Iedereen is te koop, aiieen de prijs verschilt
'Elk land
heeft eigen
spelregels'
'Corruptie
is niet te
vermijden'
APRIL 1976
PAGINA 11
Drees jr.: Steekpenningencorruptie, dat is toch helemaal
niets nieuws".
werkgeversorganisatie. Wel is men
van plan deze zaak intern te bestu
deren.
In zijn blad schreef het VNO on
langs „Waar wij in Nederland! ech
ter voor willen waarschuwen, is dat
er een stemming ontstaat, waarbij
iedere commerciële onderneming
al met scheve ogen wordt aangeke
ken. Wanneer de ene president cor
rupt is, behoeft de andere dat nog
niet te zijn. Evenmin is ieder Ne
derlands bedrijf corrupt als een of
meer buitenlandse bedrijven zich
daaraan schuldig maakt".
„Dat wil overigens niet zeggen, dat
ook in Nederland geen boosdoeners
zullen bestaan", aldus het VNO.
„Wanneer Nederlandse bedrijven
zich mei omkoping in Nederland be
zig houden, zullen zij zich evenals
iedere andere burger voor de rechter
moeten verantwoorden". Vooralsnog,
geeft het VNO geen concrete richt
lijnen maar beperkt men zich tot
ethisch getheoretiseer.
Drees niet verbaasd
Het tweede kamerlid dr. W. Drees
(DS'70) verbaast zich over de opwin
ding, die plotseling is ontstaan over
steekpenningen, corruptie en omko
ping. „Dat is toch helemaal niets
nieuws. Het is toch bekend, dat het
in bepaalde landen gebeurt. Het valt
me wel op, dat er opeens een storm
van verontwaardiging opsteekt Ter
wijl iedereen weet dat het allang re
gelmatig in die landen voorkomt. En
premier Den Uyl zou dat ook moeten
weten Wat een onzin dat hij plot
seling vindt, dat steekpenningen nu
niet meer van de belastingen mogen
worden afgetrokken, want in som
mige landen ligt de grens tussen een
fooi, een cadeau of een steekpenning
wel heel dicht bijeen".
Drees Jr. was voor hij de politiek
binnenstapte onder meer thesaurier-
generaal op het ministerie van Fi
nanciën. Ook werkte hy onder meer
in Indonesië als hoofd van de fi
nanciële afdeling van de Nederland
se ambassade van 1950 tot 1953. bij
de Centrale Bank van de Phiüppij.
nen te Manilla en op het ministerie
van Financiën van Tanzania te Dar
Es Salaam.
SURINAME
„In Indonesië en ook op de Philip-
pijnen kwam omkoping ontzettend
veel voor", zegt Drees. „De salarissen
van de ambtenaren in die landen
zijn namelijk erg laag. Het is min
of meer onvermijdelijk, dat ze iets
toegeschoven krijgen.".
„Corruptie is daar gewoon onderdeel
van het systeem. Net als in een
groot aantal landen in Zuid-Ameri-
ka. Corruptie is daar net zo wijd
verbreid. Dat is natuurlijk een hele
nare zaak. vooral Nederlanders zijn
daaraan niet gewend. Die kennen
alleen prijzen inclusief en vaste ta
rieven".
„Maar als je in die landen, bijvoor
beeld door de douane wilt, dan is
het normaal dat je de douane-amb
tenaar wat toeschuift. Wat me in
Indonesië wel duidelijk is geworden,
is dat. in het vroegere Nederlandsch
Indië, dat door Nederland bestuurd
werd. corruptie veel minder voor
kwam, dan tegenwoordig". Wat me in
Tanzania vooral opviel was dat daar
een zeer stringent systeem bestond
om corruptie van overheidsmensen
tegen te gaan".
„Ach, en in Nederland? ik loöp hier
toch al een hele tijd mee, maar ik
ben hier nog nooit geconfronteerd
met echte opzienbarende gevallen
van corruptie Zo n geval als Werk
spoor, nee, zoiets kan ik me niet
herinneren in Nederland".
„Waar wel de meest vreemde dingen
voorkomen", aldus de heer Drees. ,Js
in Suriname en de Nederlandse An
tillen. Je zou er verbaasd van staan
wat daar allemaal gebeurt op het
gebied van omkopingen".
„Iedereen is te koop. Alleen de prijs verschilt". De mening van
de zakenman, die dit zegt, verschilt in niets met die van Bis
marck. Wat dat betreft is er in de loop der eeuwen weinig ver
anderd. Want ook de rijkskanselier van het toen nog keizerlijk
Duitsland placht z'n gezanten met de volgende inspiratie naar
het buitenland te sturen „Alle mensen hebben hun prijs".
