DE MACHULA
SHjlS 50 JAAR
CELLIST
Vicky in
Nashville
Ponty
weer
solo
'De stem
van de
weemoed'
l
JU
va n Zijp
DONDERDAG 28 AUGUSTUS 1975
EXTRA
PAGINA 19
Telefunken maakt met zijn serie 'Dokumente' musici weer bereikbaar die al geruime tijd gele
den overleden zijn. Zo bracht de maatschappij onlangs een uit 1950 daterende opname van
Bach's "Die Kunst der Fuge", gespeeld door Fritz Heitmann opnieuw uit. Heitmann, die drie
jaar daarna op 62-jarige leeftijd stierf, geldt in Duitsland nog altijd als één van de grote ver
nieuwers van het orgelspel, de zogenaamde Orgelbewegung waarop de composities van Max
Reger destijds grote invloed had.
Tibor de Machula: ongelooflijke techniek.
Nana Mouskouri
De Kunst der Fuge is'één van de
meest imposante werken uit de mu
ziekgeschiedenis. Het heeft een zeer
ingewikkelde klankenstructuur,
waarvan een poging tot analyse kans
van slagen krijgt, wanneer men luis
tert aan de hand van de partituur.
Sommigen hebben in dit werk alleen
maar de rationele analyse gezien en
vinden het gevoelsarm. Ik geloof
dat die benadering niet juist is. Veel
eer vermoed ik achter het hecht
doortimmerde vlechtwerk een diepe
religiositeit, ingehouden, maar tege
lijkertijd intens. En zo komen ver
stand en gevoel tot een volmaakte
eenheid, uitgewogen en stabiel. De
val waarin dan een uitvoerend kuns
tenaar kan stappen, bevat tweeërlei
onheil, óf men probeert meer emo
tie in het werk te pompen, „tegen
de verdrukking in", óf men bena
druk het analytisch karakter van
het werk door heel strak aan de
teugel van de partituur te lopen.
Heitmann doet gelukkig geen van
beide, waardoor hij in elk geval ver
veling en landerigheid of niet ter
zake doende gevoelsexplosies (a la
Schweitzer) vermijdt. Dat betekent
niet dat ik niet graag wat meer ac
cent van Heitmann in het contrapunt
had gezien. Misschien speelt ons hier
de toch al wat verouderde techiek
parten, toen deze (mono)-plaat werd
opgenomen.
Thema
de gehele bovenbouw van de com
positie ontwikkelt, met grote vin
dingrijkheid en ambachtelijkheid: hij
draait het thema ondersteboven, ver
lengt de notenduur van dat „voor
bewerkte" thema, of kort het juist in,
de uitkomsten van deze werkingen
vloeien dan weer damen m een
nieuwe synthese, daar wordt dan
weer het oerthema mee kortgesloten,
zo ontstaan dubbel- en tripelfuga's
(met drie thema's dus). Hij voegt dan
nog weer een viertal gecompliceer
de canons toe, hij verwerkt het
thema in spiegelfuga's, die eerst nor
maal en dan omgekeerd uitgevoerd
worden. Uiteindelijk zou het bouw
sel hebben moeten culmineren in
een quadrupelfuga (met vier the
ma's), maar die fuga heeft Bach
niet meer kunnen voltooien, nadat
een oogoperatie bij de toen bijna
blinde toondichter mislukte. Aardig
is pverigens dat Bach voor het der
de thema uit deze quadrupelfuga
een verklanking van zijn eigen
naam gebruikte: B-A-C-H (in het
Nederlands Bes-A-C-B). Veel van de
informatie in deze regels, ontleen ik
aan het al weer heel wat jaren ge
leden verschenen boekje "Gepassio
neerde menselijkheid" van de hand
van dr. E. Rebling, een enthousiaste
en zeer terzake monografie over
Bach. Eigenlijk zou de hoes van zo'n
Dokumente-plaat veel meer feiten
moeten geven, zeker als men zo na
drukkelijk in het verleden duikt en
aan is het gebodene bepaald onvol
doende. Wat evenmin nergens staat
vermeld dat het werk dat 15 fuga's
en 4 canons bevat, niet volledig op
de plaat staat. Er ontbreken een paar
fuga's aan. Dat neemt niet weg dat
het indrukwekkende van dit moei
lijke werk alle aandacht krijgt door
een vertolking die na zoveel jaren
nog niets van haar veerkracht ver
loren heeft. Wellicht ten overvloede:
die Kunst der Fuge is niet speciaal
voor orgel geschreven, dit visionaire
werk, het slotakkoord van een over
vloedig scheppend leven is volledig
gesublimeerde muziek, die afstand
genomen heeft van concrete bindin
gen.
