Actie
van
Wereld
Natuur
Fonds
'Ontbossing kan
rampzalige
gevolgen hebben:
exploiteer hel
woud verstandig'
Goud ver
nielen om
zilver
Ie oogsten
ZATERDAG 31 MEI 1975
PAGINA 15
(Foto: World Wildlife Fund
Houtkap in het tropisch
oerwoud van Suriname
roofbouw door modern me
chanisch geweld.
(Foto: Kon. Instituut voor
de Tropen).
Door
Jan Ottens
De WNF-voorzitter wijst graag naar
wat het internationale natuurbe-
schermingswerk in een werelddeel
als Afrika heeft weten te bereiken:
"Daar is het dankzij prins Bernhard,
want die is daar een meester in, wel
gelukt om de regeringen te winnen
Ivoor het natuurbehoud, voor het
jreservaatsidee. De jonge staats
hoofden zetten zich ervoor in, zien
jhet als een prestigestrijd, maar het
fls ook van commercieel belang,
vanwege het toerisme. Waarbij het
jnatuurlijk wel zo is dat al die grote
jzoogdieren daar de mensen wel veel
(meer aanspreken."
Kaalgeschoren
Erosie in een Amerikaans regenbos.
Aan weerszijden van de evenaar torst de
aardbol naar schatting 700 tot 900 miljoen
hectare tropisch regenwoud. Dat is niet niks.
En toch is het weer de mens die kans ziet er
zo snel in om te hakken dat het nodig is een
actie tot behoud van het tropische regenwoud
te organiseren.
Onder de vleugels van het World Wildlife
Fund (WWF) gebeurt dat nu dan ook. Twee
jaar lang geld inzamelen om dan toch nog de
laatste resten van deze oerbossen voor de on
dergang te behoeden. Zaterdag 26 april ging
met een bijeenkomst in de schouwburg van
Deventer de Nederlandse actie van start.
Andere internationale organisaties proberen
al degenen die bezig zijn de tropische regen
wouden „open te leggen" en dienstbaar te
maken aan de economische groei van de be
trokken ontwikkelingslanden ervan te over
tuigen dat ze goud vernielen om zilver te
oogsten, zoals de Braziliaanse bioloog Damas-
ceno bitter opmerkte.
De tropische regenwouden, goud? Die ontoe
gankelijke, klamme, donkere bossen met al die
giftige slangen en bijtende insekten, goud?
Begin achttiende eeuw bracht de Braziliaanse
regering verscheidene families metterwoon
naar het regenwoud, maar toen die mensen
zagen welke verschrikkelijke reuzen ze moes
ten vellen voordat er landbouw bedreven kon
worden, schrokken ze zo erg dat ze onmiddel
lijk rechtsomkeert maakten. Het tropische
regenwoud een verschrikking, met de vrese
lijkste ziekten, maar ook goud?
Ir. M. G. Wagenaar Hummelinck, voorzitter
van het Wereld Natuur Fonds, het Neder
landse comité van het WWF, en in het dage
lijks leven verantwoordelijk voor de in- en
externe betrekkingen van Staatsbosbeheer,
zegt: "Men moet er rekening mee houden dat
de tropische regenwouden van onschatbare
ecologische betekenis zijn, maar dat zegt de
mensen voorlopig nog zo weinig. De Brazili
aan zegt: "niks mee te maken, wij hebben een
sterk groeiende bevolking die we te eten
moeten geven, jullie hebben mooi praten,
maar ook jullie zelf hebben eerst de bossen
gekapt. Jullie zijn welvarend geworden, wij
willen dat ook."
(Een paar keer al- is de naam
Brazilië gevallen. Maar het is niet
alleen daar dat het tropisch
regenwoud in zijn bestaan wordt
bedreigd. Er zijn indrukwekkende
cijfers voorhanden die illustreren
dat het proces zich afspeelt rondom
(de gehele aardkloot. Bovendien zijn
er schattingen over de snelheid
Waarmee de tropengordel letterlijk
(wordt kaalgeschoren.
De F AI, de voedsel- en landbouwor
ganisatie -van de Verenigde Naties
berekende dat jaarlijks alleen al 5
tot 10 miljoen, hectare tropisch
regenwoud wordt opgeofferd aan de
•landbouw (die vervolgens, dat is het
trieste, de resterende dunne teelt-
laag zo snel uitput dat er binnen de
kortste keren geen landbouw meer
mogelijk is).
Indonesië exporteerde in 1966 301.000
kubieke meter tropisch hout. In 1970
was het al 7.413.000 m3 en dit jaar
tal alleen al Kalimantan (Indone
sisch Borneo) 38 miljoen m3
uitvoeren.
Drie Zweedse bedrijven sloten
inlangs een contract met de
Afrikaanse staat Liberia om 140.00Ó
hectare regenwoud te vervangen
floor snelgroeiende pijnbomen, want
het combineren van 'rendabeler'
bomen met de lage Liberiaanse
lonen is, inclusief zelfs het
herschepen van het hout naar de
Bweedse papierfabrieken, goedkoper
pan aanplanten in Zweden zelf.
