c/iDÜ mgmmja
Jan Keja
'Ik houd
niet van
panklare
stukken'
...en gisteren
DRAMA VOOR DE TELEVISIE (II)
TV morgen]
contassonawlooW
Zangeres
in was
DUITSE TV
Femhout overleden
WOEKSDAG 6 NOVEMBER 1974
NEDERLAND I
17.00 —Betty Boop (VPRO)
17.06 Zwijgen is goud, een gezellig programma voor jong en
oud (VPRO)
17.43 Popeye (VPRO)
18.45 Paulus de Boskabouter (NOS)
18.55 Journaal (NOS)
19.05 Van Gewest tot Gewest (NOS)
19.50 Nierstichting Nederland (SOCUTERA)
?0.00 Journaal (NOS)
20.20 Katholieke Volkspartij (POL. PART.)
20.30 Muziekmotief (EO)
21.20 De oude en de jonge (EO)
21.45 Kerk en theologie (EO)
22.10 Panoramiek (NOS)
22.35 Studio Sport (NOS)
23.15 Den Haag vandaag (NOS)
23.30 Journaal (NOS)
NEDERLAND II
18.15 Sportleiding, herhaling les 4 (TELEAC)
18.45 Paulus de Boskabouter (NOS)
18.55 Journaal (NOS)
19.05 Joop Savakis, filmreportage (IKOR)
Deze reportage gaat over een 15-jarige Griekse Jongen,
wiens vader in 1962 in Nederland kwam werken als
buitenlandse werknemer. Thema van deze film: de
verandering van het gezinsleven, wanneer een buiten
lander elders werk probeert te krijgen.
19.30 Kenmerk, informatie over kerk en samenleving (IKOR-
KRO/RKK)
20.00 Journaal (NOS)
20.20 Berichten uit de samenleving (VPRO)
20.35 All in the family (VPRO)
21.00 De Algerijnse onafhankelijkheidsoorlog, deel 1 (VPRO)
22.00 Zendtijd van het Simplisties Verbond (VPRO)
Nieuw programma van Kees van Kooten en Wim de
Bie, die voortaan door het leven wensen te gaan als
Heer Kooten en Heer Bie.
22.30 Leven, niet alleen maar in leven blijven, tv film
(VPRO)
Film over bejaarden in Parijs, die zich niet als nutte
loze mensen terzijde laten schuiven, maar actief willen
blijven.
23.15 Journaal (NOS)
23.20 Computerkunde, les 31 (TELEAC)
Ik vond het een gedenkwaardige
televisie-avond, niet eens zozeer
door de uitslag van Barceiona-
Feyenoord (hoewel ik het toch een
hartbrekend idee vind dat er weer
een finale zonder Nederlandse club
zal worden gespeeld), maar vooral
door het antwoord m „Twee
kamp" op de vraag wie 't schilderij
„De Emmaüsgangers" had geschil
derd, nadat het lange tijd abusieve
lijk aan Vermeer was toegeschreven.
De jongen uit Wassenaar zei
„Rembrandt". Fout. De beurt ging
over naar Doetinchem, dat het nu
gemakkelijk had, omdat Rembrandt
immers was afgevallen. Er bleef
echter het diepste stilzwijgen
heersen, en ook toen Dick Passchier
„Han van Meegeren" gezegd had,
kwam er uit het publiek en de
deelnemers geen blijk van herken
ning
De kans dat over een kwart-eeuw de
vraag, wie in werkelijkheid de
tekenaar was van een bepaald werk
dat aanvankelijk aan Marius Bauer
was toegeschreven zonder aarzeling
met Rien Poortvliet beantwoord zal
worden lijkt me niet onwaarschijn
lijk, gezien de grote hoeveelheid
zendtijd die de NCRV de laatste
tijd aan deze popularisator van alles
en nog wat afstaat. Gisteren waren
zijn schilderijen bij het leven van
Christus aan de beurt, wat mij
betreft allemaal kitsch-as-kitsch-
can, maar als anderen het
verbazingwekkend mooi vinden, is
het mij ook best.