Cum laude
Nog een andere plaat verdient cum
laude vermelding: de eminente Am
sterdamse cellist Tibor de Machula
heeft als een blijvende herinnering
aan een jubileum de 5de en 6de
suite voor cello alleen van Bach op
de plaat gezet. De Machula is 50
jaar cellist. En wat voor één!
Een kunstenaar met een ongeloof
lijke techniek en een onuitputtelijk
scala aan stemmingen. En dat ter
wijl Bach zelf eigenlijk niet zo ver
schrikkelijk enthousiast over de cello
was en het instrument voornamelijk
een basso continuo-rol toebedeelde.
De cellosuites (zes in getal) waren
dan ook eerder een vriendendienst
•voor een virtuoos-tijdgenoot. Het re
sultaat was een zeer gevarieerd stuk
muziek dat elke noot boeit en on
danks de smalle basis van een strijk
instrument als solist.
H.M.
J. S. Bach: Die Kunst der Fuge,
gespeeld door Fritz Heitmann (Tele
funken, Dokumente, 6.41905).
Tibor de Machula speelt Bach,
Cellosuites nr. 5 en 6 (Philios 6833
166 stereo).
Er is weer een nieuwe schijf ver
schenen van "The voice of nostalgia".
Want de stem der "Weemoed" is in
de loop der jaren de bijnaam gewor
den van de Griekse zangeres Nana
Mouskouri. Het frêle typetje dat aan
het eind van de jaren vijftig werd
ontdekt door de bekende Manos Had-
Jidakis, terwijl ze in een Grieks café
zaki) zong bij een orkest. Het be
gin van haar glanzende carrière
begon toen ze in 1960 het Griekse
songfestival won met een chanson
dat door diezelfde Hadjidakis was
gecomponeerd.
Inmiddels zijn er nog maar weinig
landen op de aardbol aan te wijzen
waar Nana Mouskouri geen begrip is.
Met haar onafscheidelijke Athe-
rJans, waarvan ook haar schtgenoot
j George Petsilas deel uitmaakt, trekt
ze van land naar land, van wereld
deel naar werelddeel om roem te oog
sten.
i De nieuwe schijf is er een die
j speciaal gemaakt is voor de Duitse
markt. Hoewel ik nog altijd de voor-
I keur geef aan een Grieks of Frans
7'ngende Nana, is het zondv meer
een voortreffelijke plaat geworden.
Voortreffelijk niet alleen vocaal,
maar zeker ook instrumentaal. Een
geluidskwaliteit die de toets der kri
tiek zonder enige problemen kan
c'oorstaan. En een twaalftal chansons
die Nana op de huid geschreven lij
ken te zijn.
Als ik een persoonlijke keuze moet
maken geef ik de voorkeur aan „Der
Wind in den Haaren", waarin Nana
tweestemmig te horen is. Een tot
op de graad zuiver stemmetje tegen
de achtergrond van een stukje heer
lijke gitaarmuziek. Maar ook een
hed als Sieben, schwarze Rosen is
een heerlijk melodieus stukje mu
ziek, romantisch van klank en op
de juiste wijze geserveerd door Nana
Mouskouri. Verder vinden we op
de plaat terug de Duitse versie van
haar succesnummer Morning has
L roken, terwijl de reeks wordt af-
gesloten met een gave vertolking van
het Ave Maria van Franz Schubert.
Ook de Nederlandse toets ontbreekt
met op de plaat. Achter ae titel
„Traume sind Sterne" gaat „Geven
voor leven" van Pierre Kartne - schuil
J Commercieel gezien aantrekkelijk
I om de elpee ook maar zo te noemen,
maar compositorisch gezien beslist
een van de minste chansons, die op
deze uitzonderlijk goede elpee zijn
te vinden.
B.v.L.
