De macht van de sjah
Iraakse Koerden het 'betaalmiddel'
ZATERDAG 5 APRIL 1975
PAGINA 13
TEHERAN „De positieve buitenlandse politiek van Zijne
Keizerlijke Majesteit heeft vorige maand in Algiers één van
zijn meeste verbluffende resultaat voortgebracht. Het akkoord
van Algiers mag ervaren politici verrast hebben, voor Per
zen die een onschokbaar vertrouwen hebben in het staatsman
schap van de Sahanshah (de koning der koningen)betekende
het akkoord een nieuwe constructieve mijlpaal bij het consoli
deren van 's lands positieve betrekkingen met het buitenland".
Zo begon een paar dagen geleden een hoofdartikel van het
Perzische blad Kaehan.
De sjah van Perzië foto links),
de Koning der Koningen'. Op de
foto rechts een Koerdistaanse
herder, het automatische geweer
in de aanslag
Door
Michael Steiin
De kranten zijn hier unaniem vol
lof over het akkoord van Algiers dat
op 6 maart werd gesloten. En van
uit Perzisch zicht zeker niet ten on
rechte. Want de Sjah kreeg in ruil
voor de Koerden, die hij jarenlang
gesteund had nu enorme conces
sies los, niet alleen van Irak, maar
ook van Saoedie-Arabië.
Het meest in het oog viel
kelijk de afspraak over de grensri
vier met Irak, de Sjatt-el-Arab, dié
volgens het vernederende verdrag,
van 1937 (toen Irak onder de be
schermheerschappij van het toen nog
zo machtige Engeland stond) geheel
in Iraakse handen was overgegaan.
Die rivier wordt nu weer tussen bei
de landen verdeeld. Het is geen gro
te strategische winst, aangezien de
rivier in geval van oorlog met behulp
van één simpele raketstelling onbe
vaarbaar gemaakt kan worden voor
de olietankers. Maar het is wel een
zeer belangrijke psychologische er
kenning van de toenemende macht
van Perzië. Sinds de Sjah in 1969 het
grensverdrag met Irak eenzijdig
opzegde, voeren de tankers uit de
Perzische olieraffinaderijen in Aba-
dan onder enorme militaire escortes
in feite over verboden gebied naar
de Perzische Golf, omdat Irak daar
tegen gekant was en de rivier vol
gens de internationaal geldende
maatstaven Iraaks territoriaal ge
bied was. Behalve de helft van de
Sjatt-el-Arab krijgt Perzië ook nog
grote stukken gebied van Irak, op
grond van te maken grenscorrecties
die op akkoorden uit 1913 en 1914 ge
baseerd moeten zijn.
Belangrijk
Maar oneindig veel belangrijker,
dan deze voor Perzië zeer gunstige
afspraken is de uiterst gecompli
ceerde driehoeksruil die Perzië-Sa-
oedi-Arabië en Irak besloten. Ook
hier weer waren de Iraakse Koer
den de enige troefkaart die de Sjah
hoefde uit te spelen.
Saoedi-Arabië en Perzië zagen een
steeds grote onbehagen, dat Irak zich
door zijn oorlog tegen de Koerden van
jaar tot jaar meer aan de Sowjet-
Unie bond. omdat het de uitzichtloze
strijd niet kon winnen zonder hy
permodern Russisch oorlogsmaterieel
en Russische militaire avdiseurs. Ter
wijl Perzië en Saoedi-Arabië ln
kwesties als de te volgen oliepolitiek
lijnrecht tegenover elkaar stonden en
elkaar ook niet de hegemonie over de
Perzische Golf gunden, waren zij
het over één ding roerend eens: de
Sowjet-invloed moest uit het gebied
en met name uit het gevaarlijke Irak
gebannen worden.
En dus besloten de Saoediërs ten
tijde van de OPEC-top in Algiers hun
olieproduktie met 25% te beperken,
teneinde de olieprijs tenminsten op
het huidige niveau te handhaven.
Daarmee ergerden zij weliswaar
hun trouwe bondgenoot Amerika, die
in de voorafgaande maanden voort
durend te horen had gekregen dat
Saoedi-Arabië een matigende in
vloed op de olieprijs zou uitoefenen.
Maar door die beslissing kwamen de
belangen van de steenrijke, dunbe
volkte Arabische olielanden op één
vlak te liggen met de belangen van de
dichter bevolkte en meer geïndus
trialiseerde landen: Perzië, Irak en
Algerije. De Saoediërs bedongen ech
ter dat er voor hen bepaald niet no
dige produktievermindering gepaard
zou gaan met vrede en rust in het
gebied van de Perzische Golf.
