"Je was er zeker van
dat zij het bij het
verkeerde eind hadden
CESEEnEIC
BERT VERHOEF VEERTIG JAAR MISSIONARIS
11
Zuster Theresa bejubeld
KERKDIENSTEN
Oog en hand
LEIDEN' - "Er waren ook
protestante missionarissen,
toen ik in Kenia aankwam.
Dat was heel moeilijk. Je
verwierp elk ander geloof.
Je was er zo van overtuigd
dat zij het bij het verkeerde
eind hadden, daar was je in
opgevoed. Het heidendom
is tenslotte ook jarenlang
door Rome veroordeeld. Nu
ligt het anders. Ik vind: je
moet eerlijk kunnen zijn.
Het heeft geen zin om ex
treme posities in te nemen.
Daar is niemand mee ge
diend."
Door
Ton van
Brussel
Pater Bert Verhoef keerde begin
deze week terug uit Kisumu in
Kenia om volgende week zondag
in familiekring zijn veertigjarig
priesterschap te vieren. Op die
dag wordt 's morgens om elf uur
een mis opgedragen in de Anto-
niuskerk, waarna in het daar
naast gelegen ontmoetingscen
trum tot half twee een receptie
wordt gehouden. Bert Verhoef,
geboren Leidenaar, behoort tot
de Engelse missieorde Mill Hill.
Het grootste deel van zijn jaren
als priester, bracht hij als missio
naris in Kenia door. Hij werd in
'36 gewijd en hoorde een paar uur
na zijn wijding, dat hij naar Af
rika moest vertrekken. Een paar
maanden later kwam hij daar aan
en maakte kennis met een bevol
king, wier achtergrond en taal hij
niet kende.
Je was toen al blij dat je weg
mocht. Mill Hill is van oorsprong
een missiecongregatie, dus de
meeste priesters gingen naar het
buitenland, maar er was altijd een
aantal dat achter moest blijven
om de organisatie in het eigen
land te regelen. Ik kwam terecht
in het westen, in de buurt van het
Victoriameer. Er was al èèn èèn
en er waren ook al christenen. Ik
vond er een kerkje van klei en pa
len en een schoolgebouw van
baksteen met twee lokaaltjes. Er
waren toen ongeveer 40.000 men-
gediend te draaien met een top uit
Stap Verder
Ik had èèn voordeel. De
hadden al een zeker geloof in bo
vennatuurlijke krachten. De be
langstelling voor het christen
dom was er wel, maar voor het
onderwijs lag dat veel moeilijker.
Cathechese ging nog wel. We zijn
nu een stap verder. Er zijn drie
parochies, er zijn zes middelbare'
scholen, er zijn ziekenhuizen, en
wij hebben een hoop geleerd".
"Kijk, het is natuurlijk veel beter
als een land het allemaal zelf kan
doen. Een land is er niet mee ge
diend, te draaien met een top uit
buitenland. Ons streven is ook al
tijd geweest: helpen en dingen op
poten zetten en als dat eenmaal
gebeurd is: wegwezen. Zover is
het nu nog niet. Maar er is wel een
ontwikkeling.-Het onderwijssys
teem is gebaseerd op het Engelse.
Nu is dat nog wel zo, maar de les
sen zijn meer gericht op de eisen
die de ontwikkeling van het land
stelt".
"Kenia is een agrarisch land. Daar
wordt nu veel meer bij stil ge
staan. De opbouw van de land
bouw is voor ons erg belangrijk.
Het is nu nog te weinig zo dat er
- voor iedereen gelijke kansen be
staan. De rijken worden hier rij
ker en de armen, hoe moet ik het
zeggen, ze worden niet armer,
maar er zit geen schot in, hun po
sitie verbetert zich niet. Sinds een
paar weken is er een nieuwe mi
nister van onderwijs. Ik verwacht
daar veel van".
Goede naam
"Nederland heeft in Kenia een
goede naam. Pronk en Lubbers
zijn hier geweest op de Unctad-
cor.ferentie. Het Nederlandse
Gouvernement geeft er de voor
keur aan om projecten te stimule
ren. Ze richtèn zich op onderwijs,
landbouw en gezondheidszorg.
Er is een ziekenhuis met twee
Hollandse artsen".
Een kleine tien jaar geleden zag het
er naar uit, dat Bert Verhoef per
manent in Nederland moest blij
ven. Hij had last van rheuma in
zijn benen en voeten en werd in
Sole Mio in Noordwijk ver
pleegd. Kort daarop werd hij in
het Academisch Ziekenhuis door
professor Zwaveling aan darm
kanker geopereerd. Hij bleef een
jaar onder observatie, meer het
gezwel zaaide zich niet üit, met de
rheuma ging het ook beter ("de
pijn is minder. Je leert er
leven"), zodat hij na een
van achttien maanden in
land, toch terug kon na
post.
Vrij celibaat
Pater Verhoef probeert daar toch
op de hoogte blijven van de ont
wikkeling ontwikkelkwingen die
zich in het Westen en met name in
Nederland afspelen.