Ik ben er toevallig allergisch voor,
zowel voor de tekeningen (verbeeld
de ik het mij nu, of zag Jezus er
inderdaad heel wat minder joods uit
dan de waard die Jozef en Maria de
toegang weigerde, denkende „Dat
geklier kan ik niet hebben" - diens
kop geleek nog het sterkst op
bepaalde tekeningen in het Russi
sche satirische blad „De krokodil")
als voor het gemeenzame commen
taar van Poortvliet. „Petrus schiet
uit z'n, slof", „Ze hebben Jezus te
grazen", en als Maria van de
opstanding hoort „spuit ze er
juichend vandoor" - als ik dat
allemaal hoor, moet ik onwillekeurig
terugdenken aan de rel die indertijd
over „beeldreligie" in „Zo is t
toevallig ook nog 's een keer" is
gemaakt.
En dan de wedstrijd... ik prees mij
gelukkig geen Rotterdammer te zijn,
zoals Andre van der Louw en
Gerard Cox. De onderonsjes tussen
Cruijff en Rexach kwamen Feye-
noord duur te staan, en daar kwam
dan ook nog bij dat de lat en de
paal weer opvallend pro-Spaans
meevoetbalden. De Spaanse televisie
maakte er een goede, overzichtelijke
en ruim bemeten uitzending van, die
slechts nu en dan door fascinerende
schaduwbeelden werd verlevendigd,
blijkbaar om het gemis aan kleur te
vergoeden. Er was trouwens ook
geen reden om er een kleurenultzen-
ding van te maken, want de gele
kaarten zijn in Spanje wit, al weet
ik natuurlijk niet of de Engelse
scheidsrechter daar rekening mee
heeft gehouden.
NICO SCHEEPMAKER.
WOENSDAG 6 NOVEMBER
Hilversum I
18.00 (S) Bandstand. 18.30 Nieuws.
Rondom twaalf: gevarieerd programma
Modern platteland. 12.35 (S) Sportre-
13.00 Nieuws. 13.11 Radiojournaal.
(S) Populaire klassieken door Neder-
r wetenschappen. 14.30
Tspue Koperen tuin, hoorspel (6)
15.09 (S) Aspecten: kunstrubriek. 16.00
Nieuws. 16.03 Radiojournaal. 16.05 (S)
Gebakken vensterbanken (en andere
smoezen): kindermagazine. 17.00 (S)
Mobiel: 'n beweegliik programma voor
beweeglijke mensen. 17.55 Mededelin-
18.00 Nieuws. VARA: 18.11 Dingen
van de dag. Politieke Partijen, ioüso
Conununia^ische partij van j
18.30 (S) Interview.
Muzxejcmagazine. 22.1
ma. 23.55-24.00 Nieuws.
Hilversum III
NOS: 18.02 Joost mag i
(S) Drie loopt
muziekprogram-
12.55 (S) Hervormde middagpauze-
dienst. 13.15 (S) Lichte koorzang. 13.30
Globaalmuziek, reportages en menin-
(15.30 Nieuws. 16.30 (S) Hier
17.32 (S) Hier
platen, sport en aktuaiiieiten (22.30
Hilversum I
NCRV: 7.00 Nieuws. 7.02 Het leven
de Woord. 7.08 (S) Preludium: klas-
Te Deum Laudamus: gewijde muziek.
8.24 op de man af: evangelisch com
bi] de tijd. 8.30 Nieuws. 8.36
samenleving. 9.45 (S) Onder de
hoogtezon: programma voor de zieken.
10.3U Nieuws. 10.33 (S) Orkestpalet:
Mededelingen t.b.v
12.30 Nieuws. 12.41 (S) Hier
Hilversum II
plaatje. (8.00 Nieuws. 8.11-8.21 Radio
journaal). 8.50 Morgenwijding. NOS:
9.00 Spiegel van België. 9.35 Water
standen. AVRO: 9.40 Schoolradio. 10.00
(S) Voor de kleuters. 10.10 (S en Mo
no) Arbeidsvitaminen: populair ver-
bouter. 18.55 (K) Journaal. VARA:
19.05 (K) De Stratemakeropzee6how;
19.30 Horen zien zwijgen, slapstick- en
stomme filmfragmenten. NOS: 20.00
(K) Journaal. VARA: 20.20 (K) Col-
ditz tv-serie. 21.15 <K) 2 voor 12. quiz
21.55 (K) Achter het Nieuws. NOS:
22.45 Den Haag vandaag. 23.00-23.05
(K) Journaal.
