'Al die
onzin
over
mij
Verbazing over behoudende dirigent
DASSIN: MOOIE JONGEN
VAN COMMERCIEEL LIED
BLUE JAYS: 'T
EINDE VAN DE
MOODY BLUES?
SSSBS
Herbert von Karajan
m
••9
van Zijp
STEALERS
WHEEL:
SUBTIEL
Rancly Edelman
spoedig begrip
DONDERDAG 24 APRIL 1975
PAGINA 21
Herbert 1
rigent die enorm bewierookt
wordt en met wie vaak ook een
beetje de spot werd gedreven.
Niemand zal zijn artistieke capa-
oiteiten betwisten. Met zijn Ber
liner Philharmoniker vormt hij de
dirigent plus orkest die men zich
kan voorstellen.
Voor de buitenwacht is hij de
gevierde maestro met de vele
miljoenen en het door hem zelf
bestuurde privé-vliegtuig. Maar er
worden ook wel ironische opmer
kingen gemaakt over zijn muzi
kale activiteiten en dan voorna
melijk met betrekking tot zijn
behoudende instelling. Een enke
le keer iets van Strawinsky, een
paar werken van Bartok, veel
verder gaat hij niet in de muziek
Groot was dan ook de verba
zing toen Deutsche Grammophon
Gesellschaft kort geleden het le
ven schonk aan een doos met vier
platen waarop men Von Kara-
jan met zijn Berlijnse orkest kan
beluisteren in muziek van ae
Nieuwe Weense School, dat wil
in dit geval zeggen muziek van
Arnold Schönberg en zijn leer
lingen Anton Webern en Alban
Berg, een genre waarmee talloze
concertbezoekers nog veel moei
te hebben.
Karajan heeft er niet veel moei
te mee gehad, zo lijkt het althans
bij het luisteren naar deze pla
ten, want men wordt geconfron
teerd met een rijkdom aan ex
pressie en een klankschoonheid
die men wellicht in deze muziek
niet voor mogelijk heeft gehou
den. Maar moeiteloos was de
voorbereiding van deze produktie
allerminst.
In het bijgaande
vertelt Herbert von Karajan iets
over de manier waarop een en
ander tot stand kwam. Een af
spiegeling van het streven naar
de grootst mogelijke perfectie van
een dirigent die iedere handeling
in zijn carrière zorgvuldig lijkt
te hebben gepland, zowel in ar
tistieke als in materiële zin. De
composities die Von Karajan op
de vier platen dirigeert zijn: „Pel-
leas und Melisande", „Verklarte
Nacht" en „Variationen opus 31"
van Schönberg, „Drie Orchester-
stücke" en drie delen uit de „Ly
rische Suite" van Berg en „Fas-
sacaglia", „Fünf Satze opus 5",
„Sechs Stücke opus 6" en „Sym-
phonie opus 21" van Webern.
-
Wat is de achtergrond van de
confronatie van Herbert von
Karajan met de Nieuwe Weense
School Waarom moest het tot
1975 duren voordat men 's we
relds beroemdste dirigent in ge
compliceerde twintigste-eeliwse
;ietc als die van Schönberg,
Webern en Berg via de gram
mofoonplaat kon beluisteren?
„Toen ik twintig jaar geleden",
zegt Von Karajan „de leiding
kreeg over de Berliner Philhar-
monik;r construeerde ik een vrij
nauwkeurig plan met betrekking
tot de programmering in de loop
de eerstvolgende jaren. Om
werkelijke eenheid van or
kest en dirigent tot stand te bren
gen was het noodzakelijk om te
beginnen met het opnieuw instu
deren van het standaardrepertoi-
In de loop der jaren konden
de grenzen in het repertoire
steeds verder verleggen"
„De samenwerking, het van
zelfsprekende „bij elkaar horen",
ontwikkelde zich steeds verder.
Composities van een uitzonder
lijke moeilijkheidsgraad ver
schenen in een voorzichtige dose
ring en na een lange voorberei
ding op de programma's. Maar
dergelijke werken op de gram
mofoonplaat te laten vastleggen
een lange weg van experi
ments en en vertrouwd raken
noodzakelijk. Nu hebben wij, het
orkest en ik, eeneenheid tot
stand gebracht die het interpre
teren van deze composities ver
antwoord maakt".
Relatie
Er zijn ook andere componis
ten Jie orkestwerken van een
uitzonderlijk hoge moeilijkheids
graad hebben geschreven. Wat
voerde u tot Schönberg, Webern
1 Berg, deze drie Klassieken on
der de Modernen?
