wil een levende
vader,
geen dode held
Bij toekennen uitreisvisa
is willekeur enige logica
GEEN HAAN
ZATERDAG 11 OKTOBER
PAGINA 13
Toen ook voor de familie Stern het
ogenblik was aangebroken om te
beslissen of zij definitief alle banden
met de Sowjet-Unie zou verbreken,
door emigratie naar Israël aan te
vragen, aarzelde de vader. Hij dacht
dat het verstandiger was zijn
vertrek nog even uiit te stellen en af
te wachten, hoe de Almachtige
Overheid over de aanvraag van zijn
zoons zou beschikken. Want zo
redeneerde dr. Michael Stern ze
zullen mijn twee afgestudeerde
zoons jaren en jaren het leven hier
in de Sowjet-Unie tot een hel
kunnen maken, zonder hen in de
gelegenheid te stellen weg te gaan.
Mijn zoons zullen hun baan
verliezen en geen ander werk
krijgen. Maar zo lang ik mijn hoofd
maar niet heb uitgestoken, zal ik
hun tenminste financieel kunnen
bijstaan. En zodra zij in Israël zijn,
zullen de autoriteiten mij niet meer
tegenhouden. Want wat zouden ze
met een oude en zieke man als ik
moeten beginnen? De gedachte was
logisch en dus fataal. De enige
logica van de Sowjet-autoriteiten bij
het toekennen van uitreisvergunnin
gen naar Israel is willekeur. Want
willekeur en angst zijn eikaars
maatschappelijke spiegelbeeld, on
verbrekelijk met elkaar verbonden.
De zoons Viktor en August
kregen dan ook de aangevraagde
uitreisvergunningen, ja werden zelfs
op een gegeven ogenblik gedwongen
te vertrekken, toen zij nog bij hun
ouders wilden blijven. Zij reizen nu
land na land in het Westen af, om
hulp te vragen voor hun vader.
Want Michael Stern werti volgens
die heel aparte logica van het
Sowjet-systeem eind vorig jaar in
een middeleeuws schijnproces tot
acht Jaar werkkamp met verzwaard
regime veroordeeld. Waarschijnlijk
zal dr. Stern deze termijn niet
uitzitten. Hij is 57 Jaar en zeer ziek.
Niettemin moet hij als metaalarbei
der dwangarbeid verrichten. En
„verzwaard regime" wil zeggen dat
hij geen behoorlijk voedsel en
onvoldoende medische zorg en
medicamenten krijgt. Hij zal dus
wel dood zijn, voor zijn acht jaar
verstreken zijn. Tenzij de publieke
opinie in het Westen de Sowjet-au
toriteiten zo ver krijgt, dat zij hem
vrijlaten.
De zaak-Stern is slechts een
voorbeeld voor de wijze, waarop de
Sowjet-autoriteiten de Joodse bevol-
kingsgroep het zwijgen willen
opleggen. Deze naar schatting drie
miljoen tellende bevolkingsminder- teit", maar volgens de leer van Stalin Het gevolg is dat de Joden in de worden gehouden. Maar hun in hun
heid heeft de status van „nationali- niet de status van „volk" gekregen. Sowjet-Unie bij de wet apart paspoort geschreven identiteit geeft
Russische Joden, op weg naar Israël, bij aankomst in Wenen.
Het bestuderen van hun geschiede
nis, taal en cultuur is een
„anti-Sowjet-daad", die streng ge
straft wordt, behalve als dat gebeurt
door speciaal daarvoor uitgezochte
functionarissen van de geheime
politie (de KGB).
Deze politiek heeft niets te maken
met de crisis in het Midden-Oosten
of met de pro-Arabische houding
van De Sowjet-Unie; zij werd
immers al sinds het ontstaan van de
Sowjet-staat ononderbroken in
praktijk gebracht, met uitzondering
van de periode in de Tweede
Wereldoorlog, toen Stalin alle
nationale en religieuze gevoelens in
de Sowjet-Unie in de gemeenschap
pelijke strijd tegen nazi-Duitsland
mobiliseerde.
