'Kinderen leren, hoe met vrijheid om Ie gaan
Een hele dag 'terug'
naar de schoolbanken
BILJARTEN EN JUDO NAAST REKENEN EN LEZEN
Door
Co Caljouw
DEN HAAG Geen redevoering van on
derwijsminister Van Kemenade, diens
staatssecretarissen De Jong en Klein of de
begrippen „individualisering" of „niveau
klinken over bet spreekgestoelte. Bedoeld
wordt dan het lesgeven aan elk kind afzon
derlijk, rekening houdend met zijn be
kwaamheden.
Als tevens de term „kansarm" valt (ook al
zo'n eigentijds begrip) ligt dat wel voor de
hand: een kind in een (geestelijke) achter
standsituatie wordt door klassikale (dus
massale) lessen op de prestatiegerichte
school niet veel wijzer.
Maar steekt het „normale" kind in het hui
dige onderwijs wel voldoende op?
Terug naar de excellenties uit de aanhef.
Zij beogen al jaren het onderwijs over een
andere boeg te gooien, waarbij het kind
centraal staat en niet is overgeleverd aan
de luimen van de onderwijsgevenden of
nog erger die van de latere maatschap
pij-
Wat komt daar in de praktijk van terecht?
Ondanks de mooie woorden en een soms
aandoenlijke vernieuwingsdrang?
Het boek van de(ze) maand „Hoe wij den
ken, leren en vergeten" van de Westduitse
hoogleraar Frederic Vester geeft voorals
nog een somber beeldHet onderwijs ver
moordt op veile manieren het leervermogen
van kinderen. De leerkrachten hebben wei
nig oog voor de noodzaak om het leren te
koppelen aan aardige en plezierige gebeur
tenissen, waardoor kennis beter blijft han
gen. De schoolboeken bevatten veelal
overtollige ballast. Het is geen wonder dat
kinderen vaak alle lust vergaat. En ze dra
gen deze last hun hele leven mee
Enkele gunstige uitzonderingen daargela
ten iS helaas dit zwartgallige beeld op de
(gewone) vaderlandse school van toepas
sing.
Zo'n uitzondering is wellicht de openbare
lagere De la ReyschodI aan de brede weg
met dezelfde naam in Den Haag, in de
Transvaalbuurt.
Over deze schodl bijgaande reportage, op
getekend tijdens een „hele dag terug naar
de schoolbanken" (denk je dan
DEN HAAG De la Reyschool heeft het statige, strengt, on
genaakbare karakter van het vooroorlogse leerinstituut. Hoge
blinde muren met navenante ramen. Licht en lucht lijken te
zijn uitgebannen.
Ondanks het vroege uur (kwart over acht) drentelen er al
jongens voor de dichte deur. „Staan jullie te trappelen om te
beginnen?" Niet begrijpend, zenuwachtig gelach. De „ouwe-
jongens"-toon gaat aan ze voorbij.
Er Is al iemand binnen. Ruud, die
bij een voorbespreking erg gekant
was tegen publiciteit, zoais trouwens
alle collegae.
Sfeertje
Dat is begrijpelijk: Je bent moei
zaam, jarenlang bezig het onderwijs
te veranderen, wezenlijk af te stem
men op de kinderen. De eerste broze
resultaten dienen zich aan en dan
zal daar zo'n mannetje van de krant
met een goedbedoeld en misschien
best leiuk stufckie de boel aan gru
zelementen gooien. Want zoiets blijft
hangen in de buurt. Fijn sfeertje
daar, toffe Jongens, maar steekt mijn
koter er iets van op? Kan mijn Ma-
rietje naar de mavo?
Want wat je doet staaft of valt
met de instemming, het begrip, het
meeleven van de ouders (en de ge
meente, de inspectie
Die ouders hebben zich overigens
al van htm beste kant laten zien.
