't Olympische
goud geeft
maar zelden
goede rente
Slechts weinig sporthelden
leven in de herinnering voort
ATERDAG 26 JUNI 1976
Jesse Owens rechts op de foto) in
Berlijn-1936 in gesprek met de zeer
sportieve Duitse verspringer Luz
Long, die in de oorlog omkwam.
Owens versloeg Long bij het ver
springen.
De Turkse buskoning Gazanfer
Bilge, Olympisch worstelkampioen
in 1948, wiens leven niet over rozen
is gegaan. Het verzilveren van het
goud lukte niet best.
Ve leven snel. Sportkampioenendie zich vandaag zonnen
n het licht van de publiciteit,zijn overmorgen - als hun car-
■ière is beëindigd - al weer vergeten. Van de honderden
Olympische kampioenen die er sinds 1896 zijn geweest, le-
'en er nog maar weinignationaal dan wel internationaal
n de herinnering voort.
Vat werd er van de helden van gisteren?
ioe slaagden of mislukten zij in de maatschappij?
loe kwamen zij aan hun eind?
let wordt zelden nagegaan. Bijgaand artikel geeft de le-
ensloop van enkele Olympische kampioenen, nadat het
ioud hun deel was geworden.
Spiridon Louis
Vie weinig in de Olympische S^e-
en is geïnteresseerd, zal vermoede-
ijk toch wel weten dat de eerste
narathonloop (1896) na heroïsche
trijd werd gewonnen door een
Jriek. Wie wat beter op de hoogte
5, kan zich misschien nog zijn
laam herinneren: Spiridon Louis.
Lijn overwinning bracht destijds
en golf van enthousiasme over
leel Griekenland. De toen 24-jarige
x>uis kreeg de wildste aanbiedir -
en: een kapper wilde hem levens-
mg gratis knippen, bij een restau-
anthouder kon hij dagelijks gratis
;omen eten en een aantal mensen
egden hem aantrekkelijke geldbe-
Iragen toe. Maar ja, hoe gaat dat,
lie beloften worden vlot in de emo-
ie van het moment gedaan, maar
elden of nooit nagekomen. Louis
•leef in elk geval die hij was. Een
n tal van sportboeken vind je
teevast achter zijn naam vermeld
lat hij het schilderachtige beroep
an schaapheder uitoefende, maar
Ie Amerikaanse journalist William
ohnson van Sports Illustrated
;ocht het een paar jaar geleden eens
lit en kwam tot de ontdekking dat
lij het heel wat prozaïscher ambt
'an waterdrager annex postbode
>ekleedde.
Dike dag liep Spiridon Louis, in
woner van het dorpje Amaroesion,
lagelijks vele, vele kilometers om
vater uit bronnen te halen. Dat wa-
er, in zakken gestopt, werd ver-
'oerd op de ruggen van ezels en
Spiridons taak was het die beesten
ot enige spoed aan te manen.
Dat beroep bleef hij ook na zijn ma-
athonzege uitoefenen, al ging het
oen wat comfortabeler. Want de
ïriekse koning had na Spiridons
(verwinning gezegd: "Wat kan ik
'oor je doen". En de waterdrager
lad daarop geantwoord: "Ik zou
[raag een paard en een wagen heb-
>en, want dan hoef ik tenminste
liet meer achter die ezels aan te lo-
>en". De koning deed zijn woord
jestand.
-ater, toen de techniek Spiridons
verk had overgenomen, werkte de
narathonkampioen als boeren
knecht. Aan atletiek deed hij niet
Gisela Mauermayer 63), vroeger
iet vrouwelijke pronkstuk van de
iazi's.
meer. De marathonloop van 1896
was en bleef zijn enige wedstrijd.
In 1930 had Otto Szymiczek, trainer
van de Griekse atïetiekploeg, een
ontmoeting met hem. Spiridon
bleek gehuwd te zijn en vader van
vijf kinderen: hij zat boordevol ge
zinszorgen. Szymiczek probeerde
hem bij het atletiekwerk te betrek
ken, vooral om het moreel van de
Griekse atleten wat op te vijzelen.
Spiridon, vaak uit zijn humeur,
toonde niet al te veel belangstel
ling. "Had ik in 1896 maar wat meer
gevraagd dan die paard-en-wagen",
zei hij vaak, aldus Szymiczek.
In 1936 haalden de nazi's hem als
eregast naar de Spelen van Berlijn.
Hij bood Hitier een olijfboompje
aan en liet verder weinig van zich
horen. Een in zichzelf gekeerde
man met een record aan rimpels in
zijn gezicht.
