'm liever eigenhandig af"
"We breken
Beroep op Raden van Kerken
Kerkdiensten
naar vervallen Leidse synagoge
Rijk werpt reddingsboei
PAGINA 4
ZATERDAG 3 JULI 1976
LEIDEN - "Als ik afga op wat ik zié, dan zeg ik: het gebouw
moet gesloten worden en niet meer gebruikt. Je wordt er
verdrietig van als je erin komt. Armoedig en bouwvallig.
Maar ik blijf hopen, en dan weet ik zeker dat-ie niét gesloten
wordt. Ik ben een eeuwige optimist. Daar zit zelfs iets van
dwang in".
Slechte plekken in het interieur, zoaLs muurgedeelten waar de kalklaag met grote stukken naar beneden i
gekomen, bevestigen dat de synagoge spoedig een bouwval zou worden als niet onmiddellijk werd ingegrepen
De heer A. Lesgever is lid van de
restauratiecommissie tot behoud
van de synagoge aan het Levendaal
(bij de Garenmarkt) in Leiden. Hij
maakt 't niet mooier dan het is: "Als
we er niet in slagen, het verval
spoedig te keren, moeten we er ra
dicaal van af. We breken hem liever
eigenhandig af dan dat we hem la
ten wegrotten. Ik ben al bij de ge
meente geweest met de medede
ling: grond te koop aan het Leven
daal. Maar toen ze dóór kregen om
welke grond het ging, stopten ze de
kaarten gauw in de la terug. Dat
kon ik niet maken".
Het was deze harde taal die ook de
honderd leden van de Joodse ge
meente in het hart trof. Met de he
ren Lesgever, mr. A. E. Keilerman
en H. L. Speijer is zij nu de weg naar
de restauratie van fyet hele complex
opgegaan, niet precies wetende
waar zij, financieel gesproken, ko
men zal, maar wel onder aanmoe
diging van deskundigen op het ge
bied van stadsherstel, monumen
tenzorg en studentenhuisvesting.
Een schande
"Het zou toch een schande zijn als
we die ene synagoge in deze streek
niet in stand konden houden". Dat
zegt de overigens kalme heer Les
gever met zoveel emotie in zijn
stem dat er iets van een aanklacht a
priori in doorklinkt. Maar hij weet
ook dat de komende restauratie, al
draagt de overheid in de subsidiab
ele kosten voor 90 procent bij, het
vermogen van de Joodse gemeente
ver te boven gaat, en dat hulp van
buiten nodig is om het eigen aan
deel te kunnen opbrengen. Dat
wordt voorlopig op f230.000 ge
schat.
Daarom meteen maar het giro
nummer van de Leidse Israëliti
sche Gemeente, Rijnzichtweg 39
Oegstgeest: 117566. Bank: Alge
mene Bank Nederland te Leiden,
ten name van Ned. Israëlitische
Gemeente Leiden, rekeningnum
mer 56.64.46.936.
Een simpel briefje ter attentie van
de minister van cultuur, recreatie
en maatschappelijk werk had de
uitwerking van een formidabel
schot naar een grandioos doelpunt.
Of de minister maar zo goed wilde
zijn, de synagoge wegens gebrek
aan middelen en mensen van de
monumentenlijst af te voeren.
Lesgever "Die stok achter de deur
was nodig om de zaak nog te red
den, en ik moet zeggen dat het ef
fect ons verrast, zo niet overrom
peld heeft. Als ik vertel dat in no
vember vorig jaar de restauratie-
commissie is opgezet en dat wij nu
al bericht hebben gekregen dat het
rijk van de subsidiabele kosten, die
voorlopig op f 150.000 zijn begroot,
50 procent voor zijn rekening
neemt, dan zijn we wel met voor
rang behandeld. Geeft de gemeente
dan nog 30 procent en de provincie
10, dan blijft voor de Joodse ge
meente 10 procent over. Maar er
zijn ook nog zware posten die niét
LEIDEN - Herv. Hoogl. kerk 10 ds Bak
ker te Leiderdorp, 11.45oec. stud, dienst,
7 ds Van den Berg IJmuiden. Marekerk
10 ds De Jong HA, 5 ds v d Velden Reeu-
wijk, Mar. kerk 10 ds v. Achterberg, Be-
thlehemkerk 10 ds De Jonge Bruinisse,
Bevrijdingskerk 9 ds Wagenvoorde,
Vredeskerk 10 ds v. d. Broek uit Ghana,
Waalse kerk geen dienst. Acad. Zieken
huis 10 ds Brederveld. Diac. huis 10 309
ds Reijenga te Leiderdorp, jeugdkapel
Vredeskerk en G. Herder geen dienst,
Merenwyk 10 u dienst Geref. Kerk: Ge-
ref. Kerk Zuiderkerk 10 ds Sijtsma, Pe-
trakerk 10 ds Post, 7 ds Sijtsma, Oude
Vest 10 ds Bovenberg, 5 d ds Post Mar.
