'Vastgeroeste beeldjes omver
trappen, dat is mijn drijfveer'
(g),vandaag
...engisteren
...toegelicht
ramma
Leidse expeditie
legt Egyptisch
grafpaleis bloot
Theo Loevendie
in Ilot House'
REIN EDZARD OVER ZIJN 'AGAMEMNOON'
'KRITERION'
GAAT DICHT
Italiaanse regisseur
Visconti overleden
-XX JU
Elke week weer
even raak.
TOP TIEN
DONDERDAG 18 MAART 1976
In twee maanden tijd hebben vier
studenten en twee wetenschapsmen
sen uit Leiden en Londen het
bovengrondse gedeelte van het
grafpalei s van generaal Horemheb
bij het Egyptische dorp Sakkara
blootgelegd. De tempel is ln
uitstekende staat en rechtvaardigt
een spoedige restauratie. Dit heeft
de leider van de expeditie, drs. H. D,
Schneider van het Rijksmuseum van
Oudheden in Leiden laten weten.
Hij keert dezer dagen naar
Nederland terug. Volgend jaar wordt
het onderzoek voortgezet.
Vorig jaar was het graf ontdekt,
terwijl op aanwijzing van prof. dr.
A. Klasens van het Leidse museum
naar iets anders werd gezocht. Dit
museum stuurde samen met de
Egypt Exploration Society in
Londen de jongste expeditie uit. De
ontdekking van het graf is als een
van de belangrijkste archeologische
vondsten van deze eeuw tot dusver te
beschouwen, aldus prof. Klasens.
Het thans uitgegraven monument
ligt op een afstand van ongeveer 30
km ten zuiden van Cairo. Het is het
gebied waar het grootste gedeelte
van de vermaarde collectie van het
Rijksmuseum van Oudheden in
Leiden vandaan komt: de begraaf
plaats van de oude hoofdstad
Memphis. Het graf werd gebouwd
tijdens de regering van Farao
Toetanchamon. Na een korte
regeringsperiode van Ay volgde
generaal Horemheb in 1330 voor
Chr. Toetanchamon op.
Horemheb, wiens naam „Horus is in
feeststemming" betekent, liet in de
Vallei der Koningen een nieuw graf
maken. Het Memphitische graf bij
Sakkara is dan ook nooit zijn
laatste rustplaats geworden. Vond
sten wijzen er op, dat dit graf later
als heiligdom heeft gediend. De
cultus van Horemheb de god werd
er in onderhouden. Rond 1820 is een
deel van het monument geopend.
Daarna werden verscheidene reliefs
weggebroken. Sinds 1829 bezit het
museum in Leiden het grootste en
beste fragment. Het is twee meter
lang. Wegens restauratiewerkzaam
heden behoort het momenteel niet
tot de geëxposeerde stukken.
Het blootgelegde grafpaleis is naar
het model van een Egyptische
tempel gebouwd. Het is ruim vijftig
meter lang en twintig meter breed.
Het bouwwerk bestaat uit een
imposant poortgebouw, twee ruime
binnenhoven met colonnaden rond
om en zes kapellen. Alle muren
zijn tot op de oorspronkelijke hoogte
nog intact. Kleisteen werd als
bouwmateriaal gebruikt. De vloeren
zijn met kalkstenen platen belegd.
De binnenwanden van het gebouw
zijn bekleed met fijne reliefs. Een
groot gedeelte ervan is bewaard
gebleven. Veertig lotusvormige zuilen
hebben de plafonds gedragen van de
gaanderijen rondom de binnenho
ven. De grootse architectuur en de
kostbare uitvoering van het graf
worden verklaard uit het feit dat
Horemheb in werkelijkheid de
machthebber van Egypte was. maar
ln naam de plaatsvervanger van de
koning. Hij kon over de beste
architecten en kunstenaars van zijn
tijd beschikken.
Via tien meter diepe schachten zijn
ondergrondse ruimten van de tempel
toegankelijk. Deze kelders zullen,
volgend jaar worden onderzocht. Er
werden de afgelopen twee maanden
honderden kleinere vondsten ge
daan. Bepaalde ruimten zijn kenne
lijk later opnieuw gebruikt als
begraafplaats of als woning. Het
toeval wil, dat zich op een nietig
amulet de. naam bevindt van de
laatste inheemse koning van Egypte,
Farao Ch&basch.
