voor twee generaties
schrijnende armoede
'Economisch wonder'
werd gruwelijke
werkelijkheid
ZATERDAG 1 FEBRUARI 1975
PAOINA 15
Jelem
fAracajuS
I L I M h
Brasilia /ilhéos»I—
Sv j Caravellas"!
Bello Horizon^e
V\ /Victoria
5aoPaulo.i-^C?-mpOS—
RIOdeJaneiro
XvlCurityba
ÜsBo'rja
«^ortoAlegr
:?-\jRio Grande
'ZUID-AMERIKA.
daarop volgende Jaren tevergeefs
trachtten te organiseren en tenslotte
in 1964 door de militairen horig
werden gemaakt. Want de nieuwe
machthebbers wilden ten koste van
alles een ideaal investeringsklimaat
scheppen. Dat wil zeggen, de
werknemers moesten niet zeuren
over lonen en over sociale of
collectieve voorzieningen, maar wer
ken of werkloos worden, al naar
gelang dat het bedrijfsleven uit
kwam.
En aangezien men voor alles een
passende redenering kan vinden,
werd ook voor het Braziliaanse
model een redelijk klinkende uitleg
gegevenhet nationaal produkt
moest snel worden opgevoerd door
buitenlands kapitaal te laten
binnenvloeien. Een betere inkomens
verdeling zou leiden tot een
afremming van de besparingen en
dus van de investering en daardoor
de economische groei. De welvaart
kan pas verdeeld worden over een
generatie of twee, aangezien de dan
te verdelen koek groter is. Het
nationaal produkt nu al iets
eerlijker te verdelen, zou de armen
niet noemenswaardig rijker maken,
maar de rijken wel een stuk armer,
waardoor de binnenlandse afzet
markt benadeeld zou worden en
daarmee de nationale groei.
Praktisch gevolg van deze redene
ring is dat de produktie van de
automobielfabrieken voor 72,5 pro
cent bestaat uit luxe auto's voor de
bovenlaag van de bevolking en voor
de export (gezien de loonkosten en
het gunstige belastingklimaat is het
voor Volkswagen-fabrieken gunstiger
in Brazilië te produceren en in
West-Duitsland de fabrieken gedeel
telijk te sluiten), terwijl het aantal
vrachtwagens en tractoren dat sinds
1964 werd vervaardigd regelmatig
afnam.
Winst
Geheel afgezien van het feit dat de
economische politiek van de Brazi
liaanse regering onmenselijk is
(want hij die beslist dat de twee
generaties. d.w.z. een paar honderd
miljoen mensen, kunnen creperen,
is in ieder geval zelf geen orepeerge-
val) gaat het model ook niet op.
Want de buitenlandse in
vesteerders hebben zo'n vrij
spel dat de kapitalen op
den duur in sneller tempo het land
verlaten dan ze er binnen komen,
aangezien de winst voor het oprapen
ligt en vrije winstovermaking naar
het buitenland geen haarbreed in de
weg wordt gelegd.
Chileense economen hebben bere
kend en ze zijn daarin nooit
bestreden, ook niet door hun felste
tegenstanders dat de Amerikaan
se kopermijn-industrieën. Anaconda
en Kennecott Copper ten tijde van
het presidentschap van Allende in
de loop van enkele decennia reeds
vier miljard dollar winst
hadden gemaakt op een begin-inves-
tering van dertig miljoen dollar.
Dezelfde verschijnselen kan men in
Brazilië constateren: zo liep de
schuld aan het buitenland tussen
1964 en 1972 van 3,1 miljard dollar
op tot 9,5 miljard dollar. De
uitgevoerde winst steeg volgens de
officiële gegevens van 84 miljoen tot
slechts 164 miljoen dollar, omdat de
buitenlandse investeerders de kan
sen aangrepen massale aankopen te
verrichten en waar nodig hun
investeringen te verdiepen.
De Braziliaanse regering, ook niet
gek, begreep natuurlijk heel goed
dat haar economisch model niet
bepaald enthousiasme wekte MJ het
gros van de bevolking en op haar
manier reageerde ze met behulp van
drie oplossingen, waarvan een in het
buitenland en twee in het binnen
land.
Gevaarlijk
In het buitenland volgt Brazilië nu
precies hetzelfde patroon als big
brother Noord-Amerika. Braziliaanse
kapitaalverschaffers, daarin actief
bijgestaan door de overheid, zoeken
zich in de nabuurstaten eenze|fcde
markt als de Verenigde Staten op
het gehele Latijns-Amerikaanse
continent doen. Vandaar dat Brazi
lië in Zuid-Amerika beschouwd
wordt als een imperialistische en
zeer gevaarlijke mogendheid. Die
faam heeft het land te danken aan
zijn actieve deelname aan de
staatsgrepen in Bolivia, ürugay en
waarschijnlijk ook in Chili, alsmede
aan de export van Braziliaanse
folteraars naar deze landen. In
bepaalde delen van Bolivia speelt
Braziliaans kapitaal nu reeds een
grotere rol dan Amerikaans kapi
taal.
