Alsnog Nobelprijs
voor Hans Osler!
De geheime
oorlog tegen
Adolf Hitler
SATERDAG 26 JULI 1975
EXTRA
PAGINA 15
Claus Graf Schenk van
Stauffenberg, de man die de
bom plaatste in Hitlers hoofd
kwartier in Oost-Pruisen.
(Foto uit bericht van de
Tweede Wereldoorlog)
Stom toevallig schoof
iemand de tas met de bom
een eind weg, ivaardoor dé
aanslag een totale mislukking
werd. Hitier (links op de fo
to) werd wel gewond, maar
was de toestand direct mees
ter.
De bekendste aanslag op het le
ven van Hitier iverd op 20 juli
1944 een totale mislukking. Er
was een tas met een bom neerge
zet bij de voeten van de Fiihrer
terwijl deze zich over een staf
kaart boog op een operationele
bespreking in zijn hoofdkwartier
in Oost-Pruisen. Stom toevallig
schoof iemand die tas een eind
weg. Tien minuten later ontplofte
de bom. Hitier werd wel gewond
maar was de toestand direct
meester. Hij gaf bevel de samen
zweerders op te sporen.
Het komplot van 20 juli ivas het
laatste in een serie pogingen van
een groep Duitse legerofficieren
en hun helpers uit niet-militaire
kring om Hitier uit de weg te rui
men en een einde te maken aan
een oorlog, ivaar ze het niet mee
eens waren. De enige man. die
door zijn koelbloedigheid de sa
menzweerders van dit fiasco had
kunnen redden ivist niets van de
ze aanslag en zat op dat moment
bij zijn zuster, die vlak bij Leip
zig woonde. Dat ivas kolonel Hans
Oster. plaatsvervangend hoofd
van de "Abwehr''de Inlichtingen
dienst van de strijdkrachten, een
van de leiders van de samenzwe
ringen. Een jaar daarvoor was hij
verraden doordat er in zijn orga
nisatie een blunder werd gemaakt.
Maar Oster werd niet gearres
teerd. Hij werd gewoon van zijn
taak ontheven en moest zich op
geregelde tijden bij de veiligheids
dienst melden.
Een hoogst verbazingwekkende
regeling. Zij vond haar oorzaak in
het feit dat het bewijs tegen Os
ter niet rond ivas voor een be
schuldiging zo ernstig, dat Hitler
bevel gaf het proces tot na de
oorlog uit te stellen. In de tweede
plaats hoopte de Gestapo de
geheime staatspolitie van de na
zi's dat Oster haar ongewild op
het spoor zou zetten van andere
anti-Hitier officieren. Oster was
ivel zo verstandig om elk contact
met zijn vroegere medewerkers te
vermijden. Dat nam niet weg dat
hij zou worden terechtgesteld als
gevolg van die mislukte aanslag
van 20 juli.
|In de landen, die tegen Hitier hebben gevoch ten, is de naam van Hans Oster als een van
de leidende figuren in het ondergronds verzet in nazi-Duitsland amper bekend. Maar
nu is hij voorgedragen om posthuum te worden onderscheiden met de Nobelprijs voor de
vrede.
Die voordracht i's gebaseerd op de pogingen, die hij tussen 1 938 en 1 943 ondernam om
[tot vrede te komen. In die jaren trachtte hij onderhandelingen met de Engelsen en de re
geringen van andere landen tot stand te brengen.
Het Nobelprijs-comité zou met alle tradities breken als het de prijs voor de vrede zou toe
kennen aan een kandidaat die al zo lang dood is. Maar Osters staat van dienst, waarin
hij onophoudelijk verraad" pleegde en de dood onder ogen zag in de hoop de vrede te
bewaren (en later te herstellen) is meer dan voortreffelijk.
Hans Oster was zoon van een
(protestantse dominee en een half-
Engelse moeder (.zijn grootmoeder
kwam uit Manchester). Hij was
Eenvoudig en streng conservatief
opgevoed. In 1907 ging hij by de
bereden artillerie omdat hij graag
wilde paardrijden. Na zijn dienst
aan het westelijk front in de eerste
Wereldoorlog werd hij officier bij de
generale staf.
Na de nederlaag van 1918 bleef hij
onverminderd loyaal aan de
Duitse keizer. In 1929 werd hij
;benoemd tot officier bij de
inlichtingendienst van de "Reichs-
wehr", het toenmalige leger. Daarmee
zette hij de eerste stap op het pad
dat tenslotte zou leiden naar de
igalg in het concentratiekamp
Flossenburg.