Rust
Vrede en rust betekenen ln dit ge
bied dat de tegenstrijdige invloeden
van de grote mogenheden ingeperkt
worden. Irak voelde daar wel voor,
omdat het zijn toegenomen oliever
diensten liever aan de Westersedan
aan de Russische technologie en
markten toevertrouwt. Het had de
afgelopen maanden reeds enige ma
len blijk gegeven zaken met de Ame
rikanen te doen, die in de Iraakse
pers nog steeds als de doodsvijanden
van Irak worden gekenschetst. Perzië
was helemaal enthousiast, waarna
de handel snel afgesloten kon wor
den. Irak verplichtte zich tot grotere
distantie van de Russen en kwam met
Saoedi-Arabië overeen alle uitstaan
de geschillen op te lossen. Vervolgens
kwamen de problemen tussen Perzië
en Irak aan de beurt, die al even snel
geregeld konden worden, omdat het
Baath-bewind in de Koerdische op
stand terecht een dodelijke bedrei
ging zag, terwijl de sjah toch al
nooit van plan was geweest de Koer
den zodanig te helpen dat deze een
werkelijke autonomie in Irak zouden
krijgen en daarmee een slecht voor
beeld zouden vormen voor soortgelij
ke strevingen in zijn eigen land.
Rauw op lijf
Het akkoord van Algiers viel de
Koerden rauw op het lijf. De Koer
dische leider Moellah Moestafa Bar-
zani was op dat ogenblik in Teheran
om te bespreken met welke midde
len het aanstaande voorjaarsoffen
sief van de Irakezen gekeerd kon
worden. Toen de Sjah al lang en breed
in Teheran terug was, duurde het
nog enige dagen voordat Barzani tot
hem toegelaten werd, teneinde te
vernemen dat er over zijn volk was
besloten.
Tijdens het nu volgende gesprek,
deelde de Sjah Barzani mee dat aan
het akkoord van Algiers niet te tor
nen viel, aangezien de afspraken
van groot belang voor Perzië waren
en niemand van de Sjah kon ver
wachten dat hij "als man van eer"
zijn beloften zou schenden.
Op dat ogenblik moet de Perzische
keizer aan andere beloften hebben
gedacht, die hij in 1973 en begin 1974
aan Barzani had gedaan. Hij had toen
althans volgens de versie van een
aantal goed ingelichte waarnemers
in Teheran met klem bij Barza
ni er op aangedrongen om geen ge
noegen te nemen met de schers-
autonomie, die de Iraakse Baath-re-
gering aan de Koerden voorstelde.
En nog tijdens zijn vakantie in St.
Moritz, afgelopen winter, liet de
Sjah weten dat hij, als "het licht
der Ariërs", zoals een van zijn offi
ciële titels luidt, zijn mede-Ariërs
de Koerden niet in de steek zou
laten.
Keus
En dus stelde de Sjah Barzani nu
voor de keus: de Koerden konden zich
aan Irak overgeven; als zij dat niet
wensten, konden zij in Perzië toe
vlucht zoeken, waar ze als "gasten"
behandeld zouden worden en zelfs
de Perzische nationaliteit zouden
kunnen krijgen. De Sjah liet deze
keus geheel aan Barzani over. Hij
legde er slechts de nadruk op dat
na 1 april geen enkele hulp van Per
zische kant verwacht kon worden,
mochten de Koerden doorvechten.
De grens zou hermetisch afgegren
deld worden en zelfs gewonde Pesj
Merga's zouden niet meer in het
ziekenhuis van de Perzische grens
plaats Piranshahr verpleegd kunnen
worden.
Diezelfde avond van de 12de maart
kwam Barzani in Koerdistan terug
en besprak daar met het Centra
le Comité van zijn Democratische
Partij Koerdistan de mogelijkhe
den. Algemeen luidde de conclusie,
dat men mocht kiezen tussen hangen
of wurgen en dus moest doorvech
ten.
Men zou minstens nog een Jaar
strijd kunnen volhouden zonder enige
hulp van buitenaf.
zelfs in de tijd van de grote succes
sen op de universiteit van Teheran,
niemand van de Perzische Koerden
een volksgenoot uit Irak durfde aan
te spreken. Aangezien alle goed en
kwaad van boven komt, wacht men
gelaten af wat de volgende ontwikke
lingen zullen zijn.