"De oorlog is aan mij volkomen
voorbijgegaan. Mijn eerste verlof
was in '46 en pas toen heb ik ge
voeld wat dat allemaal heeft be
tekend. Ik krijg het weekblad De
Tijd toegestuurd, die komt na
tuurlijk vrij laat aan, maar zo blijf
je toch een beetje bij. Maar het is
moeilijk om alles te plaatsen. De
abortusdiscussie met Van Agt
heb ik wel gevolgd. De discussie
over het celibaat ligt alweer ach
ter ons, heb ik het idee. Ik zou
voor een vrij celibaat kunnen
zijn. Het huwelijk is tenslotte een
heel natuurlijke zaak. Ik geloof
dat zeventig tot tachtig procent
van de uitgetreden priesters weer
terug zou keren. Ze treden wel uit
het ambt, maar niet uit de kerk.
Van onze orde wonen er een paar
in Nairobi. Die geven daar op
scholen les, net als ik op een mid
delbare school. Ze doen dat werk
goed en waarom ook niet".
"Missiewerk wordt tegenwoordig
ook wel ontwikkelingswerk ge
noemd. Maar dat bind vind toch
wel degelyk iets anders. Evange
lisatie is nog steeds belangrijk.
Het is zeker geen achterhaalde
zaak.
Afrika wil ons niet kwijt. Dat is
duidelijk gebleken tijdens de bis
schoppensynode in Rome. Daar
hebben ze duidelijk gesteld, dat
ze ons voorlopig willen houden.
Van de twaalf bisschoppen zijn er
nu zeven Afrikaan. Die tendens
zet door. Zij bepalen ook het be
leid. Wij volgen dat. Dat lukt aar
dig en ik geloof ook dat het zo
moet.
Niet gediend
"Nogmaals, een land is er niet mee-
gediend als buitenstaanders op
de lange duur het politieke, eco
nomische, sociale en kerkelijke
leven blijven bepalen".
BONN - Zijn twee priesters
verantwoordelijk voor de hon
gerdood van de 23-jarige stu
dente Anneliese Michel in het
Beierse stadje Klinkenberg?
Met deze vraag houdt zich de
officier van justitie in Aschaf-
fenburg bezig en het antwoord
wordt niet alleen door de bur
gers van Klinkenberg, maar ook
in kerkelijke en medische krin
gen met spanning tegemoet ge
zien. Anneliese Michel was aan
ondervoeding gestorven, nadat
twee geestelijken twee maan
den lang bezig waren geweest
met duiveluitdrijving. Een bij
geloof dat herinneringen wak
ker roept aan de duistere tijd
van de heksenverbrandingen.
Een specialist had bij het meisje
epilepsie vastgesteld, maar een
82-jarige Jezuïtenpater uit
Frankfort, Adolf Rodewyk,
wilde het beter weten. Deze be
jaarde geestelijke stelde eigen
dunkelijk vast dat geen val
lende ziekte, maar bezetenheid
door de duivel de oorzaak van
het lijden was. Rodewyk, die ja
renlang de duiveluitdrijving tot
zijn hobby had gemaakt,wist in
een uitvoerig rapport bisschop
Stangl van W-urzburg, Würz-
burg te overtuigen dat hier
fluks door priesterexorcisten
diende te worden ingegrepen.
Stangl gaf zijn toestemming en
.wees twee geestelijken aan om
met crucifix en gebed de duivel
uit het lyf van de studente te
veijagen. Het karwei vlotte niet
HEBBEN
DUITSE
PRIESTER
EXORCISTEN
SCHULD
AAN
HONGERDOOD
MEISJE (23)?
erg en in de loop van twee
maanden vernamen de twee pa
ters van de bezetene allerhande
belangwekkende bijzonderhe
den.
Zo bleken in het meisje niet èn
èèn meerdere boze geesten hun
intrek te hebben genomen, ene
Nero en ene Hitler. "Op 1 juli
komt de ommekeer", lieten de
ongenode gasten via Anneliese
weten. En zo gebeurde het ook.
Op die dag stierf het meisje aan
.acute ondervoeding. Terwijl de
priesters hun magie bedreven,
was zij tot zeventig pond afge
vallen.
Enkele dagen geleden heeft de
Westduitse televisie een vernie
tigende reportage gebracht
over de gevaarlijke midde
leeuwse folklore, waaraan de
rooms-katholieke kerk nog
steeds haar haar toestemming
geeft. Met een verpletterende
argeloosheid babbelden voor
de camera de betrokken exor
cisten een eind weg. Zo deelden
zij mee, dat demonen zich dade
lijk laten indelen: mensen- en
engelendemonen, "meestal is
het een Lucifer of een Judas",
verklapte een pater, "Nero en
Kain komen maar zelden, Hitier
af e
toe
ept
hij: Heil". De Süddeutsche Zei-
tung in Munchen voegde eraan
toe, dat bij zoveel kennelijke
naïviteit het voor de officier van
justitie moeilijk zal zijn de aan
wezigheid van schuldbewust
zijn bij de duiveluitdrijvende
priesters aan te tonen en daar
mee hun strafbaarheid wegens
dood door schuld vast te stellen.
