Thomas Cook:
Aartsvader
van het
massa
toerisme
Ontsluiting
van de
wereld
voor
iedereen
ZATERDAG 31 AUGUSTUS 1974
PAGINA 25
Zeer luxueus reisden Cooks klanten als ze gebruik maakten van de Com
pagnie Internationale des Wagon Lits, waarmee Cook en Sons Ltd later
een fusie aangingen.
Een affiche, dat werft voor Cooks Nijl-excursies, de grote specialiteit
van de organisatie. De plaat is voorzien van de volgende tekst: Kanni
balen-opperhoofd, die blanke reiziger bevrijdt: „Waarom hebt u niet
onmiddellijk gezegd dat u met Cook reist. Ik ben hun plaatselijke
agent
Op maandag 5 juli 1841 stapten in de Engelse plaats Leioester
570 mensen in negen rijtuigen met daarvoor gespannen dat
hoogstmerkwaardige rokende, steunende en sissende ijzeren
vehikel, dat sinds een jaar of twintig lokomotief heette. Lang
zaam trok even later die ldkomotief de rijtuigen over de rails
het Leicester stationnetje uit. De 570 man aan boord gingen
'een dagje uit'. Ze hadden allemaal één shilling betaald voor
een tocht naar het tien mijl verder gelegen Loughborough,
waar ze zich konden vertreden om daarna weer terug te trei
nen.
Zo'n 3000 mensen in Leicester keken
de trein na, toen hij in de richting
Loughborough verdween. Het was
dan ook een historisch moment:
men was hier getuige van de
geboorte van het massatoerisme.
En ook werd hier de eerste steen
gelegd voor het gige/ntdsche bouw
werk, dat Engeland en de rest van
de wereld later zou kennen als de
reisorganisatie Thomas Cook and
Sons, de oudste en lange tijd de
grootste tear wereld»
Die Thomas Cook, 33 Jaar toen,
reisde ook met de trein mee, allicht,
want hij had de excursie bedacht en
hem wekenlang voorbereid. En
terwijl zwarte rook en as hem en
zijn gasten in de open rijtuigen
bedekten op hun weg naar Loughbo-
I rough, beleefde hij een moment van
i groot geluk: hij had zijn roeping
gevonden. Hij zou de mensen uit
hun huizen halen om ze te brengen
naar plaatsen, dichtbij en ver weg,
waarheen ze anders nooit reizen
zouden.
richt bij de plaatselijke dominee.
Het leidde er toe dat hij, toen hij 20
was, als evangelist ging werken
onder de arme bevolking van de
Midlands.
Later sloot hij zich aan bij een
drankbestrijdingsgezelschap en het
was in dat werk, dat hij de
lokomotief alls zegenrijke hulp
ontdekte. Wil ik de mensen bij de
kroegen weghouden, bedacht hij,
dam moet ik ze iets anders te cioen
geven: ik zal ze laten reizen!
Over Thomas Cook en de groei van
zijn imperium is thans in Engeland
een lijvig boek verschenen, vol
prachtige prenten. „The romantic
journey" heet het, de auteur is
Edmund Swinglehurst. Het vertelt
niet alleen de levensgeschiedenis
van Thomas Cook en zijn nazaten,
maar geeft ook voortdurend schet
sen van het Victoriaanse Engeland.
Maar het is toch vooral de
verbijsterende ontwikkeling van het
Cook-concern, die het verhaal het
meest doet boeien.
Drankbestrijding
Hij werd in 1808 geboren in een arm
gezin. Op 10-Jarige leeftijd werkte
hij al als tuinmansknechtje. Als er
tijd voor was zocht hij bijbelonder
Een portret van Thomas Cook, grondlegger van de organisatie die de reis
van miljoenen verzorgde. Hij was ijverig lid van de drankbestrijding en het
was in dat werk dat hij de lokomotief als zegenrijke hulp ontdekte. Wil ik
de mensen uit de kroeg houden, dan moet ik ze iets anders te doen geven:
.ik zal ze laten reizen
Van het toeristische treinreisje naar
Loughborough, waarvan er vele
zouden volgen, groeide het „pakket"
dat Thomas Cook zijn klanten
aanbood, uitstapjes naar de
kust (1845), naar Schotland (1846),
naar - grote sprang - het „vasteland
var Europa" (1855) en ten slótte
naar alle oorden van de wereld.
Thomas Cooks drijfveer bij de van de vader en de zakelijkheid van zijn klanten, die hem later op die
uitbouw van zijn organisatie is de zoon zouden later vaak tót route zouden volgen,
steeds een sociale gebleven: de botsingen leiden,
ontsluiting van de wereld voor Vader Cook liep daarvan dan vaak
iedereen. Het was zijn zoon John weg, door weer nieuwe routes in de
Mason, die er voor zorgde dat de wereld uit te zetten, omgeïnteres-
Cook-organisatie ook zakelijk een seerd in het geldelijk profijt maar Het was in het begin van de Jaren
groot succes werd. Het idealisme vof aandacht voor het welzijn van '60, dat de ontwikkeling van een
spoorwegnet op het Europese
vasteland versnelde. In 1863 was
Geneve bereikbaar geworden; het
moment voor Thomas Cook-om ook
de ontwikkeling van het Engelse
toerisme naar het continent te
versnellen: de Alpen waren bereik
baar geworden.
Met 62 leden van de gegoéde
middenklasse trok Thomas Cook
naar de Mont Blanc en leidde hen
daarna verder naar monumenten
van de Romeinse beschaving in
Rome, Florence, Turijn, Pompen.