Miljoenen vierkante kilometers tro
pisch oerwoud zijn sinds hun
ontstaan (50 miljoen Jaar geleden)
11 verdwenen. De eerstvolgende
bossen die aan de beurt zijn, liggen
In het laagland van de Philippijnen
tn op West-Malakka, in welk laatste
land alles tegen de grond gaat om
pe havelozen aan landbouwgrond te
helpen. Binnen tien jaar is alles
Weg.
Ontbladering
Terug naar het onmetelijke Amazo-
pe-gebied. In Columbia wordt het
tropisch regenwoud geveld in een
tempo van 1 miljoen hectare per
jaar, en dat is niets vergeleken bij
wat Brazilië doet.
De Braziliaanse natuurbeschermer
Frisch voorspelt dat zijn land zich
reeds over tien jaar opgescheept zal
hebben met een gigantische woes
tijn. Een regen van chemische
ontbladeringsmiddelen, die continu
neerdaalt uit tientallen vliegtuigen,
geeft aan het begrip regenwoud een
wrange en dodelijke betekenis.
Aan het eind van deze eeuw, zo
verwachten de deskundigen, zullen
er van de tropische oerwouden op
aarde alleen nog maar een
Jiamdjevol zorgvuldig beschermde
"exemplaren" over zijn. Waarom
eigenlijk zou het niet mogelijk zijn
om op zodanige wijze landbouw te
bedreven en überhaupt zodanig in
harmonie met de natuur te leven
'dat de nu nog resterende regenwou
den in hun geheel bewaard blijven?
In Nederland beantwoordt WNF-
voorzitter Hummelinck die vraag op
welhaast ontnuchterende wijze: „Op
de heel lange duur komt er
misschien ooit een positieve correla
tie tussen natuur en landbouw,
maar voorlopig is de ontwikkeling
net een stoomwals die Je stil moet
zetten Laten we nou toch eerlijk
zijn: alles wijst er toch op dat we
blij mogen zijn als. we 20 procent
vam het nu resterende oerbos
kunnen behouden".
Uniek
Ergens op de wereld een groot
tropisch oerwoud, maar dan het
enige, het laatste, betekent echter,
nog geen behoud. Want er zijn
talloze soorten regenwouden. Niet
alleen verschillen ze op de drie
continenten waar ze voorkomen, ook
binnen die continenten zijn er als
gevolg van verschillen in vochtig
heid, hoogte, grondsoort en dergelij
ke telkens „unieke" gebieden, met
volkomen eigen planten- en dieren
werelden.
Zo komt de familie der bromelia's,
bij ons bekend als kamerplanten, bij
vrijwel volmaakte uitsluiting alleen
voor in Amerika, met niet minder
dan 1800 tot 2000 soorten, Afrika
kent er slechts een, Azie geen
enkele.
Aangezien tropische regenwouden
sinds de ontwikkeling van de
zaadplanten, zo'n 50 miljoen Jaar
geleden, een ongestoorde ontwikke
ling konden doormaken vormen ze
nu duidelijk de rijkste manifestatie
van het leven op aarde. Nergens
anders komen er zoveel planten- en
diersoorten voor.
In Zuid-Oost Azie tellen de wouden
niet minder dan 25.000 soorten
zaadplanten (ter vergelijking: 'Ne
derland telt er 1200), 49 procent van
die soorten wordt nergens anders ter
wereld gevonden.
Terwijl een land als Nederland 360
vogelsoorten kent, kan Malakka
bogen op 660, waarvan er 444
uitsluitend in de tropische regen
wouden leven. In een Costaricaans
oerbos werden op 1 hectare 269
soorten geteld en in Peru op een
plaats zelfs 410 soorten. In de
regenwouden van Midden-Amerika
is het aantal vogelsoorten vier keer
zo hoog als in een gematigd bos in
het oosten van de Verenigde Staten.
En datzelfde geldt ook voor de
insekten, amfibieën en talloze
andere dieren.
V oorraadschuur
Wat is dan toch die ecologische
waarde van de tropische regenwou
den, waarom zijn ze goud en geen
zilver?
De ecologen wijzen erop dat de
oerbossen 's werelds grootste geneti
sche (erfelijke) reservoirs zijn, d.w.z.
de grootste voorraadschuren waaruit
de biologische evolutie putten kan,
maar voor wie begrippen als „direct
nut" meer zeggen: ook de mens kan
iets met dergeijlke genenbanken
beginnen, zoals hij trouwens meer
malen heeft gedaan. Hij kan er voor
de ontwikkeling van de geneeskunde
zijn voordeel mee doen, hij kan er
de bestrijding van plagen mee
verbeteren, hij kan economisch
belangrijke dieren fokken en plan
ten kweken.