Op 27 maart 1940 stierf hij, arm en
wat verzuurd, op 68-jarige leeftijd.
Zijn naam en de zege van 1896 wa
ren niet vergeten. Hijzelf wel.
Johnny Weissmuller
Johnny Weissmuller (nu 72) won op
de Olympische Spelen van 1924 en
1928 in totaal vijf gouden medailles
bij het zwemmen. Daarna kreeg hij
faam als filmheld in de rol van Tar-
zan (later Jungle Jim), de oerwoud-
geweldenaar. Vele acteurs hebben
Tarzan gespeeld, maar laten we wel
zijn, Weissmuller was de enige ech
te.
In zeer vele rolprenten trad hij op.
De tekst die hij in die films sprak,
was uiterst summier ("Me Tarzan.
you Jane"), maar hij slingerde mooi
van boom, schreeuwde zeer fraai de
Tarzanbrul en zwom (uiteraard) als
een groot kampioen.
Geld als water moet hij hebben
verdiend. Helaas had hij in beide
handen een gat. Dat was niet alles.
Voor het zaken doen stonden zijn
handen verkeerd. Hij was veel te
zorgeloos, tekende contracten en
ging pas later kijken wat er in
stond. Bovendien trouwde hij maar
liefst vijf keer. Enkele van zijn
echtgenotes hadden meer belang
stelling voor zijn geld dan voor
hemzelf, zei hij wat verdrietig in la
ter jaren.
In 1974 kreeg zijn gezondheid een
ferme deuk. Hij brak 'een heup en
kreeg daama een lichte hartaanval.
Maar Tarzan, met dat IJzersterke
lijf. herstelde. Het gaat nu weer re
delijk aardig met hem. Rijk mag hij
dan niet zijn, armoe kent hij ook
niet.
In de public relation sfeer is er voor
een man als hij en in een land als
Amerika altijd een boterham te
verdienen.
Ivar Johansson
Een held in Zweden is nog altijd de
Zweedse worstelaar Ivar Johans
son, nu 73 jaar oud en nog zo sterk
als een poolbeer. Hij won op de
Spelen van 1932 en 1936 in totaal
drie gouden medailles bij het wor
stelen.
Een waar kunststuk speelde hij in
1932 in Los Angeles klaar. Toen
werd hij eerst Olympisch kam
pioen in het middengewicht bij het
worstelen vrije stijl en vervolgens
kampioen in het weltergewicht bij
het Grieks-Romeins worstelen. Jo
hansson moest dus in korte tijd
heel wat kilo's gewicht verliezen
om van middengewicht welterge
wicht te worden. Het lukte hem
door nauwelijks te eten en einde
loos in de sauna rond te banjeren.
Het was iets vreselijks, zei Johans
son later.
Een nieuwe bezoeking voor hem
was dat tal van worstelaars het ver-
Johnny "Tarzan" Weissmuller brak in 1974 zijn heupbeen in Las Vegas, n
Hier maakt hij een wandelingetje met behulp van een verpleger.
rukkelijke Californische fruit tus
sen de wedstrijden door nuttigden,
terwijl Johansson uit angst voor
zijn gewicht alleen maar wat
kauwde op taai vlees. "Ik kon die
fruit etende kerels niet zien of luch
ten, ik haatte ze. En omdat ik ze
haatte, versloeg ik ze ook tamelijk
gemakkelijk".
Johansson was in het gewone leven
politieagent met als speciale taak
het naar de cel brengen van lastige
dronkelappen. Hij is altijd plezier
in zijn werk blijven houden.
Jesse Owens
Hoe afschuwelijk het ook klinkt, de
negeratleet Jesse Owens mag Adolf
Hitler een béétje dankbaar zijn dat
hij hem, zoals het legendarische
verhaal wil, destijds in Berlijn-1936
geen hand wilde geven. Want hij
dankt daaraan zijn tot op de dag van
vandaag voortdurende roem. Die
vier gouden medailles die hij won,
tellen natuurlijk ook geducht mee,
maar in de Olympische historie is
een hele rij sportlieden aan te wij
zen die vier (en nog meer) gouden
medailles veroverden en toch al
lang in vergetelheid zijn geraakt.
Nee, het is dat extra sausje (zoals
ook voor beroemde postzegels
geldt) dat hem er bovenuit doet
stijgen. Met zijn triomfen zette
Owens de Führer en zijn krankzin
nige arische rassentheorie voor
aap. En daar wordt nu - terecht -
nog gnuivend over gesproken. Na
Door
Ruud Paauw
De kinderarts dr. Benjamin
Spock.eens, in 1924, Olympisch
kampioen roeien
zijn Olympische zegepralen kreeg
Owens een ontvangst als een vorst
in New York en daarna hield men
het in Amerika wel voor gezien.
