IKONEN BLIJVEN LOKKEN
Magic Bus biedt
nog avontuur
Restauratie is
moeilijke zaak"
Een venster
naar de hemel
Door
Ton van
Brussel
ZATERDAG 24 JULI 1976
EXTRA
Elke week worden in Rusland driehonderd smokkelaars gepakt
ROTTERDAM/NOORDWIJK - De
Rotterdamse antiquair Arnold
Zoetmulder exposeert tussen 26
juli en 4 augustus tachtig ikonen
in Huis ter Duin. Een verkoopten
toonstelling van met name Russi
sche, maar ook een klein aantal
Griekse ikonen, in prijs variërend
van vierhonderd tot honderddui
zend gulden. Het is voor de vierde
keer dat Zoetmulder, behalve
handelaar, ook restaurateur en
taxateur, in Huis ter Duin expo
seert. De tentoonstelling is dage
lijks geopend van elf uur 's mor
gens tot negen uur 's avonds.
Kunsthandelaar Zoetmulder:
SCHIEDAM - „Ik ben op Athos geweest. In Noord-Griekenland.
Dat is zo'n beetje de bakermat. Verkoop van ikonen wordt daar als
een soort heiligschennis beschouwd. Handelen, dat doe je niet. Het
is daar nog vreselijk anti-oecumenisch. Terwijl juist tegenwoordig
iedereen een ikoon wil hebben. Hoewel ze natuurlijk zeer sterk
vorm gebonden zijn, zie je duidelijk verschillen tussen die van de
Grieken en de Russen. De Grieken zijn, hoe moet ik het zeggen,
blijer?"
„Zodoende"
Arnold Zoetmulder begon al voor de oorlog met een handel in
ikonen. Op de kunstacademie was zijn beste vriend een Rus en trof
hij een leraar met een Russische echtgenote („zodoende"). In het
begin waren dat voornamelijk Griekse ikonen.
„Daar was toen nog gemakkelijk aan te komen. De eerste Griekse
gastarbeiders namen er veel mee. In '67 met de komst van het
kolonelsregime, was dat afgelopen. De deur ging op slot, er mocht
geen ikoon meer het land uit. De boel is daar in het verleden leegge
roofd".
Zoetmulder koopt zijn ikonen nu overal en verkoopt ze ook veel
aan het buitenland, zelfs aan Rusland.
„Restaureren doe ik ook zelf, hoewel ik daar steeds minder tijd voor
heb. Het is moeilijk om een goede restaurateur te vinden. Een
belangrijk probeem is het vinden van de juiste grondstoffen. Ik heb
een serie van vijf Maria-ikonen. Die is niet volledig, vijf is geen
heilig getal. Ik weet bijna zeker dat het er zeven geweest moeten
zijn. Die vijf zijn gerestaureerd en ik heb geprobeerd de verschil
lende fasen van restauratie te laten zien, door aan de randen de
oude verflaag te tonen".
Harslaag
„Ze krijgen een beschermende harslaag, die eerst flink licht geeft,
maar later verdonkerd. Een ikoon maak je eens in de tachtig tot
honderd jaar weer schoon. Je stuit vaak op heel interessante din
gen. Ikonen, zo wordt altijd gezegd, werden n-iet gesigneerd. Als
een ikonenschilder Arnold heette, zette hij bijvoorbeeld aan de
rand van zijn ikoon de naam van een heilige, in dit geval Arnoldus.
Ook komt het voor dat je zijn naam vindt onder de verflaag. De
mens is altijd ijdel geweest".
AMSTERDAM - "Of wij 't goedkoopst zijn? Dat weet ik zeker. Daaraan
dankt de Magic Bus zijn bestaan".
Peter Hoornweg (25 jaar) glimlacht bijna voortdurend. Hij is directeur van
een reisorganisatie, die vooral de alternatieve jeugdtoerist bedient.
Een deur door naast een hambur
gerrestaurant op het Amsterdamse
Damrak, een trap op en daar treffen
we Peter Hoornweg achter de balie
van het reisbureau The Magic Bus.