Karajan "Ik heb altijd een
bijzonder relatie met de Nieuwe
Weensi School gehad. Heel een
voudig doordat ik in de tijd waar
in die op de voorgrond kwam in
Wenen studeerde, zelfs enige tijd
bij Webern zelf. Ik herinner me
heel goed een school- of arbei
dersconcert waarbij Webern
eigen composities dirigeerde. Er
brak een geweldig tumult los".
„Ik heb het allemaal van nabij
meegemaakt. Dilt was me toch
duideiljk'; ontoei-eikende uitvoerin
gen kunnen het publiek nooit
overtuigen. Het behoort nu een
maal tot de stijl van de Nieuwe
Weense School, vooral Schönberg,
dat dingen worden verlangd die
niet of nauwelijks te realiseren
zijn. Dat begint al bij de instru
mentatie die qua duidelijkheid en
balans meestal bijzonder proble
matisch is. Ik ben van mening
dat men hiervoor een overmaat
van tijd nodig heeft. Langzaam
i geleidelijk zijn wij in een pe
riode van ongeveer zes jaar met
deze noten vertrouwd geraakt".
Twijfel
In uw visie klinkt twijfel door
aan de waarde van uitvoeringen
die niet zo langdurig rnet een der
gelijke behoefte aan de uiterste
perfectie zijn voorbereid.
Karalan: „Weet u dat zelfs bij
festivals een dirigent zelden meer
dan drie of vier repetities krijgt
met een orkest vertrouwd
heid te krijgen? Wanneer men
dat iccepteert, accepteert men
ook dat het resultaat niet goed
kan zijn. Negentig procent van
de orkestmusici in het algemeen
in de eerste plaats visueel inge
steld op de noten die ze voor zich
krijgen".
„Ze krijgen niet de tijd te ont
dekken wat hun collega's aan
de andere lessenaars spelen. Daar
aan komen ze pas toe wanneer
ze boven de noten staan. Op het
moment dat ze zich vrij op de
klank kunnen concenti-eren ont
staat die klank vanzelf op een
expressieve manier. Dat zijn za
ken waarop de Berliner Philhar
moniker en ik ons gedurende vele
jaren gericht hebben".
Was voor dit project een bij
zondere opnametechniek nodig?
Karajan: „Ja, er is volgens een
vrij nieuw systeem gewerkt dat
ook voor kwadrofonie geschikt is.
We hebben speciaal bij Schön
berg de partituren zo kunnen rea
liseren als bij geen enkel concert
mogelijk is, zelfs niet in de akoes
tisch gunstigste omstandigheden.
Zo hebben we in Schönbergs „Va
riationen" opus 31 voor iedere
variatie een andere orkestopstel
ling gebruikt om de grootste mo
gelijke duidelijkheid te krijgen.
Ik kan wel zeggen dat deze klank
volkomen nieuw is. Op de repe
tities heb ik vaak gezegd: Mijne
heren, dissonant is spanning en
consonant is ontspanning, maar
wanneer een van beiden lelijk is
kan geen muziek ontstaan".
Moeien we dit beschouwen als
een esthetisch credeo van Herbert
von Karajan?
Karajan: „Al die onzin die al
tijd over mij gezegd wordt: ik
zcu axle scherpte glad maken.
Herbert von Karajanconfrontatie met de nieuioe Weense school.
Scherpte kan men alleen glad
maken wanneer die scherpte een
onbekwaam geproduceerde klank
is, een valse, lelijke toon. Wan
neer wij aan het werk waren
hebben we ons vaak urenlang
op de nauwkeurige intonatie van
bepaalde details geconcentreerd.
Ook spanning moet esthetisch
mooi zijn. Webern is een goed
voorbeeld. Men zegt vaak dat hij
nogal koel was. Maar ik heb hem
zien dirigeren en koel vond ik
dat helemaal niet, in tegendeel:
hij had een enorm felle inzet".
Wat is nu na deze produktie
uw verhouding tot componisten
als Schönberg, Webern en Berg?
Karajan: „Met betrekking tot
de klank op zich zelf ben ik het
meest geboeid geweest bij het op
nemen van de werken van Schön
berg. 11^ had voordien een klank
voorstelling bij die muziek die in
concertzalen nooit werkelijkheid
is geworden. Na deze opnamen
weet ik dat deze voorstelling wel
degelijk te realiseren is, al is het
niet op een concert".