Zijn zoon Achim Oster gepensio
neerd generaal van het leger van de
huidige Bondsrepubliek weet te
vertellen dat het werk van zijn
vader bij de Reichswehr voorname
lijk politiek was. Hij moest rapport
uitbrengen over linkse samenspan
ningen in de Weimar-republiek. Het
leger had een gruwelijke hekel aan
alles wat links was.
Verbijsterd
Maar al gauw kreeg Oster meer
belangstelling voor de groei van de
nazi-beweging. Of zoals zijn zoon
het zegt: "Terwijl iedereen de nazi's
nog zag als lui met smoezelige
boordjes had mijn vader al door,
dat de vuiligheid niet bij hun nek
opnield. Hij was vooral verbijsterd
door perverse lieden als Rohm, maar
hij walgde niet minder van het
bloedbad, dat later werd aangericht
'an hem af te komen".
Na 1933 hoopte het "Oberkommando"
nog altijd Hitier voor zijn eigen
doeleinden te kunnen gebruiken. Het
begon aan een reorganisatie rond
kern van vertrouwelingen.
Oster, die inmiddels als een expert
werd beschouwd, werd bij de
"Abwehr" in Berlijn geplaatst. In 1935
kwam de leiding over de Abwehr in
handen van kapitein Canaris, de
latere admiraal, die door zijn rol in
de slag bij de Falkland-eilanden in
de eerste wereldoorlog als oorlogs
held gold. Zijn samenwerking met
Oster leidde tot een van de
belangrijkste ontwikkelingen in de
geschiedenis van het Duitse verzet.
Er is lang geredetwist over de rol
van Canaris in de samenzweringen
tegen Hitier. Er zijn geschiedkundi
gen. die zeeeen dat hij dubbel spel
heeft gespeeld, terwijl anderen
ervan overtuigd zijn dat hij alleen
voor het verzet heeft gewerkt. Beide
partijen zien over het hoofd dat
iedereen, die binnen de strijdkrach
ten tegen Hitier opereerde wel
verplicht was dat onder een goede
dekmantel te doen, wat er op neer
kwam dat hij in zekere zin wel voor
het regime moest werken. In het
geval van Canaris en Oster
betekende dit, dat zij gewoon het
dagelijkse inlichtingenwerk moesten
doen omdat zij zich anders nooit in
hun centrale positie hadden kunnen
handhaven.
In 1937 besloten Oster en Canaris
een speciale afdeling van de Abwehr
op te richten, die bekend stond als
„Departement Z" en ten doel had
Hitler ten val te brengen. Die
afdeling moest zorgen voor een
communicatiesysteem, waar de Ges
tapo niet in zou kunnen infiltreren,
voor officiële papieren waarop de
agenten zonder verdenking overal in
het „Reich" terecht zouden kunnen
en later, toen de nood aan de man
kwam, voor een voorraad explosie-
Binnen een jaar hadden Oster en
Canaris contacten gelegd met
geestverwanten. Er waren twee
groepen:: een militaire onder leiding
van generaal Ludwig Beck, die op
punt stond met pensioen te gaan als
stafchef van het leger, en eentje, die
bestond uit een handjevol burgers,
onder wie Carl Gordeler, de
vroegere bui'gemeester van Leipzig.
De officieren verzetten zich tegen
Hitier omdat deze een meedogenloze
oorlog van plan was, waarvoor
Duitsland naar hun mening niet
klaar was en ook omdat zij vonden
dat Hitier het leger had beledigd
door opperbevelhebber generaal
Fritsch 'een oude vriend van de
familie Oster) te ontslaan op grond
van een valse beschuldiging van
homoseksualiteit.
Het verzet van de burgers had veel
meer een morele achtergrond. Een
man als Gordeler was afgetreden,
nadat hij had geweigerd een
nazi-bevel op te volgen om een
standbeeld van de joodse
componist Mendelssohn te laten
slopen. Oster behoorde in geest tot
die tweede groep en het was zijn
historische verdienste dat hij die
twee verzetskernen tot elkaar wist
te .brengen.
Na verloop van tijd werd Oster de
man, die de initiatieven nam.
Canaris raakte steeds meer vertwij
feld over de mogelijkheid Hitier
lijfelijk te elimineren en hij
beperkte zijn aandeel steeds meer
tot het versluieren van de acties, die
zijn vrienden ondernamen.
Het eerste van een hele serie
komplotten, waarvan Oster de
organisator was, werd uitgebroed in
1938 toen Hitler van plan was
Tsjechoslowakije binnen te vallen.
