a
G
Mao Tse-toeng
wekte
de Chinese reus
tit
te
J30NDERDAG 9 SEPTEMBER 1976
BUITENLAND
PAGINA 9
PEKING (ANP/Reuter) - Soms
meedogenloos, maar altijd vast
beraden baande Mao Tse-toeng
zich een weg naar het leiderschap
van het volkrijkste land ter we
reld. Met zijn optreden wijzigde
Mao de loop van de Chinese ge
schiedenis en gaf hij het interna
tionale machtsevenwicht een be
langrijke nieuwe dimensie. De
800 miljoen Chinezen van het
vasteland wist hij door een revo
lutionaire en Spartaanse aanpak
tot een gedisciplineerde eenheid
te smeden waarvoor hem eerbied
en ontzag ten deel vielen.
Vele mensen buiten China hadden
het niet begrepen op de man met
het vollemaansgezicht onder de
linnen pet die de wereldrevolutie
predikte. "Politieke macht, aldus
t een van zijn meest geciteerde uit
spraken, komt uit de loop van een
geweer". Mao sprak uit eigen er
varing. Zelden verkreeg één man
zoveel macht over zoveel men
sen. Het "rode boekje", met
Mao's "gedachten", werd een in
spirerende leidraad voor de Chi
nezen zowel als voor veel revolu
tionairen in het Westen. Voor de
specifieke Chinese situatie
schiep Mao een nieuwe vorm van
communisme die bekend werd
als het Mao-isme.
Van meet af aan immers besefte hij
dat in het voornamelijk op land
bouw aangewezen China geen
revolutie kans van slagen zou
hebben zonder de drijvende
kracht van de boeren. Deze opzet
van het communisme week in es
sentie af van de door de Sowjet-
leiders verkondigde leer die ge
stoeld is op de rol van de arbei
ders in het revolutionaire proces.
Agrarische hervormingen prijk
ten dan ook op de eerste plaats
van Mao's politieke program.
SLAPENDE REUS
Toen de Franse staatsman en veld
heer Napoleon Bonaparte meer
dan een eeuw geleden eens aan
een globe draaide, zei hij: "Chi
na? Daar ligt een reus te slapen.
Laat hem met rust, want als hij
wakker wordt zal hij de wereld in
beweging brengen". Mao was de
man die China uit zijn eeuwen
lange slaap wekte. Onder zijn
voor de buitenwereld vaak raad
selachtige leiding voegde China
zich bij de andere vier atoommo-
gendheden, lanceerde het ruim
tesatellieten en begon het aan een
uitgebreid industrialiserings
programma.
Daarnaast werd de landbouw op
revolutionaire wijze gereorgani
seerd. Hierbij stond een van
Mao's belangrijkste geschriften
centraal: "Over het vraagstuk van
de coöperatie in de landbouw",
hetgeen ertoe leidde dat de col
lectivisatie op het platteland in
snel tempo werd opgevoerd. Tus
sen de bedrijven door probeerde
Mao steeds het volk in geestelijk
opzicht te hervormen.
Zo schreef hij "Over de correcte
behandeling van tegenstellingen
binnen het volk" waarmee hij de
stelling uitwerkte dat ook onder
het socialisme tegenstellingen
zullen blijven bestaan, door de
juiste behandeling waarvan de
zogenaamde dialectische ont
wikkeling zich voltrekt. Over
igens kostte deze geestelijke her
vorming zeer veel inspanning en
bloed.
Het belangrijkse politieke wapen-
feit waarmee de wereld in de
tweede helft van de 20ste eeuw
werd geconfronteerd was de op
komst van communistisch Chi-
na, aanvankelijk hardnekkig
Rood-China genoemd. De in
vloed van Peking op het gebied
van oorlog en vrede bleek moei
lijk vast te stellen, vooral in de
periode van ruim 20 jaar dat de
volksrepubliek buiten de Ver
enigde Naties werd gehouden.
China stelde de wereld dikwijls
voor raadsels, waaraan ook na de
toetreding tot de VN in oktober
1971 geen einde kwam. Welis
waar betekende deze toetreding
een doorbreking van het Chinese
isolement maar de ondoorgron
delijkheid van de wijze waarop in
Peking politiek werd gevoerd
bleef grotendeels bestaan. Zelfs
het sensationele bezoek van de
Amerikaanse president Nixon in
februari 1972 aan de volksrepu
bliek vond in deze sfeer plaats, al
werd de wereld bij die gelegen
heid voor het eerst geconfron
teerd met een voor Chinese be
grippen verrassende openheid
aan uiterlijke vormen.