De naar een badhuis ogende (en
klinkende) hal is opgesmukt met een
gemetseld huisje en een knus, van
hout opgetrokken winkeltje. Die po
ging een lekker sfeertje binnen te
halen is op alle verdiepingen, in aJWe
lokalen herhaald. Verlaagde plaf onds
waarhij brandpreventie overigens een
sta in de weg was.
Schrille kleuren, posters van strak
ke billen in jeans, beatgroepen,
mooie meiden in zonnige oorden. Do
kinderen hebben zelf gekozen, hun
smaak is raak. De kinderraad, die
later op de ochtend zal vergaderen
en ook de krantenman geducht aan
de tand zal voelen, heeft een belang
rijke stem in het kapittel. Er wordt
door de „mees", de Juf" naar geluis
terd. De kinderen worden serieus ge
nomen, zo blijkt de hele dag door.
Ruud gaat voorop naar de balie
op de eerste etage. Het centrum van
waaruit de touwtjes worden bediend.
Want al lijkt een kwartier later het
binnenbuitelend kindergedruis chao
tische vormen aan te nemen, er is
wel degelijk lijn en orde. De leerlin
gen gedragen zich vrijer, zoeken hun
eigen weg. Ruud begeleidt ze aan
de knoppen van een uitgebreide om
roepinstallatie. Na herhaalde
zakelijke mededelingen over het hoe
en wat van de eerste uurtjes klinkt
een vlot muziekje. Enkele moeders
zijn behulpzaam bij het uitdelen van
spellen, die hier in ruime mate staan
opgeslagen. Het spelen zelf bezig zijn,
vrije expressie staan hoog genoteerd
op De la Reyschool.
En de kinderen bepalen zelf hun
rooster. Wie wil gymen moet dat
vooral doen. Want staat Je kop 's-
morgens om half negen wel naar die
lastige deelsommen?
Maar mees en Juf zijn natuurlijk
ook niet helemaal op hun achter
hoofd gevallen. Tekenen is fantas
tisch, maar ais op Jouw weeklijstje
dat vakje is volgekruist moet je wel
aan wat anders beginnen. Aan
deelsommen bijvoorbeeld.
De ervaring leert dat de kinde
ren daardoor een grote mate van
verantwoordelijkheidsgevoel kweken.
Ze moeten zelf wikken, wegen, be
slissingen nemen. Er wordt niet voor
ze gedacht, dat doen ze zelf.
In dat proces activeren, stimuleren
de leerkrachten; begeleiden extra
waar dat geboden is. Een lesje dat
onvoldoende uitpakt wordt herhaald
(en nog eens), door Jantje. Maar
Piet stoomt snel verder, hij begrijpt
het wel. Hij fokt extra tijd om zijn
liefhebberijen uit te leven, om ver
der te gaan met leren dan wellicht
strikt nodig is.
Er zijn groepen van verschillen
de leeftijdsopbouw Groteren ontfer
men zich over de kleintjes, voelen
zich niet in de eerste plaats supe
rieur. De kleintjes trekken zich op
aan de groten.
John neemt me van Ruud over.
Hij zal die dag verder met me op
trekken. We moeten eerst maar eens
een gesprekje hebben. In de biblio
theek (tevens leeszaal), de vroege
re hoof denkamer, stemmig Ingericht,
zet hij onmiddellijk uiteen wat er
gaande is al kun Je dat geen naam
geven. Het woord „experiment" blijkt
misplaatst te zijn. Officieel mag het
ook pas worden gebezigd als er we
tenschappelijke begeleiding is. Maar
dat is hier niet het geval. Intendeel
van onderop, vanuit de eigen erva
ring, redenerend vanuit 't kind (dus
luisteren!) en dan maak Je als
volwassenen dag-aan-dag fouten
in nauw overleg met de collega's en
niet te vergetend) intens
contact met de ouders (hoe is de be
levingswereld van de kinderen thuis?
bouw Je langzaam iets op.
