Leidsch Dagblad | 1975 | 7 juni 1975 | pagina 15

LEIDING BERUST

BIJ AMERIKANEN

RUSSIKAANS

Eerste Russische-Amerikaanse rendez-vous in de ruimte

Kunstmaan
ANS van
Nederland
spreekt
mee in
program

Koppeling met behulp
luchtsluis noodzaak

MANNEN
DIE HET
MOETEN
MAKEN

ZATERDAG 7 JUNI 1975

PAGINA 15

Nederland mag er echt wel een
beetje trots op zijn, dat het we
tenschappelijke programma van
de Amerikaans-Russische Apollo
Sojoez-vlucht aanstaande juli
enigszins is gewijzigd als gevolg
van de wetenschappelijk opzien
barende resultaten van de eerste
Nederlandse kunstmaan de ANS
ofwel Astronomische Nederland
se Satelliet.

De ANS werd gelanceerd op 30
augustus 1974 door een Ameri
kaanse Scout-raket van de basis
Vandenberg in de V.S.
De satelliet voerde verschillende
instrumenten mee voor allerhan
de astronomische waarnemingen.
Tot nu toe zijn 6000 verschillen
de metingen verricht ten aanzien
van 3000 hemelpbjecten. Vooral
het in Groningen ontworpen en
technisch uitgevoerde experi
ment met betrekking tot ultra
violette straling uit het heelal
heeft opzienbarende resultaten
opgeleverd, waarvan overigens
nog maar een fractie is uitge
werkt.

De wetenschappelijke projectlei
der van 't Apollo-Soj oez-project
prof. Bowey van de universiteit
van Californië heeft onlangs ver
klaard, dat het wetenschappe
lijk programma van deze com-
binatievlucht wordt aangepast
omdat men de Groningse obser
vaties verder wil uitbouwen.

Vier van de door de ANS geob
serveerde sterren zullen nu ook
door het instrumentarium van
de Apollo worden geobserveerd.
De Amerikaanse astronoom
Bruce Morgen heeft om meer
Groningse informatie verzocht
om de „follow-up" van het ANS
experiment zo goed mogelijk uit
te kunnen voeren. De Groningse
astronoom dr. P. Wesselius en
zijn medewerkers zijn uitgeno
digd om in dp loop van komen
de zomer een astronomische
conferentie bij te' wonen in
Tbilisi (het vroegere Tiflis) in
de Sowjet-Unie om de resulta
ten van hun onderzoek via de
ANS nader toe te lichten.

Het succes van het ANS-pro-
ject heeft er inmiddels al toe
geleid dat het kan worden ver
lengd. De kunstmaan blijft uiter
aard in haar baan, maar voor
het continueren van de waarne
mingen, het registreren van de
metingen via grondstations op
aarde en de verwerking van de
gegevens is geld nodig. Er is al
1.7 miljoen gulden extra voor
ter beschikking gesteld. Nog eens
zo'n bedrag zal nodig zijn om
alle mogelijkheden uit te bin
ten alvorens medio 1976 de
technische mogelijkheden van
de ANS zijn uitgeput. Vooral
een nu geprogrammeerde reeks
waarnemingen van de Andro-
medanevel in januari volgend
jaar wordt wetenschappelijk
van groot belang geacht.

De ontmoeting van de
Apollo (links) en de Sojoez
in de ruimte op ruim 220 km
boven de aarde. Uiteraard is
dit geen foto maar een teke
ning. Vandaar dat de koppe
ling ssluis niet hélemaal'juist
is iveergegeven, zij het wel in
grote lijn. De Sojoez heeft de
klampen uitgestoken, die aan
de klampen van de luchtsluis
moeten sluiten. Bij deze ope
ratie is de Sojoez passief en
voert de Apollo de manoeu
vres uit. Dit is de meest kri
tieke fase van de ontmoe-
tingsvlucht.

Op 17 juli a.s. 1 7.15 uut onze, tijd moeten twee
ruimteschepen in een baan om de aarde aan el
kaar koppeleneen Amerikaanse Apollo en een
Russische Sojoez, resp. bemand door drie as
tronauten en twee kosmonauten. Dat betekent
het feitelijke (al jaren voorbereide) begin van
een samenwerking in de bemande ruimtevaart
waarvan velen hopen, dat zij rijke vruchten zal
afwerpen, wellicht ook in de verhouding tussen
de ruimte-giganten ook op andere gebieden op
aarde.