Een piepkleine ruimte, zonder enig
comfort The Magic Bus is evenwel
goed voor zo'n 36.000 jeugdige toe
risten per jaar.
Door
Jap Kees Kokke
Peter Hoornweg - beter bekend als
Magie Peter - helpt nog even een
klant af, een in Indiase gewaden
geklede buitenlander. Hij wil naar
Kopenhagen. Heeft slechts 25 gul
den op zak, maar zegt het restant te
zullen voldoen bij aankomst in de
Deense hoofdstad.
Hoornweg maakt er geen probleem
van. De klant zal zijn paspoort moe
ten afstaan, voordat hij instapt en
krijgt het document pas terug als
hij in Kopenhagen de rest van de
reissom heeft voldaan.
"Wat is de Magic Bus? Er zijn twee
Magie Busorganisaties in Amster
dam.
Er staat een Magic Bus op het Mu
seumplein in Amsterdam, achter
het Rijksmuseum. De in bonte
kleuren geschilderde bus biedt toe
risten al vijf jaar lang een alterna
tieve rondleiding door de hoofd
stad.
Reisleider Bemardus Pillipes - be
ter bekend als professor P. - wijkt
geheel af van de platgereden paden
van de traditionele stadtoeren. Hij
is bovendien niet alleen aanzienlijk
goedkoper, maar er is ook nog le
vende muziek aan boord.
Naast de bus van professor P. is er
The Magie Buslijndienst van de
Engelsman Greg Williams en de
Nederlander Peter Hoornweg.
Deze Magic Bus onderhoudt re
gelmatige lijndiensten naar Athe
ne, Kopenhagen, Istanboel, Delhi
en Barcelona en ook naar Londen.
Voor een fractie van de prijs van
wat een "normale" reis naar die be
stemmingen kost
Peter Hoornweg leidt het reisbu
reau van The Magic Bus in Amster
dam. Hij is de de zoon van een
Haagse bovenmeester en kwam
naar Amsterdam om te studeren,
eerst economie, later vervoersgeo-
grafle. Na vijfjaar vond hij dat hij er
zo wel genoeg vanaf wist
Via diverse baantjes belandde hy
als chauffeur bij de Magic Bus van
Professor P. op het Museumplein
en vandaar bij de Magic-Bus-
lyndiensten door heel Europa.
Bonnesseur
"Het trekken heeft me altijd al ge
trokken", zegt Peter Hoornweg.
"Vroeger werkte ik ook vaak op
kermissen. Weetje wat een bonnes
seur is? Dat is de man die de men
sen naar binnen praat Dat deed ik
bij de tent "Vrouw zonder hoofd".
Het was een prachtige tijd, hoor.
Het is vooral de romantiek. Die
vind je ook terug bij de The Magie
Bus. Het is daar niet zo, datje in een
vliegtuig stapt en binnen een paar
uur ben je geheel en al verzorgd op
je bestemming".
"De mensen die we hier krijgen, die
zoeken nog echt het avontuur. Dat
vind ik leuk. Ik zie het hele leven als
een grote grap. Als ik chagrijnige
mensen zie, dan vind ik dat verve
lend. Het is dan ook heel moeilijk
om mij kwaad te krijgen".
The Magic Bus werd opgericht
door de Engelsman Greg Williams.
Deze kocht in 1970 een bestelwa
gen, plakte overal in zijn woon
plaats Oxford plaatjes op dat hij
naar India ging en dat hij mede
reizigers zocht.
Op de terugweg bleef hy een tijd
steken in verband met de oorlogs
omstandigheden op de grens van
India en Pakistan. In die periode
toverde hy zijn busje helemaal om.
Het werd opgeschilderd in bonte
kleuren, er kwamen ramen in en
krullen aan. De eerste echte Magie
Bus.
Drie jaar reed Greg Williams met
dit busje op en neer van Londen via
Amsterdam naar India. Steeds
meer mensen wisten er tenslotte
van. De Magic Bus kreeg zoveel
klanten, dat Williams in 1974 vier
bussen kocht van de Goese bus
maatschappij AMZ en daarmee een
regelmatige dienst begon tussen
Amsterdam en Istanboel.