Een jaar later waren er al 1200
Engelsen, die die reis ondernamen -
het was de kiemvorm van het
massatoerisme, dat in onze dagen
Europa overspoelt. Ook toen al riep
het verzet en spot op. Men sprak
over „de barbaren van Cook". Of:
„De Engelse regering probeert bij
ons haar bajesklanten te lozen..."
Thomas Cook trok er zich ni'ets vain
aan. Het Europese vasteland was
nog maar een begin. Hij lonkte naar
het Midden Oosten en zoon John
Mason - samen verwaarloosden ze
overigens geen moment het binnen
lands toerisme; de tochtjes naar de
badplaatsen voor de minder bemid
delden - moedigde hem aan.
De Nijl
Continent
In 1868 werd het Suez-kanaal
geopend. Met 60 toeristen ging
Thomas Cook er naartoe. Eenmaal
in Egypte ontdekte Cook wat de
attraotie, die nog tientallen Jaren de
grote hit en specialiteit van Thomas
Cook and Sons zou worden: de
bootreizen over de Nijl met
excursies naar de pyramides en de
monumenten van het Heilige Land.
De zakelijke durf van John Mason
leidde tot de stichting van een eigen
rederij. Cooks Nijlvloot was zeven
schepen groot, alle ingericht als
„Grand Hotel", met het exclusieve
recht om op de Nijl passagiersvaart
te bedrijven.
Hoewel al andere reisorganisaties
naar het model van Cook waren
ontstaan, bleef het Midden-Oosten
in feite in zijn geheel onaantastbaar
Cook-territoir. Zelfs de Duitse keizer
kon daar niet omheen, toen hij in
1898 Palestina wilde bezoeken.
De keizer legde de organisatie van
zijn reis geheel in de handen van
John Mason Cook. Deze verzamelde
1430 paarden en muilezels, 116
rijtuigen, 800 ezeldrijvers en 290
bedienden om het de keizer en zijn
gevolg van 105 man naar de zin te
n^aken. Hij huurde drie speciale
treinen van Jeruzalem naar Jaffa
en nog eens drie van Beiruth naar
Damascus.
De keizer was zeer voldaan over
Thomas Cook and Sons. .Zo goed als
dart; tezelfdertijd ook het veel lagere
volk in Engeland was, voor wie Cook
Inmiddels goedkope arrangementen
had gemaakt voor reizen naar
Spanje, Portugal of Normandie,
waar ook fietsexcursies aan waren
verbonden, hitgevoelig als Cook
•altijd was.
al zes Jaar dood; hij was in 1892 op
84-jarige leeftijd heengegaan. Hij
had het gouden Jubileum van zijn
organisisatie nog kunnen meemaken.
Hij kon toen voldaan terugblikken:
in 1872 had hij ook Amerika
toegankelijk gemaakt voor zijn
toeristen. In 1873 had hij op
Broadway zijn eerste Amerikaanse
kantoor geopend, het zou zich
weldra ook gaan bezighouden met
het organiseren van reizen voor
Amerikanen, die op hunv beurt
Europa wilden bezoeken.
In het jaar 1872 had Thomas Cook
ook een reis-om-de-wereld ontwor
pen, die ook een succesnummer
werd in Cooks veelomvattende
pakket. Voor 231 pond sterling kon
de toerist in 220 dagen in vier luxe
oceaanstomers rond de wereld.
Tussen het steeds weer organiseren
van nieuwe reizen, had Thomas
Cook ook andere dingen gedaan: hij
was de uitvinder van de hotelcoupon
en de reischeques, waarmee ook
vandaag de toerist nog op stap gaat.
John Mason Cook bouwde het
imperium na de dood van Thomas
nog verder uit zijn zoons Frank,
Ernest en Tom had hij in de
directie opgenomen.
In 1899 overleed John Mason Cook.
Van de drie zoons verliet Tom toen
de organisatie. Frank en Ernest
werkten in de traditie van hun
vader en grootvader voort. Met durf
en groot gevoel voor de tijdgeest.
Vliegtuig
Thomas Cook and Sons was allicht
weer de eerste reisorganisatie, die
na beëindiging van de Eerste
Wereldoorlog excursies organiseerde
naar de slagvelden van Belgie en
Frankrijk en de begraafplaatsen. En
het eerste vliegtuig, dat passagiers
kon vervoeren, was nog niet van de
grond of Cook verspreidde reeds
brochures met arrangementen. De
twee broers organiseerden ook reizen
met de Graf Zeppelin naar Brazilië.
Thomas Cook had in 1841 de
grondslag gelegd voor wat zich in de
Jaren twintig van deze eeuw
plotseling ging versnellen: het
georganiseerde reizen. Het was toen,
dat de gebroeders Frank en Ernest
Cook, aan het hoofd staand van een
wereldwijde organisatie met honder
den man personeel, besloten om
terug te treden.
Zij fusioneerden de verschillende
Cook-onderaemingen met de Com
pagnie Internationale des Wagons
Lits, kochten zich uit en gingen met.
pensioen: in 1928.
Wat begonnen was met 'n shilling
excursie in 1841 om de drank te
bestrijden, was in 1928 uitgegroeid
tot een onderneming met een
aandelenkapitaal van twee miljoen
pond.
Thomas Cook and Sons Ltd., onder
die naam voortgezet, werd in 1946
genationaliseerd.
(„The Romantic Journey" door
Edmund Swinglehurst. Uitg.: Pica
Editorial Ltd. Prtfs 4.50
