NABOOTSING KAN STRAFBAAR ZIJN
Industriële vormgeving
wordt beter beschermd
Beneluxwet geeft ontwerper
of fabrikant vijftien jaar
bescherming tegen plagiaat
Een commissie van deskundigen die over dit geval advies uit
bracht, meende dat bij de vormgeving van de haard van afb. 4
weliswaar enkele elementen van die van afb. 3 waren geïmi
teerd maar dit niet heeft geleid tot een natbootsing in totaal
beeld, geen plagiaat.
Een meubelfabriek brengt de in afb.
1 getoonde armstoel op de markt;
hoeft hij te duiden- dat een
concurrent vervolgens een stoel in
produktie neemt die sterk op de
zijne gelijkt (afb. 2)? Een haarden
fabrikant komt uit met een nieuw
model gaskachel (afb. 3); kan hij er
iets tegen doen wanneer een ander
korte tijd later de kachel van afb. 4
in de handel gaat brengen? Een
bekende gloeilampenfabriek - een
oud gebruik verbiedt het noemen
van namen - ontdekt dat de vorm
van haar scheerapparaten door éen
Japans bedrijf wordt gebruikt voor
vestzakradio's (afb. 5); kan ze de
Door
mr. C. J. J. C. van Nispen
import van die radio's tegenhouden?
Met dit soort vragen houdt ziCh het
modellenrecht, het recht van de
industriële en ambachtelijke vorm
geving bezig waarvoor op 1 Januari
1975 een aparte wettelijke regeling
in werking is getreden.
De beweging voor industriële vorm
geving is in ons land betrekke
lijk laat op gang gekomen. Pas na
de Tweede Wereldoorlog beginnen
ook hier steeds meer fabrikanten
bewust ernaar te streven hun
produkten een eigen stijl met een zo
„verantwoord mogelijk uiterlijk te
geven. De eerste speciale opleiding,
de Academie voor Industriële
Vormgeving te Eindhoven, start in
1950. Nu, een kwart eeuw later
worden industriële ontwerpers inge
schakeld bij de vormgeving van tal
van gebruiksvoorwerpen, uiteenlo
pend van tapijten en koelkasten tot
plantengieters en eierdopjes. Deze
ontwikkeling stelt het recht voor de
opgaaf om het uiterlijk van
voorwerpen waaraan die speciale
zorg is besteed, te beschermen tegen
plagiaat (namaak).
De ondernemer immers die zich de
moeite getroost een eigen model te
vervaardigen heeft niet de gemakke
lijkste weg gekozen. Hij moet de
ontwerper betalen, experimenteren
met prototypes, soms eerst een
marktonderzoek laten insbeüien
enz. Is hij er tenslotte in geslaagd
een produkt af te leveren dat de
klandizie aanspreekt, dan wordt hij
onaangenaam verrast indien een
concurrent met een model op de
markt komt dat van het zijne is
afgekeken. Die concurrent kan
goedkoper zijn doordat hij zich
research- en ontwikkelingskosten
heeft bespaard; bovendien is pla
giaat vaak van mindere kwaliteit.
Wil men de industrie niet ontmoedi
gen bij heit streven naar industriële
vormgeving dan behoort het origine
le produkt in bescherming te
worden genomen tegen namaak.
Scrabble
Tot 1 januari gold nog de
ongeschreven regel dat het in
beginsel is toegestaan het produkt
van een and-er na te bootsen. De
hardheid van die regel heeft o.a. de
fabrikant van het Scrabble-spel
ondervonden. Het lukte hem niet
om te verhinderen dat een andere
speelgoedfabrikant een gezelschaps
spel in de handel bracht dat wat de
spelregels en de uitvoering betreft in
hoge mate met Scrabble overeen
stemde. Die andere fabrikant ging
vrijuit omdat hij het principe van
het spel mocht overnemen en hij
door op een aantal ondergeschikte
punten (kleur van de doos,
letterwaarde ene.) afwijkingen aan
te brengen verwarring bij het gailing
malkend publiek zo goed mogelijk
was tegengegaan. Hij had niet
"slaafs" nagebootst, d.wz. het origi
neel tot in details nagemaakt. Diit
UaatBbe is wèl verboden.