De man die het dodelijk proces
in Klinkenberg in werking zet
te, de oude Rodewyk, verklaart
nu geen advies, maar alleen zijn
mening aan bisschop Stangl te
hebben gegeven. Verder wist
Rodewyk zich van het geval
niets meer te herinneren. Een
merkwaardige vergeetachtig
heid, gezien het feit dat deze Je
zuïtenpater destijds een uit
voerig gedocumenteerd, met
kerkelijke toestemming ver
schenen boek ov(
heeft geschreven.
Gereformeerde synode in Zuid A frika
LEUSDEN - Op de gereformeerde oecumenische synode (GOS) die van 10
tot 20 augustus in Kaapstad wordt gehouden, worden ongeveer 110 dele
gatieleden, die samen 38 kerken vertegenwoordigen verwacht. Het wordt
de achtste assemblee van reformatorische kerken over de hele wereld. Uit
Nederland komen delegaties van de gereformeerde kerken en de christe
lijk gereformeerde kerken. In totaal zullen zestien westerse en 22 niet-
westerse kerken zijn vertegenwoordigd.
In de eigenlijke synode komen onder meer aan de orde, doop en charisma
ta, doop en kerk, doop en cultuur, doop met de heilige geest. Voorts de
diaconale taak van de kerk, oecumene en reformatorische kerken en daar
bij met name de vraag of het lidmaatschap van de GOS (res) verenigbaar is
met het lidmaatschap van de Wereldraad van Kerken, de zondagsheili
ging, kerk en samenleving, waarbij ook de rassenkwestie betrokken zal
worden.
PHILADELPHIA - Het symposion over de honger is tot nu toe het belang
rijkste evenement geweest op het 41-ste eucharistische congres van de
Roomskatholieke kerk in Philadelphia. Deze week bejubelden 15.000
mensen gedurende enkele minuten zuster Theresa (werkzaam onder de
armsten in Calcutta), die de Amerikaanse katholieken dank bracht voor
hun vrijgevigheid. "Geef niet van uw overvloed, maar geef uit uw hart", zei
Aartsbisschop Helder Camara uit Brazilië oogstte een soortgelijk succes
toen hij uitriep: "Zij die de evangeliën, Vaticanum II en de documenten
van het congres van Medellin hebben, hebben het marxisme niet nodig".
Verwijzende naar de armen fn de Amerika's vroeg mgr. Camara aan de
Amerikaanse en andere katholieken, Christus te erkennen in de armen, in
de vreemdelingen, in de zwarten, in de Zuidamerikanen, in de Portorica-
Hoewel kardinaal Knox, de legaat van Paus Paulus naar het congres,
verklaarde dat het symposion over de honger niet de bedoeling had druk
uit te oefenen op de door de regeringen gevolgde politiek, hebbèn ver
scheidene sprekers een beroep gedaan op de katholieken een pressiegroep
te vormen om verandering in de economische structuren tot stand te
brengen.
De Indiase bisschop mgr. d'Souza riep een woord van kardinaal Suhard
van Parijs in herinnering: "Het christendom is sociaal of het is het niet".
Kerkelijke stand
NED. HERV. KERK
Beroepen te Nieuw Lekkerland: J.
P. Verkade te Montfoort; Beroepen
te Noordoostpolder (wijkgemeente
Marknesse-Luttelgeest): J. de Gier
te Oosterend en Oudeschild: be
roepen te Zevenbergen: G. Bos te
Ter Heijde (ZH); aangenomen naar
Zoelen: C..L. de Rooij, kandidaat te
Utrecht; bedankt voor Alblasser-
dam: M. Verduin te Brakel.
Benoemd tot bijstand in het pasto
raat te Arnhem: M. L. W. Shock,
aanstaand emiritus predikant te
Den Haag, die deze benoeming
heeft aangenomen. Aangenomen
naar Waarder (ZH): A. P. Voets,
kandidaat te Bergambacht die be
dankte voor Driesum, voor Haaften
voor Wilsum.
Toezegging A. P. Voets, kandidaat
te Bergambacht. Albasserdam (va
cature J. Wieman), M. Verduin te
Brakel.
GEREF. KERKEN
Benoemd tot predikant in tijdelijke
dienst (part-time) te Hengelo-Oost:
W. J. Muschn, aanstaand emeritus
predikant te Kollumerzwaag die
deze benoeming heeft aangeno-
CHR. GEREF. KERKEN
Tweetal te IJmuiden: A. J. Otter te
Papendrecht en P. N. Ribbers te
Den Haag.
LEIDEN - Herv. Gem.: Hooglandse
kerk 10 ds. De Vreugd, Bodegraven;
11.45 oec. stud, dienst; Marekerk: 19 ds.
