Kritiek op Ford
na gratie Nixon
Portugal wil
geweld voorkomen
Brandt zaait onrust
Mozambique was 5
eeuwen Portugees
Senatoren verontwaardigd
advocaten
Nixon uit
orde van
Een reis om de wereld. Een half huls. Twee of meer droomauto's
wellicht Een boot van jezelf alleen. Of: een heel gaaf appeltje voor de
dorst Deze hoofdprijs van f 50.000,- voor de Nationale Puzzelaktie
tb.v. het Koningin Wilhelmina Fonds, wordt in kontanten beschikbaar
gesteld door
ennia verankeringen
LOURENCO MARQUES (AFP,
ANP) Tien Jaar guerrilla heb
ben een eind gemaakt aan vijf
eeuwen Portugese kolonisatie in
Mozambique. Met de verovering
door Portugal van dit zuidooste
lijk deel van Afrika werd een be
gin gemaakt in 1498, slechts en
kele Jaren na de verovering van
Angola en Gulnee, die veel dich
ter bij het koninkrijk Portugal
lagen.
De beroemde Portugese ontdek
kingsreiziger Vasco da Gama had
de ambitie alle Afrikaanse pleis
terplaatsen op de route naar het
verre oosten onder Portugese vlag
te verenigen. Op 1 maart 1498
zette hij voet aan land op het ko
raaleilandje met de Arabische
naam Mocambique, dat later zijn
naam aan de kolonie op het vas
teland zou geven. Al spoedig wer
den in Mozambique de eerste han
delsposten gevestigd, met name in
Quelimane en in Inhambane,
waar de schepen op weg naar In
dia aanlegden.
Als de conferentie van Berlijn
in 1885 de status van kolonie heeft
toegekend aan gebieden onder "ef
fectieve controle" van de koloni
serende mogendheid worden ook
in Portugees Afrika volgens het
geijkte patroon de koloniale struc
turen ingevoerd. Maar in 1911
verleent de Jonge republiek Por
tugal zelfbestuur aan Mozambi
que. Zo'n 15 Jaar brengt de
staatsgreep van generaal Oscar
Carmona in Portugal opnieuw 'n
centralistisch bewind aan de
macht. En onder het veertigjarig
bewind van Salazar (1928—1968)
wordt deze centralistische ten
dens verder versterkt, hoewel de
overzeese gebieden op papier
erjgen begrotings-bevoegdheden
krijgen.
Een echt ontwikkelingsplan voor
Mozambique is er nooit geweest.
In 1951 stelt de latere premier
Marcello Caetano een nieuwe
grondwet op. waarin Mozambi
que, evenals de andere delen van
"ultramar" de status van Portu
gese provincie krijgt.
De geschiedenis begint zich in
1961 tegen Portugal te keren. De
nationalistische opstand in Ango
la leidt tot een begin van paniek
in Lourenco Marques en Beira.
De kolonisten van Mozambique
roepen om wapens. Ze krijgen 'n
vrijwilligerscorps, de eerste aan
zet tot een leger dat in het begin
van de jaren zeventig 60.000 man
schappen zal tellen. De alarmklok
heeft dan voor het eerst geluid.
Lissabon antwoordt met het af
kondigen van een organieke wet
die Mozambique, evenals de an
dere kolonies, voorziet van een
"provinciale regering".
Maar terwijl het Frelimo in
Dar es Salaam zich bezighoudt
met de vorming van een verzets
beweging om de wapens op te ne
men tegen Portugal en de wind
van de dekolonisatie door Frans
en Brits-Afrika waait, wil Anto
nio Oliveira Salazar dit "zuide
lijk dieel van Porrtangaü" vaster In
zijn greep krijgen om er de "his
torische beschavingsmissie" van
Portugal te kunnen volbrengen.
Oorlog
Dat betekent oorlog in Mo
zambique. In september 1964 valt
de eerste Frellimo-eenlhedd vanuit
Tanzania Mozambique binnen. De
eerste Frelimovoorzitter. Eduar-
do Mondlane, roept op tot een al
gemene opstand tegen "de bezet
ter". Al in deoember van dat Jaar
antwoorden de Portugese troepen
met massale zuiveringsacties in
noord-Mozambique op de acties
va® FreJimo-oommando's. Op
grote schaal volgen er arrestaties
vooral onder de Afrikaanse intel
lectuelen. Sommigen van hen zul
len tien Jaar moeten wachten, tot
na de 25ste april 1974, op him
vrijlating uit de gevangenissen
van Pide, de beruchte geheime
politie.