LEIDEN Hot House ont
vangt morgenavond om tien
uur in het gebouw van Augus-
tinus (Rapenburg 24), drie Ne
derlandse jazzmusici, die ieder
afzonderlijk sterk hun stempel
drukken op de hedendaagse Jazz
in Nederland. Een combinatie,
gevormd door Theo Loevendie -
Loek Dikker en Pierre Cour-
bois. Theo Loevendie, jazzmu
sicus en muziekleraar aan
het Rotterdams Conservatorium
maakte vooral naam als jazz
musicus met eigen formaties en
als leider van Boy's Big Band.
Naast de klassieke muziek is
de oosterse en dan met name de
Turkse muziek een grote bron
van inspiratie voor hem. Ten
slotte dient nog 't Theo Loeven
die Consort te worden genoemd
dat onder zijn aanvoering een
soort avant-garde muziek weet
te brengen dat door velen her
kend wordt.
„Ik heb het risico genomen dat geroutineerde theaterbezoe
kers het niet zo mooi vinden wat ik gedaan heb", zegt de
jonge regisseur Rein Edzard. „Dat ze me eigenlijk een vle
gel vinden die gerotzooid heeft met iets onaantastbaars als
een klassieke Griekse tragedie".
Door
Frans Happel
Voor zijn aandeel in de produkties
van het regiecollectief FACT (een
adoptie van de Toneelraad Rotter
dam) koos Edzard voor een bewer
king van Aisohylos' „Agamemnoon".
En wat voor een bewerking! Hij ver
huisde de situering van het Griekse
koningsdrama, dat vanavond in het
LAK-theater in Leiden zal worden
opgevoerd, naar ongeveer een paal
woningendorp van een primitieve ne
gerstam. zijn paleiswachters zingen
soldatenliedjes uit onze Jaren
dertig, hij herzag het klassieke koor
tot een morrende club demonstranten
om maar een paar opmerkelijke fei
ten te noemen.
Dat een toneelvoorstelling verschil
lend beoordeeld wordt is niets
bijzonders, maar Edzard's „Agamem
noon" kreeg een uiterst rijke variatie
aan kritieken. Van het ene uiterste.
„boeiend geheel, knappe visie", tot
het andere, „ergerlijk amateurtoneel,
puinhoop''.
Rein Edzard: „In Amerika heb ik
met acteurs van La Mama ook al
eens met dit stuk geïmproviseerd.
Toen gingen we zelfs zover om het
koor voor te stellen als een groep
Heli's Angels die door de leider in de
steek was gelaten. Met Leidse Up t randje
studenten bracht ik „Agamemnoon"
uit onder de titel „Bloed om bloed",
omdat het thema wraak-die-wraak-
uitlokt me geweldig fascineert".
over de Griekse tragedie hebben,
dan zien we de bekende plaatjes
van de Griekse hoogconjunctuur
voor ons. Mannen en vrouwen in
eenvoudige, maar goed vallende
gewaden, die spreuken uit de
Succes-agenda zeggen op de trappen
van prachtige tempels. Let op,
Agamemnoon leefde voor die tijd
van hoogconjunctuur, als je Home-
SUs leest over de koningen van toen
is het lachen geblazen".
Dus met andere woorden: Agamem
noon en zijn volk van Argos waren
misschien wel gewoon een oerwoud-
stam in het nog dierlijke stadium?
Hij: „Iets dergelijks. Bij de Nieuwe
Komedie heb ik indertijd „Hutspot"
geregisseerd, een collage over de
Tachtigjarige Oorlog. Nóu bij mij
was Willem van Oranje echt niet
die vader des vaderlands. Willem
was een boef, net als alle andere 1
boeven toen, maar wij hebben dat
vastgeroeste beeld van Willem die
stierf met „God heb medelijden met
mij en met dit arme volk". Dat is
altijd een van mijn drijfveren
geweest, vastgeroeste beeldjes omver
trappen".
Dan doet het. op z'n zachtst gezegd,
dualistisch aan dat hij niet vrijuit
een „nieuwe Agamemnoon" schreef,
inplaats van grote stukken (v0orai
de theologische delen) van de
authentieke tekst te handhaven en
daar eigengereide partjes aan toe te
voegen.
Waarmee hij dan nog steeds niet
gezegd heeft waarom hij aan de
„Agamemnoon" is gaan sleutelen.
Edzard: „Als je het stuk goed leest
is het eigenlijk de enige klassieke
Griekse tragedie die naar links
tendeert. En daar past dan de
lijdzaamheid van het koor niet bij.
Verder: als jij, ik en iedereen het
DEN HAAG De Haagse stu
dentenbioscoop "Kriterion" gaat
sluiten. De exploitant van het
kleine theater (iets meer dan 200
plaatsen) heeft besloten dat per
1 april de deuren diobt gaan.