Smits, Edam; 5 ds. Kooien, IJsselstein;
Maranathakerk: 10 ger. predikant. Ko-
ningskerk 10 dr. Locher. Bethlehem-
kerk; 10 ds. Pannekoek. Bevrijdings
kerk: 9 ds. Bovenberg (gemeensch.
dienst). Vredeskerk: 10 dr. Lamping. Eg-
lise Wallone: 10.30 pasteur Ribs.
Gerf. Kerk: Zuiderkerk: 10.15 ds. Bo
venberg, 7 ds. Post. Petrakerk: 10 ds.
Post; Oude Vest 10.30 hr. v. Loo, Am
sterdam. 5 ds. Brederveld. Maranatha: 9
hr. v. Loo; 5 ds. Hortenzius; Hortensius,
9 en 5 ds. Bovenberg; Groenhoven: 10 ds.
Brederveld; Gezinsd. Jeugdhaven: 10
De Mirt hr. Spij ker, 10 Mierenest hr. Boe-
lee sr. Diaconessehuis: 10.30 ds. De Wit.
Merenwijk: 10 ds. Hortensius.
Dolerende Noodgemeente Groot Leiden
(Herengracht 70y. 8.30 hr. Zugers, Am
sterdam.
Geref. Gem. 10 en 4.30 ds. Boogaard.
Geref gem. in Nederland: 11.30 em 5.30
dienst.
Evang. Luth. Gem.: 10.15 ds. Happee.
Remonstr. Doopsgez. Gem.: 10.15 ds.
Snaayer, Haarlem.
Leger des Heils: 10 en 7.30 (Hooigracht).
Baptistengemeente: 10 ds. Van Mame-
Evang. Christengem. (Middelstegracht
3); 10 hr. Dikkes.
Zendingswerk Middemachtsgroep
(Zoeterwoudse Singel 21): 6 n.m. dienst.
Evangeliecentrum Zijlsingel 2: 10 hr.
Zijlstra, evang dinsd. 10 aug. 8 evang.
Zijlstra, vrijd. 13 aug. 8 evang. jeugdsam.
Pinkstergemeente (Oude Rijn 3y. 3 n.m.
hr. Eikerbout.
Nieuw-Apost. Kerk (H. Rijndijk 24): 9.30
en 4, woensdag 8.
Christian Science (Steenschuur 6y. 10.30
Oud Kath. Kerk: 100 uur H. Dienst.
Vrij-Kath. Kerk: 10.30 hoogmis
RK kerken: Haagweg zat 7, zond. 9
10.45, 12 en 6.30; Steenschuur. zat. 7,
zond. 10 hoogmis, 11.30; 6 en 7. Lam-
menschanweg. zat. 7, zond. 9,10.30; 12en
6. Haarlemmerstraat zat. 7, zond. 9.30;
10.45; 12 en 6.30. Rijndijk 281. zat. 7,
zond. 9.30 en 11.30. Boshuizerlaan: zat. 7,
zond. 9.30; 11 en 12.15. Herensingel zat.
7, zond. 8.30; 9.30 en 11.
ABBENES - herv. gem. 9.30 ds. Den
Harder
AARLANDERVEEN - Herv. Gem.: 10
ds. Wolthaus; 19.00 ds. Hoogendijk.
Geref. Kerk: 10 en 6.30 ds. Booy, Lin-
schoten. Chr. Geref. Kerk: 9.30 dienst
des woords; 2.30 ds. Baars, Urk. RK
Kerk- zat. 7, zond. 7.30 en 10.30.
ALPHEN AANDEN RIJN - Herv. Ge
meente Adventskerk: 9.30 ds. Fokke-
ma, 6.30 ds. Hanemaayer, Kruiskerk
9.30 ds. Bogers; Opstandingskerk 9.30
ds. Hanemaayer; Salvatorikerk: zat. 7.
Oudshoorn: Goede Herderkerk 9 ds.
Hoogendijk. De Bron: 10.30 ds. Hoogen
dijk. Bej.centrum Driehoorne 7 interk
dienst. Wykgem. Oudshoomsekerfc 10
Kerk van J. Chr. v.d. Heiligen d. Laatste
Dagen (Steenschuur 6): 10.15 dienst
ds. Oort. Sionskerk 9.30 ds. Verploeg,
6.30 ds. Wisgerhof. Geref. Kerk Marana
tha: 9.30 ds. Vree; 6.30 ds. Borman, As
sen. Salvatorikerk 9.30 ds. Borman, 6.30
ds. Bogers. Noord: Goede Herder. 10.30
ds. Hartkamp, Hillegom. 6.30 ds. v. Ree.
De Bron: 9 ds. De Ruiter, 6.30 ds. Westra,
Voorburg. Geref. Kerk Vrijg.: 8.45 en
18.30 dienst des woords. Geref. Kerk
Vrijg. Buiten Verband: 9.30 hr. Klein
geld; 16.30 hr. Woensdrecht Chr. Geref.
Kerk 9.30 en 4.30 ds. Baars, Urk.