Jean-Luc Ponty. onder
invloed van Frank Zappa.
Jean-Luc Ponty: Upon the wings of music, op Atlantic
SD 18138.
Na een klassieke opleiding sloot Jean-Luc Ponty zijn viool
aan op het stopcontact en ging zijn eigen weg. Als een der
eersten met een electrische viool, en zeker als degene die
richting gaf aan de speelwijze en ontwikkeling, trof men
hem halverwege de jaren zestig aan in de avant garde jazz-
scène. Eerst in Parijs, later rondtrekkend. Speelde toen enige
tijd samen met Frank Zappa (o.a. op Hot Rats, King Kong)
en verzeilde daarna bij de Mahavishnu-groep. Eindelijk heeft
Ponty nu weer een geheel eigen plaat opgenomen: Upon the
wings of music.
Het is Ponty niet in de koude kleren gaan zitten, dat spelen
bij Zappa en de Mahavishnu Orchestra: overduidelijk zijn de
invloeden van vooral Frank Zappa, ooit het troetelkind van
de Californische underground. Wat Zappa vaak onverteer
baar maakt, namelijk het erg afzijdig en monotoon musi
ceren, is soms ook op Upon the wings of music te horen. Bij
verschillende van de acht nummers van deze elpee zijn de
tempowisselingen te voorspellen, klinken de intervallen glad
jes en overbekend. Ik vind de muziek in bijvoorbeeld Polyfolk
Dance te afzijdig en vakmatig: men doet z'n plicht als be
gaafd muzikant maar laat totaal geen emotie of vervoering
toe.
In Echoes of the future is Ponty weer helemaal in zijn
eigen element. Het nummer is een solo met re-recording.
Ponty laat zich hier niet verleiden tot wat vaag gegalm,
maar zet heel beheerst, een met veel muzikale feeling ge
speeld nummer op, dat langzaam weer tot zijn einde komt.
Op de andere nummers wordt Ponty begeleid door Patrice
Rushen (piano e.d.), Ralphe Armstrong (bas), Leon Chancier
(drums). Dan Sawyer (gitaar) en Ray Park Junior (gitaar).
Deze vaklui zorgen voor een vloeiende begeleiding. Samen
met Ponty maken zij van deze plaat iets moois.
Want de pop-invloeden van Zappa mogen dan in mijn ogen
vaak te betreuren zijn, er blijft op de rest van de groeven
voldoende te genieten over. T. M.
ADVERTENTIE
Speciaalzaak
grammofoonplaten
J nic. de tombe
Lange Pieterskerkchoorsteeg il
Leiden, telefoon 071 22184
Op deze pagina
bijdragen van
Han Mulder
Bram van Leeuwen
Wim Wirtz
Tom Maas
\MUZIEK
Eindredactie:
t René Vos
Across the water Vicky Leandros Philips 6303 128.
De dochter van de Griekse componist en arrangeur Vicky heeft de
sprong over de oceaan gewaagd. Dezer dagen verscheen de elpee
"Across the water" waarmee ze hoopt in de Verenigde Staten
van Amerika hoge ogen te gaan gooien. Het begon allemaal met het
nummer "Après toi". Ze ivon het Eurovisiesongfestival en ivas meteen
een gevierde artieste in geheel Europa. Vooral in W est-Duitsland,
Spanje en niet te vergeten ons kikkerlandje werden haar platen bij
zonder goed verkocht. Ze zong in het FransDuits, Grieks en nu dus
in het Engels. Ze reisde daarvoor naar het hitgevoelige Nashville
in de USA waar ze in de Sound Shops Studio haar elpee Across the
ivater opnam. De plaat begint ook met een dankbetuiging aan alle
mensen die hebben meegewerkt aan de totstandkoming van de plaat
en het feit dat ze onder de indruk is gekomen van Amerika. Iets wat
nooit kwaad kan voor de verkoop van de plaat. De titelsong van de
plaat is tegelijkertijd ook het beste nummer op de plaat. Het is een
compositie van Brad Shapiro die ook tekende voor de produktie van
de langspeelplaat. Een ander voor de meeste Vicky-fans niet onbe
kend nummer is Song of Lonely, een titel waarachter het bekende
Lied der Sehnsucht schuil gaat. De sterke kant van Vicky Leandros
is steeds het zingen van romantische in langzaam tempo gezongen
liedjes. Op de VS-plaat breekt ze met die traditie en zingt daarop
ook liedjes met ivat meer power. Haar stem leent zich daar niet zo
erg voor. Daarom ben ik bang dat de snelle wijze waarop ze in
Europa furore maakte geen navolging zal vinden in Amerika. Ook al
omdat het vocale muzikale talent daar hoog opgestapeld ligt en er
niet direct behoefte is aan import. Dan moet het loei uitzonderlijk
goed zijn. Daarmee wil nog niet gezegd zijn dat tve hier te maken
hebben met een slechte plaat. Het is een goede poging geweest van
Vicky om zich te ontpoppen tot een zangeres die wat meer all
round is.