Volgens de Meerburg-groep, die
in Nederland een aantal theaters
exploiteert, is de bioscoop, die ge
rund wordt door 14 studenten op
part-time-basis, te duur gewor
den, sinds vanaf 1 januari van
dit jaar sociale lasten betaald
moeten worden over het loon dat
de studenten krijgen. Voordien
werd dit loon gezien als een soort
vergoeding, waarover geen lasten
werden betaald.
Het theater vertoont nog tot
1 april de "betere" films. Wat er
daarna gaat gebeuren met de ruim
te is nog onduidelijk.
..Ik weet dat ik op het randje van
het ravijn heb gebalanceerd", zegt
Edzard, „ook al omdat ik moest
werken met nu niet de allerbeste
cast die je zou kunnen krijgen al
heeft iedereen wel alles gegeven, ook
al omdat de repetitietijd - door
allerlei plotselinge voorvallen - veel
te kort is geweest. Maar. ter zake, ik
ben volledig van Aischylos uitge
gaan. omdat er in zijn figuren
zoveel psychologische mogelijkheden
Zitten en ook omdat hij m zijn
tragedie zoveel dingen onuitgespro
ken laat. Het. is geen Griekse
traditie dat je moet moorden om
aan de macht te komen. Oidlpoes
liep tenslotte weg toen hij voor dat
feit stond, aan het einde van de
..Agamemnoon" zegt Aegistos dat het
volk zich koest moet houden en dat
het daarom desnoods in de boeien
geslagen zal worden.
Waarom zegt Aegistos dat? Aischy
los maakt het niet duidelijk,
tenminste als je op de bestaande
Rein Edzard: bizarre chaos
Nederlandse vertalingen van de
tragedie moet afgaan, want die
munten stuk voor stuk uit door
dubbele volzinnen. Ik heb gepro
beerd de „Agamemnoon" herkenbaar
der te maken, te versimpelen, te
vermenselijken".
Die poging resulteert in de
voorstelling meer dan eens tot een
bizarre chaos.
Rein Edzard: „Ik ben groot
bewonderaar van Pasolini, neem zijn
„Edipo Re", en van Fellini. Films van
deze regisseurs hebben mij altijd
geweldig geïmponeerd. De realiteit,
de vaak inderdaad bizarre realiteit,
aandikken tot bizarre beelden om
meer te zeggen.' Is dat een
antwoord?".
MENEER STERBAND
WEEKAANBIEDING
*AI1-In: BTW-» advies 4-moniage-Hfillinpvri j_bajpncj
STERBANvJb TS BANDENSEKVICE
Leiden: Zoeterwoudseweg 7. Tel.071-769302.
Alphen a/d Rijn. Prinses Margrietlaan 12. Tel01720-92844.
ROME De Italiaanse filmregis
seur Luchino Visconti is gisteren in
zijn Romeinse woning overleden.
Hij was 69 jaar.
Enkele jaren geleden werd Vis
conti getroffen door een zware
hartaanval, waarvan hij nooit hele
maal is hersteld.
Visconti was bezig aan een nieu
we film toen hij door de dood werd
verrast. Het had „Gil Innocenti"
(de ingenu's) met de Italiaans©
fitaiaotrice (en vriendin van Bel-
mondo) Laura Antonelü, moeten
worden.
Tot de bekendste films van Vis
conti behoren „Morte a Venezia"
met Dirk Bograde en „Conversation
piece" met Burt Lancaster, die ook
de hoofdrol speelde in V isconti's "H
Gattopardo".
De vroege Visconti, vandaan ge
komen onder de vleugels van Jean
Renoir, maakte welhaast, klassiek
geworden films als "Ossessione",
„La terra trema". Roe co e isuol
Fratelli".
Uit 1972 dateert zijn film over
Koning Ludwig de Tweede van
Beieren, de bizarre kastelenbouwer
en beschermheer van Wagner, met in
de hoofdrol Helmut Berger, die ook
een hoofdrol speelde in Viscontis
laatste werk "Conversation piece".
In zijn privéleven was de edel
man en miljonair Visconti di Mo-
drone een onorthodoxe communist,
die de dodenwacht betrok bij de baar
van Palmiro Togliatti, toen deze lei
der van de Italiaanse communisti
sche party was overleden.