Jood zijn in de Sowjet-Unie
betekent dat men zijn identiteit
voortdurend moet verloochenen, de
nadruk moet leggen op zijn
Sowjet-burgerschap en zijn diepe
dank moet betuigen aan het
Sowjet-moederland, voor alles wat
dit de Joden heeft gegeven.
Jood zijn in de Sowjet-Unie
betekent dat men als kind al leert
zich voor zijn eigen identiteit te
schamen, omdat men wel veel hoort
en leest over Joodse misdadigers,
maar niets over Joodse kunstenaars,
helden of wetenschapsbeoefenaars.
Jood zijn in de Sowjet-Unie
betekent dat men geen protest mag
aantekenen tegen de ergste antise
mitische boeken, kranteartikelen en
spotprenten, die in een gestage
stroom de inhoud herhalen van de
Protocollen van de Wijzen van Zion
(het antisemitische standaardwerk
uit het tsaristische tijdperk) en die
de Joodse cultuur als een voorloper
van het nationaal-socialisme ken
schetsen. Deze lezenswaardige lec
tuur wordt in de kranten breeduit
geprezen en de schrijvers er van
worden in de hoogste regeringsin
stanties benoemd.
Jood zijn in de Sowjet-Unie
betekent tenslotte dat wie absoluut
niet naar Israel wenst te gaan, er
toch altijd door de overheid van
verdacht wordt in het geheim
zionistische sympathieën te koeste
ren. Want met Joden kun Je het
nooit weten.
Michael Stern was een zondagskind. Hij overleefde de oorlog, was een briljant medisch student
en kreeg als gevierd endocrinoloog grote naam in de Oekraine, tot ver buiten de stad Vinnitsa,
waar hij woonde. Waarschijnlijk moest hij daarom des te dieper vallen om als afschrikwekkend
voorbeeld te dienen voor de tien- tot vijftienduizend Joden van die stad.
In september 1973 kreeg de familie Stem, bestaande uit Michael, zijn vrouw Ida, hun twee zoons
Viktor en August en hun vrouwen een uitnodiging van Ida's zuster om naar Israël te emigre
ren. Zo'n uitnodiging van naaste verwanten is de eerste voorwaarde om een aanvraag voor
emigratie naar Israël te mogen indienen.
De brief was- nog niet binnen, of het DeDartement voor de strijd tegen Plundering van Socialis
tisch Bezit en tegen Speculatie (de OBKHSS) kwam in actie. Een uitvoerig onderzoek werd
ingesteld of dr. Stern zich tijdens zijn ambtsperiode aan frauduleuze handelingen had schuldig
gemaakt. Het resultaat was negatief.
De familie Stem was al lang voor de uitnodiging tot de conclusie gekomen dat emigratie naar
Israël het beste voor hen was. De vader en de zoons hadden weliswaar top-posities bereikt in
hun vak en ze hadden het naar Sowjet-maatstaven materieel zeer goed. Maar ze voelden zich
bewust Joden en ze hadden als zodanig nogal wat meegemaakt.
door
Michael Stein
Zo was ook Michael Stem tijdens
het beruchte „Artsenkomplot" van
1953 als arts ontslagen uit het
ziekenhuis in Vinnitsa, waar hij
werkte. Het was de periode dat in
de hele Sowjet-Unie de „Joodse
moordenaars in witte jassen" of
ontslagen, of gevangen genomen
werden, als voorspel van het plan
van Stalin om voor eens en altijd
met de Joodse gemeenschap af te
rekenen door die in zijn geheel naar
kampen in Siberie te deporteren.
Slechts Stalins dood voorkwam de
uitvoering van dat plan. Ook
patiënten, die weggebleven waren
omdat zij de beschuldigingen
geloofden of het beter vonden om
maar geen Joodse arts te raadple
gen, kwamen weer terug.
In 1961, toen zijn ster al zeer
gestegen was, voerde een aantal
artsen samen met de lokale krant
de Vinnitskaya Prawda een
campagne tegen Stern. Hij was een
medische charlatan, een bedrieger
zonder enige behoorlijke vooroplei
ding, die gezonde mensen ziek
maakte door hun een overmaat aan
suiker als medicijn voor te
schrijven. Een van zijn slachtoffers,
een zekere Lyobochka Belinskaya,
zou zelfs aan de behandeling
gestorven zijn.