In 1967 zegt het Frelimo een
vijfde van het grondgebied van
Mozambique onder controle te
hebben met *n leger va® 8000 man
tegenover 40.000 Portugese solda
ten.
De opvolging van Salazar door
Marcello Caetano, in 1958, brengt
geen verandering voor Mozambi
que, evenmin trouwens als, na een
aanvankelijke liberalisering, voor
Portugal. De moord op Eduardo
Mondlane in 1969 betekent een
ernstige tegenslag voor het Freli
mo. Een tijdlang wordt de bewe
ging geleid door een drieman
schap van Samora Mach el, Mar-
celino Dos Santos en Uria Si-
mango. Onderlinge verdeeldheid
werden in deze periode verlam
mend op een deel van de activi
teiten. Na de afscheiding van Si-
mango- die nu de leiding op zich
heeft genomen van een bundeling
van a®ti-Frelanogroepering?en
wordt de eenheid hersteld onder
Dos Sontos en Machel. Vooral de
laatste Jaren maakte het Frelimo
indrukwekkende vorderingen met
de opmars in Mozambique, en het
politiseren va® de bevolking.
Frelimo
Van 1971 wordt het oprukken
de Frelimo een steeds ernstiger
bedreiging voor de Portugezen.
De goed-uitgeruste, van moderne
wapens voorziene guerrilleros
verschijnen in 1972 en '73 in het
zuidweste van Tete, langs' de
grens met Rhodesië. Het Portu
gese koloniale bouwwerk begint
aan alle kanten te scheuren. De
Portugese dienstplichtigen die in
de Mozambiquaanse Jungle een
ongrijpbare vijand moeten be
strijden krijgen genoeg van de
"smerige oorlog" en willen naar
huis. Internationaal neemt de
druk op Portugal toe om df kolo-
loniën onafhankelijkheid te ge-
veen, vooral nia herhaalde onthul
lingen van derden, zoals missio
narissen, over door Portugese mi
litairen gepleegde massamoorden
en gruweldaden in Angola en Mo
zambique, zoals de geruchtma
kende moordpartil in het Mozam-
biquaanse dorpje Wiriyamoe.
De onthullingen in de buiten
landse pers maken ook indruk in
Portugal zelf, en krijgen ook aan
dacht in het Portugese leger, van
waaruit nieuwe verhalen over
misdrijven tegen de Afrikaanse
bevolking doorsijpelen naar bui
ten.
Het leger zelf luidt op 26 april
1974 de doodsklok over Portugal»
imperium. Twee maanden later
wordft het recht van Mozambique
op onafhankelijkheid formeel er
kend. In Juni beginnen bespre
kinden met het Frelimo in Dar
es Salaam, gevolgd door gehei
me contacten. Op 7 september,
vrijwel op de kop af tien Jaar na
het uitbreken van de guen-illa,
wordt in de Zambiaanse hoofdstad
Loesaka een "volledig akkoord"
getekend.
De ironie van de geschiedenis
wil dat het Portugese leger nu als
laatste taak, 'n rebellie van kolo
nisten en ex-militairen moet on
derdrukken om de ex-kolonie te
kunnen overdragen aan de vij
and van gisteren.
LISSABON-LOURENCO MARQUES (Reuter/AFP/DPA)
Twee afgezanten van de Portugese president De Spinola, zijn
in Mozambique voor een onderzoek ter plaatse terwijl de rege
ring poogt te voorkomen dat de rebellie van blanke kolonisten
zich ontwikkelt tot een grote crisis. In een officieel commu
niqué wordt gezegd dat luitenant-kolonel Dias de Lima en een
niet met name genoemde marine-officier de situatie zullen ana
lyseren teneinde maatregelen te kunnen nemen ter normali
sering van de situatie.
De Portugese regering probeert nog
steeds de zaak niet op de spits te
drijven, kennelijk hopend dat er een
oplossing kan worden gevonden zon
der een explosie van geweld op grote
schaal.
In het communiqué werd geen
melding gemaakt van de moeilijkhe
den in de Mozamblkaanse haven Bei-
ra, waar Portugese troepen schoten
over de hoofden van demonstranten
en handgranaten ontploften onder
de menigte.
Ook radio en televisie maakten
geen melding van de gebeurtenissen
ln Beira. Volgens welingelichte krin
gen kregen deze media opdracht van
de regering geen berichten van bui
tenlandse persagentschappen over
Mozambique te verspreiden. Sedert
zondagavond omsingelden troepen 't
hoofdkwartier van radio en televisie.
