Astma of bronchitis
door vochtige woning
Tweemaal in wisselwoning in drie jaar
Daey Ouwens gehoord?
kamervragen: opnieuw
Schiphollijn bekijken?
Vijf gezinnen staan voor problemen bij renovatie in De Kooi
ER DONDERDAG 27 NOVEMBER
ONDERZOEK IN LEIDEN TOONT RELATIE AAN
oor
ihn Kroon
28 L
LEIDEN Er bestaat een relatie
45, ssen de vochtigheid van een wo-
iaad cn astma of bronchitis bij min-
rjarigen. Dit is gebleken uit een
derzoek dat in Leiden is gehou-
tet gaat daarbij niet om het voch-
heidsgehalte van de lucht, maar
i natte plekken bij plinten, opmu-
.1 enz. Daar kan een klimaat ont-
lan .binnenluchtverontreiniging')
,ar de zg. huismijt gedijt. De huis-
jt is een beestje met een doorsnede
n 3/10 millimeter, dat een bepaal-
stof afscheidt waar daarvoor ge-
elige patiënten op reageren. Een
itenschap die niet onbelangrijk is,
zien ook de vele renovatie-activi-
ten die bijvoorbeeld in Leiden
irden ondernomen. Volgens één der
derzoekers, ir. M. J. Leupen, be-
lat nog wel eens de neiging om de
chtigheid van een woning te mis-
nnen. „Een houten plaat ervoor
je ziet het niet meer. Maar daar-
:e is de huismijt niet verdreven".
Het onderzoek in Leiden werd uit-
voerd in de jaren 1967-1968. Door
istandigheden (het overlijden van
a van de onderzoekers) werd de
pportage pas in 1973 afgerond. Het
tmafonds, de opdrachtgever, heeft
resultaten eerst nu op grote schaal
ar buiten gebracht. Al geruime
d bestond het vermoeden dat het
men in vochtige huizen schadelijk
voor de gezondheid, met name
voor het ontstaan van chronische
klachten van de luchtwegen en reu
matische klachten. Vast stond dat
in het hooggebergte patiënten met
astma veel minder klachten hebben
dan in de lage landen met een ge
matigd klimaat, zoals Nederland. Dit
bleek voornamelijk voor jeugdige
patiënten te gelden en in veel min
dere mate voor de ouderen. Aan
vankelijk werd de gezonde werking
van het hooggebergte toegeschreven
aan factoren als de ijle lucht, maar
ook vóór 1920 hielden geleerden er
al rekening mee dat het niet zozeer
ging om de aanwezigheid van gun
stige factoren, als wel het ontbre
ken van ongunstige factoren. In 1924
ontdekte Storm van Leeuwen dat
het huisstofallergeen (allergeen is de
stof die allergie overgevoeligheid
veroorzaakt) in het Zwitserse
hooggebergte nagenoeg ontbreekt,
terwijl het in Nederland verreweg
de belangrijkste allergeen is. Het
komt met name vaak voor, als de
woning op vochtige grond is ge
bouwd. Tot 1956 zijn er verder wei
nig onderzoekingen verricht naar
het verband tussen huisstofallergeen
en astmatische klachten.
Houtrot
Daarna nam de Leidse geleerde,
dr. R. Voorhorst (hoofd afdeling al-
lergologie in het academisch zieken
huis Leiden) de draad weer op. Er
werd daarna een onderzoek inge
steld naar de verdeling van polikli
niek-patiënten met astma over de
stad Leiden. De indruk bestond toen
al dat astmapatiënten, die gevoelig
zijn voor het huisstofallergeen veelal
in oude vochtige woningen wonen.
Het bleek inderdaad dat jeugdige
astmapatiënten vaak woonden in
woningen met veel houtrot in de vloer,
dus vochtige huizen. De patiënten
die niet gevoelig waren voor het
huisstofallergeen bleken ongeveer
gelijkmatig over de hele stad ver
spreid te wonen, zo stelden Voor
horst en de Oegstgeester huisarts,
wijlen dr. H. Varekamp in 1961 vast.
Voorhorst en een andere Leidse ge
leerde, Spieksma, toonden vervol
gens aan dat het hoofdallergeen in
de huisstof wordt veroorzaakt door
de huisstofmijten.
