Indonesië
raapt de
schatten
op die wij
hebben
laten
liggen
ZATERDAG 8 FEBRUARI 1975
- :'.v V
aSMB^=aiaiiHaB^^MaBs5£K£iM
Vijl jonge Papoea's spelevaren in een uitgeholde boomstam op
de Baliemrivier in het bergachtige hart van West Irian.
te roeien
Een Papoea van de Asmatstam, met als versiering in het door
boorde oor een veiligheidsspeld.
Reportage van
H.J. Oolbekkink
Djajapoera Afgeluisterd in een
cjieke bar in Djakarta. Een Neder
lands zakenman, zestiger, grijs haar,
blozend gezicht, smetteloos in het
|paJk, maar iets te luide stem
i„Ja, en toen moest ilk voor de zaak
(die branche in Merauke op Nieuw
Guinea opzetten. Dat ging twee Jaar
(duren, dus dat wilde ik mijn vrouw
|niet aandoen, haar daar mee naar
toe te nemen. Dan zit Je daar dus al
(die tijd in Je eentje en Je wil wel
eens wat. maar kijk, die Papoea-
vrouwen hoor Je niet aankomen, die
ruik Je aankomen".
'Gehoord in een Chinees restau
rant Djajapoera. Een Nederlands za
kenman, veertiger, zwart haar, aan
getast filmsterrengezicht, smetteloos
In het sporthemd, maar iets te luid-
lacherige stem:
ik.Ik heb thuis twee van die meissies
werken. Nou, soedah, zo lui als de
[pest en brutaal als de beul. Geef
[mij de Javaanse huisbediende maar".
Weekly, emigrantenblad dat ook in
(West Irian abonnees telt:
L,Oud-Indischgasten...zojuist ontvan
gen „Vaarwel, tot betere tijden". De
documentaire over de ondergang van
N ed er lands-Indië, door J.C. Bijkerk".
Drie teksten van koloniale snit die
toewijzen dat de sfeer van „Ons In-
niet alleen beleden wordt op van
boventages waar het Tem poe Doe-
loe gestalte heeft gekregen in hout
snijwerk en vergeelde foto's. Buiten
missionarissen en zendelingen zijn
er in het voormalige Nieuw Guinea
*iiet veel Nederlanders meer, maar
die ik er ontmoet heb hadden alle
maal dat verlangen naar een onach
terhaalbaar verleden toen de djon-
gos op handgeklap naderbij schoot
met de gekoelde borrel en je op het
terras van de zedlclub kon vergeter
d?t zich achter je rug dat onmete-
li eiland met zijn stinkende, met
vr :ensvet ingesmeerde inlanders
mestrek te.
Overgeslagen
Nederland heeft Nieuw-Guinea
r ital overgeslagen als het In de
k aieen aan de verheffing van de
ti a's knutselende. Het land was
g t en er moesten ergens weUnut-
t dingen in de grond zitten, maar
h( kon nooit de moeite waard zijn
on. die te gaan ontginnen Insu-
linde telde vele andere, makkelijker
toegankelijke bronnen van rijkdom.
De hoofdstad. Hollandia, telde ao'n
40.000 inwoners; een tropisch pro
vincieplaatsje waar het blanke ge
zicht bijna domineerde.
Schamper zegt de zakenman; .Binds
wij weg zijn is er in Nieuw Guinea
geen kolonialisme meer. Goed zo.
Nou hebben ze neo-kolonialisme".
lAan de indruk dat Indonesië West
Ir an als een naast de deur liggend
w. igewest beschouwt, kan men zich
ir rdaad moeilijk onttrekken.
6 Js de overdracht in 1962 is bij
voorbeeld het inwonerstal van het
vroegere Hollandia
Keerst nog Kota Baru, daarna Soe-
k nopoera geheten) opgelopen tot
1. XX). Het straatbeeld wordt nu
b eerst door Javanen, Chinezen en
Vc< al M&kassaren die bij duizenden
va Celebes naar Irian komen in
h< kader van de door Djakarta
v estane transmigratie, en daar
ti een combinatie van ijver en
o rbiddelijkheid werk wegslepen
dab ook Papoea's zouden kunnen
doen.