Op binnenlands gebied werden in
1972 landhervormingen aangekon
digd in het feodale noordoosten,
waar honger, ziekte, werkloosheid,
prostitutie (volgens missionarissen
heeft 98 procent van de bevolking
syfilis) en massale sterfte volstrekt
normaal zijn. De grootgrondbezit
ters, die meer dan duizend hectare
grond bezaten werd gevraagd hun
medewerking te verlenen aan een
programma van landhervorming. Ze
mochten zelf kiezen welk gedeelte
van hun land (tussen de 20 en 50
procenten) ze wilden verkopen aan
de staat.
Die landhervorming is op niets
uitgelopen en dat was te
voorspellen. De regering wilde de
grootgrondbezitters uiteraard niet
voor het hoofd stoten en had
daarom zo'n beperkt programma dat
niet meer dan 3000 landloze
gezinnen van de landhervorming
profiteerden, terwijl er naar schat
ting anderhalf miljoen gezinnen in
het noordoosten geen land hebben.
Het tweede binnenlandse antwoord
van de regering was de ontsluiting
van het Amazone-gebied. Dit drama
is een hoofdstuk apart.
1 "De huidige sociaal-economische structuren in Brazilië zijn
I gebouwd op onderdrukking en onrechtvaardigheid, als gevolg
van een kapitalisme dat afhankelijk is van grote internationale
machtscentra. Binnen ons land doet een kleine minderheid,
die zich verbonden heeft met het internationale kapitalisme,
zijn uiterste best om met alle mogelijke middelen een situatie Paradijs
te handhaven, die ten gunste van hen werd geschapen. Daar-
j door is een situatie ontstaan, die noch menselijk noch christe-
\W is
recht de schadeclaim direct te
innen, door het te vorderen bedrag
van de Braziliaanse overheidstegoe-
den bij Amerikaanse banken af te
halen.
bit citaat is niet afkomstig van
maoïsten, trotzkisten of andere
ïvolutionaire scherpslijpers. Het is
uitspraak van de anti-commu
nistische, anti-revolutionaire, rooms-
(katholieke bisschoppen en religieuze
'ersten uit het noordoosten van
Irazilie. In een getuigenis, die zij de
ielzeggende titel gaven „Ik heb het
lichael Stein
L,The Observer"
roepen van mijn volk gehoord".
Klaagden zij op 1 mei 1973 het
juitbuitingssysteem in Brazilië aan,
nat door de overheid „het economi
sche wonder" wordt genoemd en dat
fcet behulp van de gruwelijkste
knoord- en martelmethoden de
(bevolking wordt opgelegd.
iCijfers
be consequenties van dit economi
sche wonder kunnen in enkele zeer
(welsprekende cijfers worden samen-
kevat. Tussen 1960 en 1970 steeg het
fandeel in het nationaal inkomen
[van één procent van de bevolking
(dat wil zeggen de allerrijksten) van
al,7 tot 17 procent. In diezelfde
periode zag de armste helft van de
[bevolking zijn aandeel in het
pationaal inkomen dalen van 17,6
(tot 13,7 procent. Met andere
(woorden: in 1970 verdiende één
procent meer dan de helft van de
(bevolking samen.
at geschiedde door de koopkracht
in de lonen systematisch te
ïrlagen (in 1973: 41,6 procent
iinder dan in 1960) en de prijzen
de vrije hand te laten, terwijl
jelijkertUd de gemiddelde reële
[produktie met meer dan 25 pet. steeg
bisschoppen kwamen dan ook tot
[de conclusie: „De inkomensconcen-
•atie is de* duidelijkste demonstratie
an de onderdrukking, en het
[onrecht, waartoe de structuren van
pet prive-bezit van de produktie-
middelen de basis van het
huidige Brazilië in staat zijn. De
regering laat dit niet alleen toe,
[maar stimuleert het op allerlei
manieren".
Ellende
Maar daarmee is slechts een facet
van het „economische wonder"
geschilderd. Terwijl ruw geschat 40
miljoen mensen in de verschrikke
lijkste ellende leven en nog eens 40
miljoen mensen in armoede (87
procent van de bevolking beschikt
niet over een riolering, 73 procent
niet over een waterleiding, om
slechts enkele voorbeelden te geven),
gaat het de overige 20 miljoen
Brazilianen goed tot uitstekend.
Die 80 miljoen anderen zullen het
naar menselijke berekening niet
beter krijgen. Want Brazilië, het
grootste en potentieel rijkste land
van Latijns-Amerika, stelt buiten
landse economische belangen in de
gelegenheid zich vrijelijk meester te
maken van de mineralen, de
industrieën en de handel, kortom
alle rijkdommen van het land.
Dat betekent in de praktijk dat het
buitenlandse kapitaal er in geslaagd
is 93 procent van de automobiel-in
dustrie in handen te krijgen, de
gehele farmaceutische industrie, 77
procent van de textielindustrie, 79
procent van de voedingsmiddelen
industrie, 77 procent van de
elektriciteits- en de elektronische
industrie, 63 procent van de
werktuigbouw, enzovoort, enzovoort.