Deze mijten ontwikkelen zich bij
een bepaalde graad van vochtigheid;
bij al te natte plekken, met name
waar schimmels ontstaan vermeer
deren de mijten zich niet langer.
Verder is er een temperatuur van 15
tot 28 graden celcius nodig, met een
hoogste ontwikkeling bij 25 graden.
Ze voeden zich bij voorkeur met
menselijke huidschilfers, die in be
woonde huizen overvloedig in het
huisstof voorkomen, vooral op die
plaatsen waar onvoldoende reiniging
plaats vindt of waar dat onmogelijk
is (open naden, onder plinten; vaste
kleden en matten). Om zich te kun
nen vooi*tbewegen en eieren te kun
nen leggen is het voor de ontwikke
ling van de mijtenpopulatie van be
lang dat er genoeg „stof" als tex-
tielvezels e.d. aanwezig is. Zand en
ander zwaar materiaal werken be
lemmerend. Verder blijkt de huis
stofmijt zich wel te voelen in voch
tig bedmateriaal (vooral in de na
den van matrassen). De levensvoor
waarden voor de huisstofmijt zijn
in Nederland gunstig gedurende
vochtige zomers, maar vooral in
vochtige woningen. In het najaar
komen ze het meest voor; astma
patiënten, die voor huisstof gevoelig
zijn, hebben dan de meeste klachten.
Nog een stof?
Toen dr. Varekamp, toenmalig
hoofdmedewerker bij de afdeling Al-
lergologie van het academisch zie
kenhuis in Leiden )hij is eind 1971
overleden) en ir. Leupen, architect-
woninghygiënist bij het Instituut
voor Milieuhygiëne en Gezondheids
techniek van TNO in Delft, aan hun
onderzoek begonnen, stond het vol
gende vast: het jeugdastma wordt
bij een groot aantal patiënten ver
oorzaakt doordat ze gevoelig zijn
voor het huisstofallergeen; huisstof
in vochtige woningen bevat een ho
ger gehalte aan allergeen dan in
droge woningen; de voor huisstof
gevoelige patiënten wonen veel
al in vochtige huizen. Ziedaar
de hypothese, die aan de prak
tijk is getoetst. In Leiden wer
den vervolgens 580 gezinnen met
tenminste één minderjarig kind aan
een onderzoek onderworpen. 295 ge
zinnen met 701 kinderen woonden
in een droge woning; 285 gezinnen
met 706 kinderen in een vochtige.
Van de 1407 minderjarigen werden
vervolgens die patiënten geselec
teerd, die gedurende het voorafgaan
de jaar klachten hadden van de on
derste luchtwegen astma en/of
De huismijt scheidt een stof af, waar astma- of
bronchitispatiënten gevoelig voor zijn.
Het beestje heeft een doorsnede van
3/10 milimeter en is dus onherkenbaar. Het Ame
rikaanse blad Science slaagde erin van de mijt
een foto te maken en deze sterk te vergroten.
Foto recht: wijlen dr. H. Varekamp, hij was een
bekend huisarts in Oegstgeest en medewerker op
de afdeling Allergologie van het Leidse Acade
mische ziekenhuis. Hij was tevens één van de on-
derzoekers die de relatie tussen vochtige wonin
gen en aandoeningen aan de luchtwegen heeft
aangetoond.
chronische bronchitis) of klachten
van de bovenste luchtwegen (chroni
sche Rhinitus). Van het eerstge
noemde bleken 134 deelnemers last
te hebben (op een totaal van 1407
9,5 procent): van het laatstgenoem
de 103 minderjarigen (7,3 procent).
In vochtige woningen kwamen bijna
2,5 maal zoveel minderjarigen met
klachten van de onderste luchtwe
gen voor als in droge woningen. Niet
kon worden aangetoond dat de rela
tie tussen vochtigheid van de wo
ning en de aanwezigheid van astma,
astmatische bronchitis, chronische
bronchitis en chronische rhinitis
uitsluitend veroorzaakt zou worden
door het huisstofallergeen. De on
derzoekers zyn er daarom voorlopig
van uitgegaan dat in vochtige
woningen nog een onbekende scha
delijke stof of schadelijke factor
aanwezig is, die naast het huisstof
allergeen invloed heeft.