Met beide types ruimtecapsule is al een rijke
praktijk-ervaring opgedaan. De Apollo heeft
veertien bemande vluchten achter de rug met

telkens drie bemanningsleden, waarin de cap
sule 6612 uur en 40 minuten (ruim 275 dagen)
in de ruimte is geweest. Daarbij werden bijna
20.000 manuren ruimte-ervaring opgedaan. De
Sojoez heeft zeventien bemande vluchten ach
ter de rug, afwisselend met 1, 2 of 3 beman
ningsleden, waarin de capsule 3182 uur en 32
minuten (ruim 132 dagen) in de ruimte was en
waarbij bijna 7000 man-uur ruimte-ervaring
werd verkregen.

De ruimteschepen zijn in de loop der jaren ver
schillende malen verbeterd. De Amerikaanse
Apollo na de brand tijdens de generale repetitie
op de lanceerbasis voor de eerste bemande

vlucht waarbij Grissom, White en Chaffe om
het leven kwamen, en later na de schipbreuk in
de ruimte met de Apollo-13 die op weg was
voor de derde maanlanding.

De Russen verbeterden de Sojoez na de misluk
te landing van het eerste bemande exemplaar
waarbij Komairow om het leven kwam en na de
dood van de drie inzittenden (Dobrovolski,
Volkow en Patsjajew) bij de landing van de
Sojoez-1 1Voorts werden nog verbeteringen
aangebracht na verschillende noodlandingen en
mislukking van koppelingen in de ruimte met
het ruimtestation Saljoet.

De Amerikanen hebben ontegenzeggelijk de leiding bij de
komende gemeenschappelijke Russisch-Amerikaanse ruimte-
vlucht. Het wordt wel niet met zoveel woorden officieel gezegd,
maar het is een realiteit, voortgekomen uit de superioriteit van
het Amerikaanse ruimteschip Apollo en vermoedelijk ook de
betere training van de astronauten.

De met twee kosmonauten bemande Sojoez zal het eerst
worden gelanceerd omdat bij Sojoez-lanceringen meer tot uit
stel leidende vertragingen zijn opgetreden dan bij starts van de
Apollo, terwijl de baanelementen van de Sojoez-vaartuigen
over het algemeen meer afwijkingen van de plannen vertoon
den dan die van de Apollo.

De ontmoeting en koppeling in de ruimte zal actief ver
zorgd worden door de Amerikanen, hun ruimteschip is wend
baarder.

Het koppelingssegment, de luchtsluis waardoor de beman
ningen eikaars capsule kunnen bezoeken, is in Amerika ver
vaardigd en wordt door de Amerikanen meegevoerd naar de
ruimte.

Hoewel uiteraard beide vluchtcommandanten (Stafford en
Leonow) gemeenschappelijk, ook in overleg met de andere drie
ruimtevaarders, in principe de leiding hebben, is het een pu
bliek geheim dat Stafford tijdens de gezamenlijke, gekoppelde
vlucht uiteindelijk b.v. in noodsituaties de super-leiding zal uit
oefenen, vanzelfsprekend in overleg met de gronddiensten zo
wel in Amerika als Rusland.

De onzekerheid die nog steeds be-

i de Apolio. De Amerikanen had-

staat over de Sojoez-prestaties blijkt den liever gezien dat het allemaal

ook wel uit het feit, dat de Russen
twee capsules, ieder met een eigen
Janceerraket en een eigen beman
ning voor de vlucht in gereedheid
brengen. De Amerikanen maken
slechts één capsule en één Saturnus-
1-B als lanceerraket klaar voor het
experiment, met slechts een reserve
bemanning voor het geval dat

van de leden van de hoofdbemanning later met

wat vlugger ging om daardoor eerder
te kunnen koppelen maar de Russen
waren op dit punt zeer vastbesloten.

Inmiddels is dan meer dan 7 uur
na de lancering van de Sojoez de
Amerikaanse Apollo met Stafford,
Brand en Slayton op 15 juli om
20.50 uur gelanceerd van Cape Ca
naveral. Deze capsule begint vier

de ont-

ziek zou worden of om andere
denen niet mee zou kunnen.