De Portugese regering staat in
voortdurend contact met de bevrij
dingsbeweging Frelimo die ingevolge
het zaterdag in Loesaka. Zambia, ge
tekende akkoord de leiding zal hebben
in de overgangsregering die tot de
afkondiging van de onafhankelijkheid
op 25 Juni volgend Jaar zal functio-
Dissidente blanken die het voor
naamste radiostation van Mozambi
que in Lourenco Marques en andere
belangrijke punten in de stad be
letten, bleven oproepen uitzenden
waarin zij zich verzetten tegen de
overdracht va® de souverein/teit
aan één partij.
De Portugese officiële radio zond
een verklaring uit van Frelimo-lei-
der Samora Machel, waarin ge
vraagd werd om „de uitroeiing van
deze groep misdadigere van de Man
ke bevolking die poogt de minst ver.
lichte sectoren van de bevoMng in
haar dwaze aivontuur mee te slepen."
De minister van overzeese ge
bieden, Antonio de Almeida Santos,
zei van zijn kant dat de situatie op
gelost zou zijn geweest als de strijd
krachten zich niet al te veel zorgen
hadden gemaakt tot het voorkomen
van geweld.
In een vraaggesprek met het blad
Diario de Noticias vroeg hij: „Wat
willen zij tenslotte? Dat wij voort
gaan te sterven en te doden, dat alle
bronnen van welvaart vernietigd
worden en de chaos zich kan ver
spreiden?"
Zuid-Afrika
Generaal Francisco da Costa Go-
mes, staf-chef van de strijdkrachten,
deelde zondag mee de plaatselijke
opperbevelhebbers opdracht te heb
ben gegeven tot herstel van de vre
de in Lourenco Marques. De regering
zei troepen uit het noorden te zullen
zenden. Maar het uitblijven van een
beslissende stap tot nu toe demon
streerde de aarzeling van de regering
het vuren te openen.
Volgens tot nu toe nog niet-offi-
ciëel bevestigde berichten uit Johan
nesburg zijn bij de eerste ernstige
botsing tussen blanke rebellen in
Mozambique en Portugese militai-
gev in Beira maandag 28 burgers en
twee soldaten om het teven geko-
De Zuidafrikaan se radio-om
roep SABC meldde uit Johannesburg
dat de opstandelingen behalve het
radiostation van Lourenco Marques
ook dat in Bedra hadden bezet. Na
de gevechten waren er echter nog
ge enuitaenidflngen uit Bedra geewest.
Volgens in Johannesburg ontvan
gen persberichten controleren Portu
gese militairen en leden van het Fre
limo de grens met het westelijke
buurland Malawi. Zij zouden infil
traties vrezen van blanke vrijwilli
gers uit Rhodesië of Zuid-Afrika, die
de opstandelingen in Lorenco Mar
ques te hulp zouden komen.
De Rhodesische zaakgelastigde in
Lissabon bezocht gisteren premier
Goncalves om hem te verzekeren,
dat Rhodesië geen steun aa® de re
bellen zou verlenen.
Huurlingen
DINSDAG 10 SEPTEMBER 1974
Het avondblad "The Star" in Jo
hannesburg meldde gisteren dat er
een geheime bijeenkomst was gehou
den van voormalige huurlingen in
Kongo. De oud-huurlingenmajoor:
Sam Cassidy sprak tegenover het
blad met klem tegen dat het doel
daarvan was weer een eenheid te vor
men voor inschakeling in Mozam
bique.
De leider van het Frelimo, Samo
ra Machel, heeft op een persconfe
rentie na aankomst uit Loesaka in
Dar es Salaam gisteravond ver
klaard dat zijn troepen in alle be
langrijke steden van Mozambique
verbinding hadden gemaakt met de
Portugese troepen teneinde de re
bellie te bestrijden.
'De troepen van Frelimo en Por
tugal zullen elke vorm van externe
agressie bestrijden. Ook zullen wij
samen vechten tegen reactionairen
in eigen land".
Over de opstandelingen die het ra
diostation in Lourenco Marques be
zet hadden zei hij: "Zij willen het ak
koord van Loesaka vernietigen en
de vriendschap tussen het volk van
Portugal en Mozambique in gevaar
brengen. Maar ik kan u zeggen dat
deze groep bandieten en reactionai
ren zeer spoedig zal worden geneu
traliseerd en vernietigd".
Strijders van de Vrijheidsbe
weging Frelimo in de tijd dat zij
nog illegaal waren en oefenden in
Tanzania.