Kerk 10 ds v. Achterberg. 5 ds Boven
berg, Bevrijdingskerk 9 ds Wagenvoor
de, 5 ds Bakker iLc-iden), Groenhoven 10
De Mirt 10 hr v Garderen, Mierennest 10
hr. Kromhout, Petrakerk 10.30 dienst
voor doven. Geref. Kerk Vryg. en Dole
rende Noodgemeente: geen opgave ont
vangen. Chr. Geref. Kerk 10 en 5 ds Buys
Kerkwerve. Geref Gem 10 en 4.30 ds
Boogaard Geref. Gem. in Ned. 11.30 en
5.30 (in Koningskerk). Evang. Luth.
Gemeente 10.15 mevr Koopmans-
Schotanus. Remonstr.-Doopsgez. Ge
meente (Lokhorstkerk) 10.15 dr Mete
ring. Baptistengemeente (O. Ryn 3) 10
evang Gaarkeuken Den Haag. Evang.
Chr. Gemeenschap (Middelstegr. 3) 10
hr. Dikkes. Zendingswerk Midder-
nachtsroep (Zoeterw singel 21) 6 nam.
Evangeliecentrum Zijlsingel 2: 10 hr.
Leeflang, di. 8 hr Zijlstra. Pinksterge
meente, O. Ryn 3, 3 evang. Scheffer.
Nieuw-Apost Kerk H. Rynd. 24, 9.30 en
4, woensd. 8 Christian Science,
Steensch. 6 10.30 Kerk van J. Chr. v. d. H
d Laatste Dagen. Steensch. 6, 10 15
Oud-Kath. kerk geen dienst. Vry-Kath.
Kerk, Vreewijkstraat 19,10.30 h mis Rk
kerken: Haagweg zat. 7, zond 9,10.45.12
en 6.30; Steenschuur zat 7, zond. 10,
11.30, 6 en 7; Lammenschansweg zat. 7.
zond. 9.10.30,12 en 6; Haarlemmerstraat
zat 7. zond 9 30, 10.45. 12 en 6 30; Ryn-
dijk 281 zat. 7, zond. 9.30 en 11.30; Bos-
huizerlaan zat 7, zond. 9.30. 11 en 12.15;
Herensingel zat 7, zond. 8.30,9.30 en 11.
AARLANDERVEEN - Herv. 10 ds Wol-
thaus, 7 gezamenlijke dienst in geref.
kerk. Geref. Kerk 10 kand. Den Braber
Breukelen, 7 ds Wolthaus. Chr. Geref
Kerk 9.30 dienst, 2 30 ds De Graaf
Utrecht. Rk kerk zat. 7, zond. 7.30 en
10.30.
ALPHEN AAN DEN RIJN - Herv. Ad-
ventskerk 9 30 ds Broeyer Utrecht,
Kruiskerk 9.30 ds Hevmans Boskoop,
voor subsidie in aanmerking ko
men, zoals de verwarming, de
lichtvoorziening en het meubilair.
Bovendien kom je er met die an
derhalve ton bij lange na niet. Dat is
nog maar een eerste begroting".
Snelle ingreep
Dat Monumentenzorg in dit geval
de voorkeur gaf aan een snelle in
greep (je zal maar op die ellendig
lange lijst van "er zijn nog zoveel
wachtenden voor u" terechtko
men is niet alleen te danken
aan het behendig, ja diplomatiek
manoeuvreren van de heer Lesge
ver en de zijnen, maar ook aan de
alarmerende diagnose die de be
kende monumentenarchitect Piet
van der Sterre (Leiderdorp) over de
toestand van het gebouw gaf.
"Wij zijn gelukkig met deze archi
tect en hij is het met deze opdracht.
Wij geloven dat het een heel se
rieuze restauratie wordt die het ge
bouw zal terugbrengen naar z'n his
torische en culturele waarde".
De staat van de synagoge is ronduit
erbarmelijk. De galerij voor de
vTouwen moest wegens instor
tingsgevaar gesloten worden. Nu
zitten de vrouwen - volgens voor
schrift gescheiden van de mannen -
ook beneden. De kap van het ge
bouw is zo slecht dat de heer Les
gever vreest, dat het bedrag van de
eerste begroting vrijwel heengaat
aan het waterdicht maken. Als het
eens flink regent worden emmers
neergezet om het water op te van
gen. De goten, voorzover nog aan
wezig. werken niet meer. De vloer
is op enkele plaatsen zo verzakt, dat
een aantal zitplaatsen moest wor
den verwijderd. En van de muren
laat de kalklaag los.
Studentenhuisvesting
De financiële problemen van de 40
gezinnen omvattende Joodse ge
it Voor achtduizend gulden
werd in 1858 aan het Levendaal
deze synagoge gebouwd.
Opstandingskerk 9.30 ds Bogers, 6.30 ds
Fokkema, Mar. kerk 6.30 ds Bogers, ka
pel Martha-stichting (Rijnstroom) 8
nam. pastoor Seysener, oec. dienst van
Woord en Tafel, G. Herderkerk 9.30 ds
De Ruiter, De Bron 9.30 hr Stroo Koude
kerk, Oudshoornseweg 10 ds Schepers
Naaldwijk, Sionskerk 9.30 ds Bouw,
zendingspred 6.30 ds Van Rossem, le-
gerpred. Geref. Kerk: Mar kerk 9 30 ds
Oldemans Hilversum, 6.30 ds Bogers,
Salv. kerk 9 30 kand Tenvenhuis, 6.30 ds
Oldemans, G. Herderkerk 9.30 ds v. d.