Maar de Perzische kranten schrij
ven over een nieuw tijdperk dat in
het Midden-Oosten is ingetreden,
over "de kunstmatige koelte" in de
Perzisch-Iraakse betrekkingen, die
nu gelukkig voorbij is, over "de ban
den tussen twee nauwe broeders en
vrienden, zoals de naties van Perzië
en Irak altijd zijn geweest". Men
brengt in herinnering dat "de ge
combineerde krachten van de Perzi
sche en de Arabische beschavingen
de Islam tot in het hart van Euro
pa hebben gebracht en dat was geen
welkome gebeurtenis voor de kolonia
le machten, reden speciaal waarom
die koloniale machten zoveel moge
lijk tussen de Perzen en de Arabie
ren trachtten te intirgeren".
V erzoeniin gsbezoek
Iraks sterke man, Saddam Hussein
Takriti, heeft zelfs tijdens het triom
fantelijke verzoeningsbezoek van
premier Hoveyda aan Irak gespro
ken over de mogelijkheid van een
collectief veiligheidssysteem in het
gebied van de Perzische Golf, zo heb
ben de kranten bericht. Het lijkt op
dit moment nogal ver gezocht, omdat
diezelfde Golf in de Arabische we
reld nog steeds de "Arabische Golf"
wordt genoemd. Maar in het com
muniqué na afloop van Hoveyda's
bezoek benadrukken beide landen
"hun vastbeslotenheid om welke bui
tenlandse macht dan ook te verhin
deren in hun gebied tussenbeide te
komen". En als klap op de vuurpijl
werd bericht dat prins Fahd, de
sterke man van Saoedi-Arabië, bin
nenkort naar Teheran zal komen,
teneinde over een mogelijke topcon
ferentie van Perzische Golf-staten te
spreken.
Al deze ontwikkelingen waren
slechts mogelijk door de toegenomen
macht en het steeds grotere aanzien
van Perzië in de wereld, aldus "bui
tenlandse politieke waarnemers" vol
gens een aan de ambassade
gestuurd mededelingenblad. De
Koerden van Irak waren kennelijk
het betaalmiddel om Perzië op
nieuw een stukje verder in de vaart
der volkeren te stoten.
En dus werden de nodige voorbe
reidingen getroffen en Koerdistan
in drie districten opgedeeld gene
raal Barzani zou de leiding nemen
over het midden-front, zijn zoon Id-
ris zou het zuidelijk front voor zijn
Praktisch niemand in Perzië
rouwt daarom. De Perzische Koer
den zijn zo bang voor represailles dat
rekening nemen en diens Jongere
broer Massoed het noorden. Men
besloot onmiddellijk 400.000 gulden
voor de aankoop van rijst en graan
te besteden. De beslissing de strijd
voor te zetten, viel des te gemakke
lijker, omdat net het zwaarste
Iraakse offensief aller tijden door de
Pesj Merga's met betrekkelijk gerin
ge verliezen was afgeslagen terwijl
op het moment dat het offensief
was begonnen, de Perzen al hun wa
pens en manschappen hadden weg
gehaald.
Documenten
Maar op de 18de maart werden in
Barzani's hoofdkwartier een aantal
documenten uit Teheran bezorgd.
Het waren de besluiten, die de mi
nisters van buitenlandse zaken van
Perzië, Irak en Algerije zojuist tij
dens hun driedaagse conferentie had
den genomen. Er zouden drie ge
meenschappelijke commissies wor
den ingesteld en één daarvan - de
militaire commissie - zou zich bezig
houden met de samenwerking tus
sen de legers van Perzië en Irak,
teneinde tot een wederzijdse grens
controle te komen en tot wederzijd
se inlichtingen over subversieve ele
menten aan de grens. Reeds in
1937 hadden Perzië, Turkije en Af-
gahnistan bij het verdrag van Saa-
dadad soortgelijke afspraken gemaakt
terwijl het pact van Bagdad van
1955 (het huidige Cento-verdrag)
tussen Turkije, Perzië, Irak en Pa
kistan eveneens garanties bevatte dat
de centrale overheden elkaar bij de
bestrijding van lastige minderheden
behulpzaam zouden zijn.
Moulah Moestafa Barzani
kiezen tussen hangen en wurgen
Uit de documenten bleek tevens
dat Turkije - hoewel het niet aan
de onderhandelingen in Teheran had
deelgenomen - enthousiast zou mee
werken aan het Perzisch-Iraakse
streven de Koerdische beweging een
kopje kleiner te maken. De leiding
van de DPK kwam dan ook nu tot
de enig mogelijke conclusie: de strijd
moest opgegeven worden. Maar de
meeste Pesj Merga-commandanten
weigerden aanvankelijk. Negendui
zend Pesj Merga's in het zuiden
dreigden zelfs een nieuw bestuur
van de partij te vormen. Maar ook
zij moesten tenslotte inzien dat de
Koerdische zaak opgegeven was.