Nederland n
TELEAC: 18.15 Flexibele school
les 7. NOS: 18.45 (K) Paulus de Bos
kabouter. 18.55 (K) Journaal. KRO:
19.05 (K) Mijl op zeven: familiepro
gramma. NOS: 20.00 (K) Journaal.
KRO: 20.20 (K) 't Is toch zeker alle
maal prima geregeld (3 20.30 (K)
Souvenirs, toneelspel. 22.15 (K) Rooi
lijninformatief programma. KR03
RKK: 22.40 (K) Uit de agenda van de
bisschop. NOS: 22.50-22.55 (K) Jour-
De Chileense junta heeft be
slag laten leggen op het huis van
Pablo Neruda, de vorig Jaar overle
den dichter en Nobelprijswinnaar.
Het huis is genationaliseerd omdat
is vastgesteld dat het eigendom was
van de veriJaten Communistische
Partij. Er wordt aan gedacht van
het huis een museum te maken, al
dus een bekendmaking van de Chi
leense staatssecretaris van Binnen
landse Zaken.
kXVe.lnM^«en^7ue;CcontessaS
mannen die nre.
„Ze komen bij mij langs en zeggen: 'Meneer, ik heb een stuk
geschreven'. Als ze het dan nog gaan voorlezen loopt het zweet
langs mijn rug. Ik heb veel liever een vent die schoorvoetend
binnenkomt met een idee. Als dat goed is zeg ik: werk het eens
uit in synopsis. Komt ie na een paar weken terug met iets waar
ik nog steeds achter sta, dan ga ik ook rücksichtlos door tot
het eind. Ik houd niet van panklare stukken. Ik besteed uren
aan het lezen van een hoop rotzooi. Allemaal gesproken boeken.
Zoiets van: 'Hij sprong jolig over de stoel' en 'Zullen we thee
drinken?' 'Ja, laten we dat doen'. Ze ging naar de keuken en
Enfin, je begrijpt het wel. Alleen maar handeling. Ze schrijven
op wat ze zien en vergeten wat er te horen is".
Jan Keja (37), regisseur en hoofd actrices zijn dan ook door het
drama van de TROS. Een besnorde, toneel verkracht,
goedlachse kunstenaar, die de In het theater worden de expressies
afgelopen jaren opvallende regie- en gebaren sterk aangezet. Als ik op
prestaties leverde in "Een avond met het toneel aan iemand vraag: "Wat
Eva". "De president-directeur" en zeg je?", dan buig ik me naar die
"Een straatje om". Een jong natuur- persoon over. Dat moet Je eens op
talent met 'n merkwaardige carrière .de televisie doen. Dan wordt het
achter zich. belachelijk. De beweging zit niet
Aanvankelijk studeerde ik piano en altijd in de acteurs"
orgel aan het Amsterdams Conser- "Anton Quintana heeft
vatorium. Ik had les van Piet Kee "Televisie is
die zei: "Het is allemaal klote
doet. Als Je niet
kunt studeren moet je niet in het
gezegd:
truc. Om op de
televisie emoties over te brengen,
per dag moet Je Je van trucs bedienen. De
trucs van de lenswisseling, de
vak gaan. Er is toch al zo weinig in ondersteuning van de muziek
te verdienen. "Van ellende werd ik montage. Dat vraagt van de acteur
toen fotograaf. Waarom? Omdat ik
heel andere instelling. Ik vind
sterk visueel ben ingesteld. Ik kwam het Jammer dat w« niet zo'n goede
terecht bij Henk Jonker en Maria opleiding kunnen krijgen als van
Austria, leerde het vak grondig Elia Kazan in Amerika."
kennen, begon voor mezelf en stapte Jan Keja is van oordeel dat ook
tien Jaar uit met gigantische schrijvers
belastingschulden,
Toen kwam Landré bij me. Ik had
eens een filmpje voor hem gemaakt.