De onderzoekers hebben er daar
om voor gepleit dat bij de behande
ling van jeugdastma-patiënten de
vochtigheid van de woning waarin
zij wonen wordt vastgesteld. Zij noe
men het zeer gewenst dat woning
inspectie en eventuele sanerings
maatregelen tegen het vochtigheids
gehalte van een woning in principe
deel moeten gaan uitmaken van het
Ziekenfondspakket. In het rapport
van de onderzoekers wordt het ver
der van het grootste belang genoemd
dat nieuwe woningen droog gebouwd
worden en dit ook blijven, maar dat
vooral bij de instandhouding van
het oude woningbestand het ophef
fen van het vochtprobleem de groot
ste prioriteit krijgt. Is dat niet mo
gelijk, dan dient in ieder geval bij
het huisvestingsbeleid (het toewij
zen van woningen hier bijzondere
aandacht aan te worden besteed.
Nader onderzoek
In een gesprek met ir. Leupen
klinkt" herhaaldelijk een pleidooi
voor nader onderzoek door. Er is een
aantal vragen nog onbeantwoord:
Zijn er nog meer stoffen of factoren
waarvoor astma- of bronchitispa-
tiënten gevoelig zijn? Waarom ko
men de patiënten meer voor in klei
ne dan in grote gezinnen? Waarom
nemen de klachten van minderjari
gen af naarmate ze ouder worden?
Waarom zijn jongens op de lagere
school-leeftijd gevoeliger voor voch
tigheid dan meisjes? Waarom krij
gen mannen na hun veertigste dui
delijk meer last van astma en bron
chitis, terwijl bij vrouwen dan juist
een sterke daling optreedt? Waar
om komt in flats jeugdastma bijna
twee keer zo vaak voor als in hui
zen?
Intussen hebben de KVP-kamer-
leden Cornelissen, Gardeniers en
Groen aan de ministers van ruimte
lijke ordening en van volksgezond
heid vragen gesteld over de resul
taten van het onderzoek en aange
drongen op maatregelen. Het ant
woord daarop is niet onbelangrijk
voor wie bedenkt dat volgens een
schatting van het CBS in 1972 onge
veer twintig procent van het totale
woningbestand in Nederland als
„vochtig" kon worden aangemerkt.
Meer Leids nieuws
elders in deze krant
DEN HAAG In hoeverre zijn
sinds 1964 gegroeide inzichten
ïtrent de gewenste toekomstige
twikkelingen op het gebied van
imtelijke ordening en het vervoer
de Randstad betrokken bij de
ststeïling van het tracé van de
hiphollijn? Aldus een van de vra-
n aan minister Westerterp van
•rkeer en Waterstaat van het
veede-Kamerlid Kuijen (PPR)
verder ook vraagt in hoeverre
t mogelijk is om opnieuw te on-
rzoeken wat het meest gewenste
icé is voor de Schiphollijn.
In zijn vragen merkt het Twee-
-Kamerlid op dat de werkgroep
poorlijn AmsterdamDen Haag"
1969 een rapport heeft uit
bracht over een mogelijke Schip-
llij n. Hadden Provinciale en Gede-
teerde Staten van Zuid-Holland
ad in 1964 al op grond van toen-
alig onderzoek globaal het voorge-
;lde tracé vastgelegd in een
reekplan? vraagt Van Kuijen aan
minister. Daarbij vraagt hij of
derdaad de Commissie Beleids-
lalyse in 1971 geconstateerd heeft
.t de keuze van bovengenoemde
•rkgroep in 1969 niet berustte op
n kosten-batenanalyse, en ge
lakt is zonder volledige afweging
n de planologische aspecten. Hier
aan koppelt hij de vraag in hoever-
tp sinds 1964 gegroeide inzichten
bij de huidige vaststelling van het
tracé zijn betrokken.
Van Kuijen wijst erop dat de
werkgroep in haar rapport van '66
al e'en tracé bespreekt dat veel
overeenkomst vertoont met het hui
dige tracé 7 van het Warmondse
actiecomité. De werkgroep merkte
daar indertijd over op: "Dit tracé
betrekt nieuwe woongebieden in de
invloedsfeer van de spoorlijn, doch
andere worden niet aangedaan. Ge
zien dit verschil in conceptie moet
het trajectgedeelte ten zuiden van
Schiphol veeleer als een aanvullingop
tracé 1 (het tracé dat overeen
komst vertoont met het momenteel
gekozen tracé red.) worden ge
zien. waartoe de mogelijkheid van
aanleg ware open te houden".