„Ik was vooral gefacineerd door
de Vrriationen van Scnönberg.
Emotioneel ben ik beven alles
gegrepen door de „Drei Stucke"
van Alban Berg. Dat werk achter
volgt me al twintig jaar. Berg
schreef deze muziek aan de voor
avond van de eerste wereldoorlog.
Door de profetische kracht van
deze pessimistische muziek ben ik
steeds weer verbijsterd. Een on-
gelofeüik moeilijk stuk ook, maai
de Berliner Philharmoniker speelt
het alsof het Mozart is".
A.v.d.V.
Op deze pagina
bijdragen van:
Aar;'., van der Ven
Jan Preenen
Bram van Leeuwen
Paul de Tombe
Eindredactie
René Vos
ADVERTENTIE
STEEDS DE NIEUWSTE GRAMMOFOONPLATEN
HAARLEMMERSTRAAT 279
LEIDEN - TEL. 071—24010
Blue Jays Justin Hayward
en John Lodge Treshold (Pho
nogram) 6376600.
De vraag is intrigerend: is de
groep The Moody Blues bezig
uiteen te vallen? Voor een ont
kennend antwoord pleit alleen
dat de eigen Treshold-studio van
de formatie pas is verrezen in
Londen, voor een bevestigend
antwoord pleit veel meer. Al in
december immers zou een nieu
we MB-LP verschenen moeten
zijn; wat destijds uitkwam was
een langduurder (This is the
Moody Blues) met een overigens
uitstekend overzicht van het
groepswerk. Voor "ja" pleit ver
der nog de verschijning van Blue
Jays van Justin Hayward en
John Lodge. Het mag toch,
merkwaardig geheten dat H en L
apart een LP hebben gemaakt,
zonder de medewerking van de
andere leden van de Moody Blues.
De LP is dan wel opgenomen in
de Ti-eshold-studio, met de vaste
MB-producer Tony Clark, maar
dat hoeft niet meer te zeggen
dan dat Hayward en Lodge hun
recht hebben laten gelden op het
gebruik van de eigen studio. Het
is verder vreemd dat in een be
geleidend schrijven wordt gezegd
dat de heren samen zijn
ADVERTENTIE
Speciaalzaak
qrammofoonplaten
J nic. de tombe
Lange Pieterskerkchoorsteeg II
Leiden, telefoon 071 22184
Stealers Wheel lijkt onderhand
een rad van avontuur te worden.
Sinds de groep tien jaar gele
den werd opgericht zijn er nogal
wat veranderingen aangebracht
in de samenstelling. Rob Noakes
en Paul Pilnick zijn definitief
verdwenen en Gerald Rafferty,
die enkele jaren geleden uit het
gezelschap stapte is inmiddels
weer terug. Naast Joseph Egan,
evenals Rafferty vertrouwd met
gitaar en piano. Samen hebben
zij een poging ondernomen het
leven van Stealers Wheel voort
te zetten. „Right or wrong" vra
gen zij zich op de nieuwste elpee
voorzichtig af. Te oordelen naar
hetgeen is gepresteerd kan vast
gesteld worden dat zij alle kans
van slagen hebben. De langspe-
ler is weliswaar geen uitschieter
te noemen, maar bevat wel zo
veel fijne subtiele muziek dat van
een goed luisterprodukt kan wor
den gesproken. Het tweetal zegt
„onder invloed te hebben gestaan
van de Everly Brothers. In de
tien composities, waarmee Raf
ferty en Egan nog eens hun zelf
werkzaamheid hebben onderstreept
is daar weinig van te merken.
Hun muziek roept nu eerder asso
ciaties op met die van de Beatles
aan het eind van de zestiger Ja
ren. Verantwoordelijk voor het
niveau, waarop „Right or wrong"
ligt is overigens ook een flink
team van achtei-grondmusici.
J.P.
Joe Dassin CBS 80594.