Hij vroeg: "Heb je geen zin om een
regiecursus te volgen?" Ik ging naar
Gijs Stappershoef, van wie ik
verschrikkelijk veel heb geleerd.
Sindsdien ben ik aan het klooien Quintana drukt het
gegaan. Dat was acht Jaar geleden, tv-schrijver moet
scholing zouden
moeten hebben. Volgens hem
worden de auteurs in Nederland
totaal aan hun lot overgelaten. Ze
worden het bos ingestuurd met de
opdracht: "Maak maar wat."
"Een goed script", zegt hij "vertelt
datgene wat auditief gebeurt.
uit: "Als
leren wat
Een kwisje hier, een babbeltje daar zwijgen doet." Dat is inderdaad r
om het metier te leren kennen. Ik essentieel belang. Ik heb het daar
altijd gewend geweest met
te werken. Toen had ik
ineens vier".
straks al gezegd: De mensen willen
schrijven maar vergeten datgene
wat er te horen is"
Er ontstaat even een discussie met Ook om die reden staat Keja
de fotograaf. Jan Keja zegt: "Met hechte samenwerking voor tussen
fotocamera kim Je
seconde registreren. Maar ik regi
streer liever de seconde ervoor en
Een kreet uit het vak, dat Keja
schrijver en regisseur.
"Als de schrijver de synopsis gaat
uitwerken is het zeer wel mogelijk
dat hij gaat glijden en dat Je elkaar
J nóóit meer ontmoet. Je moet gelijk
omschrijft als boeiend maar moei- opwerken. Daarom zit ik om de drie
lijk. Hoewel hij ook nog een blauwe weken m«t ze lullen. Dat zou ook
maandag jdp de toneelschool^ heeft met regisseurs onderling moeten
jjjji H| gebeuren. Maar wij hebben ons hier
in Nederland in zo'n concurrentiepo-
was met de docent") mist hU de sitie gemanoevreerd dat dat
eafgetratp omdat ik het niet
lijks meer mogelijk is. Wat hoor Je
Aóhter in de zaal onder de knie te krijgen."
was met de docent") mist hij de dus? "Heb Je dat stuk van Jan Keja
ervaring van theaterregie. Hij gezien? Nouenz. Jammer. Die
beschouwt dat als een ongelooflijk contacten zouden erg nuttig kunnen
voordeel omdat televisie heel andere zijn. Eikaars werk kritisch beoorde-
eisen stelt.
"Ik herinner me
de toneelacadem;
zat Ank van
schreeuwde naa
kan Je niet verstaan. Ik heb ook drama door de eeuwen heen is
1.25 betaald" Daar heb Je zo'n geschreven. Die habitus heeft Jan
verschil. Bij televisie zit je als Keja niet. Voelt hij dat niet als een
toeschouwer boven op de spelers, gemis?
Het is puur een kwestie van "Ja, dat mis ik wel. Maar dat haal ik
letterlijke afstand tussen diegene die wel in. Als je wilt bereik je dat ook.
vijfentwintig te doen. Het is een enorm manco, ik
centimeter. Een hoop acteurs en weet hetNeem nou bijvoorbeeld
BREDA De directie van Ma
dam Tussaud's wassenbeelden
museum in Amsterdam heeft de in
Lirpburg wonende Leidse zangeres,
Mary Servaes, beter bekend als de
Zangeres zonder Naam, een plaats
in de expositie toegezegd. Maandag
avond poseerde de zangeres voor het
eerst. Dit gebeurde in de pauze van
haar optreden in Breda.
Tjeert Krol, directeur van het was
senbeeldenmuseum, zal de Zangeres
zonder Naam een plaats geven in
de afdeling actuele onderwerpen en
gebeurtenissen.