Soms is een goed gevulde maag na een copieus dineetje al ef
fectief. Elke zakenman weet er van mee te spreken. Maar ook
de politicus, de ambtenaar, de journalist. De prijs kan oplopen
van een simpel lijkend relatiegeschenk, een kistje wijn, een
fles parfum, een televisietoestel*tot een stapeltje bankbiljet
ten, een jacht, vrouwen, paarden, een auto, een buitenhuis,
een baan voor je zoon, een vliegtuig. Niets is onmogelijk.
Door
Kees Jan Kokke
Wie aan de borreltafel in gezelschap
van zakenmensen het woord steek
penningen laat vallen, ziet niets dan
begripvolle gezichten. Men weet er
van mee te praten. Dat is toch niet
te vermijden in het internationale
zakendoen. Je moet wel meedoen ot
je ligt ernaast. En wat is er nog
fout aan. Het gaat uiteindelijk toch
om de werkgelegenheid, nietwaar?
Zo gauw je echter officieel bij het
grote bedrijfsleven aanbelt om spe
cifieke informatie over het feno
meen steekpenningen, dan stoot Je
vrijwel overal Je neus. Dan gaan de
deuren dicht. Dan is het van, daar
doen wij als gerenommeerde firma
niet aan mee, dat soort praktijken
kunnen wij ons niet veroorloven.
Oh, nee, daar is ons niets yan be
kend.
En vooral geen namen noemen. Je
moet bovendien behoorlijk oppassen
met wat Je zegt. .Alles wordt ver
taald en voor Je het weet, sta Je bij
zo n land op de zwarte lijst. We heb
ben het al moeilijk genoeg met onze
export", zegt een president van een
groot internationaal bedrijf.
ACHTERDOCHTIG
bisdhe wereld. En zo heef b vrijwel
elk groot bedrijf in bepaalde landen
een agent. Ja, en als Je dan officieel
zegt, ik weet niets van steekpennin
gen af, dan kan dat nog kloppen
MILJOENEN
iedereen is op het ogenblik bijzon
der achterdochtig. Angstvallig wordt
ervoor gewaakt om maar in de ver
ste verte betrokken te raken bij wat
ook maar ruikt naar het woord
steekpenningen. Aan de telefoon
hoor Je mensen verstij ven als Je om
informatie vraagt.
Een ondernemer„Er wordt maar
van alles over steekpenningen gepu
bliceerd. Maar na wat ik daarvan
gezien heb, moet het grote publiek
er geen donder meer van snappen.
Want wat zijn steekpenningen. Je
moet het begrip definiëren. Elk land
heeft zijn eigen spelregels. Dat kan
Je niet over een kam scheren. Het is
een bijzonder ingewikkelde zaak".
Goed, laten we de zaak wat eenvou
dig maken. We spreken niet over
steekpenningen, maar over commis
sies.
Een groot exportbedrijf heeft in be
paalde landen agenten zitten. Die
agent, goed op de hoogte van de
plaatselijke omstandigheden, goed
thuis in het zaken- en overheidsle-
ven daar, moet zorgen voor het juis
te klimaat om een order binnen te
krijgen. Zo'n agent wordt betaald op
basis van commissies. Dat wil zeg
gen een bepaald percentage van de
grootte van de order.
Wat hij met dab geld doet moeb hij
zelf weten. Of hij daarmee mensen
omkoopt, geschenken uitdeelt, dinee
tjes of feestjes geeft, dat is zijn
zaak. Als uiteindelijk die order maar
op tafel komt. Dan is hij zijn com
missie waard. En anders vliegt hij
eruit.Als er geen contracten wor
den gemaakt, dan kan hij verdwij
nen", vertelt een export-manager van
een groot internationaal bedrijf.
„Maar zo'n man verdient dan ook
aanzienlijk meer dan ik".
Zo'n agent had Lockheed bijvoor
beeld in een man als Meuser in
Zwitserland en Chasjoggi in de Ara-
Een enkeling geeft toe rechtstreeks
onder de tafel geld aan een invloed
rijk persoon toe te schuiven voor
het verkrijgen van een order. „Ik
heb miljoenen op die manier be
taald", vertelt een ondernemer achte
loos. „En als Je dat steekpenningen
wilt noemen, mij best".
Met name in het Midden-Oosten is
aan corruptie vrijwel niet te ontko
men, zegt hij. Wanneer Je daar over
een contract aan heb onderhandelen
bent, dan- noemt de man met wie Je
praat op een gegeven moment een
bedrag extra. Je doet een tegenbod
en na wab heen en weer gepraat
kom Je tot een vergelijk. De man
excuseert zich even en als hij terug
komt dan moet het geld in zijn bu
reaula liggen. Hij schuift de la dan
op een kiertje en tekent dan de
contracten.