Men liet hem links liggen, want zo
veel had men in de jaren dertig in de
Verenigde Staten nu ook weer niet
op negers.
Zelfs geen redelijke baan kon hij
krijgen. Daarom begon Owens aan
allerlei stuntwerk, zoals het lopen
tegen renpaarden. Het leverde hem
2000 dollar per keer op. (Veel later
heeft Owens verteld hoe hij die
paarden over korte afstand ver
sloeg. De starter schoot het pistool
zo dicht bij het renpaard af dat het
dier schrok en voor de berijder he'
paard geheel in bedwang had, was
Owens al met beslissende voor
sprong op weg naar de finish).
Zo en op andere manieren kreeg de
zwarte wonderatleet toch nog aar
dig wat geld bijeen, maar hij inves
teerde weinig gelukkig.
Pas de laatste 15, 20 jaar profiteert
hij volop van zijn naam en zijn ken
nelijk nimmer eindigende faam.
Owens is public relations man ge
worden en als zodanig in dienst van
oliemaatschappijen, U.S. Rubber,
United Fruit, Ford, enz. Op bijeen
komsten, wedstrijden of banquet-
ten, gesponsord door deze bedrij
ven, houdt hij spreekbeurten.
Daarin komt hij naar voren als een
soort predikant van de Olympische
"religie". Wat hij verkoopt is de
Jesse Owens-image, het beeld van
goede hardheid en rechtschapen
heid. Hij schijnt toespraken gereed
te hebben voor alle soorten gele
genheden.
De al eerder genoemde journalist
William Johnson volgde hem eens
en noteerde wat Owens tijdens die
fraaie banquetten zegt. Dat gaat
dan zo: "Vrienden, wij weten het
allen: bekers worden mat en oor
kondes verbleken. Goud wordt
groen en inkt grijs en je kunt op den
duur niet meer lezen wat te jouwer
ere op die oorkondes staat geschre
ven. Kampioenschappen zijn myti-
sche zaken, ze zijn niet duurzaam.
Wat is een gouden medaille? Een
kleinood, een stukje speelgoed.
Maar waar het om gaat, vrienden, is
de realiteit van het leven: de goede
strijd en de vrienden voor het leven
die je daarbij maakt"enz. enz.
Zeer duidelijk géén black power
praat.
De agenda van de nu 62-jarige Jesse
Owens is tot de nok toe gevuld,
want men hoort de Olympische
held graag. Kris kras trekt hij door
de Verenigde Staten, van hotel naar
hotel, van banquet naar banquet.
Per jaar verdient hij naar schatting
80.000 dollar. Hij krijgt zijn schapen
dus wel op het droge. Niemand die
het hem misgunt.
Gisela Mauermayer
De Duitse Gisela Mauermayer is nu
63 jaar. Ze was in Berlijn-1936, toen
ze goud won bij het discuswerpen,
zo ongeveer het prototype van de
vrouw zoals de nazi's haar gaarne
zagen: blond, mooi, groot, sterk,
stevig. Volgens de nazi-leer was ze
geschapen om veel kinderen te
krijgen, maar de ironie van het lot
wilde dat ze vrijgezel bleef.
Ze was lid van de nazi-partij, de
Führer zeer toegedaan, ze won
goud voor volk en vaderland en
toch schoot ze met al die dingen
materieel weinig op. Ze bleef wie ze
was: een lerares als duizenden an
deren. Een onbegrijpelijke zaak,
een mysterie.
Na de oorlog verloor ze haar be
trekking en de Amerikanen haal
den haar huis leeg. Ze besloot de
studie weer op te vatten en promo
veerde later op een proefschrift
over het sociale gedrag van mieren.
Nu is ze bibliothecaris van het
Zoölogische Instituut van de uni
versiteit van München. Een wat
vereenzaamde vrouw.
Gazanfer Bilge
Sport verbroedert, zal Jesse Owens
beweren. Maar je zou het weer niet
zeggen als je kennisneemt van het
levensverhaal van de Turkse wor
stelaar Gazanfer Bilge. Hij werd
Olympisch kampioen in 1948,
waarna de Turkse regering hem zo
riant beloonde dat de internatio
nale worstelfederatie haastig een
streep haalde door zijn amateursta-
tus. Bilge begon in 1950 aan een
carrière in het vervoerswezen en
dat ging hem erg goed af. Na ver
loop van een aantal jaren reden zijn
bussen op de belangrijkste ver-
keerslijnen. Zijn bankrekening
mocht gestadig stijgen, zijn onrust
deed dat ook.
