HAARLEMSE KOEPEL
kolossaal en
afschuwelijk
Kerstmis doorbreekt
vast leefpatroon in
huis van bewaring
Adjunct-directeur H. van
de Putte (27)„Geen ramme
lende sleutelbos-praatjes.
Dat is geen eerlijke zaak
Praatjes als zou er in de ge
vangenissen en huizefi van
bewaring nog steeds alleen
maar aan wasknijpers wor
den gewerkt: volstrekt on
waar Men doet het voor
komen of we een stelletje
boemannen zijn: volstrekt
niet waar..:'
Leefritme in het Huis van Bewaring II te Haarlem:
ca. 7.00 uur: wekken per ring. Naar het toilet Eten op cel.
ca. 7.30 uur: werkmeesters komen de groepswerkers halen. In de
loop van de ochtend koffiepauze,
ca. 11.30 uur: iedereen gaat weer op cel.
ca. 12.00 uur: warm eten wordt rondgebracht. Tussen de middag
verder drie kwartier (onverplicht) luchten,
ca. 13.30 uur: terug aan het werk. In de loop van de middag thee
pauze.
ca. 17A0 uur: terug op cel. Broodmaaltijd, na afloop waarvan het
bestek wordt ingenomen.
's Avonds mogen 50 h 60 man naar de televisie kijken; voor een
grotere groep is niet genoeg bewaking. Het is hiermee dan ook in
strijd dat zondagavond wel iedereen naar sport kijkt
ca. 21A0 uur: laatste toiletronde.
In theorie dus 40 uur werk per week. De praktijk is heel anders:
veel uren raken verloren door bezoek in verband met nog te voeren
proces; bovendien krijgt iedereen 3 4 keer in de week recreatie
(sport).
Zaterdag en zondag uitslapen. Zondag een half uur bezoek.
Dit weekritme wordt weer onderbroken bR speciale dagen. Zo
luidt het kerstprogramma als volgt:
24 dec.: religieuze film. 's Middags om een uur of vier: avondmaals
viering.
25 dec.: kerkdienst, koorzang, 's Middags gemeenschappelijke maal
tijd in de kerk- en de recreatiezaal, waarbij het personeel de ge
detineerden bedient.
26 dec.: oecumenische dienst onder leiding van de 'zingende pater*
Ben Strik, 's Middags een half uur extra bezoek, 's Avonds lach
film met Louis de Funès.
Kerstmis, het feest van Licht en Verlossing, wordt para
doxaal genoeg ook binnen de gevangenismuren gevierd. Ja
sterker: elk jaar komt het voor dat mensen zich kort voor de
jaarwisseling laten insluiten boekdelen spreekt hier wel de
brief van een gedetineerde aan reclasseringsambtenaar De
Rooy: „Ik moet me schamen dat ik hier zo'n leuke Kerstmis
heb gehad, want ik weet zeker dat mijn vrouw het thuis veel
minder heeft".
"Kerstmis in de gevangenis, op het eerste gezicht een verhaal
van edelmoedigheid, een sprookjessfeer, het rijke meisje wier
met rendieren bespannen arreslee tot voor de poort glijdt, dat
uitstapt en haar mandje tevoorschijn haalt, dat zegt nee, niet
"alsjeblieft, brave man", maar iets als:
"Kerstmis waarom? Misschien houdt het verband met de
moeite die wij ermee hebben om u, in die bijzonder moeilijke
omstandigheden waarin u nu verkeert, prettige feestdagen toe
te wensen. Misschien is het ook alleen maar het laagje vernis
of het verguldsel waaronder de bittere pil verstopt is".
Zo drukt de directeur van het Huis van Bewaring II te Haar
lem zich tenminste uit in het gestencilde programmaboekje dat
iedere gedetineerde krijgt. Een tweetalig programmaboekje
overigens, want 40% van de gedetineerden in zijn 'Huis' komt
uit het buitenland. Wat -veroorzaakt wordt doordat Schiphol
onder het Haarlemse arrondissement valt
"Kerstmis in de gevangenis, een rottijd waarin je je straf
extra zwaar voelt. De directie probeert ons er zo goed mogelijk
doorheen te halen, maar je blijft het eigenlijk voelen als een
soort strafverzwaring. Wat zegt ons het kerstfeest eigenlijk?
Wat zégt het ons?"