En je doet concessies, want er zijn
uiteraard normen. Al bouwend, tas
tend, miskleunend soms, ga je ver
der. En warempel naar buiten toe
krijg Je waardering. Schoorvoetend
zelfs van de officiële Instanties. Maar
dan ben Je binnen al veel verder.
Ongedwongen
De kinderen gaan met plezier naar
school, John: „We willen dat ze ge
lukkig zijn en dan ook nog wat mee
nemen. Ongedwongen, prettig met
elkaar omgaan, een klein maat
schappijtje dat niet is gericht op
prestaties. Kennis vergaren, vaar
digheden opdoen, daar ontkom je
niet aan. Mag ook niet. Het is hier
toch een school. Maar we moeten
de kinderen de vrijheid geven, ze be-
wust maken hoe met vrijheid om te
gaan. En als dan het plezier erin
komt zijn ze niet meer te stuiten".
De school telt ruim 300 leerlingen
en is voor de gewenste aanpak eigen
lijk te klein, of beter, geheel on
geschikt. Maar het improviseren, het
voortdurend, creatief, bedenken van
oplossingen is toch ook een stimu
lerende ervaring.
Het is als met het kant-en-klare
fraaie speelgoed voor een jong kind.
Het kijkt ernaar, beveelt het en smijt
het vervolgens verveeld in de
hoek. Het gaat dan pas echt spelen
met een simpel blokje, een houtje,
een onooglijk vod dat een pop moet
voorstellen, urenlang.
Dat vereist van de volwassenen een
speciale instelling, die deze school
de nieuwkomers eigen maakt. En dan
ben Je er eenmaal voor "in,„ dan
gaat de deur ook niet meer om half
vier achter Je dicht. Dan blijf Je
nabespreken, verven en timmeren in
je vrije tijd, dan corrigeer je thuis
omdat daar in school geen tijd voor
is. Ja, als de gemeente niet zo vlot
met de (geld)middelen over de brug
komt schiet Je zelfs voor uit eigen
zak, of je past bij.
Dan maak Je zelf lesmateriaal om
dat beter aansluit bij wat je be
zighoudt, wat de kinderen blijken te
waarderen.
Er zijn vanzelfsprekend altijR
nurkse lieden die dit niet de aange-
achten naar later een
goedbetaalde baan. En het is voor
lopig zo dat het voortgezet onderwijs
dan ook nog geen boodschap heeft
aan wat het „collectief" van De la
Reyschool wil.
„Meesen"
Dat houdt de Juffen en meesen dan
ook intensief bezig. Wat zij opbou
wen wordt voortijdig en vaak grondig
afgebroken. Maar wil je naar een
rechtvaardiger maatschappij, een be
tere wereld, dan moet je toch er
gens beginnen? Juist: Bij de Jeugd
die de toekomst heeft, het basis
onderwijs.
We gaan de lokalen door. Eerst
waar de kleintjes bezig zijn. Het gaat
er wat luid aan toe. Maar even ver
der heerst doodSe stilte. Daar wordt,
het puntje van de tong niet zelden
krampachtig buiten, intensief ge
werkt. En dat is niet zo vreemd
na een half uurtje praten in het
spelletjeslokaal, waarmee die och
tend werd begonnen. Maar nu is er
dar: wel degelijk het werkuurtje
Koptelefoon
De kinderen op De la Rey
school bedienen zélf de knoppen
van de „taal-apparatuur"Ze
kiezen ook zelf het bijbehorende
lesmateriaal. De resultaten van
deze aanpak ivorden uiteraard
wél naderhand door „juf" of
„mees" nageplozen.
BovenJudo is net als biljar
ten en tafeltennis heel gewoon
op de Haagse school. Het is er
goed toevenis de indruk na één
dag meelopen.
