De opstand van
de bisschoppen
KERKDIENSTEN
tunuiiwumu
Synode leverde niets op
ZATERDAG 2 NOVEMBER 1974
Veertien dagen geleden hebben we
ln deze rubriek iets gezegd over de
bisschoppen-synode die toen halver
wege haar zittingsperiode was. Onze
verwachtingen waren niet hoog ge
stemd. Teleurstelling was de alge
mene eindindruk van de voorgaande
drie bisschoppen-synoden en we
dachten dat de vierde ook wel deze
eindindruk zou achterlaten. We had
den dan ook geen plannen op deze
bisschoppen-synode terug te komen.
Wanneer we het dan toch doen, ls
het niet omdat tegen alle verwach
tingen ln belangrijke besluiten zijn
genomen (als adviezen aan de paus
dan wel te verstaan)' of dat er een
hoopvol stuk als eindresultaat aan
de wereld, voor wie de evangelisa
tie toch bestemd ls, zou worden ge
publiceerd.
Wanneer we er nu nog lets over
schrijven ls het Juist omdat er niets
uitgekomen ls na die vier weken van
gen en discussies. Het ls waar dat er
een "boodschap tot de kerk" als slot
stuk van al dat vergaderen is aan
vaard, maar openlijk is hierover ge
sproken door synodeleden als «en
"vluchtweg". Naar uitlatingen van
besprekingen, commissievergaderin-
enkele synode-vaders was er bij hen
niet veel enthousiasme voor dit sluit-»
stuk dat "in hoogdravende taal zo
weinig mogelijk tracht te zeggen".
Die bisschoppen-synode ls be
doeld als een voortzetting van het
tweede Vaticaans concilie. Daar
door zou de paus ook kunnen wor
den geïnformeerd over alles wat er
ln zijn kerk gaande Is. Maar ten op
zichte van het concilie waren er toch
bepaalde beperkingen. Het getal van
de bisschoppen zou klein worden ge
houden. Dit keer waren er dan 207.
Deze zouden door de kerkprovincies
worden gekozen, zodat alle delen van
de wereldkerk zich vertegenwoor
digd konden weten.
Men wilde er voor zorgen dat door
de afvaardiging alleen reeds bepaal
de delen van deze kerk niet de bo
ventoon zouden kunnen voeren en dat
zij bij de stemmingen de meeste in
vloed zouden kunnen laten gelden.
Dat zijn natuurlijk goede regels.
Minder goed is en blijft dat men geen
eigenlijke beslissingen zou kun
nen nemen. Alleen zou men advie
zen aan de paus kunnen voorleggen.
Het onderwerp waarover gesproken
moet worden, zou ook al ter beslis
sing van de paus liggen. Allerlei
voorzorgsmaatregelen zijn er geno
men dat men op zo'n bisschoppen
synode niet zou gaan tornen aan de
stand van zaken zoals die ln Rome
ls gegroeid en vooral sinds het eer-
se Vaticaans concilie is uitgebouwd,
waarbij alle nadruk kwam te liggen
op het ambt van het hoofd der kerk
als opvolger van Petrus. Het dog
ma dat toen geformuleerd is, heeft
voor een belangrijk deel de kerk van
Rome beheerst, tot aan het tweede
Vaticaans concilie toe-
Garibaldi
Nu had op het eerste Vaticaans con
cilie niet alleen het primaatschap
van de paus aan de orde zullen ko
men, maar ook de positie en taak
van de bisschoppen. Wat betekent het
dat de paus tesamen met de bis
schoppen de kerk regeert? Daaraan
ls men toen niet toegekomen, omdat
ln 1870 Garibaldi met zijn vrijscha-
ren de kerkelijke staat binnentrok,
en daaraan een einde maakte. Toen
werd het concilie opgeschort en zo
bleef de vraag open wat het bete
kende dat de paus tesamen met de
bisschoppen de kerk regeerde.
In hoeverre kon de paus beslissin
gen nemen en ln hoeverre hadden de
ADVERTENTIE
Ieder weet hoe ln ons land (ook ln
andere) deze vragen de oorzaak zijn
geweest van allerlei spanningen. Men
mag dan vasthouden aan de een
heid met Rome, maar niet iedereen
slikt het meer dat aan de andere
kant van de Alpen alles wordt be
slist en de eigen bisschoppen daar
door niet meer zouden zijn dan uit
voerders van hetgeen men in Rome
goeddunkt. Het belangrijke van de
nu afgelopen bisschoppen-synode
lijkt ons, dat zonneklaar ls duide
lijk geworden dat, hetgeen wij wel
eens als een specifiek probleem van
de kerkprovincie Nederland hebben
gezien, problemen blijken te zijn die
in de gehele wereld spelen.