Twintig bussen
Nu heeft de Magic Bus zo'n twintig
bussen ryden, deels in eigendom,
deels gecharterd. Tweemaal per
week naar Athene. Enkele reis kost
150 gulden. Drie dagen duurt de
tocht. Twee maal per week naar
Kopenhagen, voor 70 gulden voor
een enkele reis, die dertien uur
duurt. Ook twee keer per week gaat
The Magic Bus naar Istanboel.
Deze 55 uur durende reis kost 160
gulden. Je kan ook nog door naar
Delhi in India voor 325 gulden. Een
reisje Barcelona tenslotte kost 95
gulden.
Byna de helft van de reizigers -
bijna uitsluitend jongeren - zijn
Amerikanen. De rest Nederlanders,
Britten en wat Scandinaviërs, Aus
traliërs en Nieuw-Zeelanders.
Peter Hoornweg zegt "Deze jonge
ren weten dat ze goedkoop reizen.
Wat er dan ook gebeurt, ze accepte
ren het. Zo'n bus is tenslotte ook
maar een machine. Die kan ook ka
pot gaan".
Vry gaan en staan.
"Mijn ideologie is, de mensen vrij te
laten gaan en staan. De mensen wat
van de wereld te laten zien. Er komt
hier wel eens iemand aan de balie,
die een foldertje wil zien. Hoe gaat
dat nu allemaal, willen ze dan we
ten. Maar als je bij de NS een kaartje
koopt, dan krygje ook geen folder
tje over de reis. En ook wij zijn al
leen maar een lijndienst".
"Veel van onze klanten zijn jonge
Amerikanen die voor hun examen
zijn geslaagd en als cadeau van hun
ouders een reis naar Europa kre
gen. Die trekken hier dan een hall
jaartje rond. Daar heb ik toch wel
bewondering voor. Ze zijn vaak nog
jong. Ên ik zie de meeste Neder
landse ouders nog niet tegen hun
kinderen zeggen, hier heb je een re-
rourtje Amerika en ga nu maar eens
een paar maanden rondkijken".
Voor wie tijd genoeg heeft, niet al te
veel prys stelt op comfort, zich
thuis voelt in een alternatief en in
ternationaal gezelschap, houdt van
muziek, goed bestand is tegen
slaaptekort en daarenboven niet
over al teveel geld beschikt, is rei
zen met The Magic Bus een uit
komst.
Het was niet voor niets dat het uiteindelijk toch
nog wat voeten in de aarde heeft gehad, voordat
de Russische schrijver Amalrik van zijn Sovjet
bazen het land mocht verlaten. Een trap na werd
hem natuurlijk best gegund, maar waar het
vooral om ging was de verzameling kunst, die
hem op zijn reis naar Nederland zou vergezellen
en die gedeeltelijk bestond uit ikonen. Een in
deze contreien zeer geliefd stukje volkskunst, een
lokker voor toeristen, de afgelopen decennia in
grote aantallen uit Rusland, maar vooral ook uit
Griekenland geroofd.
Westerlingen zijn nog steeds bereid
zich diep in de nesten te steken
om een ikoon als souvenier van
een bezoek aan de Sovjet-Unie
mee te nemen. Wekelyks worden
er op de stations en vliegvelden
zo'n driehonderd uit de koffer
gevist en als tegenprestatie zijn
onze Russische vrienden dan niet
te beroerd om de desbetreffende
Europeaan of Amerikaan nog ge
zellig een paar weekjes vast te
houden of meteen, na het betalen
van een doorgaans fikse boete,
lege portemonnee huiswaarts te
laten keren. En als je dan beseft
dat het gros van de door immer
toeschietelijke handelaren aan
gesmeerde ikonen weinig uit
staande heeft met wat in de
kunsthistorie een 'echt' ikoon ge
noemd placht te worden, is de
rush op dit cultuurgoed vermoe
delijk voldoende aangegeven.