Strateeg
Al vanuit de tijd dat hij het als guer
rillastrijder met boerenlegers
moest opnemen tegen beroeps
militairen met moderne wapens
stond Mao bekend als een uitste
kend strateeg. Deze eigenschap
betoonde hij bijvoorbeeld tussen
de jaren 1966 en 1969 toen hij de
zogenoemde Culturele Revolutie
ontketende om vele Chinese lei
ders met "bourgeois"- en "recht
se" neigingen weg te zuiveren.
Het was een periode van onder
linge strijd waarin leden van de
Rode Garde in het gehele land het
recht op ruwe wijze in eigen hand
namen.
Mao kwam uit deze periode klaar
blijkelijk versterkt als partijvoor
zitter tevoorschijn, ofschoon hij
later voor nieuwe uitdagingen
werd gesteld. In het begin van de
jaren zeventig bleek dat de in
vloed van "bourgeois"-kringen
niet volledig was weggenomen.
Voor Mao was dit aanleiding op
nieuw een soort van culturele re
volutie te gelasten, dit keer in de
vorm van een campagne tegen de
oude Chinese wijsgeer Conficius
en oud-minister van Defensie Lin
Piao.
Als politiek theoreticus paste Mao
het marxisme aan bij de behoef
ten van China. Na de dood van
Josef Stalin ontstond daarover
een ideologische strijd tussen
Moskou en Peking waarbij Mao
zich met kracht verzette tegen
wat hij noemde het "Revisionis
me" van de nieuwe Russische
leiders. Het peil van de relaties
met Moskou daalde tot een onge
kend dieptepunt en het kwam
zelfs tot gevechten aan de
Russisch-Chinese grens. Com
munistische partijen in de gehele
wereld vielen uiteen in Moskou-
gezinde en Peking-gezinde groe
peringen. Het Mao-isme werd een
mode-cultus onder revolutio
naire studenten in vele landen.
Groots leider
De Chinese leider met zijn bleke,
ronde gezicht en hoge voorhoofd
zal de geschiedenis ingaan als een
van de grootste leiders van deze
eeuw. Mao was in zijn aanpak
beurtelings dogmatisch en soe
pel. Met typische boerenhumor
zei hij eens: "Er zijn mensen die
denken dat het marxisme een
soort magische waarheid is
waarmee elke kwaal te genezen
is. Wij moeten hun duidelijk ma
ken dat dogma's onbruikbaarder
•k Aan het hoofd tijdens de legen
darische zwemtocht over de Jangt-
zijn dan koeiemest. Mest kun je
gebruiken om het land vrucht
baar te maken". De leiders in het
Kremlin beschuldigde hij van
dogmatisme, terwijl men daar
juist stelde dat Mao de aarts-
dogmaticus was.
Vele westelijke staatslieden be
schouwden de militante leer van
Mao aanvankelijk als een veel
groter gevaar voor de wereld
vrede dan de Sowjet-variëteit van
het communisme. Terwijl Mos
kou pleitte voor een vreedzaam
naast elkaar bestaan, noemde
Mao oorlog "de hoogste vorm van
strijd voor het oplossen van
tegenstellingen" wanneer die in
een bepaald stadium komen.
"Politiek is oorlog zonder bloed
vergieten" zei hij eens, "terwijl
oorlog politiek bedrijven is met
bloedvergieten".
Onder invloed van het Russisch-
Chinese geschil werd de me
ningsvorming in het westen later
gewijzigd, mede ook doordat
premier Tsjoe En-lai bijvoor
beeld de EG-landen opriep reke
ning te houden met de agressie
van het "Russisch revisionisme".
In ieder geval zeggen militaire
deskundigen het te betwijfelen of
de communisten zonder de lei
ding van Mao erin zouden zijn ge
slaagd China te veroveren en
daarna tot eenheid te brengen.
gers met vleugels". In 1966 zwom
de toen 72-jarige Mao de rivier de
Jangtse over 15 km af - volgens
Chinese persberichten in 65 mi
nuten. Te zijner ere volbrachten
later talloze Chinese arbeiders
dezelfde tocht.
