-5W:
Modder als smeerolie voor de aarde
Jaarlijks 10.000 doden in de
wereld door aardbevingen
Seismoloog voorspelt aardbeving in Los Angeles
ZATERDAG 1 MEI 1976
EXTRA
Wrrrrr" -
tjnmnït'
Zo zag de stad Anchorage in Alaska eruit na de verwoestende aardbeving op 27 n
kracht van 8.4 op de schaal van Richter. Hier en daar daalde het niveau van in
Jaarlijks worden er gemiddeld
ruim 600.000 aardbevingen gere
gistreerd van de kracht 1 tot en
met 8 op de befaamde schaal van
Richter. De kracht 1 betekent.dat
de beving alleen door seismogra-
fen wordt gesignaleerd, de
maximale kracht 8, dat een groot
gebied catastrofaal wordt getrof
fen, waarbij rotsen scheuren,
veranderingen in het landschap
optreden, talloze aardverschui
vingen voorkomen en gemeenlijk
tienduizenden doden vallen in
een totaal verwoest gebied. Daar
tussen liggen allerlei gradaties in
sterkte. De sterkte 1 en 2 komt
500.000 maal per jaar voor, tussen
3 en 5 100.000 maal, van 5 tot 6
10.000 maal, van 6 tot 7 100 maal,
van 7 tot 8 10 maal en van 8 een
maal. Dat zijn jaargemiddelden.
Het aantal doden door aardbe
vingen wordt jaarlijks geschat op
10.000. BIJ grote aardbevingen al
leen al In de lopende eeuw kwa
men zeker 550.000 n
WETENSCHAP
en
TECHNOLOGIE
door
P. BOK
t Een door de NASA samengestelde kaart waarop alle matige en zware aardbevingen zijn aangestipt die plaats
vonden n de jaren 1961 tot en met 1967. Duidelijk tekenen de voornaamste breuklijnen op de wereldkaart zich
Een krachtige aardbeving zal binnen een jaar het
gebied van de Amerikaanse stad Los Angeles
verwoesten. Dit voorspelt de bekende seismo
loog Jules Whitcomb van het Instituut voor
Technologie in Californie. Whitcomb heeft vrij
nauwkeurig de tijd, plaats en sterkte voorspeld
van aardschokken in 1971 in het Dal van San Fer
nando en in 1974 in Riverside, beide in Californië.
Het is de laatste jaren dank zij
nieuwe theorieën en technieken
steeds beter mogelijk geworden, in
bepaalde gebieden aardbevingen te
voorspellen, en men werkt in tien
tallen laboratoria en instellingen en
organisaties aan verfijning van de
methodes en ook aan de ontwikke
ling van technieken om de gevol
gen van bevingen in dichtbevolkte
streken te beperken.
Grootste rampen
Aardbevingen vormen de grootste
natuurrampen uit de bekende pe
riode van de geschiedenis van de
mensheid. Tienduizenden tot meer
dan honderdduizend doden bij een
enkele beving zijn geen uitzonder
ing. Het is op grond daarvan begrij
pelijk. dat men zich wetenschappe
lijk is gaan verdiepen in dit natuur
verschijnsel. Ongeveer tien jaar ge
leden waren geleerden echter nog
vrijwel even onkundig over de oor
zaken als het mechanisme van de
bevingen als in de oudheid, toen de
nukken van mythologische figuren
verantwoordelijk werden gesteld
voor deze rampen. In het laatste de
cennium heelt de conceptie van de
schollen-theorie daarin verander
ing gebracht. Die theorie wil, dat
het aardoppervlak bestaat uit
enorme "plakken", die de conti
nenten en de continentale platten
vormen, welke "schollen" min of
meer drijven op lager gelegen en
meer vloeibare gedeelten van de
'aarde. Bij botsingen en het over el
kaar heen schuiven van deze schol
len ontstaan spanningen die op een
gegeven moment zo groot worden,
dat de aarde ter plaatse in een hef
tige beweging een nieuw even
wicht in de interne krachten zoekt.
Groeistuipen
Eigenlijk stamt deze theorie om
trent "drijvende continenten" al uit
1911, toen de Duitse geoloog en me
teoroloog Alfred Wegener een hy
pothese daaromtrent lanceerde.
Pas in de recente tijden werd deze
theorie, zij het aangepast aan nieu
were gegevens, vrij algemeen als
juist aanvaard. Men zou in deze vi
sie aardbevingen kunnen definië
ren als groeistuipen van de aarde.
De vormgeving van de aarde is een
nog steeds doorgaand proces en in
dat proces vormen voor de mens
catastrofale aardbevingen een
normaal element.