Hoewel de „overledene" talloze
brieven schreef aan de medische
autoriteiten, de partij en de
betreffende krant om hen er van te
overtuigen dat Stern haar juist
genezen had, werden de beschuldi
gingen nooit officieel ingetrokken.
Daarentegen liet de officier van
justitie wel huiszoeking verrichten
in het huis van Stern en ook zijn
hele tuin omgraven, omdat de Jood
daar ongetwijfeld grote hoeveelhe
den goud en juwelen had verborgen.
Toen ook deze schatgraverij niets
opleverde, kon Stern opnieuw zijn
werk voortzetten. Maar hij wist dat
hij een getekend man was.
Ontboden
Op 25 april 1974 werden hij en zijn
vrouw ontboden op het kantoor van
de paspoorten-afdeling van het
ministerie van binnenlandse zaken.
Men verzocht hem daar, hun zoon
August te verbieden naar Israël te
gaan. (Als Joden naar Israël willen,
moeten zij daarvoor, ook al zijn ze
meerderjarig, van al hun familiele
den en zelfs van gescheiden
echtgenoten toestemming hebben.
Als kinderen die toestemming niet
aan hun ouders geven, of ouders
niet aan hun kinderen, kunnen de
autoriteiten hiervan gebruik maken
door het emigratie-visum te weige
ren). Maar Michael Stern ging niet
op het verzoek van de overheid in.
Op 12 mei 1974 moesten alle
familieleden tegelijkertijd bij diverse
overheidsinstanties komen. Toevallig
werd er op datzelfde tijdstip in het
huis van Stern ingebroken. De
justitie en de geheime politie
reageerden niet op de aangifte van
Stern dat er bij hem was
ingebroken.
Drie weken later op de 29e mei
werd August ontboden op het
bureau van de paspoorten-afdeling
om zijn uitreisvisum voor Israël af
te halen, dat hij in november 1973
had aangevraagd. Hij kreeg te
horen dat hij het visum niet kon
krijgen, aangezien zijn vader net die
dag was gearresteerd. (Een reden
overigens, die tot dusver nooit was
opgegeven om de uitreisvergunning
te weigeren). August haastte zich
naar het huis van zijn vader en zag
dat de voordeur was ingetrapt.
Hoewel het arrestatiebevel en de
huiszoeking alleen betrekking had
den op de vad°r, nam de politie ook
een groot aantal eigendommen van
de zoons in beslag, waaronder een
uitnodiging aan Viktor om naar
Israël te emigreren. Viktors auto en
de doctorsbul van August, welke hij
nooit meer heeft teruggezien.
Procureur Krawtsjenko, die de
huiszoeking leidde, liet zich tegen
over dr. Stern ontvallen dat „de
voorbereiding van een aanklacht
tegen u verband houdt met de wens
van uw familie om naar Israël te
emigreren". Het hoofd van de
afdeling onderzoek van de openbare
aanklager, de heer Poznyak, zou
drie maanden later tegenover Viktor
hetzelfde verklaren, met de verdui
delijking dat „de emigratie van
Joden ons land in diskrediet brengt".
Drie maanden later wisten dr. Stern
en zijn familieleden nog steeds niet,
waarvan hij' beschuldigd werd. Op
herhaalde vragen kreeg Viktor
slechts te horen: „Dat gaat u niets
aan". En op de talloze klachten over
het machtsmisbruik en de onwettige
handelingen van de openbare
aanklager in Vinnitsa, die Viktor
richtte tot de hoogste instanties van
de Oekraine en de Sowjet-Unie,
kwam steevast hetzelfde antwoord
en altijd van de hand van diezelfde
openbare aanklager: „Uw klacht is
ongegrond gebleken". Zonder verdere
uitleg.
