking van Ghana slechts matig geprofiteerd
van de goedkope energie, die via de krachtcentrales in de Akosombo-
dan wordt opgewekt. Dit is mede een gevolg van het feit, dat de
infrastructuur nog onvoldoende is ingesteld op industrialisatie als
gevolg waarvan ook slechts een bescheiden hoogspanningsnet is aan
gelegd (op de tekening doorlopende rechte lijnen met puntjes) waar
van alleen het zuiden van het land kan profiteren. De ontwikkeling
van de omgevende landen is nog te weinig voortgeschreden om de
export van de goedkope energie rendabel te maken.
Ghana heette vroeger Goudkust naar aanleiding van de zeer intensieve
handel die de Portugezen sinds 1471 dreven met de inheemsen die over
de opbrengst van rijke goudaders beschikten. Later rond het midden
van de zeventiende eeuw, werden de Portugezen verdreven door de
Hollanders, die op hun beurt weer plaats moesten maken voor vooral
de Engelsen maar ook Fransen. Pas in maart 1957 werd Ghana onaf
hankelijk, al was het eerst nog maar een republiek binnen het Britse
Gemenebest. De huidige president Nkroema heeft sinds de onafhanke
lijkheid een grote rol gespeelde Ghana. Een van de oppositieleiders
dr. A. Busia, heeft een grote rol gespeeld als premier maar werd na een
staatsgreep niettemin in ballingschap gedreven, in welke tijd hij on
dermeer hoogleraar in Leiden is geweest voor niet-westerse sociolo
gie.
Peter Goodwin, een medewerker
van het Engelse wetenschappe
lijke tijdschrift "New Scientist",
heeft in dit blad van 16 september
j.l. een overzicht over de ervarin
gen met het Volta-project gege
ven, waaraan wij ondermeer het
volgende ontlenen.
Het grootste deel van de 310 mega
watt, die de elektrische generato
ren in Akosombo leveren (slechts
een deel van de capaciteit van
meer dan 550 megawatt) komt ten
goede aan de aluminium-
fabrieken in Tema, die in handen
zijn van de Amerikaanse indus
trie Kaiser Aluminium Company,
die de industrie drijft. Maar die
VALCO heeft leningen van Kai
ser ontvangen om de industrie op
te bouwen.
En pas wanneer deze leningen zijn
terugbetaald (uit de opbrengsten
van de goedkope elektriciteit)
kan het land financiële voor
waarden tot levering van die
elektriciteit stellen, waarmee dan
uiteindelijk het geld in het laadje
moet komen om de welvaart van
het land te verhogen.
De aluminium-ertsen komen thans
voornamelijk uit het Westindis-
che gebied, maar de bauxiet die
voor de verwerking noodzakelijk
is, komt in Ghana zelf in grote
hoeveelheden voor. Op den duur
kan deze industrie daardoor voor
Ghana, vooral in combinatie met
een goedkope en onuitputtelijke
energiebron een zegen zijn, maar
het land moet dan eerst uit de
schulden zijn, waarin het zich
Oorzaak van dat laatste ook alweer,
dat de vruchten van een in wezen
gezond ontwikkelingsproject
mede door de sociaal-
economische structuren en pro
cessen pas veel later geplukt
kunnen worden dan aanvanke
lijk
Een tweede moeilijkheid bleek te
bestaan uit het wegvallen van
vele verkeersverbindingen over
het land als gevolg van het ont
staan van het Volta-meer. Ver
vanging door waterverbindingen
over het nieuwe meer bleek vaak
onmogelijk met de primitieve ter
beschikking staande middelen.
De overstroomde gebieden
kwamen met een te geringe diep
gang onder water water te staan,
om veilige verbindigen van oever
tot otver mogelijk te maken.
De aanleg van haven-faciliteiten
bleek niet afdoende bekostigd te
kunnen worden. En die uitgaven
werden op papier zeer groot
doordat het waterpeil van het
nieuwe meer sterk afhankelijk
was van de jaarlijkse regenval en
de verschillen in regenval voor de
verschillende seizoenen.
