Agent tussen
twee werelden
Adnan Chasjoggi: rijkste
tussenpersoon ter wereld
ZATERDAG 20 MAART 1976
Adnan Chasjoggi, de grote tussenpersoon tussen Saoedi Arabië en de Westerse
industrie.
eenkomst waarbij Chasjoggi zou op
treden als tussenpersoon voor hun
Hercules-transportvliegtuigen en hij
2 procent voor elk verkocht toestel
zou ontvangen.
Geheim
Waar de commissie precies voor was
werd niet gezegd, maar Chasjoggi
maakte zich zorgen over zowel ge
heimhouding als de voortzetting van
de overeenkomst; in juli 1965 vroeg
hij jij New York (in een brief waar
later beslag op werd gelegd) aan
Lockheed er voor te zorgen dat in
Beiroet en Saoedi-Arabië niet over
de commissies gesproken zou wor
den.
In de hele correspondentie tussen
Lockheed en Chasjoggi is de sfeer
aanwezig van een kloof tussen ver
schillende eeuwen: een hoog georga
niseerde industriële bureaucratie
aan de ene kant, die zaken doet met
een vindingrijke figuur die zeer per
soonlijke betrekkingen onderhoudt
met prinsen. Het was alsof mannen
in keurig zakenkostuum het toneel
van een stuk van Shakespeare wa
ren opgestapt.
Het is nooit duidelijk geworden
waar de Saoedi-Arabische regering
ophield en Chasjoggi begon.
In 1967 had Chasjoggi een nieuwe
en grotere maatshappij opgericht,
Triad, een Liechtensteinse firma
met adres in Genève. Formeel werd
de firma geleid! door de drie gebroe
ders Chasjoggi, Adnan, Adel en Es-
sam; maar in feite was Adnan de
enige baas.
Terwijl Chasjoggi zijn zakenrijk uit
breidde, raakte hij ook steeds meer
betrokken bij de politiek. Omdat hij
in Amerika had gewoond, was hij
zich aterk beust van het vermogen
van de Israëlische pressiegroep om
de Amerikaanse buitenlandse poli
tiek te beïnvloeden en (evenals de
Saoedische koninklijke familie) was
hij vastbesloten om tegendruk op
Washington uit te oefenen.
Chasjoggi had een speciale reden
om zijn vertrouwen in de Republi
keinen te stellen, want in het begin
van de jaren zestig had hij via een
Devriend advocaat, John Pochna,
kennis gemaakt met Richard Nixon.
Dit was tijdens het laagtepunt van
Nixons politieke leven.
Nixon
In juni 1967, vlak voor het uitbreken
van de Zesdaagse Oorlog, bracht Ni
xon een bezoek aan Marokko. Hfj
was teleurgesteld door zijn ont
vangst - de koning wilde hem niet
eens ontvangen - en later ontmoette
hij, via John Pochna, Chasjoggi en
ze dineerden samen in het restau
rant Raspoetin. Chasjoggi nam het
op zich er voor te zorgen dat hij'in
andere Arabishe landen in de juis
te stijl zou worden ontvangen en
bood aan hem te helpen bij de rest
van zijn reis, met inbegrip van zijn
partiuliere vliegtuig. Daarop ging
Nixon op bezoek bij koning Feisal in
Saoedi-Arabië, koning Hoessein in
Jordanië en president Nasser in
Egypte.
Chasjoggi's behulpzaamheid vertoon
de een opmerkelijk vooruitziende
blik in een periode waarop het er
voor Nixon duister uitzag en Chas
joggi nog niet erg rijk was, en het
versterkte de band tussen hen.
Chasjoggi bleef Nixon in Amerika
opzoeken en hij had nog een andere
band via een van zijn zakelijke con
tacten Bebe Rebozo, de makelaar
uit Florida die tijdens de verkie
zingscampagne van 1968 Nixons ver
trouweling was.
Toen Nixon in januari 1969 presi
dent werd, was Chasjoggi dus reeds
een vriend van hem; en toen Nixon
de volgende maand twee dagen in
Parijs doorbracht als gast van De
Gaulle, vond hij op zijn drukke
agenda tijd voor een gesprek met
Chasjoggi.