Het tijdschema voor het experi
ment, kortweg ASTP of Apollo-So-
joez-Test-Project genoemd, is tot op

moetingsbaan op ongeveer 223 km
hoogte, waarvoor de Sojoez derhalve
weer iets zal moeten „zakken".
Volgens plan moeten de Sojoez en
Apollo elkaar op 17 juli om 15.52

Het koppelings-segment,
dat de verbinding tussen
Apollo en Sojoez moet vor
men, tijdens de montage in
Amerika. De ringen aan
weerszijden horen niet bij de
docking-module. De bollen
ter weerszijden bevatten het
gas dat nodig is om de atmos
feer in de luchtsluis té wijzi
gen en aan te passen aan
Apollo óf Sojoez.

de minuut, bij sommige onderdelen ontmoeten in de ruimte. Er wordt

tot op een fractie

seconde dan nog niet gekoppeld, want

nauwkeurig vastgesteld., Maar zoals moeten daarvoor nog voorbereidin

gen worden getroffen.

Men kan dan niet zo snel mogelijk
te werk gaan en koppelen zodra die

bij alle experimenten
is het schema flexibel: hier en daar
kan men wat uitstellen, hetgeen dan
wel ingewikkeld te berekenen
quenties voor het tijdstip voor andere
onderdelen meebrengt. Het ideale
schema ziet er (steeds in Nederland
se tijd) als volgt uit.

Zes tot tien dagen voor de lance
ring van de Sojoez wordt begonnen
mét de laatste aftelprocedure, die
tot op 6 uur voor de lancering kan sules daarom eerst in
worden onderbroken om tot maximaa vlucht nog één rondje
zes dagen teruggedraaid te worden, maken.

Wanneer uur U min 6 eenmaal is

ven delI

De koppeling zelf moet tot stand
zijn gebracht op 17 juli om 17.15 uur,
dat is 51 uur en 55 minuten na
de lancering van de Sojoez.

Ruim twee etmalen later,

Dé „docking-module" ofwel de kop- ling is daarom "uitgeroerd als een

pelings-sluis speelt een 'belangrijke luchtsluis voor maximaal twee ruim-

rol in het Apollo-Sojoez project. Bei- tevaarders tegelijk. Aan de buiten-

de ruimtevoertuigen hebben een kop- zijde van de sluis bevinden zich gas-

pelingsmechanisme. Dat van de Apol- tanks. Door dit systeem kunnen twee

lo was ontworpen voor koppelen aan ruimtevaarders,

De bemanning van de Ameri
kaanse Apollo zal bestaan uit
de ruimteveteraan Stafford en de
debutanten Brand en Slayton.
De Russen bemannen hun So
joez met de veteranen Leonow
en Koebasow. Dit vijftal heeft
elkaar begin mei voor het laatst
ontmoet in de. Russische „ster-
renstad" Zwjezdnii Gorodok in
de buurt van Moskou. Zij zullen
elkaar midden juli in de ruim
te weer de hand kunnen schud
den.

Thomas P. Stafford heeft al
3 ruimtevluchten achter de rug
De eerste in de Gemini-6 in de
cember 1965 duurde 25,51 uur. In
die vlucht vond het eerste ruim
te-rendez-vouz plaats met de Ge-
mini-7. In juni 1966 maakte hij
een vlucht met de Gemini-9 die
72 uur en 21 minuten duurde
en in mei 1969 maakte hij deel
uit van de bemanning van de
Apollo-10 om de maan van 192
uur en 3 minuten. Tijdens die
generale repetitie voor de eerste
maanlanding maakte hij een
vlucht met de maanlander tot
op 15 km hoogte van het maan
oppervlak. Hij deed toen ook er
varing op (bij de terugkeer naar
het moederschip) met het ente
ren in de ruimte. Hij heeft nu
in totaal 290 uur en 15 minuten
ruimte-ervaring.

Zoals gezegd zijn zijn vlucht-
genoten Vance Brand en Deke
Slayton debutanten in de ruim
te. Slayton heeft echter wel veel
met de bemande ruimtevluch
ten te maken gehad. Hij heeft
de leiding van het astronauten-
corps bij de training voor alle
Amerikaanse bemande vluchten
tot dusver.

De Russen sturen twee vete
ranen de ruimte in: Alexei Leo
now en Valery Koebasow, bei
den met één vlucht op hun naam
van resp. 26 uur 2 minuten en
118 uur en 42 minuten. Leonow
was tijdens de vlucht van de
Woshod-2 in maart 1965 de eer
ste mens di^ 'n ruimtewandeling
maakte. Kort nadien deden zich
moeilijkheden voor waardoor hij
een noodlanding moest maken in
de Oeral. Koebasow vloog in ok
tober 1969 met de Sojoez-6 80
rondjes om de aarde.

voorbereidingen voltooid zijn. Dat nauwkeurig te zijn na 48 uur

moet namelijk op een bepaald punt
in de baan om de aarde gebeuren,
en wel boven West-Europa, om nauw
keuriger te zijn recht boven West-
Duitsland even ten oosten van de
Nederlandse grens. Na het „rendez-
in de ruimte moeten de cap-