Vergiftigd
Maar al direct na de arrestatie
begon de familie te vermoeden, wat
er aan de hand was. In de stad
deden al snel geruchten de ronde
dat de dokter kinderen had
vergiftigd. En uit ervaring wist de
familie, wie dergelijke berichten
lanceerde en met welk doel. Steeds
minder mensen kwamen bij hen op
Duizenden artsen in Europa en
Amerika protesteerden vorig jaar
tegen het voornemn van de Sow
jet-autoriteiten om een antisemi
tisch monsterproces te beginnen
tegen hun Joodse collega Michael
Stern. Zij hadden zoveel succes
dat de aanklachtvergiftiging van
kinderen" gewijzigd werd in „af
persing en oplichterij". De zoons
'fern betreuren nu
Wnvf Mi
chael zit in het concentratiekamp
en geen haan kraait ernaar.
lang waren ongeveer 2000 patiënten
door een team van 25 onderzoekers
aan de tand gevoeld. Pas vijf
maanden na zijn arrestatie toen
de openbare aanklager van hoger
hand opdracht kreeg de beschuldi
ging van vergiftiging te laten vallen
kreeg stern verlof een advocaat
in dienst te nemen. Zi*^ *ezin
mocht hij uiteraard niet zie*-
Rechtspleging
Viktor Stern: ,M\jn vader heeft niets misdaan".
bezoek. Ook de Joden in Vinnitsa
de groep die zich door het
aanstaande proces het meest be
dreigd voelde meden het gezin.
En zelfs de broers van Michael
Stern wilden niets meer van hem
weten.
Drie maanden na de arrestatie belde
op een avond een simpele boeren
vrouw aan. Ze vroeg in grote
opwinding: „Waarmee heeft uw
vader mijn kind vergiftigd?
Op de vraag, waarvoor haar zoon
behandeld was, zei ze: „Hij leed aan
groeistoornissen". En toen Viktor
haar vroeg, wat de Jongeman nu
deed, antwoordde ze: „Hij dient op
de vloot".
Waarop Viktor opmerkte dat het
met die vergiftiging nogal mee
moest vallen, omdat de vloot zeker
geen zieke en ondermaatse jongelie
den in dienst nam. Pas op dat
ogenblik realiseerde de vrouw zich
het absurde van de situatie. En ze
vertelde, hoe ze tot die beschuldi
ging gekomen was.
Ze had naar het bureau van de
rechter van instructie moeten
komen, een geletterd man uit de
stad. Die had haar gevraagd,
hoeveel geld dokter Stern voor zijn
medische diensten van haar had
afgeperst. Ze had geantwoord:
„Helemaal niets". Maar de rechter
had gezegd dat ze toch maar moest
getuigen dat de dokter geld van
haar had afgetroggeld en haar zoon
had vergiftigd. Daarmee zou zij véle
kinderen het leven redden. Want
Stern had talloze Sowjet-kinderen
vergiftigd en daar ook nog geld voor
gevraagd en hij zou nu als spion
worden ontmaskerd.
Niets geda
Tot die dag hadden de zoons van
Michael Stern alleen maar de
autoriteiten in de Sowjet-Unie
benaderd over de arrestatie van hun
vader, diep in hun hart dachten ze
dat de zaak wel weer over zou
waaien. Men kon hun vader immers
niets doen, want hij had niets
misdaan. En ze bevonden zich
weliswaar in een ernstige situatie,
omdat zij ook meteen uit hun
betrekking waren ontslagen en geen
ander werk konden vinden, maar
dat hing Je nu eenmaal als Jood
boven het hoofd, als je naar Israel
wilde emigreren. Vroegere beschuldi
gingen en campagnes waren op den
duur ook altijd verzand. En hun
vader had zich een enorme naam
gevestigd door zijn medische werk.
Ondanks hun groeiende sociale
isolatie susten zij zich: „Het zal wel
niet zo'n vaart lopen. Ons kan
immers niets overkomen. We hebben
toch niets gedaan".