Ree, 6 30 ds Janine de Ruiter, De Bron
9.30 hr Stroo, 6.30 ds v. d. Ree, Geref.
Kerk Vrijg. (Onderweg) 9.30 en 6.30 lees-
dienst. Geref. K. Vryg BV geen opgave.
Chr Geref Kerk 9 30 en 4 30 ds De Jong
Driebergen. Oud-Geref. Gemeente: 9.30
en 4 leesdienst. Geref K. Vryg. BV: geen
opgave. Chr. Geref Kerk 9.30 en 4 30 ds
De Jong Driebergen. Oud-Geref. Ge
meente: 9.30 en 4 leesdienst. Baptisten
gemeente 10 en 6.30 evang. Leidekker.
Leger des Heils 10 en 7.30. Volle Evang.
Gemeente, Kindervreugd, 10 hr v. d.
Hoorn, avondmaal. Mol. Evangelische
Kerk 11 ds Sitanala. Mol. Prot. Kerk 9.30
me), ds Nussy Capelle a. d. IJssel Rk
kerken: Bonifacius zat 7, zond. 8.30, 10
en 11.30, Pius zat 7, zond. 9, 10.30, 11.45
en 5.30; H. Geest (De Bron) zat. 6.30,
zond. 9 en 11.
BENTHUIZEN - Herv. 9.30 ds Quist Mo
lenaarsgraaf, 6 ds Meyndert Lunteren.
Geref. Gemeente 9.30 en 6 leesdienst.
BODEGRAVEN - Herv, Dorpskerk 9.30
kand. De Rooy Utrecht, 6.30 ds Ryns-
burgpr Amersfoort, Salv. Kerk 9.30 ds
De Vreugd, 6.30 kand. Van Osch
Utrecht, Bethl kerk 9.30 kand. Mar-
chand Waddinxveen, 6.30 ds De Vreugd.
Geref. Kerk 9.30 en 6.30 ds Buitenhuis.
BOSKOOP - Herv. Gemeente 9 30 ds
Fokkema Alphen, 6 30 ds Stelwagen.
Geref Kerk 9.30 en 6.30 ds Keizer Zierik-
zee, De Stek 9.30 ds Stelwagen. Opwek-
kingsgemeent geb. Concordia 9.30 Verg.
van Gelovigen Nieuwstraat 9.30 en 5.
Geref. Gemeente 9.30 en 6 Rk kerk zat. 7,
zond. 8 45, 10 en 11.30, Ontmoeting zat.
5.30, zond. 10.30.
HAZERSWOUDE - Herv. 9.30 ds Ste-
houwer Alphen aan den Rijn, 6.30 ds
Jonkers Utrecht. Geref. Kerk 9.30 en 5 ds
Bol Werkendam. Rk kerken Michael zat.
7, zond 9, Bernardus zat. 7, zond. 10.30,
Ridderhof zond. 10.30, Haz. dorp zat. 7,
zond. 8, 10 en 11.30.
HILLEGOM - Herv. 10 dienst. Geref.
Kerk 10 hr. Schakel Amsterdam, 7 ds
meente openbaarden zich het
eerst rond het naast de synagoge
gelegen Joodse studentenhuis.
In de regel beheren Joodse ge
meenten geen studentenhuizen,
maar toen het bijgebouw leegstond
en de Leidse gemeente een portie
kreeg van het bedrag dat de Joodse
gemeenschap in Nederland uit de
"schadeloosstellingsregeling" van
Adenauer ten deel viel, besloot het
bestuur een studentenhuis te be
ginnen. Een voornaam motief
daarbij was, het Joodse leven in
deze stad - waar de oudste vermel
ding van de vestiging van een Jood
teruggaat tot 1714 - te stimuleren.
De Joodse regel dat er pas een
dienst gehouden kan worden als
ten minste 10 manspersonen aan-
Als actievoerder voor de reno
vatie van de gereformeerde
kerk aan de Mauritslaan in
Oegstgeest kwam ik vorig
jaar in contact met enkele
bestuursleden van de syna
goge aan het Levendaal in
Leiden. Zij waren geïnteres
seerd in kerkbanken. In een
artikeltje in enkele kerkbla
den vroeg ik namelijk ko
pers, onder meer voor de
bank waar Jan Wolkers
vroeger zat. Ik wilde die wel
bij opbod verkopen.
Zowaar, er kwam respons van
verschillende kant. Zo was
er een dame die zei dat ze de
hele bank onmogelijk op
haar flatje kon plaatsen. Ze
Westra Sasscnheim. gemeenschappe-
lyke dienst. Chr. Geref. Kerk 10 en 7 ds
Bakker Hengelo. Rk kerken: Martinus
zat. 7. zond 8 30, 10, 11.30 en 12.45, Jo
zefkerk zat 7. zond 8 30. 10 en 11 30
HOOGMADE - Herv. 10 dr v Vliet. Rk
kerk zat. 7, zond 8 en 10.30.