(Van onze correspondent)
WASHINGTON Richard Nixon heeft zeker sinds vorige
week donderdag al geweten, dat president Ford nem zou vrij
waren voor de consequenties van de misdaden, die hij gedu
rende zijn presidentschap heeft begaan. Zijn pathetische ver
klaring waarin hij als antwoord op het generaal pardon spijt
betuigt over zijn fouten en verkeerde beoordelingen in de
Watergate-zaak werd door zijn trouwe volgeling Ron Ziegler
vrijgegeven, nadat de Nixons 's morgens vroeg hun toevluchts
oord in San Clemente al hadden verlaten.
SACRAMENTO (UPI/Reuter)
Ex-president Nixon van de Verenig
de Staten is voornemens uit de or
de van advocaten van de staat Call-
fornië te treden omdat hij zich "met
andere dan Juridische zaken" bezig
houdt, zo heeft de deken van de or
de mr Seth Hufstedler meegedeeld.
Op de Jaarvergadering van de or
de zei Hufstedler een brief van Ni
xons advocaten te hebben ontvangen
waarin zij hem in kennis stellen van
het voornemen van hun cliënt. Een
formele brief waarin Nixon zijn uit
treden meedeelt, zou spoedig volgen.
Door Nixons uittreden uit de orde,
komt automatisch een einde aan het
onderzoek dat de orde was begon
nen naar Nixons rol in de Waterga
te-affaire. Als Nixon schuldig zou zijn
bevonden, zou dat zijn uitstoting uit
de orde tot gevolg hebben gehad.
Wie van niets wist was Leon Ja-
worski, de openbare aanklager, die
nog steeds aan het dubben was of
hij Nixon al dan niet zou vervolgen
voor zijn kwalijke rql in de verdoe
zeling van de Watergate-zaak. Ford
heeft hem niet geraadpleegd. Ja-
worski nam het ijskoud op. HU zegt
dat de macht om gratie te verlenen
nu eenmaal bij de president ligt,
en dat hU daar niets mee te maken
heeft.
De openbare aanklager gelooft
niet dat het buiten schot stellen van
Nixon direct invloed hoeft te heb
ben op het proces waarin de Nixon-
coryfeeën als Haldeman, Mitchell en
«►Erlichman terecht moeten staan.
Wat Jaworskl betreft gaat dit pro
ces waarin Erlidhman zijn vroe
gere baas als getuige heeft gedag-
China veroordeelt
annexatie Sikkim
Mavros in Bonn De Wtest-
duitse minister van Buitenlandse
Zaken Genscher heeft zijn Griekse
collega Mavros gisteren ontwikke
lingshulp ter hoogte van 100 mil
joen mark toegezegd. Volgens een
woordvoerder van het ministerie
van Buitenlandse Zaken in Bonn.
zal op korte ternüjn 60 miljoen als
kapitaalhulp worden verstrekt, voor
al in de vorm ven leveranties van
goederen. Het resterende bedrag is
bestemd voor Drojecthulp in de ko
mende twee Jaar.
Levenslang Twee Arabische
guerrillastrijders zijn gisteren in Tel
Avlv door een militaire rechtbank
tot levenslange gevangenisstraf ver
oordeeld omdU zij vorig Jaar van
plan geweest waren in twee bios
copen in Haifa massamoorden te
plegen.
TOKIO (AP) China heeft laten
weten van mening te zijn dat t volk
van Sikkim de annexatie van dit
land do >r India nooit zal accepte
ren. Hui strijd tegen de "koloniale
overheereing van India" zal sympa
thie en steun vinden bij hun "buren"
en andere landen.
China gaf dit commentaar in een
artikel in het "Volksdagblad" waar
in de annexatie van Sikkim door In
dia werd veroordeeld. "Verblind door
overdreven ambitie geloven de ex-
pansiontsten in New Delhi dat alles
na de annexatie van Sikkim gladjes
zal ver'open. Maar ze lachen te
vroeg", aidus het Volksdagblad.
Het blad meldde voorts dat "nie
mand op deze wereld een natie tot
slavernij kan dwingen zonder daar
voor te worden gestraft".
Met boek over aftreden
BONN (DPA) In de Westduitse regeringcoalitie van So
ciaal-Democraten en Liberalen is nogal wat onrust ontstaan
over een boek waarin de voormalige bondskanselier Willy
Brandt bijzonderheden geeft over de achtergronden van zijn
aftreden op 6 mei van dit jaar.
Van dit werk, getiteld „Uber den
Tag hinaus", dat eind september
verschijnt, heeft het tijdschrift .Der
iSpiegel" een uittreksel gepubli
ceerd. Daaruit blijkt een bedekte
kritiek van Brandt op de toenma
lige liberale minister van Binnen
landse Zaken, Hans-Dietrich Gen
scher, en de fractieleider van de
Sociaal-Democraten in de Bondsdag
Herbert Wehner, die de stoot heeft
gegeven tot het aftreden van de
Bondskanselier.