Dat zat zo. Onder zijn werknemers
waren ook de gebroeders Atan, van
wie Atil in 1952 ook al Olympische
lauweren bij het worstelen ver
wierf. De broers Atan leidden een
kantoor van Bilge en eisten op ze
kere dag een deel van de aandelen
van het bedrijf op. Morgen bren
gen, zei Bilge, wiens lezing hier
verder volgt. De Atans begonnen
daarop een eigen busbedrijf en te
vens een soort guerrilla tegen Bilge.
Zij overvielen hem op een dag en
poogden de Olympische kampioen
van 1948 in elkaar te rammen.
Bilge zag kans de beide heren in
buik en armen te schieten en kreeg
daar later twee jaar voor. Vervol
gens nam een jongere broer van de
Atans de estafettestok over. Zijn
poging om Bilge uit de weg te rui
men lukte net niet. Ofschoon zwaar
gewond bleef Bilge in leven. Ook
een hartinfarct kort daarop kre^g
hem niet klein.
In 1968 meldde zich een derde kan
didaat in de busoorlog: Hamit Ka-
plan, uiteraard ook een veelvuldig
van Olylmpisch eremetaal voor
ziene iSarkse worstelaar. Zijn de
buut in de Turkse vervoerswereld
vierde hij met een ferme schietpar
tij tegen de gebr. Atan. Bilge had er
inmiddels schoon genoeg van. Hij
schafte zich een lijfwacht aan en
voorzag zijn huis van tralies. Be
zoekers laat hij slechts zelden tot
zijn appartementen toe.
Ach, en die ouwe De Coubertin
heeft het in het begin van deze
eeuw zo mooi gezegd: "Het belang
rijkste in het leven is niet te hebben
veroverd, maar goed gestreden te
hebben
Armin Hary
Armin Hary, het Duitse sprintfe
nomeen, is nu 39 jaar. Hij was de
eerste atleet die de 100 meter in tien
seconden rond liep. Geen twijfel
aan: hij behoorde tot de zeer grote
atleten, met een niet stuk te krijgen
moreel. Als mens was hij niet te ge
nieten. Zelden heeft er een arrogan
ter stukje mens op de sintelbaan ge
lopen dan juist deze Duitser. Hary
was vooral befaamd om zijn blik
semsnelle start. Op de eerste tien
meter legde hij de basis voor zijn
overwinning. Dankzij die flitsende
start won hij ook de 100 meter op de
Olympische Spelen van 1960 in
Rome.
Hoe ging het Hary verder?
In 1961 raakte hij betrokken bij een
auto-ongeluk, waarbij hij een ver
wonding aan een knie opliep. Niet
al te ernstig, maar weer ernstig ge
noeg om een eind aan zijn atletiek-
carrière te maken. Met succes peu
terde hij van de verzekering het be
dragje van 200.000 gulden los, om
dat hij zijn sportloopbaan door het
ongeluk moest beëindigen. Hoe
Hary dat bedrag heeft losgekregen,
is mij nog steeds een raadsel. Want
de heer Hary was tenslotte amateur
(jaja) en werd geacht geen geld met
zijn sport te verdienen. Maar datris
vermoedelijk een wat te simpele
redenering.
Kort daarop trouwde Hary een
meisje uit een werkelijk schatrijke
familie. Nu schijnt hij zich bezig te
houden met onroerend goed. Een
soort tijdverdrijf, want werken
hoeft hij eigenlijk niet meer.
Andersom
Een heel. heel enkele keer werkt
het mechanisme precies andersom.
Als sportheld komt de man niet erg
uit de verf, hoewel hij dat wel dege
lijk is, maar in zijn latere leven
oogst hij op een geheel ander ge
bied grote bekendheid -
Neem nu eens die roeier, die op
plaats nummer zeven zat in de
Amerikaanse acht die glorieus
Olympisch kampioen werd in
Parijs-1924. Een student van 21
jaar, zeer nauwgezet en zeer wils
krachtig. Niemand keek naar hem
om, hoe goed hij ook was geweest.
Die onbekende roéier zou zich
ontwikkelen tot een wetenschaps
man met een wereldnaam. Enkele
tientallen jaren na het behalen van
die gouden medaille produceerde
hij een boek dat iedere moeder op
het westelijk halfrond in huis heelt,
de bijbel van het babyleven. Zijn
naam: dr. Benjamin Spock.
De Duitse sprinter Armin Ha
ry trouwde het juiste meisje.