Oud-Geref. Gemeente: 9.30 en 4 lees-
dienst. Baptistengemeente: 10 hr. v. v.
Brink. Leger des Heils: 10 en 7.30 sa
menkomst. Volle-Evangeliegemeente
(geb. Kindervreugd): 10 hr. van Leeu
wen. Moluks Evang. Kerk 11 ds. Sitana-
la. Molukse Prot. Kerk 9.30 mej. Nussy,
Capelle. RK kerken: Bonifaciuskerk
zat. 7, zond. 8.30, 10 en 11.30; Piuskerfc
zat. 7, zond. 9,10.30 en 11.30 en 11.45; De
Bron zat. 6.30; zond. 9 en ll.Remon-
strantse kring 10 ds. Bongartz.
BENTHUIZEN - Geref. Gemeente: 9.30
leesdienst,. 19 ds. Bogaard, Leiden.
Woensdag 11:19.30 ds. Blok, Capelle a.d.
ïjssel.
BODEGRAVEN - Geref. Kerk 9.30 en
6.30 ds. *t Hart.
BOSKOOP - Herv. Gemeente: 9.30 ds.
Heymans; 18.30 gez. dienst ds. Stelwa
gen. Stek ds. Dijkstra 9.30. Geref. Kerk
9.30 S. v. d. Land; Wassenaar; 6.30 ds.
Stelwagen. De Stek 9.30 ds. Dijkstra.
Chr. Geref. Kerk 9.30 en 4.30 ds. Den
Hertog, Vlissingen. Geref. Gemeente:
9.30 en 6 dienst. Opwekkingsgemeente
(geb. Concordia): 9.30 dienst. Vergader
ing van Gelovigen (Nieuwstraat): 9,30 en
5. RK kerk zat. 7, zond. 8.45,10 en 11.30.
Ontmoeting zat 5.30, zond. 10.30.
HAZERSWOUDE - Herv. Gemeente:
9.30 ds. Stehouwer, Alphen, 6.30 hr.
Stroo, Koudekerk. Geref. Kerk 9.30 drs.
Boonstra, Wassenaar; 5 ds. Koekkoek,
Waddinxveen. RK Kerken: Michaelkerk
zat. 7., zond. 9. Bemarduskerfc zat., 7,
zond. 10.30, Ridderhof zond. 10.30; Ha-
zersw. dorp zat. 7, zond. 8, 10 en 11.30.
HILLEGOM - Herv. Gemeente: n.m. 7
ds. Pouwels, gem. dienst. Geref. Kerk 10
en 7 ds. v. d. Kamp. RK Kerk Martinus-
kerk zat. 7, zond. 8.30,10,11.30 en 12.45.
Jozefkerk zat. 7, zond. 8.30, 10 en 11.30.
HOOGMADE - Herv. Gemeente: 10 ds.
Schoonenboom. RK Kerk zat. 7, zond. 8
en 10.30.
DE KAAG - Herv. Gemeente: 9.30 ds.
Carstens. RK Kerk zat. 7, zond. 8,10 en
7.
KATWIJK AAN DEN RIJN - Herv. Ge
meente: Open ho£ 10.30 ds. Teygeler,
Dorpshuis 6 ds. v. Ieperen, Bergenhoek,
Ontmoetingskerk 10 ds. v. Ieperen, 6.30
ds. De Jong, Leiden; Geref. Kerk 9 ds. v.
Halsema, 6.30 hr. Schouten.; RK Kerk
zat. 7, zond. 9.30 en 11.15.
KATWIJK AAN ZEE - Herv. Gemeente:
Nieuwe Kerk 10dsDeVos,6ds.Hovius;
Oude Kerk 10 ds. Catsburg, 6 ds. Boer;
Ichtuskerk 10 ds. Visser; Nieuwe Ton-
ge, 5 ds. Koelman. Pniélkerk 9.30 ds. De
Boer. 6 ds. Catsburg; Gr. van Prinsterer
School 10 ds. Vroegindewey, wijkgeb.
Hoeksteen 10 dovendienst 10 Alaskl
Duitse dienst. Ziekenhuis Overduin: 2
ds. Baas Geref. Kerk 9.30 ds. De Vries,5
ds. Halsema, Triumfatorkerfc 9.30 hr.
Schouten, Den Haag, 5 ds. De Vries. Ge
ref. Kerk 8.45 en 7 ds. Wagenmeester,
Den Haag.
Chr. Geref. Kerk 10 en 5 ds. v. d. Ent.
Geref. Gemeente: Remisestraat 10 en 5
leesdienst, dinsd. 10 aug. 7.30 ds. H&-
rinck, Den Haag. Volle-
Evangeliegemeente (Voorstr.) 100): 9.45
Gem.: 10 ds. Quak, 7 onbekend. Geref.
Kerk 10 ds. Swierts, 5 ds. De Vries, Kat
wijk.