Kees van Kooten en Wim de Bie verschijnen vanavond op het
VPRO-scherm als Heer Kooten en Heer Bie. Het duo zal een
nieuw tv-programma presenteren, dat onder de naam 'Zend
tijd voor het Simplisties Verbond' wordt uitgezonden. De mat
tenklopper is van nu aj aan het symbool van buide 'Heererf*
Televisieregisseur Jan Keja: Acteurs worden op de toneelschool verkracht
die serie over Rembrandt waar we
mee bezig zijn. Ik moet daarvoor
een enorme literaire ballast door
werken. Maar ik doe het ook. En als
ik er iemand bij nodig heb dan weet
ikhem ook wel te vinden."
Het vormt in ieder geval geen
belemmering bij het zetten van de
mise-en-scène, zegt Jan Keja. In
dat opzicht weet hij zich overtuigd
van zijn vakmanschap.
"Je hebt het of je hebt het niet. Er
zijn mensen die alles van drama
weten, van het jaar kruik tot nu,
maar ze kunnen geen stuk in elkaar
zetten. Het is een kwestie van
intuïtie. Je moet een identificatie-
vermogen hebben. Regisseurs zijn
eigenlijk sentimentele kwallen. Je
moet niet alleen van allerlei
situaties op de hoogte zijn, maar
ook kunnen meeleven. Je ingraven
in mensen en situaties. Als je dat
niet doet, kun je acteurs ook niets
duidelijk maken. Dan laat je ze
letterlijk in hun hemd staan."
"Wie bepaalt de rolverdeling?"
"Dat doe ik soms in samenwerking
met de schrijver, soms alleen. Leo
Derksen schrijft zijn dialogen heel
sterk op de acteurs van wie hij alle
intonaties kent. Piet Hendriks niet.
In zijn stuk "De president-directeur"
- het eerste en enige dat van hem
op de buis is geweest - heeft hij
zijn dialogen opgebouwd uit band
opnamen van gesprekken met
bankpersoneel. Van de Jongste
bediende tot en met de directeur.
Het kan hem niet schelen wie de
rollen spelen. De typecasting zit in
zijn tekst, zegt hij".
"Zelf weet ik al heel snel wie het
moeten gaan doen. Dat geeft geen
problemen want ik ben nog nooit
een acteur tegengekomen die zei:
'Dat kan ik niet." Nee, dat heeft niets
met ijdelheid te maken. Acteurs zijn
niet ijdel, wel extrovert. Problemen
met acteurs doen zich wel voor
wanneer zij het script hebben
doorgenomen. Ze zeggen altijd dat
het script slecht is, want ze zijn zo
kweftsbaar als de pest. Het backed
niet vinden ze dan. Niet hetbekt
dat is wanneer de dialogen niet
lekker in de mond liggen. Zij
bedoelen dat zij er niet achter
kunnen staan. Ze zijn bang dat ze
maar wat staan te waggelen, dat ze
geen ruggesteuntje hebben."
Automatisch vloeit daar de vraag
uit voort hoe een regisseur dan toch
het vertrouwen van zijn acteurs
weet te winnen, hoe hij hen
enthousiast maakt. Keja: "Dat ge
beurt tijdens de leesrepetitie. Ik leg
eerst uit wat mij bewogen heeft het
onderhavige stuk te kiezen. Dan ga
ik uitleggen hoe ik de personen in
dat stuk zie. Tot en met de kleinste
rol. Zelfs van de taxichauffeur die
maar vijf zinnen hoeft te zeggen
geef ik een compleet beeld. Is ie
getrouwd, heeft hij een gezin met
kinderen of is zijn huwelijk
kinderloos gebleven. De vijf zinnen
van hem zijn net zo belangrijk als
de grote dialogen van de anderen.
Weet je dat je een zin op
vijfentwintig verschillende manieren
kimt zeggen? Ik zou een dialoog van
een minuut kunnen maken waarin
alleen het woord "ja" voorkomt."
Het zetten van de mise-en-scène.