In latere Jaren is Visconti ook to
neelregisseur geworden. Hij in-
NEDERLAND I
18.15 Bedreigde landschappen, hei'h. les 6 (TELEAC)
18.45 Toeristische tips (NOS)
18.55 Journaal (NOS)
19.05 Kinderkrant (EO)
19.30 Windkracht 16, programma over de zending (EO)
20.00 Extinction (EO)
20.50 Surf. natuurfilm (EO)
20.55 Van u wil ik zingen (EO)
21.25 Tenslotte (EO)
21.35 Journaal (NOS)
21.50 Machiavelli (VPRO)
23.10 Journaal (NOS)
NEDERLAND II
18 45 Paulus de boskabouter (NOS)
18.55 Journaal (NOS)
19.05 Het intieme leven van het koolwitje, natuurfilm (VARA
19.30 Horen zien zwijgen (VARA)
20.00 Journaal (NOS)
20.25 Achter het nieuws (VARA)
20.40 LN» Pallisers (VARA)
21.35 De Ombudsman (VARA)
22.00 Terug naar de natuur (VARA)
22.30 Achter het nieuws (VARA)
23.05 Gedicht (VARA)
23.06 Den Haag vandaag (NOS)
23.21 Journaal NOS)
Het zal wel niet sun orde zijn,
maar eerlijk gezegd ben ik dol
op cijfermateriaal als: in 1960
dronk de Nederlander gemiddeld
23,9 Mter bder, in 1975 was dat
75,5 liter. Het wijnverbruik ls ln
die periode van vijftien jaar op
gelopen van minder dan 2 liter tot
ruim 10 liter. Toch staat ons land
je daarmee nog slechts op de 19e
plaats van de wereldranglijst.
Maar daar staat tegenover dat
Nederland 120.000 alcoholisten
kent en 700.000 mensen die een
royale kans lopen dat binnenkort
te worden.
Deze gegevens noteerde ik, ter
wijl u met z'n allen en onder het
genot van een pot bier naar het
voetballen zat te kijken. Ik vertoef
de op het andere net, waar Henk
Mochel van de NCRV met een
nieuw programma begon. Zelf
noemt hij het "een welzijn-pro
gramma". wat het ergste doet
vrezen, vooral wanneer je leest
wat hij ermee voor heeft: "We
willen de kijkers voorlichten, in
lichten, waarschuwen en helpen,
begeleiden en bewust maken".
Dat zijn hele dikke woorden,
maar gelukkig viel de praktijk
nogal mee. "Onder behandeling",
zoals dit programma heet (een on
nozeler naam valt nauwelijks te
bedenken), wil zich voornamelijk
bezighouden met allerlei facetten
van de gezondheidszorg, terwijl
ook "milieuzaken" niet uit de
weg gegaan zullen worden. Deze
eerste aflevering was een soort
proef uitzending, in een later sta
dium zal de NCRV beslissen of het
ln hét volgende seizoen een vast
nummer gaat worden.
Er kwamen twee onderwerpen
aan de orde: alcohol en vermage
ren. Naar aanleiding van het eer
ste vertelde een internist beang
stigende dingen over leveropera
ties. Ongeveer 10 procent daar
van slaagt, de overige patiënten
overleven het niet. Meneer
Sohuppen uit Amsterdam was
via een halve Mter jenever per
dag patient geworden. "Ach Ja, Je
komt eens hier en daar. en je
drinkt gezellig een borreltje mee"
De internist "het sociale drin
ken is een groot kwaad") advi
seerde hem "geen druppel"
meer te drinken. Toen hij dat be
loofde. zei Henk Mochel oprecht
bhj: "fijn".
Het aardigste onderdeel vond
ik de brieven van lezers, waar
in geklaagd werd over wange
drag van de medische stand.
Over artsen bijvoorbeeld, die bo
ter bij de vis willen en anders de
patient weer onbehandeld naar
huis sturen. Of over medicijnen
die bij de ene apobheekhouden-
de arts zeven keer duurder zijn
dan bij een andere Dat kan een
leuke serie worden. Zoals trou
wens dit héle programma wel mo
gelijkheden heeft, wanneer ten
minste gekozen wordt voor de
beperking: liever een onderwerp
goed, dan twee half. Het verma
geren bijv. kwam dit keer
bij gebrek aan tijd niet helemaal
uit de verf.
GERARD PAQUES
„Machiavelli", om 21.50 uur via Nederland I in de lucht, om
vat onder meer een portret van minister Van Doorn, gemaakt
door VPRO's Ad 's-Gravesande. Uit Cambodja komt een film
over de nieuwe versie van een linkse samenleving waarin on
der meer het geld is ajgeschaft. Ook is er informatie over de
groep Amicales en andere Marokkaanse gastarbeiders in ons
land. Hans Keiler houdt zich voorts bezig met ,J)e stenen man
van 1883".