Opgepakt
D rruwelverhalen over het min of
rr systematisch uitroeien van Pa-
p kampongs door Indonesische
n óairen worden door buitenlan
ders in Djajapoera schouderopha
lend afgedaan, .paar is in elk geval
na 1969 niets meer van gebleken",
vertelde me een man die al sinds
1952 in dit land woont. ,M en toe
Worden er een paar dissidente figu
ren opgepakt en een poosje in de
g mgenis gestopt. En aan de grens
me: Australisch Nieuw Guinea wor
den weieens wat verzetsstrijders ge
dood bij gevechten. Maar verdei
[hoeven de Indonesiërs ze echt nie'
massaal uit te roeien over twee
drie generaties bestaan er sowiest
geen Papoea's meer".
Hoezo?
D< man lacht cynisch, bitter. „Z<
Jp -n zich opzij duwen. Ze zijn apa
tl ?h, hebben geen verweer teger
d' -mstandigheden. Dit is een sta<
n honderdduizend inwoners. ZU
J: rgens Papoea's? Weggedrongen
C i het binnenland houden ze hei
ho wel een poosje vol, denk ik
Da*r durft toch niemand te komen
be.ialve die gekke missionarissen en
zendelingen. Leuke reservaten ga Je
daar straks krijgen. Net zoiets als
voor de Indianen in Amerika".
Andy, een Jonge Papoease zaken
man, heeft het gemaakt in Djaja
poera. Hij rijdt in een forse auto.
heeft een modern kantoor, hand
haaft zich tussen de bureaucratische
elite die uit Djakarta is overge
stuurd. HU heeft nog fets van het
Nederlands bewaard dat hij als
Jongen, veertien Jaar geleden op
6chool leerde, maar communiceer
beter in het Engels.
„In Djajapoera zie Je inderdaad
vooral 's avonds, geen Papoea's op
'straat, alleen Indonesiërs en Chine
zen Onze mensen voelen zich hiei
niet meer thuis, ze worden aan de
kant gezet De betere baantjes zijn
altijd voor Javanen, ook al zou een
Papoea dezelfde opleiding hebben;
en het ongeschoolde werk wordt
door de Makassaren gedaan, zoals
bij Jullie door de gastarbeiders Zelfs
daarin is voor de Papoea bijna geen
plaats".
Er is hier en daar (ook onder een
groep in Nederland huizende Pa
poea's) een streven naar onafhanke
lijkheid voor de „Republiek West
Papoea". In het oerwoud van West
Irian en in Australisch Nieuw Gui
nea zitten zo'n 5000 vluchtelingen die
al even uitzichtloos als de Zuid-
molukkers geloven straks baas in
eigen huis te kunnen zijn. Dat het
ooit lukt moet een illusie blijven;
zeker nu er grote bodemschatten in
Iran worden gevonden zal een vrij
willig vertrek van de Indonesiërs
ondenkbaar zijn. En wie zou hun
terugtrekking moeten afdwingen.
Die vijfduizend niet, nauwelijks of
slecht bewapende vluchtelingen, van
wie een aantal al door het oerwoud
trekt?
Er leven omtrent 800.000 autochtone
Papoea's in West Irian. Een gering
percentage daarvan woont in steden.
als Sjajapoera, Merauke, Biak, Ma-
nokwari, en heeft zich, min of meer,
aangepast aan de twintigste eeuw.
Maar in de waanzinnig uitgestrekte
oerwouden huizen, in kleine aan de
rivieren gelegen kampongs, de mees
te Papoea's voor wie de meest nabije
aanraking met onze eeuw het vlieg
tuig is dat ze soms hoog in de lucht
horen en zien overvliegen. Het zijn
angstige, snel tot krijg bereide men
sen. Maar krijg tegen het moderne
Indonesische leger?
Het Australische gedeelte, Papua
New Guinea, wordt in de loop van
volgend Jaar wel onafhankelijk. De
spanningen die dit aanstaande ge
beuren verwekt zijn af en toe in
Djajapoera tastbaar. Er is een gar
nizoen van ongeveer drieduizend mi
litairen en politiemannen wier taken
in elkaar overvloeien in die ene op
dracht: Djajapoera rustig houden,
zodat West Irian blijft want Dja
karta weet dat de komende zelfbe
schikking van de buren aanleiding
tot bitterheid geeft en aanloop tot
een explosie kaai zijn.
Opchinken
Andy zegt: „Die mensen in Papua
New Guinea zijn gewoon nog niet
aan onafhankelijkheid toe. Ze wer
ken daar alleen maar om hun geld
te kunnen opdrinken. Het is toch te
gek wij zijn veel verder ontwik
keld dan die lui aan de andere kant
maar wij zitten met de Indonesiërs
opgescheept en geloof maar niet dat
die ooit nog weggaan. Ik zeg het
nou niet omdat Jij zelf Nederlander
bent. maar de mensen hier mogen
de Hollanders graag, Jullie hebben
vroeger meer voor ons gedaan dan
de Indonesiërs nu doen".