De geschiedenis van het einddocu
ment van de nu afgelopen bis
schoppen-synode, zoals we dat ln de
dagbladen hebben kunnen lezen, is in
dezen tekenend. Het document was
samengesteld door een conservatie
ve Jezuïet. Op de wensen van paus
en curie, om zoveel mogelijk alles
te laten zoals het was, had men
nauwkeurig gelet. Duidelijke wen
sen van de synode waren in vaaghe
den verpakt. Alleen het eerste hoofd
stuk van dit document, de algemene
Inleiding op de geloofsverkondiging
is aangenomen. De andere drie
hoofdstukken, over het verband dat
er is tussen geloofsverkondiging en
menselijke bevrijding, over de be
tekenis van de kerkprovincies, over
de pluriformiteit (dat niet ieder in
de kerk gelijk behoeft te denken) en
over de jongeren, de arbeiders, de
plaats van de vrouw e.a. werden
met een duidelijke meerderheid af
gewezen. Daarmee was openlijk ge
demonstreerd de opstand van een be
langrijk deel van de bisschoppen.
Nu Ja, opstand is een woord dat hier
misschien niet past. In ieder geval
hebben zij met him stem duidelijk
gezegd dat zij niet ten eeuwigen da
ge aan de leiband van Rome willen
lopen en dat er nu eens inhoud moet
worden gegeven aan de stelregel dat
de paus tesamen met de bisschoppen
de kerk regeert. Uit de mond van één
van de bisschoppen werd opgetekend:
wij laten ons niet als kinderen be
handelen. Zal de tijd dat Rome "zon
der tegenvuur" de wet kan stellen,
ten einde lopen?
Dorde Wereld
Het tweede waarop we willen wij
zen is de rol die de vertegenwoordi
gers van de z.g.n. ontwikkelingslan
den hier hebben gehad. Onze kardi
naal Alfrink heeft weinig gezegd.
Men had meer van hem verwacht.
Zo is er geconstateerd. Hij behoefde
dit nu ook niet te doen. Anderen
hebben, beter dan hij het in de ge
geven omstandigheden kon doen, ge
zegd wat hij had kunnen zeggen. En
die anderen waren in de meeste ge
vallen bisschoppen uit de Derde We
reld.
Eén van de grote Europese dag
bladen, die we toevallig onder ogen
kregen nadat de synode een week
had vergaderd, constateerde: "Ge
latenheid maakt zich breed in de
schaduw van de St. Pieter, omdat de
bijeengekomen bisschoppen-syno
de toch niets anders kan". Deze sy
node zo ging men voort ls
geen parlement van de kerk gewor
den. Haar besluiten zijn voor de paus
toch niet bindend. De conservatie
ve meerderheid op het Vaticaan dik-
teert. "De concilie-vaders, bij wie
de geluiden van het tweede Vati
caans concilie nog in de oren klon
ken, blijven hopeloos in de minder
heid.
Wat ze te zeggen hebben ls op het
Vaticaan geen vruchtbare regen".
Dat deze stemming van gelatenheid
doorbroken is, is voor een belang
rijk deel te danken aan de synode
vaders die kwamen uit Afrika, Zuid-
Amerika en Azië. Zij hebben vanuit
de achtergronden van de samenle
ving waarin zij wonen en werken,
gezegd dat het niet meer gaat met 't
eenheidsstreven zoals dat in Rome
wordt gehan/beerd.Zij hebben zich ook
volkomen mondig getoond. Zij bleken
niet meer bereid om alles domweg
te accepteren. Zij hebben duidelijk
gemaakt dat zij zich dat niet meer
konden permitteren. Hoe zouden ze
op deze wijze de evangelieverkon
diging onder hun volken met enige
kans op succes kunnen uitvoeren.
Zij hebben eens iemand zijn beklag
horen doen over de vergaderingen
van de Wereldraad van Kerken. Hij
vond dat het er wel op leek dat de
mensen van de Derde Wereld er al
les te zeggen hadden. Dit zelfde ver
schijnsel van het volkomen mondig-
geworden-zijn van vertegenwoordi
gers uit de ontwikkelingslanden,
heeft zich nu ook in Rome voorge
daan. Er mag dan geen einddocu
ment gekomen zijn, de paus en de
curie zullen wel zo verstandig zijn
te luisteren naar de stemmen die
zij via deze bisschoppen-synode ge
hoord hebben. De R.K. Kerk in de
verschillende landstreken en conti-'
nenten laat zich niet zo maar zonder
„Een pure
rechtdoorzee
baai, zo is dat."
Plaatselijke kerk
Nog een derde opmerking. De
"plaatselijke kerk" moet nu wel aan
de orde komen en met die plaatselij
ke kerk. zoals ze door r.k. schrijvers
over kerkelijke zaken nog al eens
wordt genoemd, is dan bedoeld wat
wij gewoon zijn te noemen de kerk-
prov., of nog beter de R.K. Kerk zo
als zij in een bepaald land gestalte
heeft gekregten. En met die plaatse
lijke kerk komt natuurlijk ook aan
de orde de positie van de bisschop
pen aldaar. Deze bisschoppen-syno
de heeft daarvoor haar eisen ge
steld bij monde van die bisschoppen
zelf.