Natuurlijk kan iets wat voortdurend
groeit „geëxploiteerd" worden. De
produktie van hout is op zichzelf
niet verwerpelijk, maar het is de
roofbouw die het hem doet, om het
even of het gaat om wegenaanleg,
bosbouw, huizenbouw, landbouw, of
desnoods recreatie.
Wat de Indianen in het verleden
met hun primitieve middelen aan
bos kapten en vervolgens platbrand
den, heeft al tot in onze tijd diepe
sporen in het tropisch regenwoud
achtergelaten, en de mate waarin zij
dat deden verschilt toch echt wel
.van het moderne mechanische
geweld waarmee het tropische
regenwoud tegenwoordig wordt ge
veld. Een hectare goed toegankelijk
oerwoud is al rijk als er 15 tot 25
bomen van werkelijk commerciële
waarde staan, maar het technologi
sche gerei gaat er als een scheermes
overheen en verwoest ook nog eens
75 procent van het omringende
struikgewas. In het veen kijkt men
niet op een turfje.
Kwetsbaar
Nu leert de ecologie dat een
biologisch systeem des te stabieler is
naarmate de soortenrijkdom groter
is, het tropisch regenwoud blijkt
echter een uitzondering op die regel
te vormen. Het is juist bijzonder
kwetsbaar. Ouderwetse maar nog
steeds veelvuldig toegepaste „slash
and burn"-technieken (kappen en
verbranden, in Indonesië ladangen
genoemd) bewijzen het al: na een
korte tijd van landbouw blijkt de
grond volkomen uitgeput en zo hard
als een steen.
Bijna alle voedingsstoffen zitten in
de levende planten: Wat er in de
dode zit wordt vrijwel onmiddellijk
weer door de-levende opgenomen. In
de Braziliaanse perbosgrond zit
vrijwel geen calcium, geen magne
sium, geen kalium, een beetje fosfor,
maar wel een heleboel aluminium.
Terwijl in de afgestorven planten op
een hectare 18,4 kilogram calcium
bleek te zitten, was de concentratie
in het oppervlaktewater onmeetbaar
klein. Het wankele evenwicht is snel
verstoord. En dan mag er van de
tropische regenbossen geen blijvende
oogst meer worden verwacht. Simpel
omdat ze er niet meer zullen zijn.
Ook is voor het behoud van de
regenwouden wel het argument
aangevoerd dat ze de longen van de
wereld zijn. maar de Braziliaanse
bioloog prof. Mario Ferri rekende
vorig jaar september op het eerste
internationale ecologiecongres in
Den Haag met dit sprookje af: er
wordt net zoveel zuurstof verbruikt
als geproduceerd. Ook hier een
evenwicht, en geen verlies of winst.
Twee miljoen
Eigenlijk gaat het bij de tropische
regenwouden om verschillen in
inzicht tussen enerzijds landbouw
kundigen en economen en ander
zijds de ecologen. De eersten willen
een zo groot mogelijke produktie in
zo kort mogelijke tijd (en oogsten
„zilver"), de tweede willen op de
langst mogelijke t.rmijn goud
oogsten. WNF-voorzitter ir. Humme
linck: „De ontwikkelingslanden, die
behoefte hebben aan geld, zijn al
gauw geneigd buitenlandse maat
schappijen concessies voor houtkap
te verlenen, vaak ook wel onder
zekere voorwaarden, maar ze zijn
niet in staat om de naleving te
controleren en bovendien vaak niet
in staat of zelfs bereid de bevolking
die achter de houtkap aantrekt, het
ladangen te verbieden".
De Nederlandse actie, die volgens
Hümmelinck de komende twee jaar
twee miljoen gulden moet opbren
gen, zal zich speciaal richten op
Indonesië (het Goenoeng Leuser-re-
servaat op Noord-Sumatra waar het
Wereld Natuur Fonds ook al een
actie voert voor de laatste
orang-oetangs en voor rinocerossen),
op de Afrikaanse staat Roeanda
(met een zelfde reeds bestaande
actie voor berggorilla's) en op
Suriname, waarheen al 40.000 gulden
voor een Amerikaans onderzoek
project.
Het geld gaat in het algemeen naar
studie en intensivering van de
bewaking. Dat moet ook wel want
tropische regenwouden kun je niet
aankopen, dat is helemaal onbegon
nen werk.
Hummelinck verder: "Dus moet Je
komen met een ander verhaal.
Exploiteer het woud verstandig. Je
kunt wijzen op de rampzalige
gevolgen die de ontbossing kan
hebben. Op de erosie, die de
landbouw volledig onmogelijk
maakt. Zo is het midden van
Noord-Amerika aan zijn beroemde
dust-bowl gekomen, zo is in Rusland
een rijk landbouwgebied als Kazak
stan in een woestijn veranderd. Ik
j vind dat je niet in een gesprek van
welles-nietes en kijk naar je eigen
mag vervallen."