Tijdens het presidentschap van Ni
xon ontmoette Chasjoggi hem een
aantal malen, onder andere tijdens
bezoeken aan San Clemente en Key
Biscayne, maar het is niet bekend
Nixon
lüilde 'in juiste stijl' wor
den ontvangen
brieken, ziet er van elk der twee
I kanten volstrekt anders uit.
j Gedurende een groot deel van de
tijd lijkt Chasjoggi de essentie van
de Moderne Multinationale Mens -
ontheemd en ontworteld. Hij brengt
een groot deel van zijn leven door
in zijn particuliere vliegtuigen,
speciaal Uitgeruste Boeing 727, com
pleet met een veertien meter lange
zitkamer, vier TV-cassettetoestellen,
telefoons, telex en een badkamer
met gouden kranen. In de slaapka
mer staan twee klerenkasten, een
voor Arabische en een voor westerse
kleren, zodat hij in de kleding van
zi j n keuze uit het vlieg tuig kan
stappen.
Aureool
Toen ik hem onlangs sprak was dat
in zijn flat hoog boven Londen, met
uitzicht op de Big Ben. Hij is gezet,
loopt als een pinguin waarbij zi j n
armen achter zijn lichaam zwaaien,
en ziet er veel ouder uit dan zijn 41
jaar. Maar hij is omgeven door een
aureool van gezag. Hij is rustig en
onberispelijk, met een smalle snor
en een glimmend voorhoofd. Hij
praat snel en indringend waar
bij hij overgaat van explosief Arabisch
qp soepel Amerikaans-Engels. Vooral
Nachtleven
Toen hij weer thuiskwam verkeerde
liij in een goed»positie om te profi
teren van de steeds groeiende olie
winsten. Hij was bevriend met ko
ning Saoed die de kroon van de
grote Ibn Saoed had overgenomen;
en van zijn prinsenvrienden zouden
er twee zeer machtig in de regering
worden: prins Fahd (die tegenwoor
dig in wezen de leider is) en prins
Soeltan (nu minister van Defensie).
De jonge Chasjoggi bracht, met zijn
Amerikaanse achtergrond, een we
relds element in het verkrampte le-
ven van Riyadh en Jeddah, en een
groot vermogen tot pleziermaken.
Hij was dol op het nachtleven van
Beiroet en hij is getrouwd met een
jonge Engelse die hij als nahtclub-
artieste had ontmoet en die hem
een dochter en vier zoons heeft ge
schonken.
Hij werd al spoedig een geslaagd
zakenman. Hij werd vertegenwoordi
ger van twee Engelse firma's, Rolls-
Royce en Marconi. Van koning
Saoed kreeg hij het monopolie om
de stad Gypsoem in Saoedi-Arabië
te ontwikkelen. Drie jaar later, bij
het uitbreken van de burgeroorlog
in Jemen, begon hij voor het eerst
in wapens te handelen door Franse
wapens aan de Imam te leveren.
De,financiële verhouding tussen
Chasjoggi en de prinsen was, en is,
onmogelijk te doorgronden. Saoedi-
Arabië was niet alleen een pre-in-
dustriele maatschappijhet was vol
strekt feodaal. De hoofdbron van
particuliere, rijkdom was de konink
lijke familie die een groot deel van
de oliewinsten ontvangt, en de klei
ne middenstandsklasse was groten
deels afhankelijk van de gunsten
van de prinsen of de Amerikaanse
maatschappijen (of het liefst nog
van beide).
In dit verband was de westerse op
vatting van corruptie vrijwel niets
zeggend. Als een agent te veel re-
Kende of de verkeerde figuur steun
de, zou hij het voelen of uit de gra
tie raken; maar zolang hij zijn be
middelingen doeltreffend uitvoerde
was hij onmisbaar,
in dit feodale doolhof struikelden de
Lockheed-functionarissen in 1964
binnen, gretig, ongeduldig en vast
besloten zo snel mogelijk vliegtuigen
te verkopen. Chasjoggi was, met zijn
Calif ornische achtergrond, een voor
de hand liggende agent en in okto
ber 1964 tekende Lockheed een over
wat er werd besproken. Later werd
beweerd' dat Chasjoggi een miljoen
dollar had bijgedragen aan Nixons
presidentiele campagne in 1972 en
kort voor die verkiezingen schreef
Mohammad Heykala, toen hoofdre-
dakteur van Al Ahram in Cairo, dat
er door Arabische bronnen tussen de
10 en 12 miljoen aan Nixons ver-
kiezingsampagne was geschonken.
Het is mogelijk dat er nog meer geld
is betaald via Ebe Rebozo en dat
andere onthulde campagnebij dragen
eveneens van Chasjoggi stammen.