Maar wat die vrouw vertelde,
bevestigde de ergste, tot dusver diep
weggestopte vermoedens. De zoons
haastten zich naar Moskou en
lichtten een aantal activisten van de
Democratische Oppositie over het
gebeurde in. Deze dissidenten
speelden op hun beurt de zaak
onmiddellijk door naar de Westerse
pers. Want de zaak-Stern begon nu
angstig veel te lijken op het
bloedsprookje van de Jood, die
christen-kindertjes vermoordt; een
eeuwenoude beschuldiging, die in de
tsaristische tijd herhaaldelijk met
veel succes
gebruikt om
uit te lokken
door de overhead was
pogroms tegenJoden
Spijt
Achteraf heeft Viktor diepe spijt
dat hij in zijn paniek al in dat
stadium de dissidenten en de
Westerse pers bij de zaak tegen zijn
vader heeft betrokken. Was mijn
vader maar veroordeeld wegens, het
vergiftigen van kinderen. Als- het
Westen daarna in actie was
gekomen, hadden ze mijn vader wel
op vrije voeten moeten stellen. Mhar
nu liet de openbare aanklager begin
november de aanklacht van vergifti
ging plotseling vallen. Sterker nog:
tijdens het proces legde de rechter
er de nadruk op dat mijn vader zo!n
goede arts was en dat de
bourgeois-pers in het Westen met
leugenachtige artikelen geprobeerd
had de zaak te verdraaien, door
over zogenaamde vergiftiging te
schrijven".
En dus werd dokter Stern niet
wegens vergiftiging naar het con
centratiekamp gestuurd, -maar we
gens veel vulgairder misdaden, die
ook nog van typisch-joodse hebzucht
getuigden: hij had patiënten geld
afhandig gemaakt door hen ten
onrechte te laten betalen voor zijn
medische zorgen en hij had zelfs
een Sowjet-jongen tegen geld ten
onrechte ziek verklaard hem uit de
militaire dienst te houden.
„De voorbereiding van de aanklacht",
waarover procureur Krawtsjenko al
bij de arrestatie had gerept, had
veel noeste arbeid gekost. Maanden-
Het proces zelf was een uniek
staaltje rechtspleging. De openbare
aanklager had veertig patiënten van
Stern als getulgen-a-charge gedag
vaard: de vele tientallen patiënten,
die zich ten behoeve van de
verdediging opgaven, liet de recht
bank echter niet toe.
De getuigen voor de openbare
aanklager trokken op zeven na,
die monotoon hun les opgezegden
allen hun beschuldigingen in. Zij
vertelden de rechtbank dat de
dokter Juist nooit om giften of geld
had gevraagd en integendeel altijd
door hen in verlegenheid was
gebracht als zij er op stonden hem
uit dankbaarheid voor zijn zorgen
iets te geven.
Een kroongetuige de moeder van
de jongeman, die "door Stern ten
onrechte voor militaire dienst was
afgekeurd werd door haar eigen
zoon categorisch voor leugenaar
gezet en een arts-getuige vertelde
dat hij, onafhankelijk van Stern, de
jongen ook voor militaire dienst had
afgekeurd. Een andere kroongetuige
stond in Vinnitsa bekend als een
dief en een dronkaard.
Een lid van de medische commissie
van deskundigen, die door de
rechtbank was ingeschakeld, gaf
tegengestelde getuigenissen af, zodat
de advocaat diens vervolging eiste
wegens meineed. En de overige
arts-getuigen maakten hun medi
sche beroep tot een aanfluiting, door
op de vragen: „Geeft u wel eens een
injectie? Verstrekt u wel eens
medicijnen? Behandelt u wel eens
patiënten thuis?" ontkennend te
antwoorden.
Straf
De zaak-Stern is nog steeds niet
helemaal afgerond. Er loopt nog een
hoger beroep. En Viktor Stern, die
met behulp van vrienden in het
bezit is van alle verklaringen en
uitlatingen voor de rechtbank
(uiteraard illegaal opgenomen, want
de autoriteiten en de KGB dreigden
toen al dat berichtgeving over het
proces als „anti-Sowjet-propaganda"
behandeld en afgestraft zou worden,
heeft nog niet alles gepubliceerd
van wat zich voor en tijdens het
proces heeft afgespeeld. Hij wil dat
pas doen, als de hoogste juridische
instanties de straf handhaven.
Maar als zijn vader op vrije voeten
wordt gesteld, is hij bereid het
belastende materiaal aan de Sowjet-
auttoriteiten te overhandigen. „Omdat
ik -een levende vader nodig heb en
geen dode held".