DE KAAG - Herv. 9.30 ds Carstens. Rk
kerk zat. 7, zond. 8, 10 en 7.
KATWIJK AAN DEN RIJN - Herv.
Open Hof 10 30 ds Tevgeler, Dorpshuis 6
ds Gebraad. Ontmoetingskerk 10 ds Ge
braad, 6 30 ds Teygeler. Geref. Kerk 9 ds
Schaafsma Utrecht. 5 ds De Vries. Rk
kerk zat 7, zond. 9.30 en 11.15.
KATWIJK AAN ZEE - Herv. N. Kerk 10
ds Catsburg, 6 ds De Vos, Oude Kerk 8.30
ds Vink, 10 ds Boer. 6 ds Treure Bles-
kensgraaf, Ichthuskerk 10 ds Krijger
Den Haag, 5 ds Hovius, Pnielkerk 9.30 ds
Vroegindewey, 6 ds Boer, Gr. v. Pr.
school 10 ds Vink, Overduin 2 ds Baas,
wykgebouw Hoeksteen 10 Pf. Koch uit
Mannheim, Duitse dienst. Geref. Kerk
Vredeskerk 9.30 ds Vrolijk, 5 ds Schaaf
sma Utrecht, Tnumfatorkerk 9.30 ds De
Vries,5dsVrolyk. Chr. Geref. Kerk lOen
5 ds v. d Ent. Geref Kerk Vryg. 10.15 en
3.30 leesdienst. Geref K. Vrijgemaakt
Buiten Verband 8.45 en 7 ds Roukema.
wezig zijn, is nog steeds van kracht.
De aanwas van jongeren is voor
deze kleine, sterk verspreide ge
meenschap daarom een leven
szaak.
In het begin konden de baten de
kosten van het studentenhuis wel
dekken, maar omdat het pand
steeds minder voldoet aan de eisen,
vliegen de kosten van onderhoud
de pan uit en kan het bestuur ook
niet ingaan op bepaalde - op zich
zelf redelijke - wensen van de be-
Verbouwen is geen kunst, maar je
moet er wel het geld voor hebben",
verklaart de heer Lesgever zich na
der. "Daar komt nog bij, dat de be
ste bedoelingen iemand nog niet tot
een deskundige maken op het ge-
vroeg er een partje van. Dat
kon. Ze betaalde f600.
Maar bij de Leidse synagoge
was geen geld! Toch is er een
deal gemaakt. Ik geneerde
me, het geld voor transport
kosten naar Leiden te moe
ten vragen en aan te nemen.
Zaken zijn zaken, dacht ik.
Maar moeten wij wel altijd zo
zakelijk zijn, temeer als
daarbij overwogen wordt
wat onze samenleving aan
schuld heeft tegenover wat
de Joodse gemeenschap kon
overkomen? Waarom zijn er
nu maar 40 Joodse gezinnen
in Leiden en verre omstre
ken, die nu opdraaien voor
de hoge kosten van de syna
goge?
Geref. Gemeente Remisestraat 10 en 5
leesdienst, 8 juü 7.30 kand. v. d Net
Moerkapelle. Volle Evangeliegemeente,
Voorstraat 100, 9.45 dienst Soefibewe
ging 4 nam. dienst.
KOUDEKERK AAN DEN RIJN - Herv.
10 ds Hanemaaver Alphen aan den Ryn,
7 hr Stroo. Geref. Kerk 10 ds Dijkstra
Boskoop 7 da Hagen Voorburg.
LEIDERDORP - Dorpskerk 10 ds Geur-
sen. Hoofdsti aatkerk 10 en 6 30 ds Van
der Stoel Bergen op Zoom. Scheppings-
kerk 9 mevr. Sysling, Baptistenge
meente 5 nam. br Lourens. Rk kerk zat.
7, zond. 8.30, 10 en 11.30.
LEIMUIDEN - Herv. 9.30 ds Quartel
Gouda Geref. 9.30 dr Mulder Amster
dam, 7 hr. Van der Kraan Rotterdam. Rk
kerk zat. 7. zond. 7.30, 9.30 en 11.15.
LISSE - Herv. Gemeente grote kerk 9 ds
Oostinga, avondmaal, 7 ds Oostmga,
Pauluskerk 10.30 ds Oostinga. Geref.
Kerk 10 en 7 ds De Wit, avondmaal. Chr.
Geref. Kerk 10.30 ds Biesma.7 stud. Wal
let Apeldoorn. Geref Gemeente 10 en 4
leesdienst. Geref. Kerk Vrygemaakt 10
en 5 ds Simpelaar. Geref. Kerk Vryg.
