Djakarta:
IN DRAF OP WEG
Ongeïnspireerde
architectuur
in dienst van
de staatsmacht
NAAR ANONIMITEIT
ZATERDAG 8 FEBRUARI 1975
De razenddrukke Thamrin
straat in Djakarta, waar het mo
derne gezicht van deze stad het
oosten rap opzij drukt. Rechts, in
een kolossale bamboesteiger, het
nieuwe gebouw van de staatsolie
maatschappij Pertamina.
Foto rechts onder: Een van de
talloze stilstaande, meestal roet
zwarte kali's in het oude Dja
karta: weinig hygiëne, veel sfeer.
Omtrent dertig verdiepingen reikt het torenskelet omhoog
aan de brede Thamrinstraat in Djakarta. De staatsoliemaat
schappij Peramina is bezig zich een nieuw hoofdkantoor te
bouwen. Het moet, aan die schathemelrijke avenue tussen
Merdekaplein en Hotel Indonesia, moeders mooiste worden:
een honderd meter hoge totempaal van de bureaucratische
macht. Maar wat er al gereed staat ter weerszijden van de
Thamrinstraat kun je zien wat het worden zal opnieuw
een signaal van de westerse invloed waar zonder een oosters
land tegenwoordig vreest niet voor vol te worden aangezien.
Het zal eigenlijk jammer zijn wanneer het Pertaminagebouw
af is, want nu nog onderscheidt het zich in een hartveroverend
opzicht van de belendende kantoorpaleizen, warenhuizen en
hotels: de betonnen gigant is rondom gevat in een steiger van
dikke bamboepalen die in zijn strakke en toch luchtige mathe
matiek een stuk bouwesthetiek vormt waar geen van die al in
gebruik genomen nieuwbouwsels aan kan tippen. Uit schoon
heidsoverwegingen zou je hopen dat de Pertamina morgen nog
failliet gaat en die steiger voor goed om het ongerede kantoor
pand zal blijven staan als schitterend monument van van
oprecht-Indonesische bouwkunst-
Maar het is natuurlijk allang niet ontmoedigende gedachte,
meer tegen te houden; Djakarta is Djakarta kon natuurlijk niet, bijwij-
bezig de prestigestad van de vaak zo ze van museumvitrine, bewaard blij-
verkommerde archipel te worden. Ik ven zoals het was een in grote
vrees dat met nostalgie naar hun delen voor de cameralens wel pitto-
verleden behepte oud-Indischgasten reske maar voor menselijk gebruik
bij terugkeer in het destijdse Bata- ontoereikende stad vol stinkende ar-
via weinig meer zouden herkennen moede, maar dan nog. Wat er nu
van hun „tropisch Amsterdam". De op grote schaal gebeurt is te verta-
Etadvernieuwers hebben op de oude len met: het gebouw als madhtsfac-
plattegrond doorgaans rechte lijnen tor de overrompeling van de on
getrokken en vervolgens alles omver derdaan door afmeting en afspiage-
gehaald wat hen voor de voeten ling van een politiek idee. Die on
stond in hun aandrift om Djakarta derdaan heeft trouwens, zoals overal
afgezien van de palmen en het aan- ter wereld, in humor verweer gevon-
verwante klimaat het gezicht van den tegen de staatsmacht die ook in
een moderne westerse stad te geven. de architectuur verwoord wordt. Het
Hausmann heeft, in het begin van reusachtige Merdekaplein (waaraan
de achttiende eeuw, hetzelfde met het presidentiele paleis ligt) wordt
Parijs gedaan, maar hij gaf er die beheerst door een even lelijke als
stad de magnifieke boulevards voor hoge lichtgrijze zuil, bekroond door
terug die nergens stereotiep of eens- een het netvlies kwetsende gouden
luidend zijn. Djakarta lijkt bezig vlam. Nog voor dit pompeuze monu-
Eich in de anonimiteit van een on- ment ter meerdere glorie van de
geïnspireerde architectuur te verlie- voormalige president gereed was,
E,.n heette het al "Sukarno's Erectie".