Voor de autochtone bewonderaar
en gebruiker een ontwikkeling
die tot louter droefenis aanlei
ding geeft. Hy kent aan het ikoon
immers louter religieuze en mys
tieke en zeker geen kunsthistori
sche waarde toe en ziet voor zijn
ogen gebeuren hoe wij hier de
ikonen om voor hem totaal ver
keerde motieven in huis te halen.
Niet omdat het het "venster naar
de hemel is" of omdat, zoals Isaac
de Syriër zegt "het is als staan we
hier boven ieder schepsel, boven
mensen, vogels, dieren en demo
nen", maar simpelweg omdat we
het mooi vinden en omdat het ons
inzicht geeft in het denkpatroon
en het emotionele leven van voor
ons toch vaak ongrijpbare cultu
ren. Of nog minder, onder in
vloed van de mode én omdat een
ikoon het zo leuk doet in vrijwel
elk interieur, iets dat je bepaald
niet van alle schilderkunst kunt
zeggen.
Hoe dan ook, volgende week be
staat in Noordwijk de kans om de
collectie van Arnold Zoetmulder
te bekijken en om een ikoon te
kopen, die, dat kunnen we wel
met enige zekerheid stellen, niet
"vals" zal zijn. Uiteraard is niet al
het tentoongestelde even waar
devol. De prijsverschillen spre
ken wat dat aangaat voor zich. In
de collectie zijn exemplaren uit
de periode tussen de vijftiende en
de 19e eeuw.
Vroegere ikonen zijn - voor zover
niet verloren gegaan of opgeno
men in museumcollecties - nau
welijks te betalen.
Ikoon staat voor het Grieks: ei-
koon, dat "beeld, afbeelding,
beeltenis, gelijkenis" betekent.
Die laatste omschrijving is essen
tieel. Zelden is het inde kunstge
schiedenis voorgekomen dat een
fenomeen zich gedurende eeu
wen zo consequent in een be
paalde vorm handhaafde als in
het geval van ikonen, wier oor
sprong ons terug brengt naar de
tijd van het prille Christendom.
De bedoeling was een zo getrouw
mogelijke weergave te geven van
afbeeldingen van Maria, Chris
tus, heiligen en episoden uit de
bijbel. Ikonen worden veelal ge
maakt door monniken, die de
vervaardiging als een liturgische
handeling beschouwen. Ze wer
den zelden direct gesigneerd en
gedateerd en waren terug te vin
den in kerken en aan het hof,
waar ze als een sacrament, een re
likwie, beschouwd werden, dat
de mens dichter tot God en de
hemel kon brengen.
In de Byzantijnse tijd (de bloei van
ikonen was tot ongeveer 725)
werd het "een brede" genoemd.
Het voorbeeldenboek dat aangaf
hoe de diverse figuren er uit za
gen, was de "hermeneia". Ook in
Rusland werd later driftig van dit
soort boeken gebruik gemaakt.
Op een ikoon is altijd de naam
van de verbeelde personage aan
gegeven en zijn in sommige ge
vallen (met name op ikonen die in
serie zijn gemaakt) tekstfragmen
ten terug te vinden.
Grondlaag
Er werd gebruik gemaakt van ver
schillende soorten hout (bij
voorkeur niet of weinig harshou
dend). De plank werd bewerkt en
voorzien van een zilver- of goud
laag. De tekening werd gegra
veerd en later met natuurlijke
verf ingekleurd. Na afloop van dit
proces, waarbij meer dan éen
persoon betrokken was, werd op
het geheel een harshoudende,
beschermende laag aangebracht.
Bij de kerstening van Rusland
werd ook daar het ambacht geïn
strueerd, zonder dat de van oor
sprong geldende richtlijnen aan
de kant werden gezet.
tv tt Geheel boven: "Het wonder van Maria
Jl) I I I J L een Russisch ikoon uit 1780. Hier boven:
"De Heilige Nicolaas"eveneens van Russi-
sche oorsprong, uit 1750. In het midden een
X* X VA O Servisch Maria ikoon uit 1880.
irsmr-
wviw*
v m*
Peter Hoornweg voor zijn Magic Bus: "Ik zie het leven als één grote grap'