Het plan was toen om de Fuhrer
gevangen te nemen en hem voor een
van zijn eigen Volksrechtbanken te
slepen en aan te klagen op grond
van het feit dat hij Duitsland naar
een oorlog leidde, die gelijk stond
aan zelfmoord. Maar daarvoor was
een onomgewonden verklaring nodig,
waarin Engeland en Frankrijk
zouden zeggen dat zij voor
Tsjechoslowakije in de bres zouden
springen.
Chamberlain
Oster zond een boodschapper, Ewald
von Kleist, naar Buitenlandse Zaken
in Londen en naar de Britse
militaire attache in Berlijn. Von
Kleist kwam terug met een heel
bemoedigende brief van Winston
Churchill (die toen nog in de
politieke wildernis rondliep), maar
premier Neville Chamberlain weiger
de een verklaring af te geven.
Het volgende plan werd opgezet kort
na de inval in Polen, toen Hitier al
met zijn eerste ideeën rondliep over
een invasie in Nederland en Belgie.
Dit keer was het de bedoeling Hitier
te arresteren tijdens een bezoek aan
het hoofdkwartier van het leger in
Zossen bij Berlijn. Het schema, dat
was opgezet, werd als zoveel andere
schema's dat later zouden worden,
een misrekening, omdat de afspra
ken van het leger waren gewijzigd.
Voor die tijd had Oster echter al
een aantal contacten gelegd met de
toekomstige vijanden en slachtoffers
van Duitsland, iets waarmee hij zich
de onverzoenlijke haat van heel wat
van zijn landgenoten op de hals
haalde.
Zo waarschuwde hij de regering in
Den Haag voor een inval in Holland
en Belgie, die voor eind november
1939 op het programma stond. Die
waarschuwing stelde koningin Wil-
helmina en koning Leopold in staat
een gezamenlijk beroep te doen op
de vredelievendheid in de wereld en
daarmee werd het tijdschema van
Hitier voor een poosje in de war
gestuurd.
Twee maanden later sloeg hij alarm
bij de Nederlandse militaire attache
in Berlijn, kolonel G. J. Sas en
noemde een nieuwe datum voor de
inval. Ook toen kwam het tot
uitstel.
En op 31 maart 1940 en dat ging
weer via kolonel Sas liet Hans
Carl Gordeler, die Hans Oster
telegrafisch benoemde tot com
missaris van Saksen. Gordeler (op
de foto tijdens het proces) wist
toen nog niet dat Hitier aan de
dood ontsnapt was.
Oster de Denen en Noren weten dat
hun landen op 9 april zouden
worden overvallen. Maar die waar
schuwing werd helaas in de
Naar Sas
Tenslotte ging hij op 3 mei opnieuw
naar Sas en vertelde hem dat een
week later Nederland en Belgie aan
de beurt zouden komen. Op de
vooravond van de invasie stak hij
van het ministerie van oorlog de
straat over naar het appartement
van Sas om hem nog eexxs te
bevestigen dat het de volgende dag-
menens zou zijn.
Ondertussen was Oster ook actief
geweest op een ander front. In
oktober 1939 had hij een van zijn
agenten, dr. Josef Muller, een leider
van de katholieke gemeenschap in
München, toestemming gegeven
naar Rome te gaan om contact te
zoeken met de Engelse zaakgelastig
de bij het Vaticaan. Deze Muller
had toezegging gekregen van de
paus met wie de protestant Oster
bevriend was geraakt toen hij nog
pauselijke nuntius was en ze
toevallig een praatje over paarden
maakten dat hü zou bemiddelen
in een vredespoging. Maar weer liep
de zaak op niets uit, omdat de
Engelsen geen reactie gaven.
Door zijn contacten met kolonel Sas
en het Vaticaan nam Oster
ijzingwekkende risico's, maar hij
schrok er niet van terug, ("als ze er
ooit achterkomen zullen ze me zeker
opknopen en van hun standpunt
uit terecht", zei hij naderhand tegen
zijn zoon Achim)
Oster raakte in een nieuwe serie
komplotten verwikkeld.
In augustus nam hij deel aan een
opzet om Hitier gevangen te nemen
bij diens bezoek aan het hoofdkwar
tier van een legergroep aan het
Russische front bij Smolensk. Maar
de Führer had een zo grote
lijfwacht dat het niet kon doorgaan.
In 1943 leverde hij het materiaal
voor een bom, die in het vliegtuig
werd geplaatst waarmee Hitler van
Rusland terugvloog naar Duitsland.
Maar het ding afkomstig van een
geallieerde zending die was afge
gooid voor het Franse verzet
ontplofte niet en moest de volgende
dag heel stiekem weer uit het
vliegtuig worden gehaald door
Fabian von Schlabrendorff, de jonge
officier die hem er ook had in gezet.