„Het geven van steekpenningen is al
zo oud als de handel zelf', zegt een
andere ondernemer.
„De bedragen aan steekpenningen
die scheepvaartmaatschappijen moe
ten betalen in Afrikaanse en Aziati
sche havens, zijn zelf onaanvaard
baar geworden". Dit vertelt Per Hen
riksen, president-directeur van de
Deense rederij Mercandia en een
van de weinigen in het zakenleven,
die daar rond voor uit wil komen.
Hij schat dat zijn maatschappij vo-'
rig Jaar tussen de dertien en een-
en-twintig miljoen gulden „onder de
toonbank heeft doorgeschoven" voor
normale verrichtingen, waarvoor in
feite niets extra's betaald zou moe
ten worden.
„Deze praktijken zijn niet van van
daag of gisteren, maar het begint
nu toch werkelijk de spuigaten uit
te lopen", aldus Henriksen. „Mijn
maatschappij zal in het vervolg
geen cent meer aan omkoping uitge-
ORDE OP ZAKEN
De Deense reder vindb het wel be
moedigend, dat vele van de betrok
ken landen nu erg hard aan het
werk zijn om orde op zaken te stel
len. Hij geloof t niet dat zijn maat
schappij moeilijkheden zal onder
vinden in havens, waar het de ge
woonte is om steekpenningen aan te
nemen. „Een functionaris, die nu
luidkeels ontkent ooit zoiets te héb
ben gedaan zou heus niet weigeren
zijn plicht te doen, omdat hij van
ons niets meer krijgt", zo meent
Henriksen.
Tot nu toe heef t geen enkele andere
rederij de beweringen van de Deen
rechtstreeks willen bevestigen. Zo
geeft bijvoorbeeld de Nederlandse
Scheepvaart Unie (NSU) te kennen,
het verhaal van de Deense reder
niet te kunnen onderschrijven. De
NSU vaart veel op Afrika en het
Verre Oosten.
Directeur R. J. Marsman van de
NSU-scheepvaartmaatschappij Nedl-
loyd vertelaarde wel „gehoord" te
hebben van deze praktijken, maar
hij zou er zelf gelukkig nooit mee
geconfronteerd zijn.
De Nedlloyd heeft in de landen, die
haar schepen aandoen, eigen agen
ten zitten en die merken wel eens
dat in de havens met lange wacht
tijden andere schepen voorrang
krijgen. „Maar dat is voor ons geen
reden om met geschenken te gaan
strooien. Dan zou het einde zoek
zijn en daarom beginnen we er ook
nieb aan", aldus Nedlloyd.
De NSU geeft wel, als dat nodig is
relatiegeschenken, zoals flessen
whiskey en kisten sigaren. „Maar
dat is geen omkoperij", aldus het
scheepvaartbedrijf.
De hele onrust over het fenomeen
steekpenningen is ontstaan na de
onthullingen in de Locfcheed-affairt
Het vuur werd nog eens aangewak
kerd toen bekend werd dat ook het
Nederlandse bedrijfsleven niet
.schoon" was. Want Werkspoor blei
in 1951 met dertig miljoen gulden de
Argentijnse dictator Peron te heb
ben omgekocht.
WERKSPOOR
Prins Bernhard speelde bij het ver
krijgen van die belangrijke order
voor Werkspoor een belangrijke rol.
Overigens is er wat dat betreft
sindsdien weinig veranderd. Want
nog vorig jaar wendde de prins zijn
invloed aan voor het verkrijgen van
een interessante order voor Werk
spoor, dit maal in Turkije. Werk
spoor slaagde er in 1975 maar niet
in de beslissende handtekening van
de Turken te krijgen onder een om
vangrijk contract voor een staalpro-
ject. Keer op keer liepen de pogin
gen spaak.
Tot vlak na de Bilderberg-conf eren-
tie, die vorig jaar in het Turkse Iz
mir in een hotel van de machtige
Turkse familie Yassar werd gehou
den. Uiteraard was de prins op die
conferentie aanwezig. Nog geen
week na de Bilderberg-conf erentie
werd het Werkspoor-contract door
de Turken getekend. De Werkspoor
manager, die Tuikije onder zich
heeft, zegt daarover: „Hetwas dui
delijk dat do prins daar voor ons
even de zaken bepleit heeft. We mo
gen hem dankbaar zijn".
Of er daarbij ook steekpenningen op
of onder de tafel ter sprake zijn ge
komen, daarvoor zijn geen aanwij
zingen.