Van de aan zijn leiderspositie ver
bonden materiële privileges
maakte Mao slechts een beschei
den gebruik. Hij leidde een be
trekkelijk sober bestaan in een
eenvoudig gemeubileerd huis
waar hij woonde met zijn vierde
vrouw, de actrice Tsjiang Tsjing,
met wie hij sinds 1939 getrouwd
was. Deze Tsjiang Tsjing speelde
later een actieve rol in de cultu
rele revolutie en werd in 1969 ge
kozen tot lid van het politburo.
Uit drie van de vier huwelijken
van Mao werden in totaal negen
kinderen geboren. Deze leven al
len rustig buiten de publiciteit.
Opstandigheid
Mao Tse-toeng werd op 26 dezem-
ber 1893 geboren in de provincie
Hoenan. Al in zijn jeugd was hij
getuige van het ter dood brengen
van opstandige boeren tijdens de
periodiek terugkerende hon
gersnoden in Hoenan. Hij groeide
op met twee intense gevoelens:
een van haat jegens zijn vader die
een slechte reputatie had door
Een van de laatste foto's van Mao
Tse-toeng, de vermoeide revolutio
nair.
was gesticht) onhoudbaar. Mao
besloot toen tot een actie die tot
een epos van het moderne China
zou worden.
LANGE MARS
In de nacht van 16 oktober 1934
braken ongeveer 100.000 com
munistische militairen door de
nationalistische omsingeling en
begonnen de "lange mars".
Vrouwen, bejaarden en kinderen
sloten zich bij hen aan. Voortdu
rend belaagd door nationalisti
sche troepen trokken Mao en zijn
volgelingen eerst naar het zuiden,
vervolgens naar het westen langs
de grens met Tibet en daarna in
noordelijke richting.
Deze fantastische odyssee door
twaalf provincies, waarbij 18 be
rgruggen en 24 rivieren werden
overgetrokken, duurde een jaar.
Toen men eindelijk in oktober
1935 Jenan in de afgelegen
noordwestelijke provincie Sjensi
bereikte, waren er nog slechts
20.000 militairen over van dege
nen die de tocht waren begonnen.
Deze geweldige verliezen werden
voor een deel goedgemaakt door
de grote aantallen boeren die zich
onderweg hadden aangesloten.
Dichter
Ondanks de uitzonderlijke per
soonsverheerlijking die rond
Mao ontstond gedroeg hij zich
steeds zeer eenvoudig. Hij hield
ervan zich in eenzaamheid terug
te trekken, hetgeen diverse ma
len tot geruchten leidde dat hij
was overleden. Naast zijn andere
kwaliteiten was Mao een man van
studie en een dichter. Hij was een
verwoed lezer, niet alleen van
Chinese klassieke werken, maar
ook van (vertaalde) werken van
Darwin, Rousseau, Montesqieu
en Smith.
Zijn gedichten over natuur en revo
lutie schreef hij op de uiterst ver
fijnde en traditionele Chinese
wijze. Mao was een zware roker
die een zwak had voor de sterk
gekruide spijzen van Hoenan, de
provincie waar hij geboren werd.
Hij verkondigde eens de theorie
dat men met dit scherp gekruide
voedsel de beste revolutionairen
kweekt.
Mao was goed gebouwd, iets groter
dan de gemiddelde Chinees. Ge
woonlijk droeg hij het militaire
standaard-uniform waarin ook
andere communistische functio
narissen zich graag kleden. Zijn
uniform was echter altijd goed
van snit en dikwijls van een af
wijkende zilvergrijze kleur.
Hij werd zodanig als een godheid
vereerd dat de mensen die zijn
"gedachten" in toepassing brach
ten zich heetten te voelen als "tij
zijn behandeling van gezin en
knechten, en een van medeleven
met alle opstandigen.
Deze instelling bracht hem spoedig
in contact met de denkbeelden
van Soen Yat-sen, de revolutio
naire leider die de keizerlijke dy
nastie omver wilde werpen. Mao
ontdeed zich van zijn vlecht het
symbool van dienstbaarheid aan
de dynastie, en sloot zich bij het
uitbreken van de revolutie in
1911 aan bij de plaatselijke ver
zetsstrijders. De Mandsjoe-dy-
nastie werd in 1912 afgezet.
Mao, die zichzelf al vroeg Marxist
noemde, begon in 1920 voor het
eerst arbeiders politiek te organi
seren. Het volgende jaar be
hoorde hij tot de twaalf leden die
de Chinese communistische par
tij oprichtten. Hoewel deze partij
aanvankelijk de instemming had
van de Kwomintang van Tsjang
Kai-sjek keerde de leider van de
nationalisten zich al spoedig
tegen de communisten, hetgeen
het begin was van het langdurige
conflict waardoor het land werd
verscheurd.
