Anamorfose: een oud
kunstje in de kunst
nrv
ZATERDAG 22 NOVEMBER 1975
Anamorfose Dat woord zal
wel even in de mode komen. Het
zou de naam kunnen zijn van een
plantenziekte. Het is de naam van
een oud kunstje in de kunst. Een
groepje enthousiastelingen heeft h'et
weer opgerakeld en er een
alleraardigste tentoonstelling over
gemaakt. Die is tot 26 januari in
het Rijksmuseum in Amsterdam. Er
moet op een ongewone manier naar
worden gekeken. We worden er
all'emaal gluurders. Een Parijs'
museum staat al te trappelen, om
heel de expositie over te nemen.
Bij de tentoonstelling is een
catalogus gemaakt 12,50). die
tevens een boek is waarmee te
spelen valt. Bovendien is bij
Landshoff een uitvoeriger boek
(f 34,50) over het onderwerp ver
schenen. In beide boeken zit een
blad spiegelfolie, dat nodig is om de
platen te ontraadselen. In het
museum worden de voorstellingen
herkenbaar gemaakt door spiegelen
de cilinders, pyramides of kegels, of
men moet er door een gaatje naar
kijken.
Anamorfose is de naam van een
spel met de perspectief. Met de
kunstmiddelen dus, om op een plat
vlak de illusie te scheppen van
ruimte en volume. Of om met een
theaterdecor veel meer diepte te
suggereren dan er in werkelijkheid
is. In de oud-Romeinse schilder
kunst werd met deze perspectief
gewerkt. Nadien bestond daar
blijkbaar geen belangstelling meer
voor, tot aan de Renaissance.
Voor de „humanisten" van de
Renaissance stond de mens centraal
in de schepping. Deze opvatting
kwam ook in de beeldend'e kunst tot
uiting heel precies zelfs. De
schilders, die zich weer bekwaamd
hadden in de perspectief, ordenden de
voorstelling in hun werk zo, dat de
beschouwer de voorstelling als een
geordend ruimtelijk geheel kon
overzien. De mens had het
bevoorrechte gezichtspunt.
Nauwelijks was deze triomf bereikt,
of dezelfde kennis van de perspec
tief werd alweer gebruikt om van
die visie van de Renaissance een
lach over spiegelbeeld te geven. De
geconstrueerde zekerheid over de
geordende wereld werd ondermijnd.
Het begon blijkbaar al met de alles
onderzoekende Leonardo da Vinei,
vermoedelijk als een vernuftig spel.
Een perspectivische vervorming kan
uiteraard nodig zijn, Juist om de
illusie te handhaven. Dat is
bijvoorbeeld het geval,
kunstwerk bestemd i;
plaats boven ooghoogte. Maar in de
16de eeuw veroorzaakten kunste
naars welbewust storingen in de
perspectief. Zij hadden een voorkeur
voor langgerekte figuren, duidelijk
in afwijking van de klassieke code.
Zulk werk, maniëristisch genoemd,
gaf uitdrukking aan een minder
zelfverzekerde visie op de buitenwe
reld. Een extreem geval van
vertekening is de anamorfose,
waardoor de voorstelling onherken
baar wordt tenzij men die met een
hulpstuk of van uiterst terzijde
bekijkt: de mens in de hoek
gedrongen. In de 17de eeuw w'erd de
anamorfose een „hoogstandje" waar
kennis van de kunstgrepen mee
werd gedemonstreerd, of een spel.
Maar van oorsprong getuigden
anamorfotische werken tegen de
vermeende zekerheid van de Renais
sance, dat de mens de wereld „in
zijn zak" had. Zo had de anamorfose
ook een psychologische ondergrond
en een filosofische betekenis.
Op de expositie kan men enkele
vermaarde en nog veel meer
tamelijk onbekende anamorfotische
voorstellingen zien. Het Vervaardi
gen van zoiets trok meer de
begaafde „sleutelaar" aan dan de
grote kunstenaar. Hans Holbein gaf
er een stukje symboliek mee aan
een dubbelportret. Schilders van het
17de eeuwse Hollandse binnenhuis
interesseerden zich voor optische
hulpmiddelen voor de weergave van
de ruimte en schiepen behagen in
kijkkastjes, zoals er enkele in
reproduktie worden getoond. Maar
ook de anamorfosen die niet anders
dan knappe speelgoedjes waren,
hebben iets treffends. In de
spiegelende cilinder lijkt de voor
stelling volplastisch aanwezig te zijn
als het spiegelbeeld van iets dat
we in de werkelijke ruimte voor het
spiegelvlak niet zien.