Zo gezien is het ook begrijpelijk,
dat zich op aarde verschillende zo
nes bevinden, waarin zware aard
bevingen over het algemeen optre
den. Zij zijn in het kaartje rechts
boven in hoofdlijnen aangeduid.
Het zijn de breuklijnen, de raaklij
nen tussen dc grootste schollen van
de aardkorst. Die lijnen bevinden
zich voor een groot deel in de
oceaanbodem, waar zij evenzeer
getekend worden door zeebevin
gen als elders aardbevingen op het
land, die uiteraard voor de mens
veel gevaarlijker zijn. De kleine
aardbevingen die af en toe worden
waargenomen in ons land. dat niet
op zo'n primaire breuklijn ligt. zijn
het gevolg van kleinere processen
in de aardkorst, die zich af en toe
eens wil "opschudden" om weer in
een redelijk spannings-evenwicht
te komen.
Gloeiende lava
Door die schollen-verplaatsingen
zijn ook onze aardse bergketens in
een ver verleden ontstaan. Dat dit
proces nog voortduurt blijkt uit het
ontstaan van een nieuw vulkanisch
eiland enige jaren geleden bij IJs
land. Daar ontstond door de wrij
ving tussen twee schollen een
zwakke plek in de zeebodem,
waaruit vloeibare gloeiende lava uit
lagere gedeelten van de aardkorst
naar boven spoot om een eiland te
vormen. Bergvorming is in het ver
leden echter ook gebeurd doordat
botsende schollen eikaars massa's
omhoog duwden tot uitgestrekte
ketens, zoals het Hymalaya-
complex. de Alpen, de Andes en
andere bergruggen.
Wanneer men nu een meer gedetail
leerd inzicht heeft in de bewegin
gen in de aarde kan men de gevol
gen daarvan ook beter voorspellen.
Nieuwe inzichten en betere meet
technieken (waarbij ook de metin
gen vanuit ruimtevaartuigen te re
kenen zijn) maken daardoor tijd
stip, sterkte en plaats van een aard
beving voorspelbaar.
Het verst in deze nieuwe technie
ken zijn dc deskundigen gevorderd
in China, de Verenigde Staten. Ja
pan en Rusland. Vooral in China
schijnt men de laatste jaren her
haaldelijk bevingen zo nauwkeurig
te hebben voorspeld, dat gebieden
tijdig konden worden geëvacueerd,
zodat het aantal slachtoffers zeer
beperkt kon worden gehouden.
De grote Amerikaanse activiteit in
dit onderzoek is al even begrijpelijk
als de Japanse belangstelling, aan
gezien zeer prominente breuklij
nen voorkomen aan de Ameri
kaanse westkust in Californie en
aangezien de Japanse eilanden ei
genlijk in hun geheel deel uit ma
ken van zo'n spanningsveld.
t Het scherpst tekent de San Andreas-breuk in Californie zich af in deze onbewoonde streek 150 km ten noorden
van Los Angeles. Het is deze breuk, die zowel deze stad als San Francisco bedreigt, en die zich voortzet tot in
Zuid-Amerika.
Een beroemde en beruchte breu
klijn die aan het aardoppervlak
zichtbaar is. is de San Andreas-
breuk ten noorden en zuiden van
San Francisco in Californie.
In dat breukgebied deed zich
1906 de beruchte aardbeving voor wordt het aantal slachtoffers bijv!
die een groot deel van San Franci
sco verwoestte. Weliswaar was het
aantal slachtoffers toen vrij gering
(700), maar wanneer zich in dit ge
bied opnieuw een zware beving zou
voordoen waarvoor geen waar
schuwing wordt gegeven, dan
in San Francisco en mogelijk Los
Angeles verbijsterend hoog
Spanningen
Er zijn zoals gezegd tegenwoordig
gelukkig methoden om de nader
ing van een aardbeving vast te stel
len. Zo'n beving is het gevolg van
opeenhoping van spanningen. Die
kunnen op verschillende wijzen
worden gemeten. Er doen zich stij
gingen voor in de druk op gesteen
ten. die vervormingen veroorza
ken. Ook die zijn met moderne ap
paratuur meetbaar. Voorts is dat
het geval bij aan het oppervlak op
tredende geringe verschuivingen,
bijv. langs zo'n breuklijn van de
Andreas-breuk. Wat dat laatste be
treft spelen waarnemingen door
verfijnde apparatuur in kunstma
nen een belangrijke rol
Verder verandert bij verhoogde in
terne spanning het patroon volgens
hetwelk bepaalde seismische gol
ven zich door het gesteente voort
planten. Een voortdurende con
trole van dergelijke kunstmatig
opgewekte golven kan indicaties
opleveren omtrent een naderende
aardbeving
Nog niet kan men het afwijkende
gedrag verklaren dat dieren di
kwijls tonen, heel kort voordat een
aardbeving plaats vindt. Zolang
men daarvoor geen verklaring
heeft, kan men het ook niet inter
preteren en vertalen in een waar
schuwing.