De onverwachte en merkwaardige
afwijkingen in regenval in het
laatste decennium hebben niet
weinig bijgedragen tot deze pro
blemen.
Bilharzia
Problemen, die zich ook voordeden
bij het in cultuur nemen van de
nieuwe oevergebieden door de
teelt van bijvoorbeeld mais, to
maten en aardappelen ten dien
ste varw de voedselvoorziening.
De aanvankelijke verwachtingen
werden de bodem ingeslagen
door de klimatologische veran
deringen, die niemand had voor
speld. Bovendien gold ook hier
weer, dat de welstand van oe oe-
volking niet voldoende steeg om
de investeringen in nieuwe cultu
res rendabel te maken, laat staan
uit te lokken.
In de moerasachtige oeverwateren
van het Volta-meer heeft zich op
enorme schaal de ziekte bilharzia
(infectie met in bloedvaten le
vende zuigwormen) verspreid. In
sommige (nieuwe) dorpen langs
de oevers is honderd procent van
de kinderen er door aangetast.
Dr. David Scott van de Wereld
Gezondheidsorganisatie van de
Ver. Naties, die het probleem
probeert aan te pakken, stelt vast
dat de grote moeilijkheid ligt in
de verzotheid van de bevolking?
op water.
zondheid kunnen vormen zijn al
evenzeer door mensen in het le
ven geroepen: de schepping van
het Volta-meer.
Dr. Scott is van mening dat de beste
bestrijding van bilharzia te vin
den is in de verandering van de
leefgewoontes van de bevolking
en het beschikbaar maken van
waterleidingen, riolen etc. De
kinderen moeten leren, niet langs
de oevers van stroompjes en
meer te urinerenMaar dergelijke
maatregelen zijn alleen te verwe--
zenlijken door een enorme kapi
taalsinvestering die nu nog niet
mogelijk is, doordat de revenuen
van een in wezen goed ontwikke
lingsplan nog niet geïnd kunnen
worden.
VOLTA
CbOlF VAN GUINEA
heeft moeten steken om het
Volta-project te verwezenlijken.
Eén van de talloze rijke vruchten dragende cacaobomen in Ghana, dat
's werelds grootste producent van cacao is. Deze vruchten vormen nog
steeds het grootste export-artikel van het landOndanks een grote rijkdom
aan delfstoffen en een overschot aan goedekope energie, die een sterke
industriële ontwikkeling hadden doen vermoeden.
Het is natuurlijk de vraag, of het
juist is mensen van zeer natuur
lijke instellingen en gewoontes te
beroven "omdat het beter zou
zijn". Vooral wanneer die ge
woontes eigenlijk alleen schade
lijk kunnen worden door ingre
pen in het leefmilieu.
Ontwikkelaars zijn op het ogenblik
bezig met herbiciden de wate
ronkruiden te bestrijden in het
oevergebied van Volta-meer.
Maar die onkruiden zijn mede
door mensen geïntrodu-
ceerd.zoals de waterhyacinth
(over welks nuttige aspecten wij
onlangs schreven) en de omstan
digheden waaronder zij floreren
en een bedreiging voor de ge-
Een eigenlijk aanvankelijk voor
spelbare tegenvaller was, dat de
industrialisatie van het gehele
land algezien van de aluminium-
industrie nog niet of nauwelijks
op gang is gekomen. Gevolg
daarvan is, dat er ook nog maar
een matig begin is gemaakt met
de aanleg van hoogspanningsnet
ten door het land teneinde de be
schikbare goedkope energie
dienstbaar te maken aan de ont
wikkeling. Ook in dit opzicht
geldt weer, dat de investerings
middelen ontbreken.De kost gaat
ook hier voor de baat uit, en de
middelen ontbreken nu eenmaal
om dit spreekwoord in praktijk te
brengen.
WETENSCHAP
en
TECHNOLOGIE
door
P. Bok