Het klapstuk van de show is
ongetwijfeld de „kamer", di'e de
schilder Jan Beutener voor deze
gelegenheid heeft gemaakt. In het
bekende boek over „Kunst en illusie",
door de Erasmusprijswinnaar Gom-
brich, is zo'n door Adelbert Ames Jr.
als demonstratiestuk geconstrueerde
kamer afgebeeld. Beutener maakte
er iets mooiers van.
Alleen van e'en punt uit gezien, lijkt
er een kamer te zijn met een stoel
en een trap. Als we de zaak van
terzijde bekijken, dan blijkt dat wat
we als trap zagen, een zonderling
getimmerte te zijn. Wat we als stoel
zagen, is in werkelijkheid een
samenstel van hout en van een
witte schildering op de vloer.
Het gave illusiebüeld ontstaat,
doordat we van een gezichtspunt uit
altijd maar een aspect kunnen
waarnemen van datgene, wat we
voor ogen hebben. We kunnen niet
„om de hoek" kijken. Dus kan alles,
wat niet tot dat ene aspect
bijdraagt, veranderd of verwijderd
worden, zonder dat dit, nog steeds
van datzelfde gezichtspunt uit,
merkbaar is. Als we een standpunt
kiezen, van waaruit van een stoel
maar twee poten zichtbaar zijn, dan
kunnen voor die waarneming de
andere poten evengoed ontbreken.
De indruk van een rechthoek kan
worden gewekt door een ruitvormig
vlak, etc.
Met in hout gevatte vitrines en
stellages met vaste oogpunten, ziet
de expositie er uit als een
welverzorgde rariteitenkamer. Jaren
lang heeft in de kunst de in het
platte vlak gehouden compositie
geheerst. Nu blijkt de perspectief
ons weer te fascineren. Het spel
ermee, biedt een actieve vorm van
kastje-kijken.
DOLF WELLING
ADVERTENTIE
Mossel Versteege
demonstratie L.P.
slechts f 7,90
Een instructieve plaat
en bovendien een
goede aanvulling voor
uw discotheek
waar Brian Sharp
Riha orgel en
jKawai piano speelt.
Te verkrijgen door:
overmaking op giro 56631
mossel <yversteege
Den Haag
T entoonstellingen
2 30 7.00 en 9.15 uur. zo. i
CAMÉRA: "Once upon s
Kindermatinee: "Winnetou tegen
Witte Buffel", za. en woe. 2 30 uur. zo.
Intensieve verpleging: dag. v. 14.00 tot
14.30 u
1.30 u en van 18.30 tot 19.00 uur
Knaegeert: dinsdag en midag 13—
:ondag» 1113 uur en
irste klasse: de gehele
14.30
Lintelo theaterpoppen Auke Blan
kevoort keramiek, Machteld Hoo-
yen gouaches en Sees Vlag ke-
Ten toonstelling
Tentoonstelling schilderijen,
linosneden en gouaches van Albert
aispraak: tel. 01751-13397
Burgers. Burgsteeg 2a expositie
schilderijen van Roel van Straten, tot
eind november Open van 4.00-0.100
De Lakenhal, Oude Singel 28-32. ex.
positie van werk van Ger van Elk en
Pre ter Holstein t/m 13 december.
3). T/m 13 december' exposlitie van
kunstkring „Zevenster". Dagelijks van
Galerie 'De Rulp, Hooglandse Kerk-
gracht 40. expositie Gerard de Reus
schilderijen. Koert Luide schil
derijen en B J Carller reisschetsen.
Annakllnlek:
Klasse afdeling
t 18.30 oot 20.00 t
TRIANON: "The French Connection
I", dag. 2.30. 7.00 en 9.15 uur. zo.
>ok 4.30 uur. 18 Jaar.
REX: "Ik ben een voveur" dag.
',0Ö en 9.15 uur zo. ook 2.30 uur 18
Kindermatinee: "50jaar Walt Dis-
ïey"'. za. en woe. 2.30 uur AL.