LEIDERDORP - Herv. Gemeente en
ft.fee Kerk Dorpskerk 10 ds. Geursen;
Hoofdstraatkerk 10 ds. v. d. Meulen, De
nHaag; half 7 ds. Fijn van Draat, Amstel
veen; Scheppingskerk 9 ds. Van Loenen.
Baptistengemeente: 5 ds. De Vries
(Avondm.). RK kerk zat. 7, zond. 8.30,10
en 11.30.
LEIMUIDEN - Herv. Gemeente: 9.30 ds.
De Vree. Geref. Kerk 9.30 en 5 ds. Foc-
kens, Komhorn. RK kerk zat. 7, zond.
7.30, 9.30 en 11.15.
LISSE-Herv. Gemeente: Pauluskerfc 9
ds. Oostinga. Grote Kerk 10.30 en 19.00
ds. Oostinga. Geref. Kerk 10 prof. Be
rkhouwer, Voorhout; 7 hr. Wolfskeel,
NOORDWIJK - Geref. Kerk 10 en 17
leesdienst Chr. Gerf. Kerk 10 en 16.30 ds.
Den Bleker. Gerf. Gemeente: 10 en 4 ds.
Hakkenberg. Gerf. Gemeenten: 9.30
Oud-Cjeref. 3 leesdiensten.
R.k. kerken: Agathakerfc zat. 7, zond.
8.30,10 en 11.30. Poelhuis: zat. 7, zond. 9
en 11.30; Mariakerk zat. 7, zond. 8.30,10
en 5.30. Engelbewaarders: zat. 7, zond.
7.30, 9.30, 11.45.
NIEUWKOOP - Herv. Gemeente: 9.30
ds. Kool, Katwijk; 18.30 ds. De Vos,
Katwijk. Geref. Kerk 9.30 en 6.30 ds.
Nooteboom. Chr. Geref. Kerk 9.30
dienst des woords; 2.15 ds. v. d. Ent,
Katwijk. R.k. kerk zat 7, zond. 7.30, 9,
10.45 en 7.
NIEUWVEEN - Herv. Gemeente: 9.30
ds. Nicolai; 18.30 ds. Kaai. Geref. Kerk
9.30 en 7 drs. Manenschijn, Amstelveen.
R.K. kerk zat. 7, zond. 9 en 11.
NIEUW-VENNEP - Herv. Gemeente:
9.30 ds. Goverts; 19 ds. Den Harder. Ge
ref. Kerk 9.30 ds. Goris, Haarl.meer.
Chr. Geref. Kerk 9.30 ds. Den Boer,
Rijswijk; 15 uur idem. R.K. kerk zat
9.30 en 11.
NOORDEN - Herv. Gemeente: 9.30
kand. v. d. Meer, Utrecht, voorb. h.
avondmaal; 19.00 eerw. hr. de Groot
Nieuwlekkerland. R.K. kerk zat 7.30,
zond. 7.30, 9 en 10.30.
NOORDWIJK - Herv. Gemeente: Voor
straat 10 ds. De Mey, Leid< n; 7 ds. Jan
sen, H. Avondmaal. Hoofdstraat: 10 dr.
Jansen. Rank: 17.30 ds. Streefland,
Noordwijkerhout. Rank Ichthus: 10
kand. v. d. Ploeg, Rotterdam. 15.30 ds.
Hovius, Katwijk. Duitse dienst 20.00
Unverzagt. Geref. Kerk: Hoofdstraat 10
ds. Warnink; 7 ds. Elgersma. Vinken-
laan: 9.30 ds. Elgersma, 7 ds. Warnink.
Stichtingskerk: 11 ds. Bosman; Sole
Mio, 9 ds. Bouma. RK kerken: Binnen:
zat 7, zond. 8,10,11 en 11.30. Zee: zat. 7.,
zond. 9, 11 en 7.
NOORDWIJKERHOUT - Herv. Ge
meente: 10 ds. Sepmeijer, Den Haag; De
Zilk 10 drs. Streefland. RK kerken: Jo
zefkerk: zat. 7, zond. 8, 10. 11.30 en 6.
Viktorkerk: zat. 7, zond. 8. 9.30,11 en 6;
kapel sint Bavo 9.30; Sancta Maria: zat
7.15; zond. 10. H. Hart De Zilk zat. 7;
zond. 8.30; 11 en 11.30.
OEGSTGEEST - Herv. Gemeente:
Groene- of Willibrordkerk 9.30 ds. Ter
Linden; Pauluskerk 10 hr. DaCosta;
Gemeentecentrum Wyttenbachweg
10.30 ds. Kuipscheer, Epe; 19.00 gast-
predikant. Diaconessen huis: 10.30 ds.
Hemmes; WyckerSlooth: 16.30 ds.
Hemmes. Gerf. Kerk: Mauritskerk: 10
ds. Kappers, Zwolle. Gem.centrum: 7
nm ds. Kappers. Geref. Kerk Vryg.: 8.45
en 16.00 ds. v. d. Berg. Geref. Kerk Vrijg.
Buiten Verband: 9.30 en 15 Leesdienst
RK kerk: Willibrorduskerk: zat. 7, zond.