Tot slot vraagt Van Kuijen in
hoeverre het gedeelte Leiden
Schiphol vastligt in bestemmings
plannen, en hoeveel tijd de wette
lijke procedures voor de realisering
van dit gedeelte zullen vergen.
Daarnaast stelt hij de vraag hoe
veel tijd een nieuwe studie zou ver
gen die ook de vervoersrelatie Rot
terdamAmsterdam bij de Schiphol
lijn betrekt.
Deze Javaanse danseressen waren gisteravond te zien
aula van de Louise de Coligny Scholengemeenschap. Ze tra
den op voor de vierde en hogere klassen in het kader van de
Indonesiëweek die op deze school gehouden wordt.
Verkoop van
Adriaan van
In januari
vuurwerk nog
der Veen zet
voordracht
meer beperkt
LEIDEN De verkoop van
vuurwerk vlak voor de jaarwis
seling zal dit jaar in Leiden nog
verder beperkt worden. Tot dus
ver was vastgelegd dat winkels
met een vergunning na de kerst
dagen met de verkoop mochten
beginnen. B. en W. van Leiden
hebben nu besloten dat ook
op 27 december nog geen
vuurwerk verkocht mag worden.
Derhalve resteert de periode
van 28 tot en met 31 december.
handtekening
LEIDEN De schrijver
Adriaan van der Veen zal za
terdag 29 november tussen half
drie en vijf uur bij boekhandel
Kooyker (Nieuwe Rijn 15) zijn
nieuwste boek „In liefdes
naam" signeren. Deze autobio
grafische roman (prijs: f27,50),
die pas enkele weken uit is, ver
schijnt deze week in de tweede
druk.
secretaris
LEIDEN B. en W. zullen in
Januari van het volgend jaar
een voordracht doen voor een
nieuwe gemeente-secretaris.
Wethouder Van Dam deelde gis
teravond in de fractievergaderin
van de PvdA me?, dat de selec
tiecommissie onlangs een twee
de gesprek met de overgeble
ven kandidaten heeft gevoerd.
Op korte termijn zal overleg
plaatsvinden tussen de selectie
commissie en de begeleidings-
LEIDEN De mogelijkheid genheden en de subcommissie per avond tijdens de fractievergade-
bestaat dat de geschorste Groen- soneelszaken. Of een dergelijke ring van zijn partij doorscheme-
oordhaldirecteur Daey Ouwens voorbereiding in de commissies ren niet onwelwillend te staan te-
alsnog door gemeentelijke com- zal plaatsvinden hangt af van het genover een uitnodiging aan Daey
de raad half december een beslis- men. Leden van "personeelsza-
sing neemt. Dat zou dan op 8 de- ken" hebben al laten weten dat
cember kunnen gebeuren tijdens men eerst het standpunt van het
een gemeenschappelijke vergade- college wil kennen om daarover
ring van de commissie voor alge- een beslissing te nemen. Het
mene en bestuurlijke aangele- PvdA-raadslid Peters liet gister-
dering bij te wonen. Daarmee zou
voorkomen kunnen worden dat
zich tijdens de beslissende raads
vergadering emotionele taferelen
gaan afspelen.
LEREN EN PIGSKIN
SUÈDE JASSEN
ijdens de St. Nicolaasverkoop
voor de
HALVE PRIJS!!
Zolang de voorraad strekt.
PANTOFFELS EVENEENS
MET SPECIALE KORTING
HOETIEK
ashion-shoes and leather acc.
'ONKERSTEEG 12—14 - LEIDEN
LEIDEN Renovatie van wo
ningen kan voor de bewoners
soms grote problemen scheppen.
Met name voor de al wat oudere
bewoners is de overstap naar een
wisselwoning vaak een moeilijk te
nemen hindernis. De zaak wordt
helemaal moeilijk wanneer blijkt
dat een eerste proefrenovatie
maar matig geslaagd is en er bin
nen enkele jaren een "aanvullen
de renovatie noodzakelijk is.
Voor dat feit staan op dit ogen
blik vijf gezinnen in de Driftstraat
in Leiden. Dezer dagen moesten ze
voor de tweede maal in drie jaar
uerhuizen naar een wisselwoning.