20 minuten, zullen de capsules weer
ontkoppelen. Later
er voor die twee etmalen op het
prografnma staat.

maan zijn gevlogen en weer terug- dingsüuik naar hun oorspronkelijke

gekeerd. Het koppelingsmechanisme capsule sluiten, dat atmosferische
van de Sojoez was bestemd voor het druk en samenstelling gelijk maken

enteren in de ruimte van een an- aan die van de andere capsule, om

der Sojoez-voertuig of van het ruim- pas daarna het toegangsluik naar

iuies weer testation galjoet, zoals dat van de die andere capsule te openen. In geen
OVer WaC unnr het ruimtestation van hpirie r.nnsnlps hnpft. !dan_rip at-

Wetenschap en
technologie
door P. Bok

aangebroken, kan de lancering nog juts op dit punt plaats vindt,

De ontkoppeling volgens schema ge
schiedt op 19 juli om 17.35 uur. De
tweeling- bedoèling is, dat de Sojoez met dei
om de aarde oorspronkelijke tweekoppige beman- afstemmen

ning op 21 juli om 11.06 uur met J

de koppeling de afdaling naar de aarde begint
landing om 13.51

Apollo ook
Sky lab.

De systemen verschillen
Sojoez kunnen daardoor niet di-

hoogstens

i vol etmaal 1

dat de Russen en Amerikanen i

l de

den uitgesteld. Dan duurt het minste televisie-systemen aan boord van de 96.31

tien dagen
kan beginnen. Het
deze beperkingen is te ingewikkeld
in kort bestek uiteen te zetten.

ruimteschepen in de vluchtleidings-
stations op aarde direct getuige wil
len zijn van de operatie om bij moei
lijkheden te kunnen ingrijpen. De

hebben bedragen,, d.
ur-ruimte-ervaring va
ir en 2 minuten.

De Apollo moet langer in c
te blijven voor de uitvoering

Volgens het schema moet de Sojoez Russen hadden de koppeling boven vrij uitgebreid programma

met

boord de veteraan-kosmo- Russisch grondgebied willen laten tenschappelijke

beide capsules hoeft dan de at- één Rus in de Sojoez en één Ameri-
mosfeer in druk of samenstelling ge- kaan in de Apollo. Dit voor het geval
Apollo wijzigd te worden. dat zich noodsituaties zouden voor-

De dccking-module is ruim drie doen, waarin perfecte beheersing
reet aan elkaar koppelen. De syste- meter lang en ongeveer anderhalve van de vluchtsystemen vereist zou
men wijzigen en daardoor op elkaar meter in doorsnee. De luiken aan zijn en voor zo perfect mogelijke
een te ingrijpende beide uiteinden kunnen slechts naar communicatie met de grondstations.

de binnenzijde van het verbindings- Voorts is bepaald, dat niet meer
dan drie man tegelijk in de Apollo
Er is zoals gezegd slechts plaats mogen zijn en niet meer dan twee
twee man ih. Bij het „verkeer" in de Sojoez.

De docking-module wordt door de
Sojoez zal het echter meestal ge- ApoUo naar de ruimte gebracht en
beuren, dat slechts één man van de ook weer mee teruggenomen, althans
luchtsluis gebruik maakt. Dat houdt pas afgestoten vrij kort voor de lan
dingsprocedure. De koppelingssluis is

in Amerika vervaardigd. Noch de

technische experi- vluchten verschillende soorten atmos wisseling van ruimtevaarders zijn Apollo noch de Sojoez heeft

verandering in de capsules zelf

oig maken. Handiger was, om een stuk worden geopend.
IUUJU6 in Kazat- soort tussenstuk te bouwen met

Hun totale vluchtduur zal dan de uiteinden koppelingsmechanismen

die op de Sojoez resp. de Apollo zijn tussen de beide capsules ApoUo
193 ingesteld.

Dit gaf gelegenheid teVens een an-
im- dere verschil-barrière te overwinnen.