12. Bonaventurakapel zat. 6.30,
OUDE EN NIEUWE WETERING -
Herv. Gemeente: 9.30 ds. Lalleman, Ge
ref. Kerk: 9.30 ds. Hulzenbosch, 6.30 ds.
Cziria. RK Kerk: zat. 7.. zond. 8, 9.30 en
11.
ROELOF ARENDSVEEN - RK Kerken:
Sint Petrus Banden zat. 7., zond. 8, 9,30,
11 en 12.15. Kerk Maria Presentatie zat. 7
zond. 8, 9.30 en 11.00.
RIJNSATERWOUDE - Herv. Gemeen
te: 9.30 ds. Oostenbrug, Ridderkerk;
19.00 ds. Nicolai, Zevenhoven.
RIJNSBURG - Herv. Gemeente: Grote-
of Laurentiuskerk: 9.30 ds. Driebergen,
Westerhaar; 5 ds. v. Niel; Bethel: 9.30 ds.
v. Niel, 5 ds. Driebergen. Geref. Kerk:
Petrak.: 9.30 ds. v. d. Loo, Sliedrecht, 5
dr. v. Oeveren. Immanuelkerk: 9.30 dr. v.
Oeveren. Maranathakerk: 9 ds. Huis
man, 5 ds. v. d. Loo, Camping Konings
hof: 10.30 hr. Huisman. Geref. Kerk Vrij-
gem. 10 en 17.15 leesdienst. Chr. Geref.
Kerk: 9.30 en 5 stud. v. d. Berg, Apel
doorn. Evang. Christengem. (aula ma
vo): 10 dienst. RK Gemeenschap (aula
tuinbouwschool): zat. 7., zond. 10.30.
RIJPWETERING - RK Kerk: zat. 7,
zond. 7.30, 9 en 10.30.
SASSENHEIM - Heiv. Gemeente: 9 ds.
Brokerhof, Voorhout; 10.30 ds. de Jong,
Leiden; 18.30 ds. Koole, Den Haag. Ge
ref, Kerk: 9.30 ds. Czirzia, Oude Wete
ring, ds. Korenhoff, Heemstede. Chr.
Geref. Kerk: 10 en 5 ds. Rebel. RK Kerk:
zat. 7.. zond. 8. 9.30 en 11.
TER AAR - Herv. Gemeente: 9.30 ds. Le-
feber, Alphen aan den Ryn, 1830 ds. Lin-
denburg. Geref. kerk: 9.30 ds. Bezemer,
6.30 ds. Langedyk. RK Kerk Langeraan
zat. 7, zond. 8. 9.30, 11 en 12.15. Ter Aar
Dorp: 9 en 12.
VALKENBURG - Herv. Gemeente: 10
en 6.30 ds. Baas, Katwijk. Geref. Kerk:
9.30 ds. Meijnen, Den Haag; 6.30 ds. Van
Oeveren, Rynsburg. Geref. Kerk.Vry-
gem.: 9.30 leesdienst, 17.15 ds. Hoff.
VOORHOUT - Herv. Gemeente: 10.15
ds. Brokerhof. RK Kerk: zat. 7, zond. 9,
10.30 en 11.45.
VOORSCHOTEN - Herv. Gemeente: 10
ds. Meijering, 5 dienst in Gereformeerde
Kerk, ds. De Zeeuw, Hulp en Heil: 10 dr.
De Ru, Den Haag, Aula Noord-Hofland:
9.30 ds. Westmaas; Kapel Rijndyk: 10 ds.
v. d. Schoot. Geref. Kerk: dorp: 9.30 en 5
ds. Van Buuren. Aula Noord-Hofland:
9.30 ds. Heule. Geref. Kerk Vrijgemaakt:
10 en 5 cand. Huttinga, Groningen. RK
Kerken: Moeder Godskerk zat. 7, zond.
8, 10 en 11.30. Laurentius: zat. 7, zond.
8 30, 10.30 en 12. Aula Noord-Hofland:
11.
WADDINXVEEN - Herv. Gemeente:
Brugkerk: 9.30 ,ds. Verboom, Papend
recht; 6.30 ds. Van Vliet; Hoeksteen: 9.30
ds. Stolk, Scheveningen; 6.30 ds. v. d.
Heuvel; Bethel: 9.30 ds. v. d. Heuvel; 5
ds. Verboom; Immanuel: 9.30 en 19.00
ds. Flink. Geref. Kerk: Kruiskerk: 9.30
ds. Modderaar; 5 ds. Versluys, Hazers-
woude: Ontmoetingskerk: 10 ds. Van
Hall, 5 ds. Moerman, Moordrecht. Oud-
Geref. Gemeente: 10 en 5 leesdienst.
Chr. Afgescheiden Gemeente: 9.30 en 5
ds. Verloop. Remonstr. Gemeente:
Volle-Evangeliegemeente (Linden-
gaarde 17a): 9.30 hr. v. d. Heyden; Tessel-
schadelaan 28: 4 jeugdbyeenkomst,
dinsdag 20.00 bijbelstudie. RK kerken:
Ontmoetingskerk: zat. 7, zond. 8.30;
11.45; 6.30. Victorkerk: zat. 7, zond. 10.
