Massage in
Indonesië:
een veel
voorkomend
gebruik
U"WAT
Toenemende
twijfel over
schuld van
Rosenbergs
WOENSDAG 17 DECEMBER 1975
Bijgaand artikel is van
de hand van onze
medewerkster
Vera Gaikhorst (23),
studente sociologie
der niet-westerse volken
aan de universiteit
van Leiden.
Zij heeft een jaar in
Indonesië gewerkt als
vrijwilliger.
„Massage, in Indonesië
een veel voorkomend
gebruik" is de laatste
van een viertal
bijdragen.
Massage is een verschijnsel in Indonesië, zeker op Java, waar men van jongs af aan mee ver
trouwd is. Er doet een verhaal over een Indonesiër de ronde, die de kunst van massage goed
beheerst. Deze man is voor een kleine overtre ding in de gevangenis beland, temidden van an
dere gevangenen. Deze willen hem niet graag meer missen, want een massage van hun mede
gevangenen werkt verzachtend en troostend na een marteling. Geregeld wordt de man ook ge
roepen bij de militaire bewakers, die hem om een massage vragen. Zij zullen zich wel meer
dan eens bedenken voor zij deze goede gevan gene vrijlaten.
Opvallend in Indonesië is, dat
de mensen vaak in grotere licha
melijke intimiteit leven dan bij ons.
Mannen en jongens, vrouwen en
meisjes ziet men nogal eens ge
armd lopen. Uit verhttlen van In
donesiërs blijkt dat massage bin
nen het gezin geregeld voorkomt.
Opa of oma masseert het klein
kind voor het slapen gaan, vader
vraagt wel vrouw of kinderen hem
te masseren door bijvoorbeeld over
zijn rug te lopen. Het is ook niet
ongewoon een paar mensen aan de
kant van de weg te zien, van wie
de één de ander het hoofd of de
nek masseert. Maar het is niet al
leen de man of de vrouw van de
straat, die masseert of frunnikt aan
de ander, het komt in alle lagen
van de bevolking voor. Studenten
onder elkaar doen het ook. De ken
nis gaat meestal van generatie op
generatie. In de Geneesheer van
Nederlandsch-Indië uit 1887 wordt
een middel tot genot, over het al
gemeen uitgevoerd door reeds be
jaarde inlandsche vrouwen". Ver
gelijkbaar was mijn ervaring in Ja
karta gedurende 1974/1975: veel
andere vrouwen van eenvoudige af
komst laten zich geregeld bij men
sen thuis roepen om voor een be
drag van plm. f 3,50 een massage
behandeling te geven, die wel een
paar uur duurt.
een vorm van ont
spanning en het heeft ook een ge
neeskrachtige werking. Na afloop
blijkt stijfheid, hoofdpijn of grie
perigheid vaak een eind over te EfQfj$(||
zijn. Doordat ik in Jakarta een
onderzoek heb gedaan onder
masseurs en mensen, die zich ge
regeld lieten masseren, kreeg ik rui
me informatie over deze gewoon
te. Niet zelden beweren Indonesiërs
masseurs en cliënten, dat na één
massage reeds verslaving op kan te.,ve. °gen
massage worden gecorrigeerd, zegt
men. Een aantal mensen beweert
ook dat wanneer een baby licha
melijk niet in orde is een dukun
of een andere masseur door een
enkele massage het kind kan ge
nezen, terwijl dit een arts dan niet
lukt. De moeder laat zich na de
geboorte masseren om de baarmoe
der weer in de oorspronkelijke
vorm terug te duwen. Ze krijgt zo
haar oude figuur spoedig terug en
spataderen worden voorkomen.
techniek geschreven: treden: de lichamelijke en geeste-
„massage, of „pijat" is het met de u*ke behoefte keert regelmatig te-
volle hand knijpen en met de dui- ^u£,„Er
men wrijven, het laatste meestal
op die plaatsen, waar een zenuw-
tak op een harde onderlaag kan
worden gedrukt. Het zogenaamde gevallen, dat
„urut" is het wrijven van de spier- terse opleiding
massa's in haren verloopEn
vaak buigt en rekt een masseur de
gewrichten ook, zodat ze een knap
pend geluid voortbrengen", aldus C.