Wrok
In maart 1973 had Northrop ernsti
ge twijfels omtrent Chasjoggi Er
heerste een stijgende wrok jegens
hem in Saoedi-Arabië (zoals een
agent meldde)zodat hij nu zijn
grenzen wilde verleggen - naar Bra-
zalië, naar Soedan of naar Californie
-om verder uit te breiden. En zowel
het Pentagon als Northrop ging zich
steeds meer zorgen maken over de
kwestie vancommissies in contrac
ten tussen regeringen. Kim Roose
velt (adviseur van Northrop) ad
viseerde een confrontatie met
Chasjoggi, en tenslotte werd in au
gustus 1973 een belangrijke ontmoe
ting gearrangeerd.
Deze vond plaats in het Pentagon,
in heb kantoor van David! Alne die
de leiding van defensieverkopen
had, in aanwezigheid van andere
functionarissen van het ministerie
van Defensie en vertegenwoordigers
van de luchtmacht, onder wie de
bemiddelingsoffacier, generaal Ro
bert F. Trimble, die zich vooral zor
gen maakte over de commissies.
Het verslag van de bijeenkomst, le
vendig gemaakt door Gonzalez van
Northrop en later in beslag geno
men, geeft een fascinerend beeld
van Chasjoggi's persoonlijkheid. Da
vid Alne begon met uitleg te geven
van de bezorgdheid van de regering
met betrekking tot de commissies,
waarop Chasjoggi er enthousiast op
insprong. Hij omschreef welsprekend
óe „economische infrastructuur" van
Saoedi'-Arabië. Het was een land,
legde hij uit, waar vrijwel de gehele
rijkdom berustte bij de regering die
de welvaartsstaat voor het volk leid
de. De koning, die fervent aanhan
ger was van vrije ondernemingen,
wilde onafhankelijke zakenlieden
bevorderen, maar met zo weinig in
dustrie was het enige wezenlijke
•terrein de vertegen woordiging van
buitenlandse maatschappijen.
Onder de indruk
Het was een overtuigende recht
vaardiging voor grote oommissies,
als hoeksteen van de vrije onderne
mingen tegen het communisme, en
de Amerikanen waren dan ook on
der de indruk.
Chasjoggi wees er vervolgens op dat
hi j Franse tanks, Engelse helicopters
en Belgisch geschut had verkocht
met hogere commissies en dat hij er
soms 10 jaar aan moest werken om
een contract te verkrijgen, met een
successtandaard van een op vijf.
Wat het betalen van geld aan de
prinsen betrof, dat was ondenkbaari
„Prins Soeltan heeft Adnan Chas
joggi niet nodig. Als hij 10 mil
joen wil hebben, hoeft hij het alleen
maar van de regering te nemen.
Adnan Chas joggi zal prins Soeltan
nooit geld aanbieden - dat is alsof
een bedelaarrijkdom aan een ko
ning zou aanbieden." Zelfs generaal
Trimble (merkte Gonzalez op) was
hiervan onder de indruk.
Wat Chasjoggi's eigen belangen be
trof, hij was bezig een.brug te slaan
tussen Saoedi-Arabie en de Verenig
de Staten. Alne was onder de in
druk en merkte op dat Chasjoggi in
wezen een „goedkoop hulpprogram-
Adnan Chasjoggi in een 'Westerse uitmonstering
Na tweeeneenhalf uur eindigde 'de
bijeenkomst in een gloed van ge
ruststelling, en het Pentagon leek
zeer opgelucht. Na de bijeenkomst
zei Alne tegenGonzalez„Manny,
het was eeng eniaal idee om Chas
joggi hier vandaag te vragen. Om
voor de hand liggende redenen had-
denw ij het niet kunnen organise-
Na de bijeenkomst scheen Chasjog
gi's ster weer te rijzen.
Met steun van groeiende Saoedische
fondsen begon Chasjoggi zijn droom
te vérwezenlijken van het werktuig
van Arabische macht te zijn die
zich over de wereld verbreidde.
Ambities
In de Verenigde Staten koesterde
hij grote ambities. In Californie
kocht hij twee banken om' ervaring
op te doen voor 'n toekomstig bank-
imperium. In Salt Lake City was
hij medefinancier van een industrie
terrein van 250 miljoen. In Arizo
na kocht hij een aandeel in een
veefokkerij en in San Francisco
kocht hij een restaurant om de fij
ne kneepjes van het horecabedrijf te
'leren.