De paus en de curie zullen zich
nader moeten beraden over de eigen
vorm die aan deze plaatselijke kerk
kan worden toegestaan. In Rome zul
len nog wel eens rimpels op de pau
selijk en curiale voorhoofden komen,
want hiermee is een probleem aan
gesneden dat men sinds het eerste V
ticaans concilie stelselmatig heeft
willen vermijden. Kan men de ver
langens die op tafel zijn gelegd ach
teloos voorbij gaan? We menen van
niet. Maar daarmee is een van de
moeilijkste problemen van de R.K.
Kerk aangesneden die zij kent. Er
dreigt op allerlei gebied pluriformi
teit en laten we hierover niet gering
denken. Moet West-Europa (N. Ame
rika daarbij gerekend) zijn leidende
rol afstaan? Zal de vorm waarin de
R.K. Kerk hier gestalte heeft gekre
gen een vorm zijn die voor heel de
wereld geldt? We zien Afrikaanse
en Aziatische kunst waarin het chris
telijk geloof zich op een andere wij
ze heeft geuit dan wij het gewoon
zijn. We kunnen platen kopen uit lan
den van de Derde Wereld waarin
we horen hoe men daar de mis op
eigen wijze vertolkt. We horen hoe
men in Afrika kerken vormt waar
in de R.K. Kerk ook maar een part
ner is. Men is doende met een
eigen theologie.
"Bevoogding" is in dit wereld
deel nu al een woord waarvan men
gruwt. Nu mag de RK. Kerk zeer
elastisch zijn, ergens komt er een
eind aan de elasticiteit. Waar zal de
ze liggen? In zijn slottoespraak heeft
de paus extra de nadruk gelegd op
het primaatschap van de bisschop
van Rome, dat over heel de kerk
gaat. Heeft hij dit gedaan omdat hij
voelde dat dit primaatschap in de
toekomst een meerder knelpunt zal
zijn dan het nu reeds is?
S. J. M. HULSBERGEN
Coopvaert.
Pijptabak voor
professionals.
WOORD VAN BEZINNING
Eerbied voor het leven ieder
een en alles gaat opzij, want de
ambulance moet voorbij. Met
zwaailicht en sirene is men ge
alarmeerd, iedere seconde is kost
baar, er staat een mensenleven op
het spel. Dan wil je wel opzij.
Morgen kan het om jou gaan.
Dan is het toch geweldig als alle
verkeersregels worden doorbroken
en iedereen dat neemt, omdat ze
vinden, dat jouw leven zoveel
waard is. Zijn of haar leven nu,
mijn leven morgen misschien. wy
hebben zorg voor elkaar, want wij
zijn mensen met elkaar.
Een gijzeling vloekt daarente
gen. Het is het wreedste, meest
meedogenloze wapen, dat bestaat.
Even afschuwwekkend als de
lucht- of weg-piratery. wy wis
ten met wat voor vyand wy in de
oorlog te maken hadden, toen de
nazli's gij zelaars-kampen gingen
inrichten: deze vyand deinsde
voor niets terug, zou niets en
niemand ontzien. Met willekeur
werd beschikt over dood of leven
van iedereen, die binnen het be
reik van zyn macht kwam.
Eerbied voor
het leven
Dezelfde verachting voor het
leven van anderen doet zich voor
van gyzeling tot gijzeling. Dit
onkruid kan alleen groeien in een
klimaat, waar de eeibied voor de
ander, de liefde tot de naaste, het
respect voor de medemens op een
laag pitje zyn komen te staan.
Het ergste zou zyn, wanneer wy
er aan gewend zouden raken, het
zouden gaan zien als tot het ge
wone levenspatroon te behoren.
De mens is nu eenmaal een
merkwaardig wezen. Waarover fn
een bepaalde tyd slechts met af-
gryzen gesproken wordt, kan in
een andere periode als de meest
vanzelfsprekende zaak gedacht
worden.
Hoe minder wy georiënteerd
raken op de bybel en het daaruit
voortvloeiende geloof, dat een
brengt, zoveel te minder zullen
wy ons ook aan deze normen nog
gebonden achten. Het één vloeit
uit het ander voort. Wanneer het
leven niet meer gezien en ervaren
wordt als schepping en de mens
als schepsel van God, maar als
natuurproduct zonder meer, dan
verandert er wel iets in de eer
bied voor het leven. Koel ratio
neel redenerend zullen wy 't zelf-
beschikkings-recht proclameren
over deze natuurprodukten, of het
nu volwaardige, onvolwaardige of
nog ongeboren natuurprodukten
zyn. We mogen van geluk spreken
als wy onder de dan te stellen
beschermingsnormen vallen.
Maar ons geweten wordt on
rustig daarbij. De ambulanoe rydt
nog. rond een gyzeling komt het
gehele volk in rep en roer. de
Dr. Willem van de Berg-stichting
is er nog, in de ziekenhuizen
wordt nog gevochten voor het le
ven, onwillekeurig van wie en
laten we allen met elkaar heel
dankbaar daarvoor zyn. Ook in
de stryd om de bescherming van
het ontluikende zowel als het ont
luisterde leven (om met minister
Van Agt te spreken) komt het op
ieders persoonlijke geweten aan
en voorzover je daarvan spre
ken kunt het geweten van een
hele maatschappy.