WARMOND - Herv. Gemeente: 10 ds.
Den Tonkelaar. RK kerk: zat. 7, zond.
8.30. 10 en 11.30.
WASSENAAR - Hsrv. Gemeente:
Dorpskerk: 10 ds. Landsman, Den Haag;
4.30 ds. De Raad, Stolwijk; 7 dr. Verburg,
Den Haag. Kievietkerk: 10 ds. Wiersma;
Messiaskerk: 10 ds. Van Zanten. Dorps
centrum: 9.30 ds. v. v. Plas. Ned. Prot.
Bond: 10.30 mej. Westerouwen van
Meesteren, Nymegen. Gerf. Kerk: 10 ds.
Versluys, Hazerswoude. 7 ds. Huisman,
Zoetermeer. Zuid: 10 ds. Bech. 7 dienst
in Zyllaankerk.
WOUBRUGGE - Herv. Gemeente: 9.30
hr. Goedhart, Nieuwkoop; 6.30 ds. Lefè-
ber, Alphen. Geref. Kerk: 9.30 ds. Van
Santen; 6.30 ds. Huizebosch. RK kerk:
zat. 7, zond. 10.
ZEVENHOVEN - Herv. Gemeente: 9.30
ds. Kaai, Nieuwveen. Geref. Kerk: 9.30
en 7 hr. Schoenmaker, Oude Wetering.
RK kerk: zat. 7, zond. 9 en 10.45.
ZOETERWOUDE - Herv. Gemeente: 10
ds. Schoch. RK kerken: Sint Janskerk
zat. 7, zond. 8.30, 10. 11.30 en 6. Ryndyk
(Meerburg) zat. 7, zond. 10, 12 en 6.
ZWAMMERDAM - Herv. Gemeente:
9.30 ds. Mostert. 6.30 erw. hr. v. d. Kooij.
Geref. Kerk: 9.30 ds. v. Harmeien, Alp
hen. 6.30 ds. Treurniet, Woerden.
Met onze ogen nemen wy de
wereld waar, met onze handen
nemen wij de wereldzin bezit,
met onze ogen verwerven wij
kennis, met onze handen oe
fenen wij macht uit. Die twee,
oog en hand, hebben elkaar
nodig.
Toen de Viking I op Mars
stond, werkten zijn ogen uit
stekend, de camera's namen
veel waar, vormen en kleuren
werden scherp en helder ge
zien. Maar de arm, de hand
wilde niet meewerken en eerst
na vele berekeningen èn sig
nalen lukte het de arm vrij te
krijgen. Die arm, dat handje
was nodig voor het onderzoek.
Het oog kon tot de hand niet
zeggen: ik heb jou niet nodig.
In een breed uitgewerkt beeld
vergelijkt de apostel Paulus
de samenleving van mensen
met de samenwerking van de
leden van ons lichaam. Er zijn
vele leden, die samen toch één
lichaam vormen. Zij hebben
elk hun eigen functie, maar
die kunnen zij slechts uitoefe
nen in de samenhang van het
lichaam. Zij kunnen zich niet
zelfstandig opstellen en voor
zichzelf bestaan. Zij kunnen
alleen werken ten behoeve
van het welzijn van het gehele
lichaam. In dat verband zegt
Paulus: het oog kan tot de
hand niet zeggen: ik heb jou
niet nodig.
Telkens weer hebben wij
mensen geprobeerd oog en
hand van elkaar los te maken.
Soms heeft het oog van de
mensheid, de wetenschap,
zich trots verheven boven de
arbeiders, wier handen de we
reld bewerken. De mystiek
heeft soms hooghartig neer
gezien op de ethiek en het om
gekeerde is ook gebeurd. Dit
soort hoogmoed, deze zelfo
verschatting is altijd dom en
bedreigt het welzijn van allen.
In de christelijke kerk, dat is
de gemeenschap waar Paulus
zich in de eerste plaats toe
richt, moet ieder weten, dat
zijn bestaan gegeven is. Nie
mand leeft voor zichzelf, om
dat niemand leeft uit zichzelf.
Het is éénzelfde Geest, die ie
der gaven toedeelt, zoals Hij
het wil, maar bij de verlening
van gaven aan de enkeling
heeft Hij steeds het welzijn
van het geheel op het oog.
Voor wie het in de Bijbel zou
willen nalezen, het staat in de
eerste brief aan Corinthe,
hoofdstuk 12.
Wat voor het grote geheel
geldt, geldt ook voor de éne
mens. Wie alleen maar wil
zien, alleen maar kennis wil
verwerven, groeit scheef. Wie
alleen maar wil handelen,
grijpt zeker mis. Het oog en de
hand hebben elkaar nodig.
DR. J. M. VLIJM,
Geref. Studentenpredikant.