Overal zie Je de kaalslag waar Die "underground"-spot houdt in-
straks nog meer van die gebouwen tussen de opmars van de anonimi-
zullen oprijzen die zijn ontworpen telt uiteraard niet tegen. Links en
door aan dezelfde gietvorm ontspro- rechts schieten de nieuwe bouw-
werken omhoog: gebouwen waar-
fT van het nooit de bedoeling is ge-
Door weest dat ze voor mooi versleten
H. J. Oolbekkink zouden worden. De bedoeling is te
imponeren, de macht van 't gezag
ten architecten. Met het zielloos en zijn verlengstuk, de bureaucra-
vernuft van een kopieermachine le- tie. te verkondigen,
veren ze de ene afdruk na de ande- En dan maakt het weinig verschil of
re af, om daarna met de hand eni- Je naar de Amsterdamse Weesper-
ge minieme onderlinge verschillen straat, de Parijse horizon achter de
in te houden. Are de Triomphe, de Rotterdamse
Het jammerlijke is echter Blaak, de Londense Theemsoever of
dat kopieerpapier wel, maar dit het Haagse Bezuidenhout kijkt: het
soort bouwtrant niet vergeelt en is overal de bouwkunst als zichzelf
vergaat: deze vorm van creatieve bevestigend verschijnsel. Daarom
onmaohtswellust moet op zijn minst was het wel een opluchting de anti
een eeuw goed blijven, en dat is een septische geur van de betonmolens
Siësta in Djakarta een smalle richel onder een schutting biedt voldoende rustplaats aan deze
Javaan.
te verruilen voor de oprechte stank
van de Kot», de oude stad van de
door Javanen en Chinezen bewoon
de kampongs die nu nog. ingeklemd
liggen tussen de nieuwe wijken en
straks zeker ook zullen verdwijnen.
Schots en scheef tegen elkaar leu
nende huisjes; dofbruine of gitzwar
te kali's, zwetende mensenmassa's;
maar smetteloos wit wasgoed aan de
lijn; kleren die in diezelfde ondoor
zichtige kali's zijn gewassen.
In een van die stilstaande stroomp
jes baadt zich een oude vrouw met
een uit ijzerhout gesneden gezicht;
een zich langzaam in het water roe
rend beeldje dat uit een souvenir
winkel ontvoerd lijkt.
Een stukje verderop wordt de kali
ter weerszijden omzoomd door een
groenten- en viruchteumarfct: Uit
heemse kleuren, vormen en geuren,
opgetast in kunstzinnige stapels en
rangschikkingen de enige blanke
tussen de duizenden wordt beleefd-
nieuwsgierig opgenoemen. dan on
miskenbaar hartelijk toegelachen.
Tengere jongetjes zeggen "Hello
mister" en proberen niet eens beden
kelijke prentbriefkaarten, hasjiesj of
hun zuster te verkopen, zoals me bij
voorbaat was verzekerd. Ze willen
alleen maar op de foto als ze Je ca
mera zien en poseren dan met de
ernst van iemand die het resultaat
niet hoeft te zien zolang hij maar
weet vereeuwigd te zijn.
Votr het eerst ruik Je de doerian, de
vrucht waarvan altijd gezegd wordt
dat Je hem moet eten met dichtge
knepen neus omdat Je dan, boven de
stank van verrotting uit, de verruk
king van het vruchtvlees kunt proe
ven. Waar het, wat mij betrof, op
neerkwam was dat de geur meeviel
(een soort Limburgse kaas met een
■fruitig aroma, maar ik geef toe dat
Je daar ook van houden moet), ter
wijl daarentegen de smaak verge-
tenswaardlg was: een voze aardap
pel die in vluchtige aanraking met
een beschimmelde druif is geweest.
Andere geuren weer in de Chinese
kampongs (nog nauwere straatjes,
nog dichter tegen elkaar gekropen
huisjes): de geuren van de tiental
len restaurantjes waar het voedsel
een allure heeft die het doorsnee
„Chinees etentje" in Nederlana Jam
merlijk ontbeert. Kleine, vooral in
hun ouderdom vaak zeer mooie
mensen die soms een hoffelijke
nooit nederige lichte buiging ma
ken.
De meeste vrouwen vluchten hun
duistere huis in zodra ze zien dat de
camera geheven wordt, een gerim
pelde dame met de liefste glimlach
blijft echter op haar bankje zitten
en wijst, met een verlegen knikje,
op zichzelf: ze moest eens weten dat
er enkele weiken later, vijftiendui
zend kilometer verderop, met be
wondering naar haar gekeken zal
worden.