L. van der Burg in 1887.
gelijks lieten
zo meent men, is
staat zware ziekten te genezen in
een arts met een wes-
geen raad mee
weet.
Beroep
Er is ook een groep mensen, die
massage als beroep of als onder
deel van hun beroep uitoefent. In
de Geneesheer staat hierover te
lezen: „Deze lichaamsbehandeling
wordt beschouwd als een gewoonte
door de inlanders gevolgd. Het is
Er bleek een aantal categorieën
masseurs te zijn. Daar is de „du-
kun bayi" die te vergelijken is met
onze kraamverpleegster. Door tij
dens de zwangerschap te masseren
kan ze een abortus opwekken bij
haar cliënten, wat overigens niet
zonder levensgevaar is. Vindt een
normale geboorte plaats dan mas
seert deze vrouw moeder en kind
geregeld gedurende het eerste le
vensjaar van de pasgeborene. Voor
het kind werkt 'n massage na het
baden onder andere slaapverwek
kend, en als baby's hoofd niet de
gewenste vorm heeft, kan deze door
Algemeen is bij nuassage een ero
tische ondertoon te bespeuren. Een
masseur kent veel mensen en wil
wel eens als koppelaar (ster) funge
ren. Als de cliënt het tarief belooft
ook wel op eigen
initiatief zijn de masseurs ook be
reid de gebruikelijke grenzen van
het massageoppervlak een beetje te
verleggen om de cliënt te bevredi
gen. En er is de groep „buiten
kant-binnenkant masseuses". Dit
zijn vrouwen, die bij de massage
vanzelfsprekend prostitutie bedrij
ven. In een grote stad als Jakarta
heeft dit zich ontwikkeld tot het
ontstaan van de modernere „mas
sage and steambath", waar „mas-
sagegirls" werken. In een afgeslo
ten ruimte speelt muziek en de be
zoeker kan er consumpties nuttigen.
Een aantrekkelijke „girl" geeft on
der andere massage voor een basis
tarief van plm. f 30, een bedrag,
dat de cliënt naar believen ver
hoogt, De „girl" op haar beurt
breidt de behandeling dan uit.
Mocht hierboven misschien die
suggestie zijn gewekt, het mas-
seursberoep is zeker niet beperkt
tot het vrouwelijke geslacht. Een
kapper geeft zijn cliënt, als deze
dat wenst, een hoofdmassage na t
knippen. Sommige masseurs (man
nen èn vrouwen) zeggen over ma
gische kracht te beschikken. Hun
massage kan daardoor extra ge
neeskrachtig zijn, omdat de mas
seur meent te worden geïnspireerd
door een hoger wezen. De mas
seur is slechts het medium, dat de
handeling verricht. Voor buiten
staanders kan het dan lijken alsof
de masseur onvermoeibaar is. Be
halve de bovengenoemde catego
rieën masseurs is er ook een groep
blinde mannen en vrouwen, die
massage beoefenen. We kunnen
hierbij bedenken, dat volgens schat
tingen op het ogenblik één miljoen
blinden in Indonesië leven op een
bevolking van 125 miljoen. Onder
voeding (gebrek aan vitamine
A), trachoma (het zoge
naamde witte wormpje), ge
slachtsziekten en ongelukken
zijn de belangrijkste oorzaken van
de handicap. Door blindheid worden
deze masseurs wel geacht een gro
tere gevoeligheid in hun handen te
hebben dan ziende mensen. Vaak
heeft de blinde masseur het vak
van vrienden geleerd, 's Avonds is
hij nogal eens op straat te vinden,
waar hij meestal een eigen wijkje
heeft en ook wel vaste klanten.