Tien van de 18 grote investerings
banken worden door buitenlandse
belangen gecontroleerd.
Garanties
Het merendeel van al die buiten
landse belangen is direct of indirect
in handen van Amerikaanse kapi
taalverschaffers. Hoe innig verstren
geld de belangen zijn van de
Braziliaanse overheid (als verdedig
ster van de belangen van eenvijfde
deel van de bevolking) en de
buitenlandse (lees: Amerikaanse)
belangen, toont de overeenkomst
inzake investeringsgaranties tussen
de Braziliaanse regering en de
Amerikaanse regeringsinstantie
USAID. Volgens die overeenkomst
kunnen Amerikaanse bedrijven, die
in Brazilië willen investeren, zich
tegen allerlei bedrijfsrisico's tot
en met nationalisatie bij de
Braziliaanse regering verzekeren.
Nadat de verzekeringsgarantie door
de Braziliaanse regering is gegeven,
verliest deze echter elke invloed om
de aard en de omvang van de
eventuele schade te beoordelen. Het
bedrijf dat zich benadeeld acht
wendt zich namelijk rechtstreeks tot
de Amerikaanse overheid en regelt
met deze de schadeclaim. De
Amerikaanse regering wordt vervol
gens de schuldeiser tegenover de
Braziliaanse regering voor het
bedrag dat zij aan de benadeelde
heeft uitgekeerd. En zij heeft het
Met dit soort regelingen wordt een
welhaast paradijselijk investerings
klimaat geschapen voor buitenlandse
belangen. Niet voor niets deelde
„Brasilian Business" van november
1973 zijn lezers mee dat Brazilië „de
bijzondere eigenschap bezit een
politiek en economisch stabiele natie
te zijn, die aan de multinationals
alle mogelijkheden biedt in harmo
nie met de nationale maatschappij
en te leven".
Deze ontwikkeling werd in augustus
1954 door de toenmalige president
Getulio Vargas vooruit gezien.
Vargas was een dictator, die door
middel van een staatsgreep aan de
macht was gekomen en door wettige
verkiezingen aan de macht was
gebleven, maar niet vies was van
terreur en martelingen.
Hij was echter ook een nationalist,
die inzag dat Brazilië niet
ontwikkeld kon worden door middel
van uitverkoop aan het buitenland.
En dus stimuleerde hij, zoals zijn
buurman Peron in Argentinië, de
groei van een arbeidersbeweging, die
Maar hij kon geen weerstand bieden
aan de Amerikaanse expansiedrift
na de Tweede Wereldoorlog. In
augustus 1954 schreef hij, alvorens
zelfmoord te plegen, een afscheids
brief die geruime tijd verdonkere
maand werd, omdat de man volgens
de officiële versie gek en depressief
was geworden.
De brief luidde als volg$
„Na zelf vele jaren van overheersing
en uitbuiting door buitenlandse
ondernemingen te hebben meege
maakt, organiseerde ik een revolutie
en overwon. Ik begon het bevrij-
dingswerk en bevestigde de orde en
vrijheid in de maatschappij. Ik
moest die taak opgeven. Toch kwam
ik weer door de wil van het volk
aan de macht. De geheime
campagne van de internationals
verbond zich toen met de nationale
groepen, die een regime bestreden
dat de arbeiders garantdes had
gegeven. De winsten van de
buitenlandse maatschappijen stegen
tot 500 procent per jaar. Maand na
maand, dag na dag en uur na uur
heb ik gestreden, maar zij wilden de
vrijheid van de arbeiders niet. Zij
wilden niet dar het volk onafhanke
lijk was. Nu heb ik niets anders
meer te geven dan mijn bloed. Ik
Parlementsgebouwen in
de supermoderne nieuwe
hoofdstad van het land, Bra
silia. Nog steeds trekt het
vrijwel onbewoonde binnen
land van Brazilië jaarlijks
vele migranten, vooral van
het noordoosten, die zich
voornamelijk in Goias en
Mato Grosso vestigen. De
bouw van de nieuwe federale
hoofdstad Brasilia in Goias
heeft deze migratie-tendens
versterkt.
ben een slaaf geweest van mijn
volk. Ik heb gevochten tegen de
uitbuiting van Brazilië. Ik heb
gevochten voor het volk- Nu geef ik
mijn leven
Maar ook dit noodsignaal hielp niet.
Vargas' opvolgers waren, evenmin als
hijzelf, in staat het opdringende
buitenlandse kapitaal tegen te
houden, dat zich aanvankelijk
verbond met het binnenlandse
kapitaal, teneinde dat op later
tijdstip als concurrent uit te
schakelen.
Wie direct al uitgeschakeld dreigden
te worden, waren die miljoenen
arbeiders en boeren, die zich in de
Blik op het beroemde Rio de Janeiro. Wat inwonertal betreft de tweede stad van het land:
ruim vier miljoen inwoners. Sao Paxdo heeft er meer dan een miljoen meer.