Niet zonder pathetiek brengt een gedetineerde zijn visie naar
voren. En hij zal wel gelijk hebben. Kerstmis in de gevangenis
betekent zoveel als een lachfilm, een schietfilm, een toneel
stuk, lekker eten, extra bezoek. Betekent uitslapen, een klaver-
jastoernooi, bewakers die de gedetineerden aan tafel bedienen,
en laat het daarmee alsjeblieft zijn afgelopen. Over tot de orde
van de dag.
Tot de orde van de dag of., tolt
de orde? Liggen de machtsverhou
dingen in de gevangenissen en Hui
zen van Bewaring wel zoals een bui
tenstaander zich die denkt? Is er wel
sprake van een orde zoals hij zich
die voorstelt? Veel bewakers met re
volvers bungelend in de holster? Law
and order?
Het is allemaal nogal anders. En
iwie, zoals ik, de beruchte Haarlemse
(koepelgevangenis binnengaat met het
voornemen een stuk over Kerstmis
(te schrijven, komt eruit met heel
ander materiaal.
Zeker wanneer hij een volle dag
in de tang wordt genomen door de
27-jarige adjunct-directeur H. van de
Putte. Want Van de Putte draagt,
zegt hij meteen, de pers eigenlijk
geen goed hart toe. De voorstelling
die, in het bijzonder door bijvoor
beeld 't tv-programma „Werkwinkel"
van de Haarlemse koepel is gege
ven vindt hij in strijd met de wer
kelijkheid.
„Geen rammelende sleutelbos
praatjes, dat is geen eerlijke zaak.
En het filmen van een enorme, lege
koepel, dat is ook niet Juist gewoon.
Het „vlak" vervult de functie van
brink. Gewoon een heel gezéllige
zaak".
De adjunct-directeur, plooibare
koppigheid, middelmatig groot maar
stevig, zeer breed gebeeldhouwde
mond, zit het hoog. Hij wenst bij het
publiek Juist over te komen, niet als
boeman te worden afgeschilderd daar
de werkelijkheid heel anders is.
.Praatjes als zou er in de gevan
genissen en Huizen van Bewaring nog
steeds alleen maar aan wasknijpers
iworden gewerkt volstrekt onwaar.
Van de 130, 140 man die hier op het
ogenblik zitten, maken er nu vijf
tien knijpers. Maar dat is voor de
celwerkers, de mensen die niet in
een groep willen of mogen werken.
Bovendien hoeft men in een Huis
van Bewaring niet te werken, dat is
alleen in een gevangenis zo.
Maar ongeveer de helft van de be
volking staat wél in groepsverband,
maakte tot voor kort fietsen, staat
in een boekbinderij, een zeilmakerij,
een vlaggenmakerij, een lampenas
semblage-afdeling, maakt kinder
speelgoed. Het is nog wel erg beschei
den allemaal maar we lopen ons het
vuur uit de sloffen om meer werk
te krijgen. Op het ministerie zit bij
voorbeeld een speciale acquisitieafde
ling. die zich daarmee bezig houdt.
Maar het meeste werk krijgen we
toch binnen door privé-bemiddeling
van het Hoofd Arbeid hier in het
Huis.
Nog zo'n misverstand: de verhou
ding tussen gedetineerden en perso
neel. Men doet het nog steeds wel
voorkomen of wij een stelletje boe
mannen zijn. Volstrekt niet waar. Er
zijn natuurlijk zeker bewakers die
vinden dat de gedetineerden achter
de tralies moeten en daarmee uit.
Maar ze gedragen zich toch in ieder
geval correct. Terwijl de meesten
zelfs af en toe eens een praatje ma
ken, gemoedelijk met ze omgaan,
eens wat kunnen hebben. Laatst til
de bijvoorbeeld op de ring een gede
tineerde ijn bewaarder op, gewoon
voor de lol. Niemand die er een mo
ment iets kwaads van daoht. Zo is
de sfeer hier".
Door
Floris Bakels
Foto's
Dirk Ketting
Een offensief, waarin de lijnen wor
den getrokken voor een hele dag lo
pen praten, indrukken opdoen. Eer
ste indruk van de koepel bijvoorbeeld
verpletterend groot, kaal en leeg.
Afschuwelijk en fascinerend. In
druk van het eten erg lekker. En
voor het eerst een stalen deur zien
openen waarachter een mens zit op
gesloten, en die daar ook werkelijk
aan te treffen, te zien, ermee te pra
ten: onzegbaar.
Na een hele middag gevangenis-
sfeer en lang nadenken volgt hier
een aantal voorzichtige indrukken.