Wat me opviel op de hoes van de plaat is dat Ben Bunders ge
noemd wordt als haar vriend en inspirator. Ben Bunders is een
vroegere Nederlandse journalist die als een van de eersten begon
met het bespreken van nieuw verschenen grammofoonplaten in Het
Vrije Volk. Zo zie je maar eens waar het bespreken van nieuwe pla
ten allemaal toe kan leiden. B. v. L.
Vicky Leandros: sprong over de oceaan
ADVERTENTIE
STEEDS DE NIEUWSTE GRAMMOFOONPLATEN
HAARLEMMERSTRAAT 279
LEIDEN - TEL 071—24010 I
Memphis Slim
The Bluesman
"The Bluesman" is ongetwijfeld
geen overtrokkken titel voor een al
bum van zanger Memphis Slim. De
in Frankrijk woonachtige Amerikaan
is immers al geruime tijd oezig de
reputatie van "bluesman" te tor
sen. En mijns inziens terecht. In de
eerste plaats heeft hij er blijk van
gegeven de evolutie in de blues te
hebben kunnen bijhouden. En bo
vendien is hij nog steeds in staat
in die hele ontwikkeling een toon
aangevende rol te spelen. Dat maakt
hem automatisch „bluesman".
Slim was al een autoriteit op blues-
gebied, toen de blues nog was wat
ze beoogde te zijn: een uiting van
pure gevoelsbeleving, een negroïde
uitdrukking van emoties, veelal ver
hevigd door een fundament van so
ciale wantoestanden. Slim begon in
dat stadium van de blues zijn loop
baan en volgde de ontwikkelingen tot
en met muzikale grootheden als John
Mayall, wien inmiddels een andere
blues voor ogen stond dan de vele be
kende en onbekende zwarte minne-
strelen van vroeger.
Ook op de onderhavige twee platen
meet Memphis Slim zijn voortreffe
lijke kwaliteiten ten volle uit. Twin
tig eigen composities heeft hij op dit
album vastgelegd en voorzien van
een eigentijdse ondergrond wat de
aankleding betreft. En ook in deze
composities overheerst het donkere,
enigszins nasale en ook warme stem
geluid van Slim, die zichzelf overi
gens uitstekend begeleidt op de pia
no. Onnodig verder te zeggen dat
„The Bluesman" een prima album
The Godfather 2
Zo'n anderhalve maand geleden
ging in twintig Nederlandse bioscoop
theaters het tweede deel van de
Godfather in première. De perskri
tieken waren over het algemeen zeer
lovend. En dat het om een zeer goe
de film ging bewijst het feit dat de
rolprent in Amerika al een half do
zijn Oscars in de wacnt heeft
gesleept. De soundtrack het bandje
waarop de geluiden uit de film staan
is nu in de groeven geperst. Deze
elpee is dezer dagen door Negram
in ons land uitgebracht. Er staat
muziek op die is gecomponeerd door
zowel Nino Rota als door Carmine
Coppola die ook de dirigent was van
het orkest. Fraaie filmmuziek die de
mensen die de film hebben gezien
aangename herinneringen zullen be
zorgen. Het thema van de eerste God-
father is ook op deze plaat wel
vertegenwoordigd zij het dat het the
ma vervat is in een aantal nieuwe
arrangementen. Al met al een plaat
waarop heerlijke achtergrondmuziek
te horen is en waaruit de deskundige
muzikale opzet overduidelijk blijkt.
B.vi.