Nachtvoorstelling"Huwelijksrap.
Ongevallendienst
ziekenhuizen Leiden
Ongevallendienst elke dag Acade
misch ziekenhuis Debalve van dins
dag 13.00 uur tot woensdag 13.00 uur
(Dlaconessenbuls) en van vrijdag
13.00 uur tot zaterdag 13.00 uur (ELL -
sabeT.h ziekenhuis)
Bezoekuren Ziekenhuizen
lagb.
Tentoonstelling Volkskunst
Academiegeb Rapenburg 73 Ten
toonstelling ..Boccaccio, leven en werk"
Tot 5 dec Geopend ma. t/m vr van
10—12 uur v.m. en van 2—5 uur nam.,
ma., dl. en do. ook van 79 uur nam.
LeiHse bioscopen
LUXOR: "The streétfighter". dag.
13 4514 30 uur Avondbezoekuur;
18.3019.30 uur Kinderafdeling dage
lijks van 14.00—10 00 uur alleen voor
oudera zondag 14.0016.00 uur voor
overige familieleden Kinderen beneden
14 Jaar hebben eeen toegang od de
kinderafdeling
St. Ellsabeth-ziekenhuis volwasse-
leen voor echtgen.) v. 15.00 tot 16.00
Derde klasse bezoekuu
14.00 uur en 18.30-19.30 uur
Knderzaal: van 13.00-14.00 uur Op
woensdagavond (uitsluitend voor d»
ouders) van 18.3019.30 uur
ACADEMISCH ZIEKENHUIS
Voor alle patiënten (behalve kinde
ern z(|n de bezoekuren als volgt:
Elke dag:
14.1616.00 uur.
volgende bezoekuren (alleen
lopend bezoek wordt toegestaan, kan
de hoofdverpleegkundige hiervoor spe-
14.15—16.00 uur
18.30—19.00 uur
Alphen aan den Rijn
RIJ noord: le en 2e klas 11—11.30
13.30—14.16 en 18.30—19.30 u; 3e klas
13.30—14.15 en 18.30—19.30 u Kraam-
afdellng 13.3014.16 uur alleen voor
echtgenoten 1920 u.; Kinderafdeling
1515.30 u alleen voor oudera 18
18.30 uur
Geluidshinder Schiphol
afdeling i
CCU (ha
tot 14.45 i
van 18.30 tot 19.30 i
vliegverkeer
Schiphol
t 19.00 tot 19.30
dag en nacht worden gemeld
1.15 bij het Informatiecentrum Gf
hinder Schiphol <020—175ÖOO)
(*W 91,
teuws
22 novemger 1975
Honderd jaar geleden stond
in de krant
De nieuwe forten, op de
oevers van den Theems ge
bouwd voor de verdediging
van Londen, worden met den
meesten spoed voorzien van
de daarvoor bestemde vuur
monden zijnde kanonnen van
38 en 12 ton. Daardoor zal de
toenadering tot de hoofdstad
langs den waterweg voor el-
ken vijand uiterst bezwaarlijk
zijn.
De Weener „Abendpost"
verneemt uit Kairo, dat het
aan de grenzen van Egypte
en Abyssinië scherp toegaat.
Drie Ègyptische legercorpsen
zullen van verschillende kan
ten tegen Abyssinië optrek
ken. Eén corps bevindt zic.li
reeds oostwaarts te Adana, de
geestelijke hoofdstad van
Abyssinië en zetel van den
Eathiopische patriarch.
Vijftig jaar geleden:
Te Ahwaz in Perzië heeft
een ontploffing van kruit en
munitie den dood van zeventig
soldaten veroorzaakt. De mu
nitie,'welke den vorig en zomer
bij onlusten in beslag werd ge
nomen, zou naar een andere
bewaarplaats worden overge
bracht, toen de ontploffing
plaats vond. De oorzaak is tot
heden onbekend.
Uit Syrië wordt bericht, dat
een groep van zestig Fransclie
soldaten in een hinderlaag is
geloopen. Van hen werden er
45 gedood. Daar staat tegen
over, dat de Drusenleider
Hassan Charat ernstig gewond
zou zijn in een gevecht, waar-
bij dertig van zijn aanhan
gers sneuvelden en veertig van
zijn mannen gewond loerden.