De machtsverhouding personeel-
gedetineerden ligt anders dan ver
wacht. Het evenwichtspunt in deze
verhouding is zover naar de gedeti
neerden opgeschoven dat het perso
neel, hoezeer het ook de baas is, we]
tactisch móét optreden móét kuinnen
schipperen, of men nu wil of niet.
Overigens: meestal wil men wel.
Een voorbeeld: toen een gedeti
neerde door de adjunct-directeur
werd gevraagd of hij met mij wilde
praten luidde het antwoord: „Moet
Je een klap voor Je kop?" Dezelfde
gedetineerde, even later (want hij
was toch wel te porren)„Als een
man me niet aanstaat zeg ik „voor
uit man, moven", en dan heeft hij
maar te gaan".
Nu is dit geen zuiver, wel een ex
treem voorbeeld. De betrokken ge
detineerde hoort in een Huis van
Bewaring helemaal niet thuis, want
hij te aa „afgestraft" zoaHs men
in gevangenisjargon „veroordeeld"
noemt. Afgezien daarvan is hij een
buitengewoon sterke en gevaarlijke
vent, die tegen tien bewakers schijnt
op te wegen, en die de andere gede
tineerden enerzijds ontzag inboe
zemt, terwijl ze hem aan de andere
kant liever zouden zien gaan: hij
bederft de sfeer en dat is voor ieder
nadelig.
Een ander gegeven dan: overdag
wordt het hede Huis van Bewaring
met zijn „bevolking" van ver over
de 100 man, bewaakt door tien onge
wapende mannen, 's Nachts is de ver
houding zelfs nóg ongelijker: niet
meer dan drie man, nog steeds on
gewapend, houden de wacht.
Dit laatste was tot voor kont an
ders. Weliswaar was t personeel over
dag ongewapend en men was 't daar
ook zelf mee eens, maar gedurende
de nacht kwamen de revolvers te
voorschijn. Minister Van Agt schafte
dat anderhalf Jaar geleden echter
af, zeer tot ongenoegen van het per
soneel dat, toen er half november
een poging werd gedaan van buiten
af ln de koepel te komen, dan ook
niet in staat was zelf in te grijpen.
De gewaarschuwde politie arriveerde
te laat: de vogels waren al gevlogen.
De gevangenisrevolvers lagen in de
brandkast.
Iedereen die ik gesproken heb, dus
bewakers incluis, ging akkoord met
de situatie van overdag, al zou men
wel graag méér collega's hebben ge
had.
Maar dat betekent wel dat een be
waker tegenover een gedetineerd niet
in een machtspositie, maar in een
onderhandelingspositie staat. Waarin
hij, gelukkig, onmiskenbaar de ster-
ste kaarten in handen heeft. „Maar",
zegt Van de Putte weer, "als Je goed
loijkt is het hele systeem natuurlijk
niet consequent. We zorgen altijd dat
een bewaker nooit tegenover een te
groep gedetineerden staat, maar
zondagavond kijkt de hele gemeente
naar Studio Sport.
Overdag houdt een gedetineerde
zijn bestek op cel, dus ook zijn mes
's Avonds nemen we het hem weer
af, tja, je moet toch ergens kiezen?
Je moet een compromis vinden tus
sen bavealligiing en resociaMsatie, en
dat Je daarin inconsequent bent, daar
ben ik het helemaal mee eens. Ze
ker als Je hoort dat een gedetineerde
zijn scheermesje aldoor houdt. Een
bewaker bedreigen is helemaal zo
moeilijk niet. Maar ik geloof gewoon
niet dat het gebeurt. Hoewel, er zit
ten hier een paar mensen
Reclasseringsambtênaar De Rooy:
„De sfeer tussen bewakers en gede
tineerden is hier heel goed. Een be
waker moet eens wat pikken niet met
een een strafrapport opmaken als
er eens wat is".
Van de Putte: ,Maar de reden
waarom het hier nog zo goed gaat
is omdat we hier een zogenaamd
ouderwets instituut zijn, volgens mij.
Wij hebben nog wel regels. Wij ge
loven in de resocialiserende functie
van arbeid. Hier zijn overdag de cel
deuren ln beginsel op slot, 's nachts
helemaal. En als er hier een bewa
ker wordt geslagen gaat de dader
de strafcel in". Waarna het verhaal
volgt van een Indonesiër die een per-
personeelslid een messteek toebracht
en vervolgens 'n stuk uit de boven
arm beet: de man ging veertien da
gen de volledig kale strafcel in,
kwam al gauw tot inkeer, maakte
zijn excuses en werd een modeJge-
vangene. Toen hij de koepel tenslotte
verliet betuigde hij nogmaals zijn
6pijt over zijn uitbarsting.