Jan Keja omschrijft het als een
verschrikkelijk moeilijk proces. Hij
toont dat aan met voorbeelden die
zich lastig laten vertalen. Wat doe
je met een zin, welke plaats geef je
die zin in welke ruimte en tegen
welke achtergrond. Dat is ongeveer
wat hij zich voortdurend afvraagt.
Van die zin, van een simpel gebaar
kan een heel decor afhankelijk zijn.
"Kun Je Je nog herinneren in dat
stuk "Een straatje om", dat Frans
Vorstman een vlieg achterna zit die
hij tenslotte met een opgerolde
krant tegen de muur doodslaat? Die
scène had een functie. Een
bewegend beeld in een kleine ruimte
waarin twee mensen het spel
moeten maken. Proberen te vermij
den dat het drama statisch wordt,
verstart. Elk detail is belangrijk.
Hoe zoen Je bijvoorbeeld. Dat is
afhankelijk van de leeftijd. Hoe
staan de ogen, wat drukken ze uit?
Bij mij slipt er ook wel eens wat
doorheen. Daarom, als ik mijn eigen
produkties zie schaam ik me rot. Ik
zit met het klamme zweet te kijken".
VERKRACHT
Een vraag die wij ook aan Leo
Derksen stelden: Waarom komen
Nederlandse acteurs in tv-drama's
vaak zo houterig over? Is dat de
schuld van de regisseur?
Keja: "Waarom zijn Engelse stukken
zo goed? Omdat ze voor elke rol de
beste acteurs kunnen krijgen.
Londen alleen al telt vierduizend
werkloze acteurs. Het krijgen van
een rol is gebaseerd op een
employement. Als Je even mis bent,
trappen ze je er uit en Je komt er
nooit meer in.
Nederland telt vierhonderd acteurs,
van wie er misschien tien tot twaalf
erg goed zijn. Nederlandse acteurs
vragen ook altijd eerst wat er te
verdienen valt. De gemotiveerdheid
vanuit de stof is bij de meesten niet
aanwezig. Zij maken er geen vak
van maar een schnabbel. Na een
uurtje repeteren zijn ze al weer op
weg naar iets anders. Bovendien, en
dat heb ik daarstraks ook al gezegd,
zijn ze verkracht op de toneelschool.
Het zijn mond- en expressiefetisjis
ten. Gelukkig begint men dat de
laatste tijd op de toneelscholen bij
te sturen.
Weet je dat het verrukkelijk is met
jonge mensen te werken die nooit
op een toneelschool zijn geweest?
Op onze toneelacademies heerst nog
altijd een calvinistische atmosfeer.
Je kunt met je vrouw naar bed
gaan, maar je mag het niet lekker
vinden. Jij wilt artiest worden? Nee,
dat mag niet. Je mag geen plezier
hebben in Je vak. Je moet eerst
leren.
WOENSDAG 6 NOVEMBER
Duitsland I
17.55-18.00 (K) Journaal. (Regionaal
programma: NDR: 9.80-ir
—a.. 19.20 (K) Bridget und Bernie. tv-
serie). 20.00 (K) Journaal en weerbe
richt. 20.15 (K) lm Brennpunkt. 21.00
(K) Die Powenzbande, tv-fllm. 22.00
(K) Reportage. 22.45 (K) Journaal,
kommentaar en weerbericht.
Duitsland II
17.00 (K) Journal. 17.10 (K) Ar
tiesten uit de hele wereld. 17.40 (K)
Actualiteiten en muziek. 18.20 (K)
BERGEN De schilder Edgar Fernhout is op 62-jarige leeftijd in zijn
huis in Bergen (NJB.) overleden. Zaterdag zal hij worden begraven.
Fernhout werd in 1912 in Bergen geboren. Als zoon van de schildpres
Charley Toorop en kleinzoon van Jan Toorop werkte hij na een jeugd in
Noord-Holland en Parijs afwisselend in Amsterdam, Italië en na 1956 in
Bergen.
Van een persoonlijke variant van realisme, ontwikkelde zijn werk zich
tegn het eind van de jaren vijftig in de richting van een atmosferische
abstractie, in landschappelijke schilderijen, die uitgingen van ervaringen in
de natuur.