Bij die rondgang aandacht voor
de audio-visuele (daar is nog altijd
geen goed woord voor bedacht) mid
delen. De kinderen bedienen de appa
ratuur zelf. Dat spelen met knoppen
ontwikkelt hun technische vaardig
heden. Ze kiezen zelf het bijbeho
rend lesmateriaal. De resultaten van
deze aanpak worden uiteraard nage
plozen. Blijkt de stof onvoldoende te
zijn verwerkt, dan opnieuw de kop
telefoons op. De leerkrachten krij
gen, zodoende handen en tijd vrij om
de zwakkeren bij te staan. En dat
is toch wat de minister verlangt?
Het schoolhoofdbevindt zich
met zijn jongens in de hogere sfe
ren van het pand. Het is opmerke
lijk dat hij zich niet of nauwe
lijks met de visite bemoeit. Een
duidelijk bewijs dat een strakke
hiërarchie hier is uitgebannen.
Tegen de middagpauze, die de
leerkrachten in het spelletjeslokaal
met brood en koffie (uit de auto
maat) doorbrengen, dient de school
raad zich aan. Voor de gezelligheid
wordt de bibliotheek gekozen.
En dan branden de vragen los,
die in feite ontspruiten uit hetzelfde
gevoel van wantrouwen van wat die
krant er van gaat bakken. Want de
krant brengt de leugens in het land
nietwaar? En ze geven inderdaad
schrille voorbeelden van op z'n best
gezegd oppervlakkige berichtgeving.
De perikelen rond het zetduiveltje
kunnen uiteraard makkelijker wor
den opgelost.
De kinderen voelen zich miskend
en maken daar geen geheim van
dat, ze niet tevoren van het bezoek
van de krant op de hoogte zijn ge
steld. John, die toevallig de leiding
heeft, zit er duidelijk mee. We belo
ven allemaal beterschap.
De middag en dat geldt voor
alle dagen van de week is er voor
al voor de aangename dingen des le
vens ook al is hier een te grote mate
van vrijblijvendheid uitgebannen..
Want je mag, als grote(re) ke
rel dan wel niet zoveel om volks
dansen geven. Je doet wel een keer
mee. Pas dan kan je er echt over
oordelen. En laat het dan vaak best
meevallen
Elders wordt geheel zonder toe-
zicht de edele judosport beoefend.
Een Evert, al bbegiftigd met de brui
ne band (de zwarte mag hij niet
halen want hij is te Jong) heeft
de leiding. Het is frappant te zien
hoe de Jongens zich laten instrueren.
Is er al sprake van een schoonheids
foutje dan is het ongetwijfeld de
Haagse uitspraak van de Japanse
termen.
Even overweeg ik, zoals eerder het
audio-visuele ondergaand van wat
een voorzetsel is, een draaiend heup
rad (of zoiets) op me te laten toe
passen. Maar de schuimrubberen
mat ziet er voor mijn postuur toch
echt te dom uit.
Judo. biljarten, tafeltennis (naast
een handvol andere sporten), het
zijn de gewoonste zaken op de school
aan de De la Reyweg. Net zo gewoon
als lezen, rekenen, taal, aardrijks
kunde. geschiedenis, biologie enz. Het
hoort er allemaal bij, vanuit de ge
dachte dat spelen leren en omgekeerd
is.
En dat maakt wellicht dat naar
school-, naar de De la Reyschool
gaan, zo fijn. Na elke schooldag wordt
het programma nabesproken zoals
aan het eind van de week ook de
problemen met de kinderen worden
doorgesproken. En het gebeurt maar
zelden dat iemand het laat afweten.
Nou zijn het daar, in die Trans-
vaalbuurt, natuurlijk niet allemaal
van die lieverdjes en ook de leer
krachten willen nadrukkelijk niet als
zodanig te boek staan.
Goede weg
Maar van wat ik er beleefd heb
kan ik toch alleen maar zeggen- De
la Reyschool lijkt op de goede weg.
Het was er goed toeven. En dat kun
nen de meeste kinderen in ons on
derwijs van hun school helaas (nog)
niet zeggen.