Jezus heeft zich gegeven tot het
alleruiterste d.w.z. God is tot
het uiterste gegaan voor de
mens, Juist ook de onvolwaardige,
ontluisterde mens. Als iemand aan
hem twyfelt (Johannes de Doper)
geeft Hij als bewys voor het au-
tentieke van zyn (van Gods)
zending het volgende: zegt hem:
"blinden worden ziende, en lam
meren wandelen, melaatsen wor
den gereinigd en doven horen en
doden worden opgewekt en armen
ontvangen het evangelie. En zalig
is wie aan My geen aanstoot
neemt."
Het is een riskant bedryf aan
stoot aan Hem te nemen. Eeax
volk, een maatschappy kan er
aan te gronde gaan.
Dr. H. J. van Achterberg,
Hervormd predikant
te Leiden.
Beroepingswerk
NED. HERV. KERK
Aangenomen naar Blauwkapel
Groenekan: J. Hoek, kandidaat te
Katwijk aan Zee, die bedankte voor
Gameren, Kootwykerbroek.
Nieuw-Lekkerland, Nieuwe-Tonge
Opheusden, St. Maartensdijk en Wil-
Bedankt voor Barneveld (vierde
predikantsplaats): K. Schipper te
Dordrecht.
GEREF- KERKEN (vrijgemaakt
buiten verband)
Beroepen te Barendrecht: K. M.
B. Holwerda te Doorn.
GEREF. GEM.
Beroepen te Aalburg: P. Blok te
Dirksland; te Werkendam: J. Ka
rens te Opheusden.
Bedankt voor Franklin Lakes (VS)!
H. M. Rijksen te Zoetermeer.
Tweetal te Herkingen: Chr. van
der Poel te Yerseke en N. W. Schreu-
der te Goes.
LEIDEN Hervormde Gemeente.
Hooglandse Kerk 10 u ds M. J. Wagen-
voorde, 11.45 u Oec. irtudentenrilenst
Marekerk 10.30 u ds A. J. de Jong, 5 u.
ds W. Verboom, Waddlnxveen.
Maranathakerk 10 u ds H. J. van Ach-
KoïSfsS^u'd, J. Langenbach.
Petrakerk 10 u da H. Hortenalua en da
E. M. Pannekoek (gemeenach. viering
H. Avondmaal).
Bevrijdingskerk 9 u ds J. Bovenberg,
Petrakerk
E. M. Pat
H. Avondmaal).
fo"3«rè,venbeS.5ud,Ï.Bc-.-
Vredeskel-r'1on™d3dRnst5!nstra <ge-
lg"2?W&Uone 10.30 u da J. E. Breder-
DlacónessenhulB 1030 u d« H. W. Bem-
OecnmenlBche Werkplaata (Plantage
16) 11 AO u Samenkomst.
Jeugdkapel Vredeskerk 10 u dr H. D.
Jeu^kiroefJJeGoede Herder" 10A0 u
Gemeenschap van Kerken (Merenwijk)
10 u ds H. van Bilderwljk
Zufderkerk(Lammenschansweg 15) 10
ds Haverkamp, Assen, 5 uur, 5 u.
Plnkstergem. (Oude Rijn 3) 8 u dhr J.
Evang0UChr. Gem. (Mlddelstegracht)
10 u dhr Dikkes. Geref. Kerk (Vrijge
maakt) 10 en 5 u ds D. Zemel.
Mlddemachtgroep (Zw singel 21) 6 u
dhr Brouwer.
Aarlanderveen Herv. Gem. 10 u ds A.
M Linderburg te Ter Aar 7 u ds G.
de Ruiter te Alphen. Geref. Kerk 10 u
ds. G. de Ruiter te Alphen, 7 u Gez.
dienst ln Herv. kerk ds. G. de Ruiter,
Chr. Geref. Kerk 9.30 u en 4 u ds. P.
10 U as M. r OKKeaia, o.ou u uo m.
nemaaller. Gebouw Nabij Van Lennep-
atxaat 10 Jeugdkapel ds J. H. Bogers.
Zaal Opstandingskerk Prinses MarlJ-
kestraat 10 u Jeugdkapel de heer
pieman Martha-Stlchtlng ..Rijn
stroom" 20 u Oekum. avondmaa
Petrakerk Surlnamestraat) 10 u. ds
Hortenslus en ds Pannekoek. Gemeen
schappelijke dienst. Viering Heilig Av.
maal. 5 u ds Haverkamp.
Oude Vestkerk (Oude Vest 138) 10 uur
ds Korenhoff, Heemstede. 5 u dsKool-
Beloftekerk (Robijnstraat) 10 uur ds
J. C. van Loon. Delft. 5 u. drs P. de
Bruyn, Den Haag-Oost.