Mao was vanaf 1927 bijna voortdu
rend op de vlucht voor de natio
nalistische regering in Nanking
en al hadden vier afzonderlijke
"vernietigingscampagnes" niet
het gewenste resultaat, een blok
kade door een sterke strijdmacht
in 1934 maakte de positie van de
communisten in het bergachtige
grensgebied tussen Kiangsi en
Foekien (waar een Sowjet-regiem
Mao zelf legde de tocht vrijwel
geheel te voet af - alleen toen hij
ziek was werd hij enige weken op
een muilezel meegevoerd.
In Jenan legde Mao de grondslagen
voor zijn succesvolle guerrilla-
theorieën en -technieken. Hij gaf
daaraan gestalte in de vorm van
zijn belangrijkste geschriften,
zoals "Over de langdurige oor
log" en "Strategische problemen
van de Chinese revolutionaire
oorlog". In 1937 kwam opnieuw
een Verenigd Front met de natio
nalisten tot stand, nu om de Ja
panse agressor te weerstaan. Ver
scheidene geschriften en toe
spraken van Mao uit deze periode
gaven de wisselvalligheden weer
van deze Verenigde Front-
politiek die al spoedig weinig
meer bleek dan een dode letter.
Onderhandelingen met de natio
nalistische regering, en bemidde
lingspogingen van de Ameri
kaanse generaal Marshall in
1945/1946 liepen op niets anders
uit dan een omvangrijke burge
roorlog.
Niet in de laatste plaats dankzij dé
onder Mao ontwikkelde organi
satie en strategie wisten de com
munisten hun tegenstanders in
korte tijd van het vasteland te
verdrijven. Op 1 oktober 1949
werd in Peking de Chinese volks
republiek uitgeroepen, waarvan
Mao staatshoofd werd. Zijn
ideeën over de regeringsvorm
had hij enkele maanden eerder al
neergelegd in een belangrijk
stuk: "Over de democratische
dictatuur van het volk".
Honderd bloemen
In het begin van de jaren vijftig
legde Mao Tse-toeng de basis
voor de ontwikkeling van de in
dustrie en de landbouw. Hij
voerde hervormingen in en orga
niseerde campagnes tegen ver
spilling, bureaucratie en corrup
tie. Ook verkondigde hij zijn be
roemde stelling "Laat honderd
bloemen bloeien, laat honderd
scholen wedijveren".
De campagne van de honderd
bloemen duurde slechts een paar
maanden. Vele intellectuelen die
reageerden met kritiek op het
communistische stelsel werden
gearresteerd of als "rechtse af-
wijkelingen" gedegradeerd. In
het patroon van de industrie en
de landbouw kwam sinds 1958
drastisch wijziging door de poli
tiek van de "Grote sprong voor
waarts". Volkscommunes wer
den opgericht, bestaande uit reu
sachtige landbouwgemeen-
schappen, elk onder centrale lei
ding van de partij. Aan deze
voortdurende binnenlandse
campagne lag Mao's theorie van
de "permanente revolutie" ten
grondslag.
Mao's radicale politiek stuitte op
veel verzet, vooral van beroep
spartijmensen en pragmatische
experts in de economie en „de
strijdkrachten. Mogelijk uit ont
goocheling hierover liet Mao eind
1958 weten niet als staatshoofd
herkozen te willen worden. Zijn
plaats werd ingenomen door Lioe
Sjao-tsji, die in 1967 echter het be
langrijkste slachtoffer van de cul
turele revolutie werd. Binnens
lands brak een periode van her
stel en consolidatie aan.
In de loop van 1960 kwam het blijk
baar reeds lang sluimerende con
flict tussen Peking en Moskou ge
leidelijk in de openbaarheid. In
dit conflict was het belangrijkste
strijdpunt aan wie, op ideologi
sche gronden, het leiderschap
van de internationale communis
tische beweging toekwam. De
Chinese communisten eisten
voor "het denken van Mao Tse-
toeng als creatieve verrijking en
verdere ontwikkeling van het
marxisme-leninisme" een inter
nationale ideologische rol op.
Hoewel Peking en Moskou al
enige jaren onderhandelingen
voeren ter oplossing van de
grensconflicten bestaat dit ideo
logische conflict nog in volle om
vang.