Volgens 'De Spiegel" heeft
Brandt tot naaste medewerkers ge
zegd dat de rod van Wehner erger is
geweest dan tot dusver bekend was.
Hij zei zich verraden te voelen
door "Herr Wehner". De voormali
ge kanselier stelde Genscher die nu
benoemd is tot voorzitter van de Li
berale Partij, verantwoordelijk voor
de tetoorfJkonumgen va® de geheime
dienst, die onder hem ressorteerde,
in het geval "an de Oostd/uitse spion
G (inter Guillaume.
In het voorjaar van 1973 had Gen
scher hem alleen op de hoogte ge
stéld van «en "vage verdenking" te
gen Guillaume, hst hoofd va® de
geheime dienst, Günter Nollau heeft
onlangs voor een parlemen
taire commissie van onderzoek ver
klaard. dat er in die tijd een zwa
re verdenking tegen Guillaume be
stond, ook al beschikte men toen nog
niet over bewijzen.
Volgens „Der Spiegel" heeft
Brandt gezegd dat Guillaume, die
zijn medewerker was voor het
contact met de SPD, niet in zijn
naaste omgeving zou zijn gebleven,
als hij toen had geweten dat de ge
heime dienst Guillaume sterk wan
trouwde.
Naar in Bonn verluidt, hebben
de twee coalitiepartijen herhaaldelijk
contact met elkaar gehad over de
inhoud van Brandts boek. Volgens
,Der Spiegel" heeft bondskanselier
Helmut Schmidt de Liberalen te-
vore® gewaarschuwd. De secretaris
van de SPD fractie, Holger Boer-
ner, zei dat het blad „tamelijk wel
de waarheid over Brandts aftre
den brengt".
De plaatsvervangend voorzitter
van de Christen-democratische op
positie, premier Gerhard Stol ten-
berg van Sleeswijk-Holstein, ver
klaarde op een persconferentie ln
Bonn, dat hij op grond van de pu-
blikatie „opnieuw grote moeilijkhe
den" in de Milling van de SPD en
in de coalitie verwacht. Hij vroeg
zich af waarom Brandt besloten
heeft op dit ogenblik met zijn boek
te komen.
In de uren dat het Amerikaanse
volk met de dramatische vrijbrief
van Ford werd geconfronteerd ging
Nixon een partutje golf spelen.
The Washington Post goed In
gelicht over zaken als Watergate
zegt dat president Ford zUn besluit
verhaast heeft, nadat vrienden van
Nixon hem hadden verteld dat de
ex-president in een zo grote geestelij
ke depressie verkeerde, dat hij een
langer uitstel van een beslissing
niet meer aankon.
De Juridische adviseur van Ford,
Philip Buchen. heeft verklaard dat
Nixon of zijn medewerkers donder
dag al zijn ingelicht over Fords plan
tot gratie.
vaard gewoon door op 30 septem
ber.
De meeste verdedigers van de
verdachten vrezen dat ook, hoewel
enkelen van hen opnieuw zullen pro
beren uitstel te krijgen.
De republikeinen in senaat e® Huls
van Afgevaardigden staan in het al
gemeen adh'ter het besluit van Ford,
de Democraten zijn duidelUk ge
schokt. Een ding is zonder meer dui
delijk: het is uit met de "witte
broodsweken" waarin de nieuwe pre
sident Ford en de democraten el
kaar hebben trachten te vinden.
Niet alle republikeinen steunen
Ford in zijn beslissing. "Een gene
raal pardon zonder een volledige be
kentenis van Nixon is in mijn ogen
een ernstige misstap", vindt de Re
publikeinse senator Edward Brooke
van Massachusetts en zijn partijge
noot en collega Lowell Weicker van
Connecticut, lid van de Watergate-
commissie in de Senaat, zegt: "Pre
sident Fords gratie kan een persoon-
lUke, een politieke of een emotione
le reactie zijn, maar zij getuigt niet
van gelijk recht voor allen noch van
leiderschap in een staat die zich
rechtstaat noemt".
Een Zuidkoreaanse demonstrant op het moment dat hij zijn
pink gaat afhakken. Tweeëndertig mensen uit een groep van
15.000 betogers deden dit uit protest tegen terreurgroepen, die
volgens hen vanuit Japan opereren tegen de regering van
Zuid-Korea. De 32 zonden hun pinken in een vlag gewikkeld
nacr de Japanse premier Tanaka.