Bevrijdingskerk (Aerent Bruunstraat)
9 en 10 u ds Bovenberg. Gemeensch.
dienst. 5 u ds Bovenberg. Gemeensch.
gespreksdienst. Thema: ..Vrijheid".
Huize „Groenhoven": 10 uur drs P. de
Bruyn
Gezinsdiensten „Jeugdhaven": 10 u.
„de Mirt", dhr. Wiellnga, 10 uur „Het
Mierennest" ds de Heer.
't Breehuys (Breestraat 19) 10 u dr
Van der Zwaar
Oer. Gem. 10 e
Remonstrants Doopsgezinde gem (Lok-
horstkerk) 10.16 u ds E. P. Meyerlng.
Chr. Science (Steenschuur 6) 10.30 u
Holl. Dienst.
Nwe Apost. Kerk (H. Rijndijk 24) 10
en 4 u do. 8 u.
Geref. Gem. in Ned. (Koningskerk)
duspa
6.30 u. (zat. av. 7u
Lodewijksparochle 9.30, 11
12.15
(zat. av.
St. Josephparochle 8.30, 9.30.
u (zat. av. 7u)
Hartebrugparochle 8. 9A0, 10.45. 12 en
6.30 u. (zat. av. 7u).
Petrusparochie 9.. 10.30, 12 en 6 u (zat
Antonlusparochie 9.30, 11 en 12.15 u.
(zat. av. 7u.)
Vrije Kath. Kerk (Vreewijkstraat 19)
10.30U.
Oud Kath. Kerk (Zoeterwoudses. 50)
lOu.
Evange. Luth. Kerk 10.15 ds J. Happee.
Leger des Hells 10 u heil.d. en 7.30
u. verlossingssamenkomst. O.I.V.: kapi
tein en mevr. J. Lelssenaar.
Aaraam a en um.
Alphen aan den Rijn Herv Gem.
Gebouw Nabij Van
6 30u' ds M.VaFokkema, Kruiskerk'
Gouiwsluis 10 u ds M. Hanemaaljer.
"ril-
_am-
aa-oiauawag „Rijn.
Bvruuxu -u u Oekum. avondmaalsvie
ring o.l.v. Pater Happel. Kerkgebouw
Oudshoornseweg 10 u ds R. Oort. Sl-
onskerk Hooftetraat 9.30 u ds H van
Dijk te Leerdam. 6.30 u ds S. W. Ver-
ploeg. De Goede Herderkerk Ten Harm-
senstraat 9 u ds J. P. van Santen. 10.20
uur ds J. P. van Santen gez. diensten.
Ridderveld "De Bron" Troubadourweg
benedenkerk 9 uur en 10.30 u. ds J.
Vos Gez. diensten. 6.30 u ds Pr. de Jong
Interkerkelijke dienst met en voor gees
tel ijk gehandicapten en 6.30 u. pastoor
Seysener Interkerkelijke Jongeren-
dienst. Geref. Kerk. Maranatha-
kerk Raadhulsstr. 10 u ds A C Lan-
gedljk te Waarder 6.30 u ds B. Koek
koek te Waddlnxveen. Salvatorlkerk W.
de Zwijgerlaan 10 uur ds A Horman
6.30 u ds J. Vos. De Goede Herderkerk
Ten Harmsenstraat 9 u en 10.30 u ds
J. P. van Santen gez. diensten, en 6.30
u. ds A. Borman. Ridderveld "De Bron
Troubadourweg 9 u en 10 30 u ds J.
Vos en 6.30 u ds Fr. de Jong Interker-
keleijke dienst. Geref. Kerk (Vrijge
maakt) 9.30 u leesd 6.30 u ds Feen-
stra. Chr. Geref. Kerk Jeruzalemkerk
Grljpenstelnstraat 9.30 en 4.30 Dienst
des Woords. Oud Geref. Gem. Kerkge
bouw Hooftstraat 240 9.30 u en 4 uur
Leesdlensten. donderdag 7.15 uur ds
Schlnkelshoek). Rem. Geref. Gem.
Van Mandersloostraat 10 u ds E. Bon-
Koekkoek. 6.30 u ds C. Durleux. Le
ger des Hells Corn, de Vlamingstr. 10
u en 6.30 u. R K. Bonlfacluskerk (zat.
7u) 8.30. 10 en 11.30 u. R.K. Plus X.
kerk (zat. 7u) 9. 10.30. 11 45. en 17.30
R.K. H. Geestkerk De Bron. Ridder
veld (zat. 6.30 u) 9 en 11 uur. Kapel
(Dennenlaan 12) Molukse Evang.
Kerk. 11.00 u ds Sltanala. Molukse Pro
testantse Kerk. 4 u ds Peslwarlssa van
Capelle aan den IJssel. Volle Evang.
Gem. (Kindervreugd) lOu H. van
Leeuwen (avondmaal)
Benthuizen Hervormde Gem. 9.30 en
6 u dienst des woords. Geref. Gem. 9.30
en 6 u ds A. P. Honkoop.