Alleen of met een begeleider kon
digt hij met een bel een bezoek aan
de buurt aan. Vóór de behandeling
wordt de meestal nogal lage prijs
vastgesteld tussen diegene, die de
masseur heeft binnengeroepen en
de masseur. Maar, zoals een Indo
nesiër met een ruime masseurser
varing vertelt: het is ook voorgeko
men, dat een masseur veinsde blind
te zijn. Toen de masseur weer ver
trokken was, bleek de cliënt, waar
devolle huisraad kwijt te zijn.
bedelend aan de kost moet ko
men bestaan er sinds 1955 spe
ciale masseursopleidingen voor de
gehandicapten. Er zijn 22 centra
in Indonesië waar de gebrekkigen
worden opgevangen. De Duitse arts
R. Thils heeft tot 1962 halfjaar
lijkse opleidingen voor sportmas
seur gegeven voor de blinden, die
een lagere school achter de rug
hebben. De cursus is overgenomen
in andere opvangcentra en inmid
dels zijn er naar schatting 1000
opgeleide blinde masseurs op Java,
van wie de meeste mannen zijn.
Regelmatig staan er nu adverten
ties in de Jakartaanse kranten,
aanmoedigingen voor een bezoek
aan een blindenmassagehuis. Op
verschillende plaatsen in de stad
staan ook bordjes die wijzen
naar een huis, waar een of
meer masseurs werkzaam zijn.
Een enkele keer wordt ook re
clame gemaakt over de radio.
Opgericht op voorstel van So
ciale Zaken zijn er op het ogen
blik vijftien huizen m Jakarta, waar
opgeleide blinde masseurs werken;
in totaal 50 mensen. De eigenaars
betalen geen belasting en aanvan
kelijk leverde Sociale Zaken opge
leide masseurs tegen betaling van
f 12 per masseur, een bedrag dat
de betrokken ambtenaar vrolijk in
zijn zak stak. Sinds 1965 toen de
eerste huizen werden opgericht is
er nogal een verloop geweest: een
aantal huizen moest sluiten wegens
gebrek aan belangstelling.
beidsmarkt ook niet bepaald
Er zijn wel enkele redelijk goed
lopende huizen. Massagehuis Hara-
pan IV in Jakarta bijvoorbeeld, dat
strategisch ligt in een wijk,, die voor
een groot deel uit luxe woningen
bestaat. Er werken 9 mannen en
drie vrouwen en hun salaris is plm.
f 175 per maand, waarbij we kun
nen bedenken, dat het prijspeil in
Jakarta 60 a 70 procent is van dat
in Amsterdam. De cliëntèle ver
dient meestal ongeveer zeven keer
zoveel als de masseurs. In tegen
stelling tot de masseurs is hun be
huizing goed en hebben ze één of
meer bedienden en een auto. Bij
de ingang van het massagehuis Ha-
rapan IV ligt op de toonbank een
rij pasfoto's met de afbeeldingen
van de die dag aanwezige mas
seurs. Vindt de cliënt het aan de
hand van de foto's nog moeilijk
een keuze te bepalen, dan loopt hij
door naar achteren, waar de be
schikbare masseurs in de kleine
leefruimte bij elkaar zitten. Het is
aan de cliënt een masseur aan te
wijzen.
Onderbroek
den moet stellen met de helft van
de f 6,50, die een cliënt aan de kas
sa betaalt.
De andere helft gaat naar de
eigenaar van het massagehuis. Met
deze gang van zaken zijn de blinde
masseurs niet altijd ingenomen. Zo
komt het voor dat de masseur 's a-
vonds zegt naar vrienden te gaan,
maar dan wordt er gemasseerd
buiten werkverband; een extraatje
voor de masseur.
En wat extra's kan een masseur
wel gebruiken, want hij is maar
een „tukang" in de Indonesische
samenleving, een ambachtsman.
We kunnen hierbij bedenken dat
de werkende, opgeleide blinde mas
seurs nog in een gunstige finan
ciële positie verkeren, vergeleken
met veel van zijn blinde en ook wel
ziende collega's.
De „tukang" staat niet in hoog
aanzien in Indonesië. Zoals er een
.tukang' massage is, is er 'n heel
leger op straat te vinden: de groen
te tukang, de timmer-, de brood-,
de tweedehands rommel- en de saté
tukang.
Gelukkig zijn de masseurs dan ook
niet altijd met hun beroep. De op
geleide blinden bijv. menen dat het
massage-vak het enige voor hen ge
schikte is.