Buiten Verband 9 dienst, 5 gecombi
neerde dienst in Heemstede, ds Meester.
bied van studentenhuisvesting. Wij
zijn maar amateurs. En een studen
tenhuis vraagt een leiding die vol
ledig op de hoogte is. Daarom zijn
we bijzonder gelukkig dat we bij de
stichting Studentenhuisvesting
een open oor gevonden hebben
voor onze zorgen en wensen. Het
resultaat van dit overleg is dat het
beheer van het studentenhuis per 1
augustus aan deze stichting wordt
overgedragen. Dat betekent niet al
leen een garantie voor een slui
tende begroting maar ook voor het
behoud van het eigen karakter.
Een moeilijkheid is nog de exploi
tatie van de keuken. Wij willen de
eigen mensa niet graag prijsgeven;
bij dit huis hoort nu eenmaal zo'n
gelegenheid. Ik kan geen ortho-
Met de heer A. Lesgever uit
Oegstgeest en dr. S. E. Bos
uit Hoogmade werd toen
over een en ander gesproken,
en ik ben verheugd nu te ho
ren dat er een subsidie is af
gekomen. Er is echter meer
nodig. Daar zouden in eerste
instantie de diverse kerke
lijke groeperingen iets aan
moeten doen. Niet uit vrien
delijkheid of sympathie of
zo, maar uit principe en - ik
zeg het met schroom - ook uit
een zeker gevoel van schuld.
Ik merk dat er in kerkelijke
kringen juist een positieve
waardering groeiende is
voor het gesprek met Israël.
Een gesprek hoeft niet alleen
bij woorden te blijven.
Oud-Geref. Gemeente 9 30 en 3 lees
dienst. donderdag 7.30 ds Du Marchie
van Voorthuysen Aktie Kruistochten
ma. 8 ds Gravendeel in Mariènburcht,
Rk kerken: Agathakerk zat. 7, zond. 8.30,
10 en 11.30; Poelhuis zat. 7. zond. 9 en
11.30. Mariakerk zat 7. zond 8.30, 10 en
5 30; Engelbew. zat. 7, zond. 7.30,9.30,11
en 5 45.
NIEUWKOOP - Herv. 9 30 ds Brons-
geest, 6.30 ds Vink Katwijk aan Zee Ge
ref. Kerk 9.30 en 6 30 ds Verschoor te
Leiderdorp. Rk kerk zat 7, zond. 7.30, 9.
10.45 en 7. Chr Geref. 9.30 dienst, 2.15 ds
v d Ent.
NIEUWVEEN - Herv. 9.30 ds Kaai, 6 30
ds Hanemaaver Alphen aan den Ryn.
Geref Kerk 9 30 en 7 kand. v. d Goot
Amsterdam. Rk kerk: zat. 7, zond. 9 en
NOORDEN - Herv 9.30 kand v d Meer
Utrecht. 7 ds De Vree Leimuiden Geref.
Kerk 10 ds Holwerda Ede, 7 ds Schaaf
sma Utrecht Rk kerk zat. 7.30, zond.
7.30, 9 en 10.30
NOORDWIJK AAN ZEE - Herv Hoofd
straat 10 ds Brokerhof Voorhout, De
Rank 10 en 3.30 ds v Estrik Dordrecht,
5.30 ds v. d. Bogerd Rijnsburg. Geref.
Kerk Hoofdstraat 10 ds Bouma, 7 ds El-
doxe Joodse student naar een ge
wone mensa krijgen. We hebben
hier een toezichthouder nodig die
er/oor instaat dat de bereiding van
de maaltijden volgens de rabbinale
voorschriften geschiedt, maar zo'n
man moet wel betaald worden.
Waar dat geld vandaan moet ko
men. zie ik nog niet. Het ministerie
geeft wel tafejsubsidie, maar dat is
voor de algemene mensa".
Ongewenst
In 1723 kocht Aron van Praagh een
huis met erf aan het "Oude Leven-
daal", op de hoek van een gang ol
poort, voor f280.
Dat was de eerste handeling tot de
stichting van een synagoge op de
zelfde plaats. In 1731 vroeg Barent
Salomons aan de "burgemeeste-
ren", dit huis te mogen veranderen.
Dat werd toegestaan. Twee jaar la
ter nam het stadsbestuur, bevreesd
dat het aantal Joden hier te groot
zou worden, maatregelen om de
toevoer van "ongewenste elemen
ten" onder de Joden te weren, en in
1737 vaardigde het een resolutie uit
die elke nieuwe vestiging van Jo
den in Leiden verbood.
In 1762-werd binnen zes maanden
een nieuwe synagoge gebouwd.
Hoewel zwaar beschadigd, over
leefde ze de ramp met het kruit
schip in 1807. De archieven gingen
verloren. In die tijd telde de Joodse
gemeente 237 zielen. Rijk en pro
vincie gaven subsidie in de 8000
gulden kostende totale herbouw in
1858. De eerste steen werd gelegd
op 27 juni van dat jaar en de inwij
ding was al op 29 november daar
aanvolgend.