Bodegraven. Herv. gem. (Dorpskerk)
10 u ds O. J. van Embden. 6.30 u ds P.
J. Droogen (Salvatorkerk) 10 u ds
Droogen. 6.30 u dr W. Balke (Bethle-
hemkerk) 9.30 u dr Balke. 6.30 u ds
Van Embden. Geref. Kerk 10 u ds Bui
tenhuis. 6.30 u ds Bezemer (Nleuwer-
brug) 10 u kand. Veer, 6.30 u drs Kof-
Nieuwkoop Herv. Gem. 9.30 u ds G. v. gel) 6AO u ds J. den Tonkelaar t
i 6.30 u ds Alma j
zen Jeugddienst. Geef. Kerk 9.30 uur
drs. G. P. Nooteboom Gezlnsdlenst 6.30
u drs. G. P. Nooteboom. Chr. Geref.
Kerk 9.30 u Dienst des Woords 2.15 u
ds H. C. v.d. Ent te Katwijk aan Zee. R.
K. kerk (zat. 7u) 7A0, 9. 10.45 en 7 u.
Nleuwveen Herv. Gem 9.30 u ds J.
Mostert te Zwammerdam. 6.30 u ds J.
Kaal te Nleuwveen Jeugddienst, Geref.
Kerk 9.30 u ds J. Maaskant te Lelden.
Wilschut te Haarlem. R. K.
Kerk 9.30. 10.30 e
(HA) Chr. Geref. Kerk 9.30 en 3 uur
ds Dreschler.
Xoordwijk-Binnen Herv. Gem. 10.30
uur dr J. G. B. Jansen (HD). (ln de
Kerk. Vinkenlaan) 7 u ds D. Keunlng.
Geref. Kerk, Vinkenlaan 9. u ds J. v.d.
Klaauw (Veendam) 5 u ds E. Verburg
(Wassenaar) Van den Berghstlchtlng
11 uur ds E. Warnink. R. K. Parohcle
St. Jeroen 8 u 9.30 u 11 u en 12.15 uur.
Noordwljk aan Zee Herv. gemeen
te Hoofdstraat 10 u ds D. Keunlng.
De Rank. Golfbaan. 10 u kand. J. de
Leede (Utrecht) 3.30 u ds J. Catsburg
(Katwijk aan Z
sen. Geref. Ker
E. Warnink 5
(Veendam) Sole Mlo 9.30 u ds E. Ver
burg (Wassenaar) Ned. Prot. Bond.
mis) 11 u (gezinsmis) en 5.30 u.
Valkenburg - Herv. Gem, 10 u ds D.
Veldkamp uit Den Haag. 6 30 u ds M.
Heymans uit Katwijk a.d. Rijn. Geref.
Meljering. Kapel Rijndijk lOu dsMeiJ-
Klnderdlenst. o.l.v
3gmls
7u) 8. 10. HAOen 6 i
Herv. Gem. Brugkerk
boom, 5 u ds 1
feman. Geref. Kerk (Vrijgem) 9.30 en
4 u ds H. Geenstra. R.K. Kerk 8, 10 en
11.30 uur (zat. av. 7 u).
Boskoop Herv. gem. 9.30 u ds P. Ma-
eré van Schiedam. 6.30 u ds D. J. En
klaar van Sluipwijk. Geref. kerk. 9.30
en 5 u ds C. v d. Tas ..De Stek". 11 u
ds P. Magré van Schiedam; Chr. Geref.
9.30 en *30 u ds J. C. Marls van de
Bilt, Geref. Gem. 9.30 en 6 u ds A.
Bac: VriJz. Port. 10 u ln Rem. kerk ds
G. Cadee van Maassluis: Plnkstergem.
9AO u In Concordia de heer Th. Ver
woerd: Ver. v. gelovigen. 9.30 en 5 u. sa
menkomst ln lokaal Nleuwstra&t 27,
Bethel. 9.30 en 5.30 u de heer J. Mod
derkolk; RK kerk (dorp), zaterdag
avond 7.30 eri zondag 8.46, 10 en 11.30
u. Ontmoetingscentrum SnlJdelwlJk.
zaterdagmiddag 5.30 en zondag 10.30
u.
Hazerswoude Herv. Gem. 9.30 u ds
van Ieperen. Ontmoe-
tlngskerk 10 u ds M. Heymans. 16.30 u
ds. E. K. Teygeler, Geref. Kerk 9 u ds R.
de Vries. 5 u ds G. van Halsema R. K.
Kerk St. Jan de Doper (zat. 7u) 9.30
en 11.16 u. Mgr. Bekkersschool 16.00
Katwijk aan Zee Herv. Gem. Nieuwe
10 u ds Jac. de Vos. HeUlge Doop
ds D. Bouman Sr. Oude Kerk 10
Kerk 1
UtJT Xiinaen T.C ivuuuemn ami UCI1 xvijii apmtLft
Geref. Kerk 10 en 5 u drs Pauwels te LeeS?
u ds Catsburg, Heilige Doop, 6 uur
ds L. Boer. Ichtuskerk 10 u ds J.