Platteland
Opleiding
Om de bestaanszekerheid voor de
échte blinden te vergroten er
is ook een grote groep blinden, die
Op 't platteland is het nu erg moei
lijk voor de masseurs aan de slag te
komen. Een masseur vertelt hoe hij
naar zijn geboortedorp terugging
en daar in het hotelletje probeerde
wat cüëntele te werven. Door de
onbekendheid met de bestaande
opleiding meende de bevolking en
de al daar werkende masseurs dat
zijn diploma's vals waren. Na een
week op cliënten gewacht te hebben,
is hij maar weggegaan en naar
Jakarta gekomen, waar de ar
In één van de negen afgeschei
den ruimtes ontkleedt een cliënt
zich op de onderbroek na. Op een
bed wordt hij gemasseerd. Het klop
pen en slaan op de cliënten klinkt
in de ruimte. Er wordt ook ge
praat: cliënten zijn nieuwsgierig
naar het hoe en waarom van de
blinde masseur. Meestal stellen ze
een aantal standaardvragen: zo
van hoe bent u blind geworden?
Bent u getrouwd? Is uw vrouw ook
blind? En uw kinderen? O, zijn ze
niet blind? Het is aan de masseur
te antwoorden, en als het vragen
wat ver gaat, verzint de masseur
wel antwoorden, die hem aardig lij
ken. Na een uur is de massage af
gelopen. De masseur trekt zich te
rug, de cliënt kan in een douche
ruimte nog een stoombad nemen.
Vaak schiet er een fooi over voor
r, die zich anders tevre
Eenvoudig
Hun behuizing is zeer eenvoudig.
Ze wonen in wijken voor de over
het algemeen minder welgestelden.
Ongetrouwd of getrouwd, hebben
ze vaak een onderkomen voor een
jaar gecontracteerd (en vooruit be
taald). Of ze zijn ondergebracht in
een armoedig opvangcentrum. Meer
dan een al dan niet afgescheiden
slaapruimte in een grotere woning
(gemaakt van gevlochten bamboe-
matten) is het meestal niet. In zo'n
woning staan een paar houten meu
bels, de grond is er van aange
stampte aarde. De verlichting is
me behulp van olielampen, water
wordt nog uit de put gehaald.
Het is allemaal in schril con
trast met de welstand van hun
cliëntèle
WASHINGTON Ruim 22 jaar
geleden op 19 juni 1953 werd
op de elektrische stoel in de Sing
Sing-gevangenis bij New York het
echtpaar Rosenberg geëxecuteerd.
Julius en Ethel Rosenberg zouden
het geheim van de atoombom aan
de Sow jet-Unie hebben uitgeleverd.
De Rosenbergs zijn ondanks een
storm van protest, die in de
Verenigde Staten opstak, terechtge
steld, nadat president Eisenhower
gratie had geweigerd. Zij hebben
altijd hun schuld ontkend.
Met hun dood is de twijfel aan de
rechtvaardiging daarvan ook nu nog
niet weggenomen. De twee zoons
van de gevonnisten, die in 1953 nog
kleine kinderen waren, hebben van
de Justitie inzage in het dossier van
hun ouders gevraagd en gekregen.
En daarmee is van alle kanten de
belangstelling voor de zaak-Rosen-
berg opnieuw tot leven gekomen. Uit
wat daarbij boven water komt
blijkt, dat de Amerikaanse regering
en de federale recherche FBI, en
met name de toenmalige directeur J.
Edgar Hoover geen middel hebben
geschuwd om de Rosenbergs op het
laatst nog een bekentenis te
ontwringen.
De altijd bijzonder goed geïnfor
meerde journalist Jack Anderson
onthutl in de Washington Post, dat
J. Edgar Hoover zich bijzonder
ongerust maakte over de twijfel, die
bij het grote publiek bestond aan de
schuld van de Rosenbergs. Hij wilde
van die last af door te elfder ure
nog een schuldbekentenis van Julius
Rosenberg los te krijgen.