De Werkspoor-manager: „Nee, met
steekpenningen werken we in Tur
kije allang niet meer. We werken
met agenten, die overigens dik be
taald worden, hoor. Tenminste zo
lang er contracten worden gesloten.
Pas nog hebben we hier een belang
rijke order gemist. De agent is er
dan ook uitgevlogen. Dat systeem
wordt over de hele wereld toegepast"
TOPMAN
Oud-minister van Economische Za
ken, dr. J. R. M. van den Brink, de
huidige topman van de Amro Bank,
heeft naar aanleiding van de Werk
spoor-steekpenningen aan Peron ge
zegd, dat de corruptie in het zaken
leven internationaal moet worden
aangepakt. „De tijd is nu rijp, dat
daar iets aan gedaan wordt. Het is
nu veelal niet te vermijden dat het
Nederlandse bedrijfsleven in bepaal
de gevallen steekpenningen betaalt
voor het verkrijgen van grote orders
in sommige landen. Maar ik ben er
van overtuigd, dab we iets kunnen
bereiken als we een internationale
overeenkomst kunnen sluiten. En
daarin moet duidelijk omschreven
worden, wat wél en wat niet kan,
compleet met sancties".
„Dit soort zaken liggen in uiterst
gevoelige sferen", aldus de Amro
Bank-president. .Desondanks ben ik
er niet ongeluikkig mee. dat zo'n
werkspoor-affaire aan het Echt is
gekomen. Want het geven van
steekpenningen is uiteindelijk voor
het bedrijfsleven toch uiterst onaan
genaam. Er zou een land moeten
zijn dat het initiatief neemt, om er
via een internationaal verdrag een
einde aan te maken".
Zoals blijkt uit de Lockheed-zaak
van nu en de Werkspoor-affaire van
25 jaar geleden, is corruptie niet iets
van vandaag of gisteren. Zolang er
zaken worden gedaan, wordt er om
gekocht.
ALARMEREND
„Corruptie in het bedrijfsleven
neemt alarmerende vormen aan", rie
pen deskundigen al uit op een in
1961 gehouden conferentie over „Be
drog en Omkoping", door het Neder
landse Gesprekscentrum. „Deze
heeft thans reeds hele bedrijfstak
ken overwoekerd, zodanig dat er
zelfs bedrijfstakken zijn, waar men
zich niet meer van corrupte midde
len zou kunnen onthouden zonder
zelf de dupe te worden. Dit houdt
een groot gevaar in voor het morele
peil, de handhaving van de integri
teit in onze Nederlandse samenle
ving".
Er werd tijdens deze conferentie
dringend gepleit om de corruptie
buiten de ambtelijke sfeer strafrech
telijk vervolgbaar te maken.
Dfie wet kwam er ruim zes Jaar la
ter. Voor ambtenaren gold al sinds
de Napoleontische tijd een straffe
regeling om omkoping tegen te
gaan. Eind 1967 werd het wetsont
werp strafbaarstelling van anderen
dan ambtenaren door de Eerste en
Tweede Kamer unaniem en zonder
hoofdelijke stemming aanvaard, in
het Wetboek van Strafrecht, artikel
328, werd geregeld, dat op hetver-
zwijgen van aannemen van giften of
beloften in strijd met de goede
trouw een maximumstraf van
100.000 gulden boete of een jaar ge
vangenisstrafzowel voor omgekoch
te als omkoper, werd gesteld.
Merkwaardig genoeg accepteert de
belastingdienst de aftrek van steek
penningen door het Nederlandse be
drijfsleven weL
SPORADISCH
Concrete gevallen van omkoping ko
men in ons land zelden of nooit in
de publiciteit. Slechts sporadisch
komt het dan ook tot een vervol
ging. Zo was er in 1974 de zaak van
een Reeuwijks aannemingsbedrijf,
dat bij een kabelproject een aantal
PTT-ambtenaren had omgekocht.
Van meer recente aard: is de zaak
Dassault, waarbij de vertegenwoor
diger van de Franse vliegtuigfabriek
de Nederlander B., de ka
merleden Dankert en Keja getracht
zou hebben om te kopen. De zaak
liep meteen sisser voor de betrok
kenen af. Daarnaast werden enkele
politie-agenten beschuldigd van het
aannemen van geschenken. Bij deze
zaken bleef het zo ongeveer in de
afgelopen jaren.
Een bestuurslid van het Verbond
van Nederlandse Ondernemingen,
VNO, tevens president van een groot
internationaal bedrijf, zegt dat hij
de tijd gekomen acht, dat de onder
nemers collectief een standpunt
gaan innemen ten aanzin van het
fenomeen steekpenningen.
Het VNO zelf is zover nog niet, al
dus een woordvoerder van deze