VroegindeweiJ, Heilige Doop, 5 u ds
W. Kool. Pnlëlkerk 9.30 u ds L. Boer.
Heilige Doop 6 u ds J. Catsburg. Groen
van Prinstererschool 10 u ds C. Blenk,
van Woubrugge. Ziekenhuis „Over-
duin" 2 u ds J. G. van Ieperen. Wijk-
gebouw „De Hoeksteen" 10 uur Doven-
dlenst Geref. Kerk Vredeskerk 10 u ds
D. H. Elderman 5 u ds R. de Vries Tri-
umfatorkerk 10 u ds G. van Halsema
5 u ds D. H. Elderman. Chr. Geref.
Kerk 10 u ds H. C. van der Ent. 5 u
ds H. C. van der Ent. Ger. Kerk (vrlj-
:emaakt) (kerk
8.30 u
i ds Th. Hoff. Geref. Vrljge-
zondag 10.30 uur. RK kerk der En
gelbewaarders Dorp (zat. 7u) 8. 10 en
Hnogmade Herv. Gem 10 u ds P.
Schoonenboom H. Avondmaal. R. K.
Kerk (zat. 7u) 9 en 11 uur.
Kaag Herv. gem. 10 u dhr Schulte-
ma (Jeugddienst) R.K. Kerk 10 en 7u
(zat. av. 7u).
Katwijk aan den Rijn. Herv. gem.
"Open Hof": 10 30 u ds E. K. Teyge- versiu;
Ier, bed. HeUlge Doop. Dorpshuls 16.00 10.30 i
makt (buletn verband) (kerkgebouw
Willem de Zwijgerlaan) 9.30 u ds G.
Roukema; 7 u Ds. G. Roukema. Geref.
Gemeente (Remisestraat): 10 u ds R.
Boogaard v. Lelden Heilig Avondmaal
5 u ds R. Boogaard. Volle Evangelie
Gemeente Rijnland: Samenkomsten:
Openbare Lagere School Voorstraat
Q00. 9.45 u. Soefi-bewegtng. Unlversel
g irtlaan, Katwijk a.
llen) Sportl
l dienst 4 u.
Zee. Aanvang c
Koudekerk Herv. Gem.
v.d. Linden (HD).
Leiderdorp Herv./Geref. Kerk 10 u.
ds. J. P. Honnef (Hoofdstraat) 10 uur
ds Van Netten 6.30 u ds Van Netten
Schepplngskerk (Van Poelgeestlaan».
9 en 10.30 u ds Geursen 5 u mevrouw
Bikker. Dorpskerk (Hoofdstraat) 3 u
Ds. J. Bovenberg. Lelden. Dienst met
geestelijk gehandicapten. Baptlsten-
gem. (achter v.d. Valk Boumanweg 236
10 u dhr. J. de Vries 5 u ds Koekkoek
te Alphen. R.K. Kerk 9 en 12 u. (zatav.
7u)
Leimuiden Herv. Gem. 9.30 u Gez.
dienst ln Oostenkerk voorganger ds.
J. Dijk Geref. Pred. voor Evangelie en
Israël. Geref. Kerk 9.30 u ds J. Dijk zie
herv. dienst. 7 u ds W. J. Markus te
Harmeien. R. K. kerk (zat. 7u) 7.30
9.30 en 11.15 u.
Llsse —Herv. Gem. Grote kerk 10 u ds
J. v.d. Velden. H. Avondmaal; Pau-
luskerk 10 u ds H. G. Oostlnga, H. Doop
7 u ds H. G. Oostlnga. zangdlenst. Ge
ef. Kerk 10 en 5 u ds H. D. de Wit. H.
Avondmaal Chr. Ger. Kerk 10 en 4.30
Bfesma, G«
kkenberg,
(Prlnc.str.) 9 u ds Th. Hoff. van Kat
wijk-Valkenburg. 4.30 u ds J. v.d. Haar.
Gouda. Geref. Kerk Vrijg. (Zalvatori)
9 en 5 u ds H. Schuurman. Oud Geref.
Gem. 9.30 en 3 u leesd. Aktle Kruis
tochten Ned. Maandag 8 u ds J. Gra
vendeel. ln Marlënburcht. R. K. Kerk
Agathakerk (zat. 7u) 8.30. 10 u hoog
mis. 11.30 u Poelpolder (zat. av. 7u) 8.
9.30 en 12 en 5.30 u H Engelbew. (zat.
7u) 7.30, 9.30, 11 en 5.45u.
kerk Meerkreuk (zat. 7u) 8.15. 9.45,
11.30 en 7 u.
NoordwIJkerhout Herv. Gem. 10u
in Zaal de Zwaan, Dorpsstraat. Ds.
J. Streefland RK. Kerk Sint Jozef,
(zat. av. 7u) 8, 10, 11.30 en 7u. Sint
Viktor, (zat. av. 7u) 8. 9.30, 11 en 6 u.