Waarschijnlijk weer voor een perio
de van drie maanden. Een van de
bewoners van die vijf "proefwonin-
gen", de heer J. v.d. Maat, zegt:
"Drie jaar geleden werd onze wo-
Ook in 76 pasje
in blauwe zóne
LEIDEN Ook volgend jaar zal
de "pasjesregeling" voor de blauw©
zone in de Leidse binnenstad nog
van kracht zijn. B. en W. hebben
daartoe besloten ondanks het feit
dat tegen de huidige regeling van
velschillende kanten bezwaar is ge
maakt. De regeling geldt zoals be
kend voor personen die binnen de
blauwe zone wonen en derhalve de
mogelijkheid missen om de auto bij
de woning langer dan anderhalf uur
te parkeren.
ning gedeeltelijk opgeknapt. Op de
benedenverdieping werd een kleine
douchecel gemaakt, de plafonds wer
den voorzien van gipsplaten, de elek
triciteitsleidingen wei
den vernieuwd en de keukenmuren
werden betegeld. Toen we er na
drie maanden weer in konden was
de huur verhoogd van 70,- naar
110,- per maand. Om de woning
weer te kunnen inrichten kregen we
een premie van 1750,- waarvan di
rect 276,- werd afgetrokken voor
twee maanden huur. Zesenvijftig gul
den teveel dus want de huur was
110,- per maand".
"Nu moeten we er weer drie
maanden uit. Er komen nieuwe deu
ren en kozijnen in het huis en ook
de plinten worden vervangen. Boven
dien wordt het huis opgeschilderd.
Maar als opknappremie krijgen we
na drie maanden niet meer dan
1250,-". En dat is volgens de heer
Van der Maar veel te weinig. "De
ramen worden groter dus je ver
valt direct in nieuwe vitrage en
overgordijnen. Bovendien wordt de
douche die eerst beneden stond nu
weer naar boven verplaatst. We
worden gewoon weer op kosten ge
jaagd".
De heer Van der Maat zou het
dan ook een redelijke zaak vinden
wanneer in deze gevallen de huidi
ge renovatiepremie van 3000 gulden
zou worden betaald. Ook al omdat
men nu voor de tweede maal in
di ie jaar verplicht wordt om tijde
lijk te verhuizen. "En dat is voor
pen gezin met drie kinderen geen
pretje", aldus de heer Van der
Maat.
Desgevraagd zei de voorzitter van
de woningbouwvereniging "De Een
dracht". de heer A. Mittelmeyer, dat
d? noodzaak om de woning aanvul
lend te renoveren veroorzaakt wordt
door het feit, dat de bestekken die-
onder het vorige bestuur werden
gemaakt slecht waren. "Al direct
nadat de mensen hun woningen weer
hadden betrokken kwamen allerlei
stoornissen aan het licht. Het hui
dige bestuur heeft de bestekken
verbeterd en heeft inmiddels de twee
blokken volgens deze plannen laten
renoveren". Nu worden volgens de
Eendracht-voorzitter de vijf proefwo-
ningen aangepast aan de gewijzig
de plannen.
Volgens de heer Mittelmeyer is
hef onmogelijk dat aan deze vijf ge
zinnen de huidige renovatiepremie
van 3000 gulden wordt uitbetaald.
"We zijn met het bestuur naar het
ministerie geweest om ervoor te plei
ten, maar het is ons niet gelukt.
We stellen nu alles in het werk om
de renovatie voor de betrokken ge
zinnen zo soepel mogelijk te laten
verlopen. We proberen via de Bank
van Nederlandse Gemeenten alsnog
de aanvullende 1250,- te krijgen
voor elk geval. Ook zal bekeken wor
den of de verhuiskosten vergoed zou
den kunnen worden", aldus voorzit
ter Mittelmeyer.
PEPERZAK beheerst 't vak!
Ontmoet onze kollekties
waardeer onze prijzen
REPAREREN - MODERNISEREN
De heer Van der Maat ver
huisde gisteravond voor de tivee-
de maal in drie jaar tijdelijk naar
een wisselwoning. Om de kosten
te drukken kreeg hij bij het ver
plaatsen van de huisraad hulp
van een aantal militairen.
Sommige
-Larmante dingen
van vroeger zijn
er nog steeds.