Culturele revolutie
In verschillende campagnes - di
kwijls vanuit de strijdkrachten
begonnen - herstelde Mao zich in
de jaren zestig van de in 1958 ge
leden tegenslag. Zijn persoon
werd als de grote leider en het in
spirerende voorbeeld steeds
meer naar voren gehaald. Het
hele volk werd aangespoord het
denken van voorzitter Mao crea
tief te bestuderen en toe te pas-
In 1964 publiceerde het volksbe
vrijdingsleger de eerste editie
van het "rode boekje" met citaten
van Mao. De eerstvolgende jaren
werd het in tientallen miljoenen
exemplaren herdrukt, het stan
daardattribuut van al zijn aan
hangers. Als individu was Mao
geruime tijd uit het nieuws totdat
hij zijn spectaculaire zwemtocht
in de Jangtse ondernam. Die ge
beurtenis viel samen met het
openlijk uitbreken van de groot
ste politieke campagne tot op he
den, de Grote Proletarische Cul
turele Revolutie, die de val van
talrijke "revisionisten" uit de
partij opleverde en Mao weer de
onbetwistbare macht over de
drieënheid van partij, regering en
strijdkrachten leek te hebben ge
geven.
In het begin van de jaren zeventig
bleek al dat het resultaat van de
campagne niet afdoende was ge
weest. Oude partijkaders hadden
hun invloed teruggewonnen en
leken voor Mao opnieuw een sta-
in-de-weg, met name wat de ope
ning van China naar Amerika be
trof. Een nieuwe disciplinaire
campagne diende zich aan, dit
keer gebaseerd op een volledig
afwijzen van Confucius en Lin
Piao.
Kort tevoren was officieel bekend
gemaakt dat Lin Piao, de minis
ter van Defensie die als "naaste
wapenbroeder van Mao" voorbe
stemd was diens opvolger te
worden, bij een vliegtuigongeluk
in Buiten-Mongolië om het leven
was gekomen. Lin zou naar Mos
kou hebben willen vluchten na
een mislukte staatsgreep tegen
Mao. Hij werd postuum beschul
digd van het beramen van drie
complotten.
Pingpong-diplomatie
In dezelfde tijd dat deze strijd om
de hoogste macht werd uitge
vochten - en geheimhouden voor
de buitenwereld - spande China
zich in om zijn positie binnen de
wereldgemeenschap te normali
seren. Kort voordat Peking in ok
tober 1971 tot de Verenigde Na
ties werd toegelaten (ten koste
van Taiwan), opende China op
unieke wijze zijn grenzen voor
een groep Amerikaanse tafelten
nisspelers. De gasten werden
hartelijk onthaald door premier
Tsjoe En-lai die verklaarde dat
met de komst van de Amerikanen
een nieuwe bladzij was opgesla
gen in de Chinees-Amerikaanse
betrekkingen.
Hoewel de motieven die aan deze
onverwachte "pingpong-
diplomatie" ten grondslag lagen,
moeilijk te doorzien waren, werd
het initiatief door Washington
welwillend ontvangen. Het resul
taat was een verzachting van de
handelsbelemmeringen tegen
over Peking en het historische
bezoek van president Nixon aan
China, gevolgd door een legertje
journalisten. Niettemin bleef
Amerika een van de weinige lan
den die Peking niet officieel had
den erkend. Wel stelden de Ame
rikanen in Peking een verbin
dingsbureau in. De Chinese
hoofdstad stond na het bezoek
van Nixon gastvrij open voor veel
delegaties uit de westelijke we
reld.
Met ingang van de jaren zeventig
kwam binnen China de nadruk te
liggen op herstel van de stabili
teit, de ordelijke economische
vooruitgang en de discipline. In
1970 werd de eerste ruimtesatel
liet gelanceerd - zes jaar na de
eerste kernproef. De tweede sa
telliet ging in 1971. omhoog,
waaruit viel af te leiden dat China
kon beschikken over interconti
nentale ballistische raketten.
De 800 miljoen Chinezen zullen
Mao missen. Hij immers heeft
hun, na vele tientallen jaren van
oorlog en onderdrukking, een
vorm van rust gegeven in een
klimaat waarin een betrekkelijke
welvaart mogelijk is.
Bezoek van Nixon: resultaat van Ping-pong-diplomatie.
culturele revolutie.
,de actrice Tsjiang Tsjing,had een grote invloed op de
•k Lin Piao, de figuur achter Mao: coup tegen Mao?