De Russen ontdekten bovendien,
dat de elektrische weerstand in de
ondergrondse zone van een breuk
gebied vermindert kort voordat er
een aardbeving optreedt. Ver
klaard is dit verschijnsel nog niet,
maar het betekent wel een duide
lijke indicatie. Ook de concentratie
van bepaalde gassoorten in grond
water schijnt zich te wijzigen kort
voor een aardbeving
Al dergelijke en ook nog onge
noemde verschijnselen vormen te
zamen een betrouwbare voorspel
lingsbasis omtrent een op handen
zijnde beving.
Daarmee zijn we er echter nog lang
niet. Waarschuwingen van deze
aard kunnen wel grote aantallen
mensenlevens sparen wanneer
men er in slaagt een gebied tijdig te
evacueren, maar de materiele
schade wordt er niet door beperkt.
Dat kan slechts door een bepaalde
bouwwijze, die echter zeer kost
baar is en niet van de ene dag op de
andere te verwezenlijken is voor
een grote stad. Voorts zou men de
materiele (en persoonlijke) schade
kunnen beperken door de aardbe
ving af te zwakken.
Aardkorst
Ook op dat laatste terrein is men
actief. In Amerika heeft men enkele
jaren geleden overwogen, prema
ture lichte aardschokken te ver
wekken door middel van onder
grondse kernexplosies. Daarbij
zouden zich interne spanningen in
de aardkorst kunnen ontladen en
zou een nieuw krachten-evenwicht
tot stand kunnen komen, waardoor
een zware aardbeving-van-nature
niet meer "nodig" zou zijn. Allerlei
technische bezwaren en ook nog
onvoldoende kennis omtrent het
mechanisme van aardbevingen
hebben daadwerkelijke experi
menten in deze richting tot dusver
tegengehouden Het is de vraag, of
zij ooit gerealiseerd zullen kunnen
worden
Onlangs is men tot de conclusie ge
komen dat modder een doeltref
fend middel tegen bepaalde zware
aardbevingen zou kunnen zijn. In
het kort en sterk gesimplificeerd
komt het er op neer, dat men door
de injectie van een mengsel van
aarde en water, normale modder,
de bedreigde steenlagen min of
meer zou kunnen "smeren", zodat
de ontlading van interne spannin
gen in de aardkorst minder abrupt
en heftig kan plaats vinden. Dit
middel kan alleen worden toege
past ter voorkoming van zeer op
pervlakkige zware bevingen, al
thans bij de huidige stand van de
techniek.
Evacueren
Het voorspellen van gevaarlijke
aardbevingen blijft overigens om
maatschappelijke redenen een bij
zonder precaire zaak. Het gevaar
van vals alarm moet namelijk niet
worden onderschat. Seismologen
hebben al verscheidene malen
aardbevingen voorspeld die later
niet plaats vonden. Als dat vaak ge
noeg gebeurt, worden ook juiste
waarschuwingen later in de wind
Dan is er het probleem, dat men
eventueel een grote stad als Los
Angeles zou moeten evacueren.
Zoals na de waarschuwingen van
Whitcomb, die ons aanleiding gaf
tot dit verhaal. Zijn voorspelling
geeft echter slechts aan dat de be
ving binnen een jaar zal plaats vin
den. Maatschappelijk en econo
misch is het ondoenlijk, de bevol
king nu maar vast in haar geheel
elders onder te brengen, terwijl de
beving (misschien) pas in decem
ber toeslaat. Het gehele maat
schappelijke leven kan niet een jaar
lang worden onderbroken om
daarna gewoon hervat te worden.
Bovendien moeten er mensen blij
ven in zo'n lege stad, om de eigen
dommen van de geevacueerden te
beschermen tegen plundering, om
branden te blussen etc. Waar
brengt men inmiddels de miljoe
nen inwoners onderdak en wan
neer het een langdurige evacuatie
betreft aan bestaansmogelijkheden
zonder de nationale economie te
ontwrichten door steunuitkeringen
zonder tegenprestatie?
Alleen voorspellingen, die be
trouwbaar zijn en op zeer korte
termijn worden gegeven hebben
zin, en die brengen al genoeg pro
blemen met betrekking tot evacua
tie, bescherming en tijdelijk on
derkomen met zich mee.
Chaos
Zelfs de nieuwste vorderingen van
de wetenschap met betrekking tot
aardbevingen betekenen niet al
leen een zegen! Niettemin is het be
grijpelijk, dat de wetenschap ook
op dit terrein vooruit wil om mense
lijk leed en materiële chaos zoveel
mogelijk te voorkomen.