Jaloezie
Indien sommige gedetineerden bo
ven andere bevoorrecht lijken te
worden, geeft dat tot grote span
ningen «tanlpj^ing
Dat men niet werkelijk de een bo
ven de ander bevoordeelt zal natuur
lijk duidelijk zijn. Zelfs neemt de
directie nivellerende maatregelen ten
aanzien van bestaande verschillen:
zo is bijvoorbeeld een maximum zak
geld vastgesteld om te voorkomen dat
de grote Jongens de kleinere „onder
sneeuwen". Zo worden ook voor de
overleg-commissie personeel-gedeti-
neerden vertegenwoordigers van de
laats ten door de eersten aangezooht:
vrije verkiezingen zouden alleen een
kleine groep aan bod doen komen,
leerde de praktijk.
Voorbeelden van de stelling, en
daardoor argumenten voor boven
staande maatregelen ,zijn makkelijk
te vinden. Bijvoorbeeld: het reusach
tige open „vlak" onder de peilloos
verre koepel leent zich uitstekend voor
sportbeoefening, wat dan ook regel
matig wordt gedaan (werkt ook re
socialiserend, vindt de directie). Ook
het personeel ging hier wel sporten,
en om de onderlinge verhoudingen
nog wat te verbeteren speelde men
vaak tegen gedetineerdenteams. Dit
viel echter niet in goede aarde: de
spelers werden volgens de anderen
voorgetrokken. Men is er daarom mee
gestopt.
Maatregelen
Het is daarom begrijpelijk dat ge-
ditineerdea lotgenoten weren en
voorvallen afkeuren die het systeem
van (voor) rechten kunnen schaden.
Voorbeeld: de meeste gedetineerden
tn de Haarlemse koepel waren ver
ontwaardigd over de Schevenlngse
gijzeling. Het motief was niet van
morele aard: het was de vrees dat
eigen (voor)rechten, zoals bijvoor
beeld vele aspecten van de gezamen
lijke kerstviering, nu uit veiligheids
overwegingen beknot zouden worden.
Voor het overige is er onder de ge
detineerden echter nauwelijks saam
horigheid. Men besteelt elkaar, zij
het in geringe mate. Men heeft heel
duidelijke voor- en afkeren en
waarom ook niet? Zo vertelde een ge
detineerde dat „hij zijn meeste lotge
noten links liet liggen, en zelfs „aan
die psychopaat van cel 'n ver
schrikkelijke hekel had". Een andere
gedetineerde: „ik leef nogal op me
zelf. Ik heb met niemand veel contact,
behalve met
Ontsnappen
Hoeveel gedetineerden de kennis/
kunde om te ontsnappen bezitten ls
niet bekend, maar er zijn in Neder
land gestraften die daadwerkelijk
hebben bewezen uit iedere inrichting
te kunnen ontsnappen Een ontsnap
ping wordt niet bestraft.
In Haarlem zat er één, een uit-
braakkoning. Drie keer had hij de ge
vangenisdirectie aangekondigd: van
avond moet dit of dat gebeurd zijn,
anders ben ik weg". Drie keer wès
hij 's avonds ook weg. Hij wist ook
wel een manier om uit de koepel te
komen Ja, maar hij zag er toch maar
vanaf die openbaar te maken. ,.Er
zouden anderen kunnen zijn die dat
gaatje kennen, ik weet het niet hoor,
en dat zou dan nu dichtslaan. Dat
wil Ik niet".
Een filosofie dus die naar morele
bezwaren tegen diefstal Jegens een
anonieme gedetineerde van zijn
vluchtweg neigt, en dat is eigenlijk
wel grappig als het niet tevens
zo onthutsend was.
Het gevangenispersoneel voelt zich
tussen twee vuren. Aan de ene kant
de moeilijk te bespelen gedetineerden,
aan de andere kant de zeker zo moei
lijke regering en volksvertegenwoor
diging, veelal gesteund door een slecht
voorgelicht publiek.
Hierover valt zeer veel te zeggen.
Wat wil het personeel?