PANDA EN DE HULPVAART
72 - 130 Terwijl Panda naar de kabine van de zeppelin
klom om de motor te starten, knoopte Karmozijn Welvaren
moeizaam de ankerketting los.
"Ik had me dit bezoek aan een onder-ontwikkeld gebied heel
anders voorgesteld..." mompelde hij. "Ik had ze lezen en schrij
ven willen leren, zodat ze keurige en oppassende burgers kon
den worden. Maar nu moeten 10e plotseling hals over kop weg..."
Hij klom neerslachtig aan boord en staarde naar het oerwoud
dat in de diepte verdween.
"En het ergste is nog dat ik al mijn ontivikkelingshulp achter
moet laten." vervolgde hij zijn gedachtegang. "M'n school
bord met krijtjes en al m'n boeken en de bontjassen en de
levertraan... Hoe kan ik nu de Beschavings-kommissie onder
ogen komen?"
Joris stond intussen naar het vertrekkende luchtscheepje te
kijken, en de moed zakte hem in de schoenen. Maar dat liet
.hij niet merken.
"Daar gaan de beschaving-brengers." sprak hij tot medicijn
man B'walla. "Dat is heel jammer. Maar ik ben er nog - en
ik ben uw laatste kans..."
Kooktip
CITROENMOUSSE
Splits 4 eieren, die
vooral niet ijskoud uit de
koelkast mogen komen.
Klop de dooiers los met
100 g. suiker en klop er
dan geleidelijk 3 eetl. ge
zeefd citroensap door, tot
tenslotte een luchtige
schuimige massa is ont
staan. Zet de kom boven
een pan heet water en
ga voort met kloppen tot
de massa licht bindt.
Neem de pan van het
vuur en laat de eiermas-
sa afkoelen. Roer nu en
dan eens flink door tij
dens het afkoelen. Klop
de eiwitten met een mes
puntje zout stijf en
schep dit luchtig door de
eiermassa. Zet het meng
sel een uurtje in de
koelkast. Maak dit des
sert hoogstens 1uur
vóór gebruik. Garneer
desgewenst met een
toefje bessegelei.
WINA BORN
De
Generaal:
Het
estafette-
stokje
Copyright:
De
avonturen
van
Jommeke
De
Gras
mobiel
Amstelstroom 21 60
Marseille
Antarcita pass 21 Haisboro
21 60 o Gibraltar
20 60 no Alexandria
Alkes 20 te Vltoria verw.
Amstelland 21 te Montevideo
Antilla Cape 20 rede i
Paulina Brinkman pass 20 Beachy-
head nr IJmuiden
Poolster pass 21 Noordhimder nr
Bellatrix 20 in Golf van Guinee
Luanda
Dutch Engineer 20 v Rotterdam
Immingham
Dutch Faith 20 te Rotterdam
Dutch Master 20 v Rotterdam
Dutch Sailor 20 v Rotterdam
Chevron Leiden 21 te WeUington
Tuvana pass 21 Startpoint nr Bos- Diogenes 20 v Amsterdam nr Bre-
Ken nemer land 20 te Amsterdam
Neptunus 21 te Jacksonv
Onoba 20 625 zw Azo
Safocean Auckland 20 v Melbour
ne nr Brisbane
Salland 22 v Kingston nr Port au
Eemhaven 20 720 zo Recife nr Rio Scherpendrecht
Dutch Spirit
21 Kp. Finister-
Victory 20 v Leunden nr IJmuiden
Watum 21 t.a. Casablanca
Wendy pass 20 Kp. Monte d'Or
Mare Iratum 21 v Londen nr
terdam
Marie Christine pass 19 Holtenau
Markab 2 pass 20 Kp. Finisterr
Flevoland pass 20 "Ouessant
Santos
•■ulgur 20 v Curacao nr Cardon
Sliedrecht 20 v Sarroch nr Tubarao
Straat Ball 20 te Pointe Noire
Escravos nr Ulysses 21 te Houston
Waterland 21 170 zo Natal (Braz
Bandar Ah- nr Hamburg
Ittersum 20
A/aar Fih'berke toch li/ij
hadden geen qeitDa.t
was ons c/euxcheveautje