Zelfmoordbom
Acht dagen later stond een van de
deelgenoten in het komplot, kolonel
Von Gersdorff, naast Hitier bij de
viering van Heldengedenkdag in
Berlijn. Hij had twee zelfmoordbom-
men in de zakken van zijn overjas,
die na prbcies tien minuten zouden
ontploffen. Maar ze misten hun doel
omdat Hitier de plechtigheid al na
acht minuten verliet.
Met deze mislukte moordaanslagen
op de achtergrond, waarvan een
groot aantal in de laatste maanden
van 1943 gebeurden, verscheen de
jonge graaf Stauffenberg ten tonele
om het plan van de 20-ste juli voor
te bereiden. Maar voordat Stauffen
berg bij het complot bestrokken was
werden de kanalen van achter
grondinformatie door de "Abwehr"
afgesloten.
Oster heeft misschien omdat hij
zo volledig achter zijn zaak stond
altijd grote risico's genomen. Als hij
het over Hitler had noemde hij hem
spottend "Emil" en in zijn bureau had
hij twee met lampjes verlichte
slagzinnen hangen, die amper
verheelden hoe hij erover dacht.
Maar hij kwam ten val door een
serie van gebeurtenissen, waaraan
hij zelf geen enkele schuld had.
In 1942 greep de Gestapo een
zakenman uit München in de kraag,
zekere Schmidthuber, omdat hij
geld naar Zwitserland smokkelde.
Dat was opzichzelf al een misdrijf,
maar het was dubbel zo erg omdat
een deel van dit geld bestemd was
voor joodse vluchtelingen. En die
meneer Schmidthuber was niet
zomaar een Barmhartige Samari
taan: hij was een agent van de
"Abwehr".
Toen hy door had dat hy door de
mand was gevallen, slaagde hij e'rin
aan zijn belagers te ontkomen. Hij
kwam terecht bij Merano in
Zuid-Tirol en van daaruit zond hij
een noodkreet naar het bureau van
de Abwehr in München.
Het bureau in München begreep
heel goed dat het een kwestie van
tijd was of de Gestapo zou
Schmidthuber op het spoor zijn. En
het beschikte over de middelen om
hem te redden: door hem te laten
weten waar hij een stel diplomatie
ke papieren kon vinden waarmee hij
naar Portugal zou kunnen ontko
men. een land dat hij als honorair
consul in München vertegenwoordig
de.
Jaloezie
Schmidthuber wachtte, maar de
boodschap kwam niet door. Toen hij
daarna door de gestapo werd
gepakt en verhoord noemde Schmidt
huber die zich in de steek
gelaten voelde alle namen van de
mensen bij de Abwehr voor wie hij
illegaal had gewerkt.
Achim Oster weet hoe dat gegaan
is: "Het gevoel van Schmidthuber
dat ze hem hadden laten vallen wos
juist. Ik kan nu geen namen
noemen, waixt een aantal van de
lieden die erbij betrokken waren,
leeft nog. Maar wat gebeurde is dit:
het bureau in München, waarvoor
Schmidthuber werkte was een
broeinest van jaloezie geworden. Hij
had daar zelf het nodige toe
bijgedragen door te pochen op zijn
relaties met mijn vader. "Ik sta
onder persoonlijke bescherming van
de grote Oster" en der-gelijke dingen
kraamde hij uit als hij weer eens
terugkwam uit Berlijn.
Toen zijn noodsignaal dus in
München binnenkwam lieten ze dat
voor wat het was. Ze zeiden: 'Laat
hem maar eens een tijdje in de
knijp zitten, dat is een goed lesje
voor hem.' En zo werd hij gepakt."
Hoewel Schmidthuber nooit deel
had uitgemaakt van het anti-Hitier -
komplot had hij er wel aan geroken
en wist hij het een en ander van de
activiteiten van de samenzweerdei-s.
Een van hen was de advocaat Hans
von Dohnanyi, die betrokken was bij
de nadering van de Engelsen via het
Vaticaan. Toen Schmidthuber de
naam van Dohnanyi had genoemd,
kwam de Gestapo naar het
hoofdkwartier van Oster, want daar
werkte de advocaat.
Toen de agenten van Himmler Oster
vragen stelden over het werk van
Dohnanyi voerde Oster een van zijn
typisch Don Quichotachtige en in
wezen dwaze streken uit: „Als jullie
die man arresteren dan moet je mij
erbij nemen", vertelde hij aan de
Gestapo.