Het andere Djakarta weer. Hotel
Indonesia. Het is het soort langs
Amerikaanse lijnen gedachte pleis
terplaats die Je, eventueel, tijdens Je
hele veihlijf niet zou hoeven te ver
laten omdat er alles wat er in stad
of kampong te koop is voorhanden
blijkt te zijn, maar dan wel in sjie-
ke verpakking. Het is er vol en
duur. Veel zakenmannen in tropen
pak dóe met belangrijke aktentassen
te gehaast door de lobby benen. Ze
gaan stellig iets van importantie be
spreken dat straks terug te vinden
zal zijn in nog meer van die wereld-
aardse gebouwen.
Toeristen zijn er ook wel, maar het
vakan-tiebezoek aan Indonesië is
ook al omdat het nu eenmaal nog
al kostbaar is nog niet wezen
lijk op gang gekomen.
In 1970 kwamen er bij
voorbeeld 40.000 toeristen en nog
eens 20.000 personen die zaken met
vertier combineerden.
Platvoetreuzen
Maar Je ziet ze toch in de gangen
en bars van Hotel Indonesia, blan
ken uit velerlei landen die bij de
omringende Indonesiërs afsteken als
platvoetreuzen met steekneuzen en
een ongezonde gelaatskleur-
Amerikaanse of Duitse vrouwen lij
ken hier opeens grove, uit de naden
van him zojuist aangeschafte batik
gewaden barstende wezens met alle
elegance van een volgegraasde koe.
De bijpassende echtgenoten dragen
vooral luidkeelse sporthemden die
op deerniswekkende wijze een be
roep doen op de clementie van de zo
kleurgevoelige Indonesiërs. Een vre
selijke aanblik moeten we vormen
voor deze zich zo sierlijk bewegende
mensen. Sierlijk ook zijn de meisjes
die Je in de schaduw van het enor
me hotel aanspreken met een breek
baar „Hello, darling", op een toon die
zo ver afwijkt van wat in dit metier
meestal gebruikelijk is, dat Je wer
kelijk het vermoeden krijgt dat ze
het een jofel vak vinden om zich
aan die zwetende buitenlanders te
mogen aanbieden. Gracieuze meis
jes, maar letterlijk van de vlakte,
want ze offeren het gerief achter
de schutting rond een braakliggend
veld.
Overzichtelijk
Meer comfort is er vermoedelijk te
vinden in de amusementshuizen die,
getooid met namen als „Nirwana" of
„1001 Nights", per neonverlichting
aankondigen dat ze de faciliteiten
bezitten voor het nemen van een
bad, het zich laten masseren en het
ledigen van een glas.
In een helverlicht aquarium zitten,
achter een doorkijkspiegel, een stuk
of vijfentwintig meisjes in witte mi
ni-jasjes. Ze zijn overzichtelijk ge
rangschikt op amfitheaters gewijze
oplopende bankjes en kouten opge
wekt met elkaar. Ze «ijn zich na
tuurlijk wel bewust van de mannen-
meute die voor het 'glas staat (alsof
het een visrestaurant is waar men
zijn eigen forel uitkiest), maar de
meisjes kunnen het begerig manvolk
niet zien. Op de doorgaans royaal
geboetseerde boezem dragen ze een
nummer, aan de hand waarvan ze
besteld kunnen worden bij een ter
zijde staande functionaris. Ze zullen
Je daarna inderdaad behendig in
bad stoppen en op kundige wijze
masseren, en als Je dan nog niet
aan het eind vam Je zondige latijn
bent, kunnen ze worden ingehuurd
om alles te doen wat in Je verdor
ven hoofd kan opkomen. Persoonlijk
vond ik het een even stuitende ma
nier van partnerkeuze als de ge
nummerde telefoons ln Hamburgse
nachtclubs met overeenkomstig ge
nummerde dames, maar gezien de
gretigheid waarmee bestellingen
werden opgegeven, scheen ik het
verkeerd te hebben gezien.
Karbouw
Een volstrekt ander genoegen dat
me tijdens een verblijf van vier we
ken in Indonesië ontzegd was geble
ven was de aanblik van een kar
bouw, dierbaar beest uit de litera
tuur en van koloniaal besmette
schoolplaten. Maar in het allerlaat
ste uur, toen lk begeleid door een
onwaarschijnlijk felle wolkbreuk
naar het vliegveld reed, doemde er
opeens eentje op achter een hoog
opspattend scherm van lauw water.
Op een vreemde mander had ik toen
pas het gevoel het land gezien te
hebehn. Hoopvol heb ik toen nog
even uitgekeken naar Saidjah en
Adinda, maar ik denk dat het hun
te hard regende.