Een pater, sinds 1956 in Irian, zegt:
.Ja, ik ken die verhalen. Ik begrijp
ze ook wel. Maar die Indonesiërs
doen eigenlijk verdomde veel. Het
onderwijs hebben ze goed aange
pakt» er komen nu overal scholen in
Irian, en een onderwijzer hier ver
dient meer dan waar ook in Indone
sië. Nee, ze zijn dit land echt wel
aan het ontwikkelen, al geef ik toe
dat er een brok eigenbelang achter
steekt: ze beginnen nu pas te ont
dekken wat wij vroeger allemaal in
de bodem hebben laten zitten omdat
we er nooit genoeg geld voor over
hebben gehad om dit land echt te
ontginnen. Nieuw Guinea, dat was
een stukje kolonie dat er maar wat
bij hing. Nu is het echt een deel van
Indonesië, en de meeste Papoea's,
tenminste degenen die er benul van
hebben, zijn er heus wel tevreden
Voor mijn vertrek heb ik in Neder
land gesproken met. Herman Womsi-
wor, de vice-president van de
„Voorlopige Regering van de Repu
bliek West Papoea", en met Bernard
Tanggahma staatssecretaris van
Buitenlandse Zaken in die regering.
Ze hebben een eigen vlag, een eigen
wapen („Een volk een ziel") en een
eigen volkslied („O, mijn land Pa
poea"). Womsiwor geloofde onvoor
waardelijk in onafhankelijkheid,
voor West Irian; Tanggahma leek
meer te zien in een samengaan met
het Australische gedeelte: ofwel een
republiek of een federatie.
Willekeur
Nogmaals, er is geen enkele aanwij
zing dat Indonesië zou overwegen
West Irian op korte termijn te ver
laten. Maar mocht dit land ooit
zelfbeschikkingsrecht krijgen, dan
lijkt me de keuze van Tanggahma
de meest reële: integratie of althans
Nieuw Guinea, om terug te keren
tot een geografische en maatschap
pelijke eenheid van dit gigantische
eiland dat destijds door politieke
willekeur in tweeen is gehakt. Alleen
bestaat dan wel de kans dat er een
neo-neo-kolonialisme opkomt: de
kleine garde van ontwikkelde Pa
poea's die vanuit Port Moresby en
Djajapoera onzichtbaar en ongrijp
baar gezag moet uitoefenen over
de Papoea's in het binnenland die in
hun eigen gezagsstructuur nog niet
verder zijn dan de erkenning van
een dorpshoofd als leider. Overigens
zou ook bij zelfbestuur de exploitatie
van de nog niet te becijferen bo
demschatten decennialang in bui
tenlandse handen moeten blijven bij
gebrek aan kader. En de zeven
mijlslaarzen van de buitenlandse in
dustrie hebben al veel vertrapt, van
wat de Papoea's tot hun onver
vreemdbaar cultureel eigendom re
kenen.
Belofte
Zo te er in het zuiden, ln de buurt
van de kustplaat Kokonau, een weg
aangelegd ten behoeve van de ko
permaatschappij Freeport. De we
genbouwers verstoorden, door hun
ingrijpende arbeid in het oerwoud,
de Papoeagemeenschap met haar
naar binnen gerichte adat. De Pa
poea's werden gesust met de belofte
dat de wegenbouwmaatschapplj een
school en een keik zou bouwen,
maar "boen het werk klaar was, ver
trokken de asfaltleggers. zonder
En toen Freeport begon de in het
binnenland ontdekte kopermijn te
ontginnen, volgde de wraak. Het ko
pererts wordt verpoederd en via een
honderd kilometer lange pijpleiding
van plastic naar Kokonau verstuurd.
Teleurgesteld door de niet nageko
men belofte, hakten boze Papoea's
die pijpleiding voortdurend stuk. Er
kwam een nieuwe taak voor het In
donesische leger bij: zodra zich te
genwoordig ook maar een Papoea
met pijl en boog in de buurt van de
pijpleiding vertoont, komt er een
soldaat naast hem staan die de
wacht houdt tot de Papoea weer in
het oerwoud verdwijnt.
Maar intussen zijn de Papoea's da
nig gefrustreerd. In hun eenvoudige
kode ls een belofte nog steeds: een
man een man, een woord een woord.
De pater: „Er worden hier echt
geen koppen meer gesneld. Maar
verdomd, ze vragen er soms wel
om".