In 1974 probeerde hij nog een Cali-
fornische bank te kopen, de First
National Bank of San Jose, voor
14 miljoen, maar werd tegenge
houden door aandeelhouders en trok
zich enigszins verbitterd terug. „Ik
had altijd geloofd," vertelde hij mij,
„dat kapitaal geen nationaliteit
•kent, maar het schokte me in Ame
rika te ontdekken dat geld was ge-
kleur doar de haatgolf".
Maar eldersi n de wereld breidde hij
uit met ambitieuze projecten. In
1972 hielp hij inde Soedan een le
ning van de grond 200 miljoen die
moest worden opgebracht door
31 banken en gegarandeerd werd
door de centrale bank van Saoedi-
Arabie, bestemd voor een gigantisoh
projept waar aanvankelijk suiker,
vee, textiel, mineralen en cement bij
betrokken waren.
In Brazilië was hij meidefinancier
van een' enorme vleesverwerkende
fabriek. In Parijs kocht hij het mo
dehuis „Jungle Jap". In Indonesië
begaf hij zich in de scheepvaart. In
de Libanon vervaardigde hij meube
len. In Egypte maakte hij de plan
nen voor een handelscentrum van
400 miljoen in de buurt van de py*
ramiden van Gizehi waarin twee
grote hotels, een toeristisch centrum
en een gloednieuwe, met gouden
spiegels beklede pyramide zijn opge-
Gastvrij
Het was inherent aan Chasjoggi's
houding ten opzichte van zowel za
kendoen als gastvrijheid dat hij
geen fundamenteel onderscheid tus
sen die twee ziet eni dab gunsten
bijna onmerkbaar overgaan in ver
plichtingen.
Het leek makkelijk genoeg. In Parijs
raakten zijn bezoekers uit Burbank
of Los Angeleso f Bristol betrokken
bij zijn „rolbezetting van duizenden1"
met attente functionarissen en
knappe, ontwikkelde meisjes die het
fascinerend leken te vinden om met
•middelbare mannen te praten. Er
werd stevig gedronken en dan volg
de rond middernacht het diner.
Maar intussen zatde kwestie van d e
commissies het Pentagon nog altijd
dwars, zelfs na Chasjoggi's triomfan
telijke begspreking in Washington.
De nasleep van Watergate trok voor
het eerst de publieke aandacht naar
Chasjoggi's rol. Bij de verkiezingsgif
ten die ontdekt werden door senator
Sam Ervins Watergatecommissie be
vond zich er een van 150.00a Van
Northropen dit bewijsstuk, dat zo
goed verborgen was gehouden ind e
boeken van de maatschappij, was
het begin vaneen reeks onderzoe
kingen, eerst door de beurscommis-
sie, daarna door de commissie voor
multinationals van senator Church,
die leidden tot nog grotere betalin
gen waar onder meer Chasjoggi bij
was betrokken. Uiteindelijk was
Northrop gedwongen bekend te ma
ken dat de firma op voorstel van
Prins Fahd
vriend van Chasjoggi
Chasjoggi in 1971 aan twee Saoedi-
sche generaals, Hasjim en Zoehaiiv
450 had betaald.
Chasjoggi ontkende het heftig („je
mag het leger niet corrumperen en
waarschuwde dat de discussie over
commissies een bedreiging vormde
voor toekomstige Amerikaanse afzet
in het Midden-Oosten.
In Europa was de reactie op de
Amerikaanse onthullingen nogal
ontspannen en sindsdien hebben de
maatschappijen van Chasjoggi bete
re zaken in Europa gedaan. Maar in
Amerika leek het bewijs van zijn
'e norme commissies een ernstige te
rugslag voor zijn operaties te zijn.
en Northrop heeft verdere betalin
gen achterwege gelaten. Van haar
kant wekte de Saoedische regering
•de indruk geschokt te zijn door de
onthulling van Chasjoggi's honoraria
en zei geen zaken te zullen doen via
agenten.
Maar Saoedi-Arabie is nooit wat het
schijnt, en Chasjoggi's positie kan
evenmin onafhankelijk van die van
de koninklijke familie bezien worden
als de positie van de hovelingen van
koningin Elizabeth in het zestiende
eeuwse Engeland. De geheimen van
de civiele lijst van Saoedi-Arabie zal
alle pogingen van de beurscommissie
en het Pentagon trotseren.
En ten ainzien van de prinsen is
Chasjoggi's positie, ondanks de be
zorgdheid van Northrop, schijnbaar
zeker gebleven. Prins Fahd heeft
hem niet alleen als zijn agent be
schouwd, maar ook als zijn vertrou
weling en vriend: in oktober 1974
verloor het tweetal in het oasino
van Cannes enkele miljoenen dollars
op een avod.