De voornaamste wens, die ik van.
een aantal kanten hoorde, was meer
en meer selectieve „petitentdaire"
Inrichtingen. De reden: in feite voimt
een verschijnsel als de Haarlemse
koepel een universiteit van de mis
daad. Kleine boefjes praten de hele
dagen met de groten, leren van hun
techniek en mentaliteit. Ten slotte le
vert het toch ook ais zuiveringsimstL
tuut bedoelde gevangeniswezen een
veel hardere misdadiger af, die bo
vendien nog zijn angst natuurlijk
niet zijn weerzin voor de gevan
genis kwijt is. Want binnen het af
schuwelijke raam van de vrijheids
beroving heeft men het daar verder
zo slecht niet.
En uit wat voor onverwachte hoek
kwam er steun voor deze mening.
De eerder aangehaalde uitbraak-
kampioen, op het ogenblik ..zittend"
voor bankoverval, een man die zich
zelf beschrijft als een beroepscrimi
neel, was er fel op.
„Het is toch een schande dat zo'n w
Jonge Jongen als een hier met
kerels als ik komt te zitten. Zo'n jon- k
gen leert eens wat, sloten openbreken, _i
hij leert eens dit en hij leert eens
dat, en vlak voordat hij eruit kwam
vertelde hij me wat hij het allereerst
zou gaan doen. Hij zou een grote
slee gaan pikken en daarmee prins- f;
heerlijk over de grachten van Am-
sterdam gaan rijden".
Een kerel als een rots, felle, gloei-
ende ogen, demagogisch uithalende
stem.
„En weet Je wat ik tegen hem zei? ir
Ik zei Jongen, begin er niet aan, ga
een werkkaart halen. Nee, gevange
nissen, die zijn voor kerels als ik.
Die moet Je opsluiten. Maar hem
niet". J
„Als hij met zijn stuk iets bij de 61
mensen wil veranderen", Van de Put- 61
te is nu zijn gesprekspartner, „als k
hy dat wil, Ja, dan zal het een ver- B<
domd hard, verdomd cynisch stuk v'
moeten worden. Kijk, als Jullie mij,
de eerste keer dat ik hier kwam, op
de eerste ring tussen de eerste en de
tweede cel een geweldig pak slaag
hadden gegeven, en om daarna veer
tien dagen op water en brood in een
donkere isoleercel hadden gezet, dan
had Je mij hier misschien nooit meer
teruggezien. Maar dit, zoals dat nu
gaat, dat is toch niks". Hij heeft in
wezen gelijk.
Het gevangenissysteem zoals het
nu is, iedereen ongedifferentieerd op
een grote hoop, is helemaal fout. En
dat klemt temeer omdat dit inzicht al
tientallen Jaren bekend is. Waarom
er dan niet consequent naar gehan
deld?
Er wordt al heel lang te weinig
geld uitgetrokken voor het gevange
niswezen. Er zijn te weinig bewakers,
naar men mag aannemen niet uit ge-i
brek aan belangstellenden de be
wakers die ik gesproken heb hadden
van hun vak nooit een seconde spijt
gehad maar stomweg uit geldge
brek. Er moet ook op vele andere
gebieden het nodige gebeuren. Glo
baal gezien zijn dit de kernpunten:!
selectie binnen de gevangenis
zich afvragen of voor sommigen
resocialisatie wel zin heeft, name
lijk: wel mogelijk is
veel grotere aandacht voor de
oorzaak van zeer veel kwaad: een
slechte, liefdeloze opvoeding zonder i
dat het kind door goed onderwijs de I
gelegenheid krijgt zich boven zijn; f
eigen niveau uit te trekken. Dus geld g
naar onderzoek, onderwijs en Jeugd-1 f
werk.
Men voert mij nog verder rond inj
de koepel. Honderden celdeuren, alle
maal grauwgroen, gesloten. Ik zie dei
strafcel, klein, leeg, vierkant. In hetj
plafond een pas aangesmeerde plek:
een gedetineerde heeft met zijn blote!
handen een groot stuk uit het ce-|
ment geklauwd. De stalen deur zwaait j
dicht: er zit een beveiligingsbeugel
op. aangebracht nadat die honder- jj
den kilo's zware plaat door een ge-
strafte uit zijn voegen was gedrukt. f
Ik word afgeboekt en uitgelaten.!
In het licht van de rode natrium- r
lampen staat hij daar: kolossaal en t
afschuwelijk.
Ik voel mij bijzonder onbehaaglijk. L