In mei 1942 waren nog 264 Joden bij
de Leidse gemeente aangesloten,
verdeeld over 124 gezinnen. Nadat
in de oorlog de synagoge was geslo
ten, is de gehele inventaris, op last
van de toenmalige overheid, weg
gehaald. Dat het gebouw toen een
poos paardenstal is geweest, is vol
gens de heer M. de Marcas (Oegst
geest) een fabel. Geen fabel is dat
een in de onmiddellijke nabijheid
van de synagoge gelegen wijnzaak
zeer recent van zijn belangstelling
De Leidse synagoge is een mo
nument. De restauratie
daarvan kan ook een monu
ment van gemeenschapszin
zijn.
Ik doe een beroep op de Raad
van Kerken in Leiden en an
dere gemeenten in deze
streek om de steun aan de
restauratie van de Leidse
synagoge op de agenda voor
de eerstvolgende vergader
ing te zetten.
Gerben de Jong,
Warmonderweg 62,
Oegstgeest,
telefoon 071-151720.
gersma Roden, Sole Mio 9 ds R. S. El-
gersma. Rk kerk 9, 11 en 7.
NOORDWUK-BINNEN - Herv. Grote
Kerk 10 ds Boas Vreeland, 7 dr. Jansen.
Geref 9 30 ds Elgersma Roden, 7 ds R.
Elgersma: Stichtingskerk 11 ds R. S. El
gersma. Rk kerk 8. 10 en 11.30.
NOORDWIJKERHOUT - Herv. 10 ds v
Noort Amerongen, 7.30 zangdienst Rk
kerk Jozefkerk zat. 7. zond. 8,10,11.30 en
6. Viktor zat. 7. zond. 8, 9.30 11 en 6, De
Zilk zat. 7, zond. 8.30. 10 en 11.30, Bavo
9.30, S. Maria zat. 7.15, zond. 10.
OEGSTGEEST - Herv. Groene Kerk
9 30 ds Cramer; Pauluskerk 10 ds Sasse;
Gem centrum 10.30 ds Wagenvoorde.
Geref. Kerk 10 ds Vegter, 7 ds Brokerhof.
Geref. Kerk Vrijg. Buiten Verband 8 45
br Vonk. 4 br v d. Ven. Rk kerk Willi-
brorduskerk zat. 7, zond. 10 en 12, Bona-
venturakapel zat. 6.30, zond. 9 en 11.
OUD-ADE - Rk kerk zat 7, zond. 8.30 en
10.30.
OUDE EN NIEUWE WETERING -
Herv 9 30 ds Lalleman. Geref Kerk 9.30
ds Cziria. 6 30 ds v. d. Heiden Zwam-
merdam. Rk kerk zat. 7, zond. 8, 9.30 en
11.
ROELOFARENDSVEEN - Rk kerken
St. Petrus Banden zat. 7, zond. 8,9.30,11
en 12.15; M. Presentatie zat. 7, zond. 8,
9.30 en 11.
RIJNSATERWOUDE - Herv 9 30 ds De
Vree Leimuiden. avondmaal, 7 hr. Christ
Gouda. Chr. Geref. Kerk 9.30 en 2.15
dienst.
RIJNSBURG - Herv. Grote Kerk 9 30 ds
v. d. Bogerd, 5 ds v. Niel, Bethelkerk 9 30
ds v Niel. 7 ds v. d. Bogerd. Geref Kerk:
Petrakerk 9.30 ds Baayen, 5 ds Damsma,
Immanuelkerk 9 30 ds Damsma, 5 ds
Bavinck Haren, Maranathakerk 9.30 ds
Bavinck, 5 ds Elgersma Noordwijk,
camping Koningshof 10.30 hr. Raven-
sbergen. Geref Kerk Vrijg. geen opgave.
Chr. Geref Kerk 9.30 en 5 dienst. Evang.
Chr. Gemeente: 10 dienst (aula mavo).
Rk gemeenschap: zat. 7, zond. 10.30 (in
aula tuinbouwschool).
RIJPWETERING - Rk kerk zat. 7, zond.
7.30, 9 en 10.30.
SASSENHEIM - Herv. 9 en 10.30 ds We
stra. 6.30 ds Den Harder Apeldoorn. Ge
ref. Kerk: 9.30 ds v. d. Berg, 7 ds v. d.
Werff Voorhout. Chr. Geref Kerk 9 en 5
ds Biesma Lisse. Rk kerk zat. 7, zond. 8,
9 30 en 11.
TER AAR - Herv. 9.30 en 6 30 ds Lm-
denburg. Geref. Kerk 9.30 en 6.30 dr
Houtman te Leimuiden. Rk kerk,
dorpshuis, 9 en 12, rk kerk Langeraar zat.
7, zond. 8. 9.30, 11 en 12.15.
VALKENBURG - Herv. 10 en 6.30 ds
Overgaauw. Geref. Kerk 9.30 ds Vreug-
denhil Den Haag, 6.30 ds Meynen Den
Haag. Geref. Kerk Vryg. 9.30 en 5 lees
dienst.
VOORHOUT - Herv. Gemeente 10
voor het gebouw liet blijken. Maar
dat zit er dus niet in. Kort na de
oorlog herkreeg het Joodse leven in
deze stad, na een indrukwekkende
bijeenkomst in de Stadsgehoor
zaal, zijn rechten. De synagoge
werd weer een centrum van Joodse
religie en traditie.