Deze bluf redde Dohnanyi voor het
ogenbüK. Maar net net om de top
van ae Aowenr werd aangetrokken.
In december ly43 werd oster
plotseling uit de actieve dienst
gescnorsc nadat de Gestapo van
ocnmidtnuber nader had gehoord
over zijn rol in de af fane met het
Vaticaan.
Ostcrr was er intussen in geslaagd de
meeste van de bewijsstukken, die
zijn vrienden konden belasten, te
vernietigen. Maar dat kon niet
verhinderen dat in april Dohnanyi
en Muller werden gearresteerd.
Canaris bleef op vrije voeten, maar
zijn positie werd onzeker en hij had
geen enkele macht meer. Bij het
oprollen van het komplot na 20 juli
werd ook hij gearresteerd.
Dat ging dus om het Rastenburg-
komplot in Hitiers hoofdkwartier,
waarmee Oster niets van doen had.
Stauffenberg üaatste daar de
tijdbom, maar Hitier overleefde de
explosie omdat de stafbespreking
was verplaatst van de solide bunker,
waar ze altijd werd gehouden en
waar de explosie dodelijk' zou zijn
geweest, naar een houten bijgebouw.
En bovendien was de tas met de
bom opzijgeschoven.
Er is reden om aan te nemen dat
ook toen nog de rest van het
komplot had kunnen geiukicen
dat hield in een overname van de
macht door het leger en een
burgerbestuur onder Gorderler
als Beek en de anderp samenzweer
ders er maar in geslaagd waren de
telefooncentrale en het radiostation
Wilhelm Canaris (links)
en Hans Oster, die beiden
nadat Himmlers plannen in
duigen waren gevallen op
9 april 1945 in Flossenberg in
Beieren werden opgehangen
een maand voor het einde
van de oorlog.
van Berlijn te bezetten.
Maar oiles liep tegen. En na een
dag, waarop beslist werd over het
lot van Duitsland en het leven van
de miljoenen die nog zouden
sneuvelen of omkomen in
concentratiekampen, kreeg Hitier de
kans het Duitse volk over ae radio
toe te spreken.
Toen on zes duur 's avonds de radio
bekend maakte dat Hitier aan c.e
dood was ontsnapt woonde Oster bij
zijn zuster thuis een kerkdienst dij.
Toen nij het nieuws de volgende
morgen noorde was het eerste wat
hij zei: "Die ondeugende jongens".
Wat hij met die raadselachtige
woorden bedoelde heeft niemand
gevraagd en men is er ook nooit
achtergekomen. Maar op bijna
hetzeltde ogenolik kwam er bij net
militaire commando in Dresden een
telegram binnen, waarin stond dat
Oster was benoemd als de nieuwe
commissaris voor Saksen. Dat
telegram was 's nachts uit Berlijn
gestuurd in opdracht van Goraener
voordat het nieuws bekend was dat
Hitier aan de dood was ontsnapt.
Binnen een paar uur had de
Gestapo Oster toen te pakken. Maar
hij werd met direct ter dood
georacht. Oster, Canaris en twintig
andere leden van de oppositie
werden door Himmler in leven
gehouden in de hoop dat zij goede
onderhandelingsobjecten zouden zijn
als het op overgave aan de
geallieerden zou aankomen.
Tweehonderd anderen, onder wie
familieleden van deze twintig en
mensen die alleen nog maar werden
verdacht, zijn onmiddellijk op beest
achtige wijze afgemaakt. Toen
Himmlers plannen met de gevange
nen in duigen vielen werd Hans
Oster samen met Canaris op 9
april in Flossenberg in Beieren
opgehangen een maand voor het
einde van de oorlog.
Een van zijn laatste daden en
dat was weer typisch Oster was
het tekenen van een vals document
waarin hy verklaarde dat hij al
lang niets meer met zijn vrouw en
zoon te maken had, waardoor hij
die twee uit handen van de SS
redde.
De Duitse advocaat Ulrich Klug
heeft Hans Oster nu voorgedragen
voor de Nobel-prijs. Hij zegt over
hem: "Hij heeft pas na een intens
diepe innerlijke strijd het tragische
conflict kunner oplossen tussen zijn
traditionele militaire plichtsbesef en
de eisen te zyn eigen moraal aan
hem stelde".
Als het Nobelprijscomite Oster voor
zijn daden zou eren brengt het niet
alleen hulde aan de moed van het
handjevol mensen dat Hitler in zijn
eigen bolwerk heeft durven bevech
ten. Het zou ook voor de
toekomstige geslachten de waarden
hoog houden die Hans Oster als
erfenis heeft nagelaten.