Chasjoggi was niet zo gezien bdj de
gehele familie: prins Abdoellah, het
hoofd van de Nationale Garde, die
een rivaliserende defensie macht
aanvoert, doet zijn zeken elders, en
het is bekend dat koning Feisal de
methoden van Chasjoggi afkeurde.
Maar na de moord op Feisal in
maart 1975, werd prins Fahd krotn-
prins en vrijwel alleenheerser en
bleef zeer intiem met Chasjoggi.
Toen het schandaal met betrekking
tot de commissies losbrak ln Was-,
hington, deed Chasjoggi een beroep
bP prins Fahd die (heeft men be
grepen) hem onder vier ogen ge
ruststelde wat zfjn rol in de rege-
Terwijl de Arabieren verwestelijken,
wordt het westen „ge-arabiriseerd."
Het Northrop-vehaal doet vermoe-
dren dat de firma, na geleerd te heb
ben op Arabische wijze zaken te
doen met een meer brutale „per
soonlijke" benadering, werd aange
spoord om hun techniek terug naar
Amerika te brengenN|xon werd
door Northrop behandeld alsof hij
zich in Arabie bevond, en Nixon
deed er met genoegen iets voor te
rug.
Wat vooral opvalt aan de huidige
situatie is dat het westen -e n voor
al Amerika - moeizaam bezig is zijn
zakenmethodes op te poetsen en het
geld van de politiek te scheiden,
Juist in een peritde waarin de enor
me olieconjunctuur in het Midden
Oosten zakenconcerns heeft aange
zet tot een veel milder kieskeurige
houding tegenover regeringen.
zijii handen drukken zijn rapheid
uit en bewegen in Velsprekende mi
miek - ze pletten, rammen en stre
len zijn das, alsof hij aanhoudend
bezig is zijn eigen wereld om zich
heen te scheppen.
Maar achter al zyn beweeglijkheid
berust zyn financiële macht nog al-
tyd op het feit dat hy een loyale
Saoedi-Arabiër is, hartstochtelijk
betrokken by het Arabisch-Israëli-
sche conflict, en zowel in zaken als
in diplomatie de persoonlijke verte
genwoordiger van de sleutelfiguren
van de koninklijke familie van
Saoedi-Arabië. Zoals èen van zijn
Arabische vrienden uitlegde: „Je
weet nooit wanneer hij de kaart van
de prinsen uitspeelt tegen de Ameri
kanen of de Amerikaanse kaart te
gen de prinsen."
Door zijn verbinding met de konink
lijke familie, gecombineerd met
zijn onbetwistbare zakeninstinct,
heeft Chasjoggi als jongëman zijn
speciale kansen gekregen, toen
Saoedi-Arabië pas de nieuwe, grote
rijkdom van de olie begon te besef
fen. Zijn vader, een strenge en vro
me medicus uit Mekka, was lijfarts
van de grote koning Ibn Saoed. Ad
nan bezocht het Victoria College in
Egypte, een uiterst Engelse school
waar de toekomstige koning Hoes
sein van Jordanië tot zijn vrienden
behoorde. Vandaar ging hij - zoals
zovele ambitieuze jonge Saoedi's -
naar de universiteit in Californie.
Hij is niet afgestudeerd, maar hij
leerde een vraentwagenfabrikant
kennen die hem later de dealers
rechten in Saoedi-Arabië gaf.
Door
Anthony Sampson
Observerdienst
Onder alle opmerkelijke figuren die
zijn opgedoken op de vliegroute van
de Lockheed-vliegtuigenfabriek is er
een die alle anderen in de schaduw
stelt door de schaal van zyn zaken
en commissies.
Adnan Chasjoggi, de grote tussen
persoon tussen Saoedi-Arabië en de
v/esterse industrie, die in vijf jaar
106 miljoen dollar aan commissies
van Lockheed ontving, heeft de ver
ontwaardiging in Europa scham-
per-geamuseerd gadegeslagen.
„Tweeëntwintig miljoen voor zes
landen - dat is een peuleschil!"
Maar Chasjoggi is veel meer dan
een wapenhandelaar. Hij staat, zoals
hy het zelf graag zegt, als een brug
tussen verschillende beschavingen.
Het ene ogenblik treedt hij op als
een eenmansmultinationale maat
schappij, het volgende ogenblik als
de vertegenwoordiger van feodale
prinsen. Zijn verhaal, zoals het te
voorschijn komt uit de in beslag ge
nomen dossiers van de vliegtuigfa-