Joods besef
Door het teruglopen van de ortho
doxie werden de diensten in de
"sjoel" beperkt tot de hoogtijda
gen, ongeveer acht per jaar. Maar
de wens leeft, er een maandelijkse
dienst van te maken.
"Er mag", zegt de heer Lesgever,
"op dit punt een zekere vervaging
optreden, maar dat betekent niet
dat men zich minder Jood voelt.
Dat besef hou je altijd, hoe je het
religieus ook beleeft".
Over de instandhouding van de sy
nagoge na de restauratie maakt de
commissie zich niet druk. Er is na
melijk al een onderhoudsfonds
voordat het herstel is begonnen. En
dat herstel moet volgens voor
schrift van de minister over enkele
maanden van start gaan. Punt is dat
de hulp van Stadsherstel, Monu
mentenzorg en Studentenhuisves
ting de vraag niet opheft, hoe dat
handjevol Joden - in het algemeen
behorend tot de gewone midden
groepen - zijn eigen verplichtingen
kan nakomen bij de restauratie zélf.
Als het daarover gaat, wordt Les
gever uiterst behoedzaam.
"Ik denk aan een bijdrage van het
Prins Bernhardfonds en misschien
ook van kerkelijke kant, maar moet
ik dat nu zélf aanwijzen9 De zaak
heeft verschillende kanten. Je kunt
heel stadsbewust zeggen: die syna
goge staat in het stadscentrum en
dat moeten we zoveel mogelijk
conserveren, dus hoort dat pand
erbij. Maar wij als Joodse gemeente
hebben vooral een morele verplich
ting, dit zaakje in stand te houden.
En ik houd het voor mogelijk, dat
anderen, buiten onze kring, daar
ook zo over denken. Dan hoop ik
dat we dat merken.
Als we de instandhouding van de
synagoge nu eens zouden zien als
een gedachtenis aan de ontelbaren
die niet uit de hel van de oorlog zijn
teruggekeerd, dan kan ik mij voor
stellen, dat er mensen en groepen
zijn die ons een handje willen hel
pen".
Verwantschap
Nog twee opmerkingen.
De restauratiecommissie zou eens
kunnen nagaan, of het totale subsi
diepercentage (90) in dit uitzonder
lijke geval niet kan worden opge
schroefd. Er zijn kerkrestauraties
waarin de landelijke, provinciale en
gemeentelijke overheid samen
voor 99 procent participeert.
Waarom zou dat uitsluitend bij
grote objecten mogelijk zijn?
De restauratie van de synagoge in
Leiden is voor de kerken in Leiden
en omgeving een goede gelegen
heid om de herontdekte verwant
schap tussen synagoge en kerk
daadwerkelijk te bevestigen.
S. J. DE GROOT
dienst Rk kerk zat. 7, zond 9. 10.30 en
11.45.
VOORSCHOTEN - Herv. Gem. dorps
kerk 10 ds Meijering, 7 ds Van Achter
berg Leiden, Hulp en Heil 10 ds Van
Leusden Leidschendam. aula NH 9.30 ds
v Malssen Leiderdorp. Geref. Kerk 9 30
ds De Zeeuw, 7 zie herv kerk. Geref.
Kerk Vryg. 10 en 5 prof. Doekes. Rk kerk
M. Godskerk zat. 7. zond 8, 10 en 11.30,
Laurentiuskerk zat. 7 zond. 8.30,10.30 en
12. aula NH 11
WADDINXVEEN - Herv Brugkerk 9.30
kand. Verbree Den Haag. 6.30 kand.
Heuvelman Oudewater. De Hoeksteen
9.30 hr. Kamerling Rotterdam, 6.30 ds
Roetman Ermelo, Bethelkerk 9.30 hr. v
Gils, 5 hr Kamerling, Immanuelkerk 9.30
ds Posthumus Meyes Gouda, 7 ds Roos
Amsterdam. Geref. Kerk 9 30 ds Mod
deraar. 5 ds Koekkoek, Ontmoetings
kerk 10 ds Koekkoek, 5 ds Modderaar.
Oud-Geref. Gemeente 10 en 6.30 lees
dienst. Chr Afgescheiden Gemeente
9.30 en 5 ds Verloop. Remonstr Ge
meente 10 ds Hooykaas. Sion-gemeente
Lmdengaarde 17a: 10 4 byeenkomst
Tesselschadelaan 28.
WARMOND - Herv. 10 kand. Bakker
Sassenheim. Rk kerk zat. 7, zond. 8.30 10
en 11.30.
WASSENAAR - Herv Gem Dorpskerk
10 dr Frederikse. 4.30 ds Van der Pias
Ryssen. 7 ds Van Zanten. Kievietkerk 10
dr. De Ru Den Haag, Messiaskerk 10 ds
v. Zanten, Dorpscentrum 9.30 ds Hovius
Katwijk aan Zee. Geref. Kerk 10 en 7 ds
v. d Meulen-Zuid 10 ds Buuren Am
sterdam. Ned. Prot. Bond: 10.30 ds Wery
Rotterdam.