Hoover bedacht daarvoor het
macabere plan om er voor te zorgen,
dat op 19 juni 1953 Ethel Rosenberg
als eerste naar de elektrische stoel
zou worden gevoerd. Hij hoopte dat
haar executie Julius Rosenberg
dermate zou schokken, dat hij de
atoomspionage voor de Russen
alsnog zou toegeven. Er zou dan een
politieman moeten klaar staan met
een open telefoonlijn naar Washing
ton, waarover men de gestamelde
bekentenis van Rosenberg zou
kunnen vastleggen.
Maar het schema van de terecht
stelling in de Sing Sing stond al
vast. Hoover kon hieraan niets meer
veranderen. Julius Rosenberg werd
als eerste geëlektrocuteerd, tien
minuten later werd zijn vrouw ter
dood gebracht. Ze hebben 'niet
bekend.
Anderson vertelt ook, dat Hoover
ANTON PFEIFFER
Michaël (links) en Robertde zonen van Ethel en Julius
Rosenberg, tijdens een -protestactie voor het hooggerechtshof
in Neio York waar hun ouders ruim 22 jaar geleden terecht
stonden.
in Washmg-
an Justitie
het joodse
„te laten
een FBI-agent als verklikker in de verhaal geen enkele waarde kon Jackson, een van de naaste
cel van Julius Rosenberg had gezet, worden toegekend. medewerkers van president Eisenho-
Tegenover deze zou Rosenberg een Eerder schreef de „Washington Post" wer. „Het klein krijgen van de
bekentenis hebben afgelegd. Maar over een ander plan om de Rosenbergs is niet een kwestie van
de reputatie van deze politie-spion Rosenbergs tot een bekentenis te een derdegraadsverhoor, maar een
was zo onbetrouwbaar, dat aan zijn dwingen. Dat kwam van Charles D. zaak voor een psychiater", zo vond
„C.D." zoals Jackson
ton bekend stond.
Hij stelde minister
Herbert Brownell voor
echtpaar Rosenberg
bewerken door een werkelijk gehaai
de Joodse psychiater, die in staat
zou zijn hun vertrouwen te winnen".
Als de Rosenbergs met deze man
wilden samenwerken, dan zou het er
volgens Jackson niet veel toe doen
als de executie een of twee maanden
zou worden uitgesteld omwille van
de goede zaak.
Jackson liet de minister duidelijx
weten dat hij dit uitstel niet uit
medelijden wilde, maar alleen-om de
Rosenbergs er onder te krijgen. „Ze
verdienen honderd keer te branden
voor wat ze dit land hebben
aangedaan", zo vond Jackson, „maar
als we hun verzet kunnen breken
kan hun verhaal voor de toekomst
het leven van honderden Amerika
nen redden".
FBI-directeur Hoover voelde echter
niets voor uitstel vkn de executie,
omdat hij bang was dat hieruit
pro-communistische propaganda zou
voortvloeien.
„En daarin zou men wel eens
kunnen gaan beweren dat de
regering probeert de Rosenbergs tot
een valse bekentenis te brengen", zei
Hoover heel vroom.
Hoover had ook bezwaar tegen de
psychiater, die Jackson voor dit
vuile werk wilde uitkiezen. Dat was
dr. Carl A. Binger, dezelfde
deskundige, die als getuige voor de
verdediging was opgetreden in hei
proces tegen Alger Hiss, een ander
slachtoffer van de heksenjacht op
communisten uit die tijd.
Vier dagen voor de terechtstelling
van het echtpaar Rosenberg werd de
Amerikaanse regering opgeschrikt
door liet bericht, dat de kroongetui
ge in hun zaak zijn verklaring had
herroepen. Die getuige was Davld
Greenglass, de broer van mevr.
Rosenberg, die zelf voor deze
spionage-zaak tot een zware gevan
genisstraf was veroordeeld. In zijn
cel zou hij hebben uitgeschreeuwd,
dat de Rosenbergs onschuldig
waren.
De procureur-generaal Robert L
Stern liet een onderzoek naar dil
verhaal instellen. Hij kreeg van d«
directeur van het gevangeniswezen
te horen dat er niets van waar was
Vier dagen later wees Eisenhowei
het gratie-verzoek af en stierven d«
Rosenbergs op de electrische stoel.