In de uitzending van VARA's .Achter het Nieuwsn wordt van
avond o.m. gesproken over de vraag of er iveer geleide loon
politiek moet komen. Hierover zal onder meer prof. Cees de
Galan. hoogleraar economie aan de Groningse universiteit,
zijn mening geven. Aandacht wordt verder 'besteed aan de
executie van Leendert Aronson. Ook wordt een reportage over
de Amerikaanse voorverkiezingen verwacht.
Tijd
.30 Nw
troduceerde voor het Italiaanse
theaterpubliek Arthur Miller. Ten
nessee Williams en Jean-Paul Sar-
De afsluitende films van Visconti
die zich de laatste tijd nauwelijks
nog voor politiek interesseerde
zijn van decadentie en homofilie
doortrokken epossen in kolossale
beelden. Een ervan "The Damned",
wijdde hij aan Nazi-Duitsland. Ook
hierin speelden Dirk Bogarde en
Helmut Bergen.
Onder de actrices die Visconti
bijzonder lief waren, was Silvana
Mangano ("Bittere Rijst"), die
hoofdrollen voor hem speelde in
"Dood in Venetië" en "Conversation
piece".
Avondoverdenktag. 22.30 Nws.
u. Aansluitend
Kijk op buitenland. VPRO: 17«0 Wel
ingelichte kringen. 17.45 SYMBIOSE.
VPRO: 17 55 Med.
Hilversum III
EO: 7.03 (S) Gospelsound 8.03 (S) j
Tijdsein. (8.03 8.30 en 8.45 Klank-
bord). 9.06 iS> De Muzilake frultan and
10.03 (S> Te Elfder Ure. TROS: 11.00
(S) Drie draait op verzoek. 12.03 (S) 3
De Hugo van Gelderen Show. NCRV: i
13.30 (S) Pop-Kont-altt. NOS: 16.03 (S) i
AVRO: 18.00 Nws. 18.11 Radiojour
naal PP: 18.20 CPN IKON: 18.30
Kleur. AVRO: 19.00 S) Johan Willem
Friso Kapel. 19.30 (S) Hoogtepunten
.15 (S) Omroeporkest
21.50 (S) Bonjour Maltre
(S) Vocalise. 12.00 (S) Uit
4.20 (S) Sefer T'Hllilm. 14.45
ord der Waarheid. VPRO: 15.00
overzlht. 23.2
De Hugo van Gelderenshow.
(S) De Nachtwacht.
VRIJDAG 19 MAART
DUITSE TV
3 6) The party is over, Sandra.
4 7) For ever and ever, Slik.
5 1) Georgie. Pussycat.
6 3) Love hurts, Nazareth.
i I
KRO: 7.00 Nws. 7.02 Het
woord. 7.07 (S) licht programi
Hans vaat Willigenburg. 8.30
Nws 11.59 Bericht Vas-
e. 12.00 (S) Licht programma
lans van Willigenburg. 112.30
12.00 (S) Licht programma
rnnee v. Egmond. 17 30 Nws. 17.32
sho magazine.
Schoolradio. NOS: 10.00
heeft dat kind. 10 15 De taal
hand. 10.30 Burollght. 11.00 Ni
hat die Verteidigung. 19.59 Programma-
Verteidigung. 19.15 Akt.
xo.ao xnoit urn 4te] vor 8). 20.00 Jour
naal en weerbericht. 20.15 Plusminus.
21.00 Einsatz in Manhattan, film. 21.45
Diskussie 22.30 13e Adolf-Grimmeprijs
22.45-23 05 Journaal, kommenta&r en
weerbericht.
1»UitII
17.00 Journaal. 17.10 Wiekte und die
etarken Manner. 17.40 Akt. en muziek.
18 20 Spannagl und Sohn 8.55 Ge-
8 5) Why don't you do it, Stretch
9 (17)" All by myself, Eric Carmen
10 (16) No regrets. Walker Brothers
vonken onder de as. 13.45 Onder de
Groene Linde. 14.00 Omroepork. mmv.
het Radiokoor- klaas muz. 15.00 Zoek
licht op Nederland. (16.00 Nws 16.30
v-spel. 3.00 Journaal.
Belglë-N'ederlands
18.00 Tl-Ta-Tovenaar. 18.05 Pro
r de derde leeftijd. 18 4
i-godsdlensttge uitzending,
slingen. 19.45 Journaal. 20.15
22.50-23.00 Journaal.
2.06 Premiere.