H. Hart van Jezus ln de ZUk (zat.
av. 7u) 8.30. 10 en 11.30 u. Kapel Sanc-
ta Maria, (zat. av. 7.15 u) 10 u. Kapel
Sint Bavo (zat. 9.30 u.)
Oegstgeest Herv. gem. (Groene kerk)
10.30 u ds G. F. Callenbach (Paulus-
kerk) 10 u ds H. O. Sasse (Gemeente
centrum) 10.30 u dr J. Balkesteln,
10.30 u (Jeugdkerk) ds H. J. Hemste
de. Geref. Kerk 10 u ds J. Th. Heems
kerk. 7 u ds A. Brokerhof. GerefKerk
(vrijgemaakt) 8.30 u ds Blijdorp, 2.45
uur ds Breen. Geref. Kerk vrijgem.
bulten verband (Gemeentecentrum)
8.45 en 4 u ds M. R. v.d. Berg. R. K.
kerk 9. 10.30, 12 en 6.30 u (zat. av. 7
u) Bonaventura 8, 10 en 11 u (zat. av.
6.30 u).
Rljnsaterwoude Herv. Gem. 9.30 u
ds W. Kool Em. pred. te Katwijk a. Zee
7 u ds T. H. Oostenbrug, Chr. Geref.
Kerk 9.30 u Dienst des Wo
ds G. Bouw te Scheveningen.
_j H. J. Voors. 5 u ds C. B.
Amsterdam. Geref. Kerk,
Ontmoetingskerk 10 u
-■ ""OOD. Cl
jclng met
VrlJz. Herv. 10 u ds G. A. Hooykaas.RK
Ontmoetingskerk 8.30 u. 11.45 u en 6.30
u (z av, 7 u) St. Victoricerk 10 u (zat.
av. 7u). Volle Evangellegem. "Slon",
gemeenschapsruimte Chr. basisschool
De Savornln Lohman, Llndengaarde
17a (Groenswaard II) Ingang to,
Station NS Noord; 9.30 u dhr P. v. d.
Helden, Tesselechadelaan 28. 4 uur
j eugdblj eenkomst.
Warmond Herv. Gem. 10 u dhr Hof-
fenaar.
Herv. Gem. Dorpskerk
2.15 i
1.15 i
kerk (zat. 7u) 7.30.9.30 en 1
Kijnshurg Herv. Gem. (Grote 1
9.30 uds T
trakêi
i ds Van Nlel. Geref. Kerk Pe-
9.30 u ds S. Landheer. Zoeter-
aeer. 5 u ds Hulsman. Immanuëlkerk
9.30 u ds Hulsman. 5 u dis J Dondorp
A'dam. Maranathakerk 9.30 u ds S.
Ger Kerk (vrijgem) 10 en 5 15 u ds de
Wolff. Chr. Geref. Kerk 9.30 Dienst
der woords. 3 u ds J. H. Carlter. Evang
Chr. Gem. (mavo-school) 10 u ds A. H.
K. Kerk tulnbouw-
31. 10.30 u (zat. av. 7u).
Saksen helm Herv. Gem 9 en 10.30u
ds A. Westra (m m.v. fa. De Gier uit
HUlegom en Hans van Nleuwkoop.or-
Zanten (Gezlnsdlenst) Dorpscen-
5 u ds Bech, Ned. Prot. Bond (Lange
Kerkdam 46) 10.30 u ds B. Nijholt R.
K. Kerk De Goede Herder (zat. av. 7u)
9.30. 10.30, 12 en 5.30 u H. WUllbrord
(zat. av. 7u) 9.30 en 5 u.
Woubrugge Herv. Gem. 9.30 u da
Leféber, Alphen a. d. Rijn, 6.30 u ds.
Blenk, Geref. Kerk 9.30 u ds Czl-
rla. O. Wetering. 6.30 u ds Huizebosch.
Zevenhoven Herv. Gem. 9.30 u ds.
T. H. Oostenbrug te Rljnsaterwoude,
De Hoef 7 u de heer J. Goedhart te
Nieuwkoop, Geref. Kerk 9.30 u en 7u
ds H. Post te Oegstgeest. R. K. kerk
(zat. 7u) 7.45, 9, en 10.45 uur.
Zoeterwoude Herv. Gem. 10 uur ds
S. L. Schoch, RK St. Janskerk Zuld-
buurtseweg (zat. 7.30 u) 7.30. 10 en 11
u. R. K. Christus Dlenaarkerk (zat. 7
uur) 8.30. 10. 11.30 en 6 u. R. K. kerk
Meerburg (zat. 7u) 10, 12 en 6 u.
Zwammerdam —Herv. Gem. 10 u ds
J. Kaai te Nleuwveen. 6A0 u ds J. Mos
tert. Geref. Kerk 10 u en 6.30 u Can-
dldaat J. F. Boon te Badhoevedorp. R.
K. kerk (zat. 7u) 8. 10. 11.30 en 5.30u.