Joe Dassin is wat wel genoemd
wordt een „mooie jongen". In zijn
optreden laat hij meestal geen
twijfel bestaan, dat hij die ken
nis ook zelf draagt. Vandaar dat
hij ditmaal op de hoes staat af
gebeeld met ontbloot bovenlijf
tussen twee exotische schonen. In
Frankrijk behoort hij tot de
groep van zangers van het com
merciële lied. Geen felle aan
klachten tegen de maatschappij,
geen protesten, niets van dat al
les. Wel melodieuze liedjes gezan
gen met een stem die af en toe
afdaalt naar de donkerbruine re
gisters. In zijn nieuwe album zijn
twee chansons die extra opvallen
door hun lichtvoetigheid. Six Jours
a la campagne heeft iets breek
baars, iets freles door de lage stem
van Joe Dassin en het wat hoge
hese stemmetje van een meisje,
dat we helaas een zangeres zon
der naam moeten noemen, om
dat elke vermelding op de plaat
ontbreekt. Een tekortkoming,
vind ik, want ook in het liedje
Anmie. de l'anmee demière, maakt
haar vocale bijdrage het liedje
tot een succes. Verder dient ver
meld te worden dat Joe Dassin
een alleszins redelijke vertolking
- op de plaat heeft gezet van het
grote succes van Gordon Light-
foot l'Amour. Het overige mate
riaal is wat minder van allure,
maar blijft door de Juiste muzi
kale begeleiding toch nog wel
duidelijk boven de rode streep.
Joe Dassin: stem die af en toe afdaalt
de donkerbruine registers.
omdat ze eikaars werk zo goed
vinden en omdat ze zoveel num
mers hadden klaarliggen. Waar
om worden die dan niet opgeno
men in groepsverband, vraag je
je af. Hayward en Lodge heb
ben toch wel vaker voor de hele
groep geschreven. Hayward. de
zanger'gitarist schreef bijvoor
beeld de hits Nights in White Sa-
tin, Question, Voices in the Sky,
The Acton en Tuesday After
noon. Lodge, de bas-gitaris/z;
ger heeft het sterk Ride my
saw. House of four doors en
..buitenbeentje" I'm just a sin
ger in a rock and roll band op
zijn naam. Hayward en Lodge
hebben dus steeds belangriike bij
dragen geleverd wat alles nog
meer doet rieken naar een spoe
dig stoppen van de formatie. Hay
ward en Lodge hebben dan in ie
der geval elkaar nog. Die heren
hebben samen twee nummers
schreven op de nieuwe LP, w:
van Remember me my friend het
eerste werkje was dat ooit werd
opgenomen in de Treshold-stu
dio. Remember me my friend
(Moody-Blues-achtig sterk)
wordt tevens de eerste single. Het
andere resultaat van de san-
werking is het slotnummer When
you wake up, daarnaast hebben
Hayward en Lodge ieder apart
hun bijdragen geleverd. Hayward
met vijf songs, Lodge met drie
terwijl op de LP ook het Peter
Knight Orchestra, bekend van
het eerste MB-album Days of
future passed, meewerkt. Waar de
naam Blue (Moody Blues) Jays
(Jon en Justin) vandaan komt
is verder niet moeilijk te raden
zoals ook de kwaliteit van
LP niet lang een raadsel zal blij
ven. Die is geweldig.
Randy Edelman is in ons land
tot dusver een onbekende groot
heid. Slechts door zijn optreden
onlangs in het TROS-program-
ma „music-all-in" is een klein
deel van die anonimiteit wegge
nomen. In die bewuste uit
zending werd iets ten gehore ge
bracht van de filmmuziek van
„Blue bird", de eerste Russisch-
Amerikaanse co-produktie op dit
gebied, waarvoor Randy teken
de. Dezer dagen verscheen zijn
eerste elpee in ons land en
gaand op de hoge kwaliteit x
die zwarte schitf mogen we o
cluderen dat het niet lang meer
zal duren voor dat ook de na
Randy Edelman in Nederland
een begrip is geworden. In Ame
rika is dat al het geval dankzij
het feit dat nij een veel ge
vraagd man is als dirigent voor
artiesten als Jim Nabors, Pet
Clark en Jackie DeShannon. Ver
der schreef hij een deel van het
Dionne Warwick en Nancy Wil
son. Daarnaast maakte Randy
Edelman tot dusver ook veel film
muziek bijvoorbeeld voor de Ha
rold Robbins-produktie „Outside
in". Wie de elpee van de 23-jarige
in New Yersey geboren Randy
beluistert constateert in klank
enige verwantschap met die
Neil Diamond. Een fraai stem
geluid dat met name tot zijn
recht komt in een romantisch
nummer als "Wherte did we go
wrong?" met veel viool werk
een lekker koortje. Daartegenover
staat dan weer het vlottere werk,
waarvan een nummer als Every
body wants to call you sweethart
een duidelijk voorbeeld is. On
nodig te vertellen dat alle songs
op de langspeler, zowel tekst als
muziek, van eigen hand zijn. Een
zanger om in de gaten te houden.
B.V.L.