Het is dus niet zo dat de industriële
vormgeving tot nu toe helemaal
vogelvrij is gebleven. Ook op
verschillende andere manieren is de
rechter ontwerper en fabrikant te
hulp gekomen in hun strijd tegen
plagiaat. Zo ontleent de ontwerper
soms bescherming aan de Auteurs
wet. Daarvoor is nodig dat hij iets
heeft ontworpen dat nieuw is en een
zekere kunstwaarde heeft. De
rechter onderkende bijvoorbeeld in
de armstoel van afb. 1 een
kunstzinnig element en verbood die
van afb. 2. Alles hangt echter af
van zijn artistiek oordeel en hoe dat
zal uitvallen is voor het tot een
proces komt dikwijls niet te
voorspellen.
Verder "is het mogelijk dat een
bepaalde vormgeving typerend is
voor de onderneming die het
vervaardigt. Een klassiek voorbeeld
Is het Coca-Colaflesje. Ook wie een
„kever" of 'Telijk eendje" ziet rijden
weet van welk bedrijf die auto
afkomstig is. In zulke gevallen dient
de vorm tot merk en kan de
fabrikant de bescherming van de
nieuwe Mericenwet verkrijgen. Ook
hier liggen echter voetangels die
bijdragen tot de rechtsonzekerheid
In de huidige situatie. De wetgever
heeft getracht daarin verlichting te
brengen.
Beneluxwet
De nieuwe wet -breekt met de regel
dat nabootsing in beginsel is
toegestaan. De wet is tot stand
gebracht in Benelux - verband en
heet voluit Eenvormige Beneluxwet
inzake Tekeningen of Modellen. Het
woord tekening wil hier zeggen;
patroon, bijvoorbeeld van een
weefsel of van behangselpapier; het
woord model slaat op een driedi
mensionale vorm.
De Beneluxwet verleent aan een
ontwerper of aan een fabrikant die
een nieuw ontwerp heeft laten
maken gedurende maximaal vijftien
Jaar in de hele Benelux bescher
ming tegen plagiaat, mits hij
voldoet aan de wettelijke formalitei
ten. Hij dient de tekening of het
model te „deponeren", d.w.z. een
(foto)grafische afbeelding van het
uiterlijk van het gebruiksvoorwerp
te laten inschrijven door een nieuw
op te richten Benelux-bureau te
's-Gravenhage. Het is daarbij zaak
zich te realiseren op welke
voorwerpen de vorm nog ipeer kan
worden toegepast en als dat nuttig
blijkt ook voor die voorwerpen een
modelrecht te claimen. Wie een
bepaald dessin alleen voor tapijten
heeft gedeponeerd, kam er zich niet
tegen verzetten dat een ander
eenzelfde dessin voor stropdassen
gaat gebruiken.
Vanuit het standpunt van ae
industriële ontwerper is op de
nieuwe wet wel kritiek te uiten. De
voorbereiding was in handen van
het ministerie van Econopisich*
Zaken en dat is ook wel te merketï*
De regeling is afgestemd op de
behoeften van de industrie. Vooral
de free-lance ontwerper moet
voortaan goed beseffen wat hij doet.
Heeft hij in eigen opwelling een
model ontworpen en geeft hij aan
een fabrikant toestemming dat te
deponeren, dan verliest hij onher
roepelijk zijn eventuele auteursrecht
aan die fabrikant. Als hij op
bestelling heeft gewerkt, dan wordt
de opdrachtgevende fabrikant (pre
cies zoals de werkgever van een
ontwerper in dienstbetrekking) als
ontwerper en auteur beschouwd,
tenzij anders is overeengekomen. De
free-lance ontwerper doet er daarom
verstandig aan zijn rechten veilig te
stellen, zo mogelijk door te
contracteren op basis van de
modelovereenkomst van het insti
tuut der Industriële Vormgeving.
Armstoel (origineel).
Links een Japanse vestzakradio, rechts een scheerapparaat
van Nederlandse makelij. Het is hierbij niet tot een proces
gekomen.
Armstoel (namaak).