WOUBRUGGE - Herv. 9.30 ds Van Hoe-
gee te Alphen, 6.30 ds Blenk. Geref. Kerk
9.30 ds Huizebosch, 6.30 ds. Czina. Rk
kerk zat. 7, zondag 10.
ZEVENHOVEN - Herv. 9 30 ds Lefeber
Alphen. Geref. Kerk 9.30 en 7 ds Boes
Hilversum. Rk kerk zat. 7, zond. 9 en
10.45.
ZOETERWOUDE - Herv 10 ds Baart.
Rk kerken Janskerk zat. 7.30, zond. 7.30,
9.30 en 11.30; Chr. Dienaarkerk zat. 7,
zond. 8.30, 10, 11.30 en 6; Ryndyk Meer
burg zat. 7, zond. 10, 12 en 6.
ZWAMMERDAM - Herv. 9.30 hr Christ
Gouda. 6.30 ds Lalleman Oude Wetering.
Geref. Kerk 9.30 ds v. d. Heiden, 6.30 ds
Meynhart Reeuwijk.
Beroepingswcrk: Herv. Kerk -
beroepen te Leiden (Merenwijk) E.
F. Verbaas Maassluis; aangenomen
naar Midwolda (Gr.) R. A. Witvoet,
kand. te Adorp )Gr bedankt voor
Wilsum kand. J. Kommers, Groe-
nekan. Geref. Kerken: beroepen te
Assen B. Koekkoek Waddinxveen.
Geref. Kerken Vrijgemaakt: aan
genomen naar Leiden N. H. Goo
tjes, kandidaat te Leeuwarden.
Naastenliefde
I Johannes 4:19-20; "Wij heb
ben lief, omdat Hij ons eerst
heeft liefgehad. Indien iemand
zegt Ik heb God lief, maar zijn
broeder haat, dan is hij een leu
genaar, want wie zijn broeder
die hij gezien heeft, niet lief
heeft, kan hij ook God die hij
niet gezien heeft, niet liefheb
ben".
De schrijver van de eerste bnef
van Johannes richt zich hier
tegen mensen, die zich van de
christelijke gemeente hebben
afgescheiden, minachtend
neerzien op wie vroeger hun
bloeders waren en die de liefde
tot God in hun vaandel voeren.
Modern uitgedrukt waren deze
'verticalisten', de relatie tot God
ging hun boven alles, en die
ging zelfs ten koste van de rela
tie tot de medemens.
In onze tijd zullen we van dit
soort verticalisme niet meer zo
veel last hebben, wij zijn eerder
'horizontalisten': de liefde tot
God zien velen van ons niet
meer zo zitten, daarom doen we
des te meer aan naastenliefde.
Ook bij ons is er vaak een con
tactstoornis tussen de relatie tot
God en die tot de naaste, alleen
om heel amdere redenen dan bij
degenen tegen wie de schrijver
van de eerste brief van Johan
nes zich richt: bij ons gaat de
liefde tot de naaste vaak ten
koste van de liefde tot God, bij
hen ging die liefde tot God ten
koste van de liefde tot de maas-
te.
Het is natuurlijk wel de vraag of
wij ons niet misleiden als we
denken dat we bij gebrek aan
liefde tot God zoveel meer aan
naastenliefde kunnen doen.
Zijn onze uitingen van naasten
liefde (royaal geven voor goede
doeleinden, opzoeken wie een
zaam en verbitterd zijn enz.) wel
bewijzen van echte liefde, of
zijn het ook daden waarmee we
onszelf willen bewijzen dat we
heus niet zulke harde egoïsten
zijn? Is het ons daarbij werke
lijk alleen om de ander of ook
heimelijk ook om onszelf be
gonnen?
Nog belangrijker dan dat wij
zelf liefhebben is dat wij zelf
liefgehad worden. Wij moeten
eerst in het krachtenveld van de
liefde staan willen we een ander
lief kunnen hebben. Wie nooit
liefde heeft ervaren kan die ook
niet geven. Daarom zegt de
schrijver van de eerste brief van
Johannes: Wij hebben lief om
dat God ons eerst heeft liefge
had.
de levende God neent het initia
tief tot de onbaatzuchtige lief
de. De bron van de liefde ligt in
God, de uitwerking ervan in de
mensenwereld. Nu kan men
van de bron naar de uitwerking
kijken, maar ook andersom van
de uitwerking naar de bron.
Wij zullen tegenwoordig tot het
laatste geneigd zijn. Wij kijken
eerst naar wat er in leven te zien
is en vragen pas daarna waar het
vandaan komt. Dat mag best,
als we maar inderdaad ook naar
de bron willen kijken, want an
ders verdorren we. De naasten
liefde is geen prestatie, maar
een geschenk van God in wie de
ware liefde haar oorsprong
vindt.
We hebben elkaar nodig om dat
geschenk van God voor elkaar
aanvoelbaar te maken.
E. P. Meijering
Remonstrants predikant