De Amerikanen en de Russen hand- verband met het feit, dat er heel
haven tijdens hun bemande ruimte- stringente bepalingen over de uit-

nauten Leonow en Koebasow gelan- gebeuren, maar de Amerikanen kon-
ceerd worden op 15 juli as. om 13.20 den daar geen genoegen

menten. Pas op 27 juli om 19.06 be- feer in hun capsules. Zij wijken
gint de Apollo de terugkeer naar de elkaar af zowel in druk als in sa-

vanaf de basis Tjwratam. Na ömdaT het /an S zouden kun- "aarde waarbij vijf minuten later het me—g. Zo bestaat die

opgesteld. Altijd, op ieder moment ruimte zelf testvluchten gemaakt met
"an de gezamenlijke vlucht, zal altijd de dockingmodule. De werking ervan
één „autochtone" ruimtevaarder in is alleen met grondproeven

vrijwel cirkelvormige baan zijn be- mingsstations hebben daartoe een 27 juli om 19.55

reikt op een hoogte van ongeveer
227 kilometer. De Russen schijnen
deze tijd echt nodig te hebben om
naar de gewenste baan te manoeu
vreren, doordat de bestuurbaarheid
van de Sojoez geringer is dan die

voldoende wijd gezichtsveld en de wordt dan 287
Amerikanen kunnen de televisie-
radiosignalen van de Apollo relaye-

koppelingssegment wordt afgestoten. Apollo voornamelijk uit helium en iedere capsule moeten blijven, dus tesimulatietanks) gecontroleerd.

De landing moet plaats vinden op zuurstof, die in de Sojoez voorname-
De vluchtduur lijk uit zuurstof en stikstof zoals de
rdse aitmosfeer. Om tal'

en 5 minuten,
ir-ruimte-ervaring denen kunnen deze atmosfeer-syste-

15 minuten. In beide

i ook niet gewijzigd worden

via de communicatiekunstmaan opzichten vergroot Amerika daar- der te grote ingrepen in de capsule-

stationaire plaats

heeft op bijna 36.000 km hoogte bo- de „stand i

zijn voorstand op de Russen in constructie zelf.

Het „tussenstuk" voor de koppe-

Tijdens de gekoppelde vlucht en
voor beide capsules ook nadien zul
len wetenschappelijke en technolo
gische experimenten worden uitge
voerd. Maar deze nemen niet de be
langrijkste plaats in in het gehele idig spreken
programma. Het gaat in de eerste communicatie,
plaats om het samenwerken van de
-deelnemers. Vanzelfsprekend kiest

doende. Daarom is afgesproken, dat
tijdens de gemeenschappelijke vlucht
de Russen Amerikaans zullen spre
ken en de Amerikanen Russisch.
Dat bevordert langzaam en zorgvul-
daardoor een betere

Tijdens het internationale ruimte-'
vaartcongres dat in oktober j.l. in

daar dan niet een- „project" Amsterdam werd gehouden, hebben

voor uit dat evengoed op aarde kan
worden uitgevoerd, maar typische
ruimte-projecten, omdat het geld
voor de vlucht (en) toch zo goed mo-

vij de commandanten Stafford en
.Leonow op die wijze horen communi
ceren. Het had zijn vermakelijke kan
ten maar het lukte prima. We kre-

gelijk besteed moeten worden. Op gen toen de indruk dat Stafford r
de wetenschappelijke en technologi- moeite had met het Russisch dan
sche experimenten willen wij hier Leonow met het Amerikaans.

dan ook niet dieper ingaan, afgezien
van de bijzonderheid, dat de eerste
Nederlandse kunstmaan veranderin-

Bovendien hebben de ruimtevaar
ders een soort gemeenschappelijk
mengtaaltje ontwikkeld, Amerikaans

gen in het wetenschappelijk program- doorspekt met Russisch en omgekeerd
i de Apollo-astronauten heeft Dit mehgelmoesje blijkt thans het
beste taaltje te zijn voor snel onder
ling begrip: mocht iemand een
„vreemd" woord niet direct begrij-
vele malen ontmoet, zij kennen el- Pen> dan blijkt de betekenis wel uit

veroorzaakt waarover elders

De deelnemers aan de gemeen
schappelijke vlucht hebben elkaar al

kaars ruimteschepen en zij zijn be
kend met allerlei aspecten

het verder wel duidelijke zinsver
band. De cijfers en getallen kunnen

vaak zeer uiteenlopende technieken de ruimtevaarders in de „vreemde"
systemen van het ruimteonder- taal wel dromen, en dat Is

zoek.

Een grote moeilijkheid
kelijk de taai-barrière. En daarvoor
is een betrekkelijk eenvoudige oplos- termen kennen
sing gevonden: men is eikaars taal Baat per slot
gaan leren. Dat was echter niet vol-

het

allergrootste belang, in de ruim
tevaart spelen getallen nu eenmaal
levensgrote rol. En eikaars kracht
ook. Want het
rekening niet om

thee-visite.